Κατάσταση της Πρόσβασης στο Διαδίκτυο στην Αλβανία: Από τις Οπτικές Ίνες στα Δορυφορικά Σήματα

Η πρόσβαση στο διαδίκτυο στην Αλβανία έχει μετατραπεί από πολυτέλεια σε βασική υπηρεσία τα τελευταία είκοσι χρόνια. Σήμερα, πάνω από το 83% των Αλβανών (ηλικίας 16–74) χρησιμοποιεί το διαδίκτυο τακτικά και σχεδόν το 96,7% των νοικοκυριών έχει κάποια μορφή πρόσβασης στο διαδίκτυο instat.gov.al. Αυτή η ευρεία συνδεσιμότητα βασίζεται σε ένα μίγμα από σταθερή ευρυζωνική οπτική ίνα, εκτεταμένα δίκτυα κινητής τηλεφωνίας και νέες δορυφορικές υπηρεσίες. Η στροφή της αλβανικής κυβέρνησης προς τις ψηφιακές υπηρεσίες (όπως η πύλη e-Albania) και η επιδίωξη προσαρμογής στα ευρωπαϊκά ψηφιακά πρότυπα έχουν δώσει περαιτέρω ώθηση στη βελτίωση των υποδομών και της υιοθέτησης του διαδικτύου. Η ακόλουθη αναφορά εξετάζει την υποδομή διαδικτύου της Αλβανίας – από γραμμές οπτικών ινών υψηλής ταχύτητας μέχρι δορυφορικά σήματα – και αξιολογεί την κάλυψη, την ποιότητα υπηρεσιών, τους βασικούς παρόχους, την προσιτότητα, τις πολιτικές και τις μελλοντικές προοπτικές.

Υποδομή Σταθερής Ευρυζωνικής στη Αλβανία

Η σταθερή ευρυζωνική σύνδεση της Αλβανίας έχει γνωρίσει σημαντική ανάπτυξη σε κάλυψη και ταχύτητες, ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα. Το 2023, περίπου το 90,4% των αλβανικών νοικοκυριών είχαν σταθερή ευρυζωνική πρόσβαση στο διαδίκτυο (μέσω οπτικής ίνας, καλωδίου, ADSL κ.ά.), ποσοστό ελαφρώς αυξημένο σε σχέση με το προηγούμενο έτος instat.gov.al. Πρόκειται για εντυπωσιακή αύξηση σε σχέση με λίγα χρόνια πριν (58% των νοικοκυριών το 2019) tiranatimes.com. Τα δίκτυα οπτικών ινών επεκτείνονται ταχύτατα, αντικαθιστώντας σταδιακά τις παλιές γραμμές DSL. Στα τέλη της δεκαετίας του 2010, το DSL (συχνά οπτική ίνα μέχρι το κόμβο και χαλκός στις τελευταίες αποστάσεις) αντιπροσώπευε περίπου το 39% των συνδέσεων, ενώ η πλήρης οπτική ίνα (FTTH/B) είχε φτάσει ~31% tiranatimes.com. Πλέον, το μερίδιο της οπτικής ίνας έχει αυξηθεί ακόμη περισσότερο, καθώς οι πάροχοι ανταγωνίζονται για να καλύψουν τη διογκούμενη ζήτηση για εύρος ζώνης. Οι κύριοι πάροχοι προσφέρουν πακέτα ταχυτήτων gigabit στα αστικά κέντρα – για παράδειγμα, η Vodafone Albania (μετά την εξαγορά της καλωδιακής Abcom) διαφημίζει πακέτα οπτικής ίνας έως 1 Gbps σε επιλεγμένες περιοχές home.vodafone.al. Ως αποτέλεσμα, οι ταχύτητες σταθερής ευρυζωνικής στην Αλβανία έχουν βελτιωθεί σημαντικά: η διάμεση ταχύτητα λήψης σταθερού δικτύου ήταν ~44,6 Mbps στις αρχές του 2023, αύξηση 42% σε σχέση με έναν χρόνο πριν albaniandailynews.com. Σε κάποιες πόλεις, οι μέσες ταχύτητες είναι ακόμη υψηλότερες – για παράδειγμα, η Σκόδρα ήταν πρώτη το 4ο τρίμηνο του 2023 με σχεδόν 70 Mbps μέσο όρο telecompaper.com. Αυτή η άνοδος αποτυπώνει τις συνεχιζόμενες αναβαθμίσεις των υποδομών σταθερού δικτύου.

Παρά τα επιτεύγματα, η υποδομή σταθερής ευρυζωνικότητας ευνοεί σημαντικά τα αστικά κέντρα. Τα δίκτυα οπτικής ίνας και καλωδίου είναι ανεπτυγμένα σε πόλεις όπως τα Τίρανα και το Δυρράχιο, αλλά πολλές αγροτικές και απομακρυσμένες κοινότητες παραμένουν υποεξυπηρετούμενες. Περίπου το 90% των σταθερών συνδρομών αφορά αστικές περιοχές και μόλις το 10% αγροτικές tiranatimes.com. Το 2021, η διείσδυση σταθερής ευρυζωνικότητας σε αστικές περιοχές εκτιμούνταν στο 30% (του πληθυσμού), ενώ στις αγροτικές μόνο περίπου 8% exit.al. Ο ορεινός γεωγραφικός χαρακτήρας και το υψηλό κόστος ανάπτυξης καθιστούν την κάλυψη αυτών των περιοχών λιγότερο ελκυστική για τους ιδιώτες παρόχους, με αποτέλεσμα δομικό ψηφιακό χάσμα. Αξιοσημείωτο είναι ότι το ήμισυ των σταθερών γραμμών της χώρας συγκεντρώνεται μόνο στην περιφέρεια των Τιράνων tiranatimes.com. Σε επίπεδο διεθνούς διασύνδεσης, η Αλβανία επένδυσε σε κεντρική υποδομή: η κυβέρνηση σύναψε συνεργασία με την 4iG της Ουγγαρίας για την κατασκευή μιας νέας “ψηφιακής λεωφόρου” υποθαλάσσιου καλωδίου οπτικών ινών που θα συνδέει την Αλβανία με το ευρύτερο μεσογειακό και ευρωπαϊκό δίκτυο albaniandailynews.com. Αυτό θα ενισχύσει τις υπάρχουσες χερσαίες και υποθαλάσσιες συνδέσεις, βελτιώνοντας την εφεδρικότητα και τη χωρητικότητα των εθνικών κορμών του διαδικτύου. Συνολικά, η σταθερή ευρυζωνικότητα της Αλβανίας βρίσκεται σε σταθερή ανοδική πορεία – με χαρακτηριστικά την επέκταση των οπτικών ινών και τις καλύτερες ταχύτητες – αλλά συνεχίζουν να υφίστανται ελλείψεις κάλυψης σε λιγότερο πυκνοκατοικημένες περιοχές.

Κινητό Διαδίκτυο: 3G, 4G και η Ανάπτυξη του 5G

Τα κινητά δίκτυα αποτελούν την ραχοκοκαλιά της πρόσβασης στο διαδίκτυο στην Αλβανία, με εκτεταμένη κάλυψη 3G/4G και την είσοδο στη νέα εποχή του 5G. Στις αρχές του 2023, η χώρα είχε περίπου 2,27 εκατομμύρια χρήστες διαδικτύου (≈80% του πληθυσμού) datareportal.com, πολλοί εκ των οποίων στηρίζονται αποκλειστικά σε smartphones για σύνδεση. Στην πραγματικότητα, οι συνδρομές κινητής ευρυζωνικότητας υπερβαίνουν τον πληθυσμό – με διείσδυση άνω του 100% στα νοικοκυριά (καθώς πολλοί Αλβανοί έχουν πολλαπλές SIM) tiranatimes.com. Τα δίκτυα τέταρτης γενιάς (4G LTE) καλύπτουν περίπου το 96% του πληθυσμού euronews.al, διασφαλίζοντας ότι σχεδόν όλες οι κοινότητες έχουν τουλάχιστον βασική ευρυζωνική κάλυψη μέσω κινητής. Η Αλβανία υστέρησε χρονικά στην εισαγωγή του 4G (μέσα της δεκαετίας 2010) αλλά έκτοτε κάλυψε τη διαφορά· το 4G αποτελεί πλέον τον κύριο μοχλό για την πανελλαδική κάλυψη. Τα παλαιότερα δίκτυα 3G υφίστανται αλλά σταδιακά καταργούνται ή αναπροσαρμόζονται καθώς οι χρήστες μεταβαίνουν σε γρηγορότερες υπηρεσίες 4G. Σύμφωνα με την Αρχή Ηλεκτρονικών και Ταχυδρομικών Επικοινωνιών (AKEP), έως το 2022 η κάλυψη κινητής ευρυζωνικότητας ήταν σχεδόν καθολική στις κατοικημένες περιοχές, καθιστώντας το 4G το πιο πρακτικό εργαλείο για καθολική κάλυψη προς το παρόν — πολύ πιο άμεσα εφαρμόσιμο από το νεοεισαχθέν 5G euronews.al euronews.al.

Η αγορά κινητής τηλεφωνίας στην Αλβανία συγκεντρώθηκε πρόσφατα. Τον Ιανουάριο 2023, ο δεύτερος μεγαλύτερος πάροχος κινητής One Telecommunications συγχωνεύτηκε με την Albtelecom (που διέθετε επίσης δίκτυο κινητής) – δημιουργώντας την ενιαία εταιρεία One Albania en.wikipedia.org. Έτσι, πλέον, η Αλβανία διαθέτει ουσιαστικά δύο βασικούς παρόχους κινητής: την One Albania και τη Vodafone Albania. Η Vodafone ηγείται διαχρονικά της αγοράς, ενώ η One Albania (με στήριξη από τη 4iG της Ουγγαρίας) συνδυάζει πλέον τα περιουσιακά στοιχεία τόσο της Albtelecom όσο και της πρώην Telekom Albania/One. Το δίδυμο αυτό εξυπηρετεί το σύνολο της κινητής αγοράς· οι μικροί παίκτες είτε έχουν αποχωρήσει, είτε λειτουργούν μόνο ως MVNOs. Και οι δύο παρέχουν 2G/3G/4G σε όλη τη χώρα και βρίσκονται στη διαδικασία ανάπτυξης του 5G.

Η τεχνολογία 5G στην Αλβανία βρίσκεται σε αρχικό στάδιο ανάπτυξης. Η κυβέρνηση (AKEP) πραγματοποίησε δημοπρασίες φάσματος 5G (στη ζώνη των 3,5 GHz) το 2023, παραχωρώντας άδειες στους δύο παρόχους politiko.al politiko.al. Εμπορική υπηρεσία 5G ξεκίνησε στα τέλη του 2024: η One Albania αναφέρθηκε ως η πρώτη που λάνσαρε 5G στις 25 Νοεμβρίου 2024, ακολουθούμενη στενά από τη Vodafone στο τέλος Νοεμβρίου 2024 politiko.al. Αρχικά, η κάλυψη 5G περιορίζεται σε βασικές αστικές περιοχές – τα Τίρανα και το Δυρράχιο ήταν οι πρώτες πόλεις που δέχτηκαν σήμα 5G, με σχέδια επέκτασης σε άλλες μεγάλες πόλεις και στρατηγικά σημεία έως το 2025 politiko.al. Αρχές 2025, περίπου το 19% των χρηστών/συσκευών στην Αλβανία έχει πρόσβαση σε σήμα 5G pulse.internetsociety.org (αντικατοπτρίζοντας τα πρώτα βήματα υλοποίησης), ενώ πρακτικά όλοι έχουν πρόσβαση σε 4G. Τα δίκτυα 5G στοχεύουν σε υψηλότερες ταχύτητες και χωρητικότητα, όμως λόγω της καθυστερημένης έναρξης, το 5G πιθανότατα θα λειτουργεί συμπληρωματικά – και όχι αντικαταστατικά – του 4G στην επόμενη περίοδο. Για ασφάλεια στην υλοποίηση, η Αλβανία προσχώρησε στην πρωτοβουλία “Clean Network” των ΗΠΑ – συμφωνώντας να μην χρησιμοποιήσει εξοπλισμό Huawei/ZTE στις υποδομές 5G της tiranatimes.com. Τόσο η One Albania όσο και η Vodafone αναπτύσσουν 5G με ευρωπαίους κατασκευαστές (π.χ. Ericsson) datacenterdynamics.com. Προς το παρόν, το 4G παραμένει η ραχοκοκαλιά του κινητού διαδικτύου, προσφέροντας ικανοποιητικές ταχύτητες για τους περισσότερους χρήστες. Οι μέσες ταχύτητες λήψης στο κινητό στην Αλβανία ήταν γύρω στα 48 Mbps το 2023 pulse.internetsociety.org – εφάμιλλες των περιφερειακών μέσων όρων – κι η Vodafone έχει λάβει διακρίσεις για ισχυρή εμπειρία δικτύου (π.χ. υψηλές βαθμολογίες video streaming) frequencycheck.com. Στο μέλλον, η διάδοση του 5G σε περισσότερες περιοχές (και η πιθανή χρήση του ως σταθερό ασύρματο διαδίκτυο για σπίτια) αναμένεται να ενισχύσει ακόμη περισσότερο τη συνδεσιμότητα της Αλβανίας, ειδικά αν αξιοποιηθεί για απομακρυσμένες περιοχές χωρίς οπτική ίνα.

Δορυφορικές Υπηρεσίες Διαδικτύου

Σε σημαντική εξέλιξη, το δορυφορικό διαδίκτυο εισήλθε στην αλβανική αγορά, με στόχο την κάλυψη περιοχών πέραν των χερσαίων δικτύων. Στα μέσα του 2024, η Αλβανία προστέθηκε στην ακτίνα εξυπηρέτησης του Starlink της SpaceX ως μία από τις πλέον 100+ καλυμμένες περιοχές albaniandailynews.com. Αυτό σημαίνει ότι οι Αλβανοί καταναλωτές – κυρίως όσοι ζουν σε απομονωμένες ή αγροτικές περιοχές – μπορούν πλέον να αποκτήσουν υψηλής ταχύτητας διαδίκτυο μέσω δορυφόρων χαμηλής τροχιάς (LEO). Το Starlink απαιτεί τηv αγορά εξοπλισμού και συνδρομής. Ο δορυφορικός εξοπλισμός κοστίζει περίπου 42.500 ALL (~418€), ενώ η μηνιαία συνδρομή περίπου 6.500 ALL (~$60) albaniandailynews.com. Αν και αυτή η τιμή είναι σχετικά υψηλή σε σύγκριση με τα παραδοσιακά πακέτα ISP στην Αλβανία, το Starlink προσφέρει απεριόριστα δεδομένα και ευρυζωνικές ταχύτητες (50–200 Mbps) σε περιοχές που είχαν ως τώρα μόνο αργές συνδέσεις DSL ή καθόλου σταθερό διαδίκτυο. Στα τέλη του 2024, το Starlink είχε εκτοξεύσει πάνω από 6.000 δορυφόρους (περίπου το 15% του προγραμματισμένου στόλου του) παγκοσμίως albaniandailynews.com, επεκτείνοντας έτσι την κάλυψη και στα Βαλκάνια. Για τους απομονωμένους ορεινούς και αραιά κατοικημένους τόπους της Αλβανίας, η δορυφορική συνδεσιμότητα προσφέρει έναν εναλλακτικό δρόμο για το κλείσιμο του ψηφιακού χάσματος. Ο χρήστης απλώς χρειάζεται καθαρή θέα στον ουρανό – το κιτ του Starlink μπορεί να τοποθετηθεί σε ταράτσες, ακόμα και φορητά για μετακινούμενους albaniandailynews.com.

Πέραν του Starlink, οι επιλογές δορυφορικού διαδικτύου στην Αλβανία είναι περιορισμένες. Τα κλασικά γεωστατικά VSAT υπάρχουν αλλά με υψηλή καθυστέρηση και κόστος. Η έλευση του Starlink φέρνει πολύ μικρότερη καθυστέρηση και υψηλότερη ταχύτητα, καθιστώντας το δορυφορικό διαδίκτυο πιο βιώσιμο ακόμη και για mainstream χρήσεις (streaming, video κλήσεις) και σε “τελευταίο μίλι” αγροτικές περιοχές. Η κυβέρνηση φαίνεται δεκτική σε τέτοιες τεχνολογίες – υπήρξαν αναφορές για διοικητική στήριξη στην είσοδο του Starlink (και διαβουλεύσεις για τη φορολόγηση τέτοιων υπηρεσιών) telegrafi.com albaniandailynews.com. Ως το 2025, το Starlink είναι ο βασικός δορυφορικός πάροχος, αφού ανταγωνιστές όπως OneWeb και Viasat δεν έχουν λανσάρισμα στη χώρα. Εν ολίγοις, η δορυφορική ευρυζωνικότητα είναι πλέον σημαντικό νέο κομμάτι του ψηφιακού τοπίου στην Αλβανία, κυρίως για να εξυπηρετήσει απομονωμένους χρήστες και ως εφεδρική σύνδεση. Η περαιτέρω ανάπτυξή της μπορεί να διασφαλίσει ότι ακόμη και τα πιο δυσπρόσιτα αλβανικά χωριά θα έχουν διαδικτυακή πρόσβαση, συμπληρώνοντας την εξάπλωση οπτικών ινών και κινητής τηλεφωνίας.

Κάλυψη και Αστικό–Αγροτικό Χάσμα

Κύριο χαρακτηριστικό της πρόσβασης στο διαδίκτυο στην Αλβανία είναι η αντίθεση μεταξύ αστικών κέντρων με πλήρη κάλυψη και λιγότερο καλυμμένων αγροτικών περιοχών. Οι πόλεις απολαμβάνουν σχεδόν καθολική κάλυψη: διαθέτουν πολλαπλούς παρόχους σταθερής ευρυζωνικότητας (οπτική ίνα, καλώδιο ή VDSL) και ισχυρό 4G/5G σήμα. Στα Τίρανα – τη μεγαλύτερη πόλη– η διείσδυση σταθερού διαδικτύου είναι η ψηλότερη της χώρας (πάνω από 43% του πληθυσμού είχε συνδρομή σταθερής το 2021) exit.al, και οι δύο μεγάλοι πάροχοι έχουν εξαπλώσει δίκτυα οπτικών ινών στην πόλη. Οι αστικοί χρήστες συνεπώς απολαμβάνουν γρήγορο οικιακό ίντερνετ (συχνά 100 Mbps+) και άριστη διαθεσιμότητα mobile data. Αντίθετα, πολλά χωριά αναγκάζονται να στηρίζονται κυρίως στα κινητά δίκτυα ως βασική πηγή διαδικτύου, αφού η ανάπτυξη σταθερών γραμμών υστερεί. Όλα σχεδόν τα αλβανικά νοικοκυριά έχουν τρόπο εισόδου (με σταθερή σύνδεση ή τουλάχιστον με mobile data) instat.gov.al instat.gov.al, όμως η ποιότητα και η ταχύτητα ποικίλουν σημαντικά ανά περιοχή. Όπως ήδη αναφέραμε, διείσδυση σταθερής στις αγροτικές περιοχές ήταν μόλις ~5–8% του πληθυσμού τα τελευταία χρόνια exit.al tiranatimes.com – δηλαδή τα περισσότερα αγροτικά σπίτια δεν έχουν γραμμή σταθερού. Όσοι έχουν συχνά διαθέτουν παλιές γραμμές ADSL με περιορισμένες ταχύτητες. Η σαφής πλειοψηφία των αγροτικών χρηστών εξαρτάται από το κινητό διαδίκτυο 3G/4G που καλύπτει σχεδόν όλο τον πληθυσμό euronews.al αλλά παρουσιάζει χαμηλότερες ταχύτητες και περιορισμούς χωρητικότητας σε σχέση με τις οπτικές ίνες των αστικών κέντρων. Έτσι, για παράδειγμα ένα άτομο σε απομακρυσμένο χωριό μπορεί να έχει μόνο μερικά Mbps μέσω 4G λόγω συμφόρησης ή απόστασης, ενώ στα Τίρανα απολαμβάνει υπερυψηλές ταχύτητες στο σπίτι.

Η αλβανική κυβέρνηση έχει αναγνωρίσει το αστικό–αγροτικό ψηφιακό χάσμα ως βασική πρόκληση. Το Εθνικό Ευρυζωνικό Σχέδιο 2020–2025 θέτει ρητούς στόχους ώστε ως το 2025 να έχει επεκταθεί η ευρυζωνική υψηλής ταχύτητας στο 100% των αγροτικών περιοχών tiranatimes.com tiranatimes.com. Στόχος είναι όλα τα αγροτικά νοικοκυριά να διαθέτουν τουλάχιστον 100 Mbps διαθεσιμότητα (είτε μέσω οπτικής ίνας είτε ασύρματα) ως τότε tiranatimes.com. Ωστόσο, στους πιο απομονωμένους τόπους η πρόοδος είναι αργή. Μέχρι το 2022, η Αλβανία δεν είχε εφαρμόσει σημαντικό κρατικό πρόγραμμα επιδότησης για επέκταση της αγροτικής ευρυζωνικότητας, αφήνοντας την αγορά να δρα — με αποτέλεσμα την παράκαμψη των χαμηλών πυκνοτήτων exit.al. Επιμέρους βελτιώσεις γίνονται: οι κινητοί πάροχοι σχεδιάζουν να αξιοποιήσουν το 5G για ασύρματη σταθερή σύνδεση σε μικρές πόλεις, και τοπικοί μικρο-πάροχοι ξεκινούν εγκαταστάσεις οπτικής ίνας σε μεμονωμένα χωριά infrastruktura.gov.al. Επιπλέον, έχουν δημιουργηθεί δημόσια Wi-Fi hot-spots σε πολλές μικρές πόλεις και χωριά (ο στόχος ήταν δωρεάν Wi-Fi στο 50% των δημόσιων χώρων ως το 2023) tiranatimes.com. Ωστόσο, υφίσταται ακόμα σαφές χάσμα ποιότητας υπηρεσιών μεταξύ πόλης και υπαίθρου. Οι αστικοί χρήστες δηλώνουν υψηλή ικανοποίηση από ταχύτητα και αξιοπιστία, ενώ οι αγροτικοί χρήστες συχνά υποχρεούνται να διαχειρίζονται διακοπές, ασταθές σήμα ή να ‘κυνηγούν’ το σήμα στο ύπαιθρο. Η έλευση επιλογών όπως το Starlink λειτουργεί ως νέα εξίσωση, φέρνοντας γρήγορο Internet όπου υπάρχει καθαρός ορίζοντας, ενώ η σχεδόν καθολική κάλυψη 4G σημαίνει ότι βασική πρόσβαση υπάρχει σχεδόν σε όλη την Αλβανία, έστω και αν οι ταχύτητες διαφέρουν euronews.al euronews.al. Το γεφύρωμα του υπόλοιπου χάσματος απαιτεί συνεχή επένδυση σε υποδομές (κορμούς οπτικών ινών, βάσεις σταθμών κ.λπ.) και πιθανώς κρατικές παρεμβάσεις για την ενίσχυση της ανάπτυξης σε υποεξυπηρετούμενες περιοχές.

Ταχύτητες Διαδικτύου και Ποιότητα Υπηρεσιών

Οι ταχύτητες διαδικτύου στην Αλβανία έχουν βελτιωθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια, αν και ποικίλουν ανά τύπο σύνδεσης. Στις σταθερές ευρυζωνικές, ο μέσος όρος αυξήθηκε με τη διείσδυση της οπτικής ίνας. Στις αρχές του 2023, η διάμεση σταθερή λήψη ήταν περίπου 44,6 Mbps albaniandailynews.com, σημειώνοντας μεγάλη ετήσια αύξηση. Τέλη 2023, ο μέσος όρος σταθερού δικτύου ξεπέρασε τα 50 Mbps (η Internet Society κατέγραψε 54,5 Mbps μέση λήψη) pulse.internetsociety.org. Αυτοί οι μέσοι όροι κρύβουν το χάσμα DSL–fiber: όσοι έχουν νέες γραμμές οπτικής ίνας απολαμβάνουν 100 Mbps ως 1 Gbps, ενώ οι παλιοί χρήστες ADSL ή καλωδίου μόλις 10–20 Mbps. Όντως, το 2019 πάνω από τους μισούς συνδρομητές σταθερής είχαν μόνο 4–10 Mbps ταχύτητα tiranatimes.com, αλλά αυτό αλλάζει ταχέως με τις αναβαθμίσεις. Οι ταχύτητες στο κινητό είναι συνήθως πιο χαμηλές, αλλά παραμένουν ικανοποιητικές: η διάμεση λήψη mobile ήταν 39,3 Mbps στις αρχές 2023 datareportal.com. Ενδιαφέρον έχει ότι υπήρξε ελαφρά μείωση (-9%) σε σχέση με το προηγούμενο έτος, πιθανόν λόγω αυξημένης φόρτισης των 4G συνδέσεων datareportal.com. Όμως, και οι δύο πάροχοι επενδύουν σε αύξηση χωρητικότητας και αναβαθμίσεις 4G/5G. Σύμφωνα με το OpenSignal 2023, One Albania και Vodafone μοιράζονται το βραβείο ταχύτητας λήψης 4G, με απολύτως συγκρίσιμες επιδόσεις, και η One προηγείται λίγο στην ταχύτητα αποστολής (~11,9 Mbps έναντι ~10,2 Mbps) opensignal.com. Η χρονική καθυστέρηση στο κινητό (latency) είναι καλή (~25–35 ms στο 4G), ενώ το 5G – όπου λειτουργεί – ξεπέρασε τα 500 Mbps σε δοκιμές.

Σε όρους ποιότητας υπηρεσίας, οι Αλβανοί χρήστες επωφελούνται από σχετικά αξιόπιστο πυρήνα δικτύου, αν και αντιμετωπίζουν κάποια προβλήματα. Τα αστικά κέντρα έχουν καλή σταθερότητα και ελάχιστα downtime, ενώ οι απομακρυσμένες περιοχές υποφέρουν από διακοπές λόγω καιρικών φαινομένων ή διακοπής ρεύματος (ιδίως στις βάσεις κινητής). Η χώρα διαθέτει ένα Internet Exchange Point (IXP) στα Τίρανα για τοπική κίνηση, ενώ το 22% των δημοφιλών περιεχομένων αποθηκεύεται (caching) εντός Αλβανίας pulse.internetsociety.org – στοιχεία που βοηθούν latency και χρόνους φόρτωσης. Το διεθνές εύρος ζώνης είναι αρκετό αλλά αυξανόμενο – παραδοσιακά μέσω διασύνδεσης με Ιταλία, Ελλάδα και Βόρεια Μακεδονία, και το νέο υποθαλάσσιο καλώδιο Αλβανίας–Ιταλίας–Αιγύπτου θα ενισχύσει τη χωρητικότητα albaniandailynews.com. Οι κεντρικοί πάροχοι αναβάθμισαν τα δίκτυά τους για να διαχειριστούν τη διαρκή αύξηση της ζήτησης (λόγω streaming, κ.λπ.). Η συνολική ανθεκτικότητα της Αλβανίας καταγράφεται ως μεσαία αλλά βελτιούμενη – η Internet Society βαθμολογεί τη χώρα με 50% “resilience” (μεσαίο) και επισημαίνει τη μεγάλη ποικιλία παρόχων και upstreams στη χώρα pulse.internetsociety.org pulse.internetsociety.org. Η εξάπλωση fiber/5G θα συνεχίσει να αυξάνει μέση ταχύτητα. Στόχος της κυβέρνησης είναι το 50% των χρηστών να διαθέτει δυνατότητα gigabit το 2025 tiranatimes.com. Παρότι το όριο αυτό είναι φιλόδοξο, υπογραμμίζει τη διατήρηση υψηλών φιλοδοξιών. Ήδη, πάροχοι όπως η One Albania διατίθενται να εγκαταστήσουν FTTH σε περισσότερες πόλεις και να συνδέσουν βασικά ιδρύματα στα 1 Gbps (π.χ. σχολεία, πανεπιστήμια, δημόσιες υπηρεσίες) tiranatimes.com. Συνοπτικά, οι Αλβανοί σήμερα απολαμβάνουν πολύ καλύτερες ταχύτητες και ποιότητα διαδικτύου από λίγα χρόνια πριν, αν και η συνέπεια και η πραγματικά υψηλή απόδοση ακόμη εξαρτώνται από την περιοχή και τον πάροχο.

Διείσδυση Διαδικτύου και Υιοθέτηση από τους Πολίτες

Η Αλβανία έχει πετύχει υψηλή διείσδυση διαδικτύου στους πολίτες της. Το 2023, εκτιμάται ότι το 83% του πληθυσμού (16–74 ετών) είναι χρήστες του διαδικτύου instat.gov.al pulse.internetsociety.org, ποσοστό που ανεβαίνει διαρκώς και πλησιάζει το ευρωπαϊκό μέσο (~90%). Σε απόλυτους αριθμούς, περίπου 2,2 εκατομμύρια Αλβανοί ήταν τακτικοί χρήστες στις αρχές του 2023 albaniandailynews.com. Όλοι σχεδόν οι νέοι αλλά και τα μεσαία ηλικιακά στρώματα είναι online, ενώ το μη συνδεδεμένο κομμάτι εντοπίζεται στους υπερήλικες ή σε πολύ απομονωμένες περιοχές. Αξιοσημείωτο είναι ότι η χρήση είναι σχεδόν ισοβαρής μεταξύ αντρών και γυναικών (περίπου 82% των γυναικών και 85% των ανδρών) pulse.internetsociety.org, με μικρό φύλο-χάσμα. Οι Αλβανοί μπαίνουν στο διαδίκτυο κυρίως μέσω κινητών συσκευών – 99,8% των χρηστών συνδέεται μέσω κινητού/smartphone instat.gov.al. Υπολογιστές ή laptop χρησιμοποιεί μόλις το 27% των χρηστών (πολλά νοικοκυριά έχουν μόνο mobile broadband) instat.gov.al. Η mobile–κεντρική αυτή χρήση συμβαδίζει με τη μεγάλη διείσδυση κινητού διαδικτύου στη χώρα.

Σε συνδρομές ευρυζωνικότητας, ως τα τέλη του 2023 η Αλβανία είχε 632.000 σταθερές ευρυζωνικές συνδέσεις (περίπου 22 ανά 100 άτομα) theglobaleconomy.com. Αυτό δείχνει ότι πολλά νοικοκυριά μοιράζονται μια σταθερή σύνδεση (αφού η κάλυψη νοικοκυριών είναι ~90%). Στην κινητή, υπήρχαν πάνω από 3,3 εκατ. συνδρομές κινητής (φωνητικές και data SIMs) σε χρήση, περίπου 120% του πληθυσμού tiranatimes.com. Όμως μεγάλο μέρος τους αφορά προπληρωμένες ή δευτερεύουσες κάρτες· οι πραγματικά μοναδικοί mobile χρήστες προσεγγίζουν τα 2 εκατ. Η υιοθέτηση social media είναι επίσης υψηλή – περίπου 1,6 εκατ. Αλβανοί ήταν ενεργοί το 2023 datareportal.com, κυρίως μέσω mobile data. Καταλυτικό ρόλο για την υιοθέτηση έπαιξε η διασπορά (diaspora) και οι μεταφορές εμβασμάτων, καθώς οι οικογένειες χρησιμοποιούν βιντεοκλήσεις και μηνύματα για επαφή· στην πραγματικότητα το 98,7% των χρηστών στην Αλβανία πραγματοποιεί φωνητικές ή βίντεο κλήσεις online instat.gov.al. Ένας ακόμα λόγος αύξησης είναι οι ηλεκτρονικές δημόσιες υπηρεσίες και η online τραπεζική: με εκατοντάδες υπηρεσίες πλέον online, οι πολίτες χρειάζονται όλο και περισσότερο internet. Αυτή η πλατιά υιοθέτηση δείχνει ότι η Αλβανία προσεγγίζει τον κορεσμό ως προς τη βασική διείσδυση του διαδικτύου, με τις προσπάθειες πλέον να εστιάζουν στη βελτίωση της ποιότητας και στη διασύνδεση όσων απομένουν offline (κυρίως ηλικιωμένοι και φτωχότεροι) μέσω προγραμμάτων προσιτής πρόσβασης.

Προσιτότητα Πρόσβασης στο Διαδίκτυο

Η πρόσβαση στο διαδίκτυο στην Αλβανία θεωρείται σχετικά προσιτή σε σχέση με τα εισοδήματα, αν και το κόστος παραμένει εμπόδιο για τα χαμηλά στρώματα. Βάσει διεθνών κριτηρίων, η Αλβανία καλύπτει τον στόχο προσιτότητας του ΟΗΕ – η τιμή ενός βασικού ευρυζωνικού πακέτου είναι κάτω του 2% του μέσου μηνιαίου GNI per capita pulse.internetsociety.org. Ειδικότερα, ένα φθηνό mobile πακέτο (1,5 GB+ μηνιαίως 3G/4G) κοστίζει περί το 1,3% του GNI (2022) pulse.internetsociety.org. Πρακτικά, οι εταιρείες κινητής προσφέρουν πολύ ανταγωνιστικά προπληρωμένα πακέτα – π.χ. 10 GB data μόλις €10, και απεριόριστα social media ακόμη φθηνότερα zenith.travel. Η σταθερή ευρυζωνικότητα επίσης προσφέρεται σε λογικές τιμές: μια συνδρομή οικιακής ευρυζωνικότητας (20–50 Mbps) κοστίζει περίπου 1.500–2.000 ALL/μήνα (~15–20$) numbeo.com. Γρηγορότερα fiber πακέτα (100 Mbps ή triple play με TV) φτάνουν 25–30€, παραμένοντας προσιτά για μεσαία εισοδήματα zenith.travel.

Αναλογικά με τα εισοδήματα, οι τιμές είναι μέτριες. Ο μέσος μηνιαίος μισθός το 2023 ήταν περίπου 70.000 ALL (~600€ μικτά) telegrafi.com, άρα ένα βασικό internet στα 1.500 ALL είναι μόλις το 2% του μέσου μισθού. Ακόμη και για τους χαμηλόμισθους ή αγροτικές οικογένειες, μια βασική 4G γραμμή ίσως φτάνει το 5–6% του εισοδήματος, κάτι όχι αμελητέο αλλά σημαντικά καλύτερο από το 2010 όταν το internet ήταν ακριβότερο και πολύ πιο αργό. Οι τιμές συχνά είναι φθηνότερες σε σύγκριση με γειτονικές χώρες techjury.net. Το mobile data ιδιαίτερα είναι πολύ φθηνό ανά GB, γεγονός που βοήθησε την Αλβανία να φθάσει υψηλά επίπεδα χρήσης κινητού διαδικτύου περιφερειακά. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν περιθώρια ανισοτήτων – π.χ. οι οικονομικά αδύναμοι στην ύπαιθρο ενδέχεται να δυσκολεύονται ακόμα και για 1.000 ALL/μήνα ή να στηρίζονται σε πανάκριβες λύσεις δορυφορικού ή ασύρματου internet. Το Starlink, αν και τεχνολογικά πολύτιμο, ξεκινά στα 60€/μήνα – τιμή απαγορευτική για τους περισσότερους albaniandailynews.com. Για λόγους ισότητας, κυβέρνηση και ΜΚΟ εξετάζουν προγράμματα ένταξης, όπως δωρεάν internet σε κοινοτικά κέντρα ή επιδοτήσεις για σχολεία. Συνολικά, ωστόσο, η τάση είναι το internet να γίνεται ολοένα και πιο προσιτό, ειδικά αφού τα νέα προγράμματα προσφέρουν πολύ μεγαλύτερο value for money. Με μέσο κόστος ~$15–20/μήνα για αξιόπιστο broadband, η Αλβανία τα καταφέρνει καλά ως προς την προσιτότητα, γεγονός που συμβάλλει διαρκώς στη διείσδυση του διαδικτύου.

Κυβερνητικές Πολιτικές και Πρωτοβουλίες

Η αλβανική κυβέρνηση διαδραμάτισε ενεργό ρόλο στην επέκταση των υποδομών και στην προώθηση της ψηφιακής ενσωμάτωσης. Βασικό πολιτικό πλαίσιο είναι το Εθνικό Ευρυζωνικό Σχέδιο (NBP) 2020–2025, που θέτει φιλόδοξους στόχους καθολικής σύνδεσης. Σύμφωνα με αυτό, μέχρι το 2025 θα πρέπει να έχει επιτευχθεί 100% κάλυψη ευρυζωνικότητας σε όλα τα νοικοκυριά, επιχειρήσεις και ιδρύματα tiranatimes.com. Όρισε επιπλέον στόχο το 50% των αστικών συνδέσεων (Τίρανα κ.τ.λ.) να είναι gigabit το 2025 και 100% των αγροτικών να διαθέτουν τουλάχιστον 100 Mbps tiranatimes.com tiranatimes.com. Οι προδιαγραφές αυτές εναρμονίζονται με τα ευρωπαϊκά benchmarks “Gigabit Society”, ενδεικτικά της φιλοδοξίας εναρμόνισης με τις ευρωπαϊκές ψηφιακές εξελίξεις. Για την επίτευξή τους, η κυβέρνηση ενθαρρύνει επενδύσεις σε οπτική ίνα (γνωρίζοντας ότι μόνο το FTTH διασφαλίζει πραγματικές gigabit ταχύτητες μακροπρόθεσμα) tiranatimes.com. Το NBP προβλέπει όλοι οι φορείς (σχολεία, ιατρεία) να έχουν συνδέσεις 1 Gbps ως το 2025 tiranatimes.com, πολλές από τις οποίες ήδη αναβαθμίζονται μέσω οπτικών ινών ή ασύρματων ζεύξεων τα τελευταία χρόνια.

Εκτός από τον στρατηγικό σχεδιασμό, η κυβέρνηση ανέλαβε και ρυθμιστικές/χρηματοδοτικές παρεμβάσεις. Ο AKEP, ο ρυθμιστής τηλεπικοινωνιών, χαλάρωσε τις διαδικασίες αδειοδότησης (π.χ. απλούστευσε τις άδειες για τοποθέτηση οπτικής ίνας και θέσπισε φορητότητα αριθμού για ενίσχυση του ανταγωνισμού). Η συγχώνευση της Albtelecom με την One το 2022–23 εγκρίθηκε προσβλέποντας ότι το νέο σχήμα (One Albania) σε συνδυασμό με την Vodafone θα έχουν ισχυρότερο κίνητρο και δυνατότητα για επενδύσεις σε 5G/οπτικές ίνες en.wikipedia.org. Ωστόσο, ο ελεγκτής επιβάλλει και κανόνες για την αποφυγή κατάχρησης δεσπόζουσας θέσης – ελέγχοντας την ποιότητα και τις τιμές. Η κυβέρνηση αξιοποίησε διεθνείς πηγές για έργα συνδεσιμότητας: μέσω του Western Balkans Investment Framework (WBIF) και κοινοτικών εργαλείων, εξασφάλισε χρηματοδότηση για mapping και πιλότους επέκτασης broadband σε επαρχίες aconium.al wbif.eu. Για παράδειγμα, ξεκίνησε έργο επέκτασης broadband σε οκτώ νομούς με έμφαση σε απομακρυσμένα χωριά aconium.al. Αν και ως το 2022 δεν είχε θεσπιστεί εκτεταμένη κρατική επιδότηση για την αγροτική ευρυζωνικότητα, έχει τεθεί η βάση για μελλοντικές τέτοιες παρεμβάσεις exit.al. Για το 5G, η κυβέρνηση υλοποίησε διαγωνισμούς φάσματος διαφανώς και με χαμηλές ελάχιστες τιμές ώστε να επιταχυνθεί η κάλυψη, έδωσε δε δοκιμαστικές άδειες ήδη από το 2019 (στη Vodafone) itu.int. Πολιτική κατεύθυνση επίσης υπήρξε η άρση τεχνολογικών περιορισμών – π.χ. επαναχρησιμοποίηση της ζώνης 800 MHz για 4G και στόχευση αποδέσμευσης της 700 MHz (που ακόμα χρησιμοποιείται από τηλεόραση) για mobile data itu.int.

Έμφαση δίνεται και στις ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες, που ωθούν έμμεσα τη διείσδυση διαδικτύου. Η πύλη e-Albania προσφέρει εκατοντάδες υπηρεσίες online (φόροι, άδειες, πιστοποιητικά) και από το 2022 πολλές δημόσιες υπηρεσίες λειτουργούν αποκλειστικά ψηφιακά, υποχρεώνοντας πολίτες να έχουν πρόσβαση και βασικό ψηφιακό αλφαβητισμό. Η κυβέρνηση έχει τρέξει καμπάνιες ενημέρωσης και δράσεις εκπαίδευσης, συχνά με επίβλεψη ή στήριξη από δωρητές. Επίσης, εντάχθηκε σε περιφερειακές συμφωνίες για μείωση του κόστους περιαγωγής (roaming) στα Βαλκάνια, εξαλείφοντας το roaming μεταξύ όμορων κρατών από τον Ιούλιο 2021 – δίνοντας ώθηση στη συνδεσιμότητα και την περιφερειακή ενσωμάτωση. Στον τομέα της κυβερνοασφάλειας, εκσυγχρονίστηκε το νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία κρίσιμων ψηφιακών υποδομών και εναρμονίστηκε με ευρωπαϊκές οδηγίες. Η συμμετοχή στην Clean Network (αποκλεισμός αναξιόπιστων προμηθευτών στο 5G) tiranatimes.com ήταν καθοριστική γεωπολιτική απόφαση όσον αφορά τις τηλεπικοινωνιακές προμήθειες. Συνολικά, η στρατηγική του αλβανικού κράτους εστιάζει στο να διευκολύνει την ανάπτυξη υποδομών, να θέτει στόχους στρατηγικής, και να αξιοποιεί τα ψηφιακά μέσα για διακυβέρνηση και ανάπτυξη. Παρότι η εκτέλεση παρουσιάζει ακόμα προκλήσεις, οι πολιτικές και πρωτοβουλίες σηματοδοτούν ισχυρή πολιτική βούληση για καθολική πρόσβαση Ιντερνετ.

Προκλήσεις και Ευκαιρίες για Ανάπτυξη

Καθώς η Αλβανία συνεχίζει να ενισχύει τη συνδεσιμότητά της, αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις και ευκαιρίες στο μέλλον. Μεγάλη πρόκληση αποτελεί η ολοκλήρωση της αγροτικής κάλυψης και ένταξης. Το τελευταίο ποσοστό των νοικοκυριών χωρίς αξιόπιστο ίντερνετ συνήθως ζει σε δύσβατες ορεινές περιοχές ή σε φτώχεια. Η επέκταση οπτικών ινών ή βάσεων 4G/5G σε τέτοιους τόπους κρίνεται ασύμφορη χωρίς επιδότηση. Η Παγκόσμια Τράπεζα εκτίμησε ότι η καθολική κάλυψη υψηλής ταχύτητας μέσω 4G (400 Mbps στις πόλεις, 10 Mbps στην ύπαιθρο) χρειάζεται $250–340 εκατ. euronews.al euronews.al – ποσό σημαντικό. Η ευκαιρία βρίσκεται στην άντληση κονδυλίων ΕΕ ή τη σύναψη ΣΔΙΤ, ώστε να χρηματοδοτηθούν τέτοια rural broadband projects. Οι ειδικοί θεωρούν ότι η μονιμοποίηση και επέκταση του υπάρχοντος 4G και του shared infrastructure είναι το πλέον αποτελεσματικό σενάριο για πανκαλυπτικούς στόχους euronews.al euronews.al. Ταυτόχρονα η ανάπτυξη 5G είναι πρόκληση και ευκαιρία μαζί. Η πρόκληση έγκειται στο να μη διευρύνει το ψηφιακό χάσμα (οι εταιρείες ξεκινούν από την πόλη), αλλά η ευκαιρία είναι το 5G Fixed Wireless να δώσει ταχύτητες fiber στα χωριά χωρίς καλώδια, εφόσον διατεθούν επαρκές φάσμα και επενδυτικά κεφάλαια. Ενδεχομένως οι πάροχοι στην Αλβανία να αναπτύξουν κοινό 5G rural δίκτυο για μείωση κόστους – σενάριο που η Παγκόσμια Τράπεζα θεωρεί ότι θα μπορούσε να μειώσει το κόστος έως 70%, αν και υπάρχουν προβληματισμοί ανταγωνισμού euronews.al.

Πρόκληση αποτελεί και η διατήρηση της προσιτότητας και του ανταγωνισμού με μόνο δύο παρόχους κινητής. Η πρόσφατη συγκέντρωση απαιτεί αυξημένη προσοχή για δίκαιες τιμές και υψηλή ποιότητα. Υπάρχουν ευκαιρίες για νέους MVNOs ή εξειδικευμένες υπηρεσίες σε underserved περιοχές. Στις σταθερές ευρυζωνικές, οι δεκάδες μικρο-πάροχοι (Abissnet, Tring, Digicom, Asc Fiber κ.ά.) ενισχύουν τον ανταγωνισμό· πολλές φορές εισάγουν fiber σε πολυκατοικίες ή suburbs πριν τους μεγάλους παίκτες. Η ενίσχυση του infrastructure sharing (π.χ. χρήση των αγωγών/πύργων της Albtelecom/One από μικρότερους ISP) θα επιταχύνει την επέκταση, γι’ αυτό κι επιδιώκεται περαιτέρω ρύθμιση. Παράλληλα, η Αλβανία χάρη στα διεθνή καλώδια οπτικών ινών (π.χ. το νέο Albania–Egypt αλλά και οι γραμμές προς Ιταλία/Ελλάδα) μπορεί να καταστεί περιφερειακό hub – προσελκύοντας regional data centers ή caches, κάτι που βελτιώνει την απόδοση και δημιουργεί οικονομική υπεραξία.

Η αυξημένη ζήτηση για ψηφιακές υπηρεσίες (streaming, cloud, fintech, e-gov, e-commerce) δημιουργεί επενδυτικό ενδιαφέρον κι ενισχύει τις εξελίξεις υποδομών. Όσο αυξάνει η χρήση απαιτητικών εφαρμογών, τόσο ενισχύεται το business case των ISPs για περαιτέρω αναβαθμίσεις. Από την άλλη, ο τεχνολογικός τομέας και οι startups έχουν ευκαιρία απογείωσης με καλύτερη συνδεσιμότητα – επιτρέποντας π.χ. το outsourcing, το digital entrepreneurship και τα smart city projects (τα Τίρανα ήδη ξεκινούν δράσεις έξυπνης πόλης με βάση τη συνδεσιμότητα). Προκλήσεις εδώ είναι η κυβερνοασφάλεια και το απόρρητο: η Αλβανία υπέστη σοβαρή κυβερνοεπίθεση στις υπηρεσίες του Δημοσίου το 2022, και η ανθεκτικότητα πρέπει να αυξηθεί μαζί με τη συνδεσιμότητα. Τέλος, ανθρώπινος παράγοντας: ο νεανικός πληθυσμός (~38 έτη μέση ηλικία) είναι κατά κανόνα εξοικειωμένος με το διαδίκτυο, αλλά απαιτείται διαρκής ενίσχυση ψηφιακού γραμματισμού, κυρίως για τους μεγαλύτερους ώστε να αξιοποιήσουν τα οφέλη της ψηφιακής ένταξης.

Συμπερασματικά, η κατάσταση της πρόσβασης στο διαδίκτυο στην Αλβανία είναι κατάσταση ταχύτατης βελτίωσης και υψηλού δυναμικού. Από ευρυζωνικές οπτικές ίνες στα διαμερίσματα των πόλεων μέχρι 4G σήμα στα απομακρυσμένα χωριά – και πλέον δορυφορικές δέσμες από το διάστημα – οι Αλβανοί είναι πιο συνδεδεμένοι από ποτέ. Η χώρα έχει πετύχει αξιοσημείωτη πρόοδο σε υποδομές, κάλυψη και υιοθέτηση τα τελευταία χρόνια με στήριξη από μια συγκεκριμένη πολιτική στρατηγική και αγοραίες εξελίξεις. Η πρόκληση πλέον εστιάζει στο να ολοκληρωθεί το έργο συνδέοντας όλο τον πληθυσμό με ποιοτικό broadband και να αξιοποιηθεί η συνδεσιμότητα για οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Δυσκολίες όπως το αστικό–αγροτικό χάσμα και το επενδυτικό κόστος παραμένουν, αλλά με δέσμευση και έξυπνη χρήση των νέων τεχνολογιών (5G, δορυφόροι) η Αλβανία εξελίσσεται σε πραγματικά συμπεριληπτική ψηφιακή κοινωνία. Η πρόοδος – από τα καλώδια οπτικής ίνας στο υπέδαφος μέχρι τα δορυφορικά σήματα στον ουρανό – αποδεικνύει τη δέσμευση της Αλβανίας να καλύψει το τελευταίο χιλιόμετρο του ταξιδιού της για καθολική ψηφιακή ένταξη.

Πηγές: Τα στατιστικά και οι πληροφορίες αντλήθηκαν από επίσημες αναφορές και αξιόπιστες πηγές, όπως το Ινστιτούτο Στατιστικής Αλβανίας (INSTAT) για την πρόσβαση των νοικοκυριών instat.gov.al, την Αρχή Ηλεκτρονικών & Ταχυδρομικών Επικοινωνιών (AKEP) και την Παγκόσμια Τράπεζα για ζητήματα κάλυψης euronews.al, τη Διεθνή Ένωση Τηλεπικοινωνιών (ITU) και τον Internet Society για χρήση και προσιτότητα pulse.internetsociety.org pulse.internetsociety.org, ειδησεογραφικά μέσα (Euronews Albania, Albanian Daily News) για θέματα 5G και δορυφόρων politiko.al albaniandailynews.com, όπως και εταιρικές ανακοινώσεις και κλαδικές αναλύσεις en.wikipedia.org exit.al. Οι πηγές εξασφαλίζουν πλήρη, επικαιροποιημένη εικόνα του ψηφιακού τοπίου της Αλβανίας για το 2023–2024.