Κατάσταση της Πρόσβασης στο Διαδίκτυο στην Αρμενία: Από την Οπτική Ίνα έως το Τελευταίο Σύνορο

Ιστορική Εξέλιξη της Υποδομής και των Πολιτικών του Διαδικτύου

Το ταξίδι της Αρμενίας προς τη σύγχρονη συνδεσιμότητα στο διαδίκτυο ξεκίνησε τη δεκαετία του 1990 με έναν μόνο κυρίαρχο τηλεπικοινωνιακό φορέα. Μετά την ανεξαρτησία το 1991, ο εθνικός πάροχος ArmenTel (αρχικά με μερική ιδιοκτησία της ελληνικής OTE, αργότερα από τη ρωσική VimpelCom) διατηρούσε νομικό μονοπώλιο στις τηλεφωνικές και διαδικτυακές υπηρεσίες. Αυτό το μονοπώλιο, που δόθηκε το 1998, εμπόδισε την πρώιμη ανάπτυξη του διαδικτύου, καθώς απομακρύνθηκαν οι ανταγωνιστές και οι επενδύσεις σε υποδομές υστέρησαν hetq.am azatutyun.am. Ωστόσο, στα μέσα της δεκαετίας του 2000, πραγματοποιήθηκαν μεταρρυθμίσεις. Τα αποκλειστικά δικαιώματα της ArmenTel έληξαν ουσιαστικά περίπου μεταξύ 2005–2007, ανοίγοντας την αγορά για νέους παρόχους υπηρεσιών Διαδικτύου (ISP) και κινητές εταιρείες azatutyun.am. Ο τομέας “γνώρισε ταχεία ανάπτυξη” μόλις έσπασε το μονοπώλιο, με νέους παίκτες να ενισχύουν τον ανταγωνισμό και την επέκταση του δικτύου azatutyun.am.

Η απελευθέρωση συνοδεύτηκε από σημαντικούς πολιτικούς σταθμούς. Ιδρύθηκε η Εθνική Ρυθμιστική Αρχή Τηλεπικοινωνιών, η Επιτροπή Ρυθμιστικών Υπηρεσιών Κοινής Ωφέλειας (PSRC), για την εποπτεία της αναπτυσσόμενης αγοράς. Το 2013, τροποποιήσεις στον Νόμο περί Ηλεκτρονικών Επικοινωνιών κατήργησαν το παλαιό καθεστώς αδειοδότησης για τους ISP, επιτρέποντας σε κάθε εταιρεία να παρέχει υπηρεσίες διαδικτύου απλώς κοινοποιώντας το στην PSRC freedomhouse.org. Αυτή η φιλοανταγωνιστική πολιτική μείωσε δραστικά τα εμπόδια εισόδου – το 2022, πάνω από 200 ISP ήταν επίσημα εγγεγραμμένοι στην Αρμενία freedomhouse.org. Η δέσμευση της κυβέρνησης για την ανάπτυξη των ΤΠΕ φάνηκε σε στρατηγικά σχέδια όπως η Ατζέντα Ψηφιακού Μετασχηματισμού 2018–2030 και πρωτοβουλίες για την ανάδειξη της Αρμενίας ως περιφερειακού κόμβου τεχνολογίας budde.com.au. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 2010, διαδοχικές κυβερνήσεις επένδυσαν σε υπηρεσίες ηλεκτρονικής διακυβέρνησης και βελτίωσης ρυθμιστικού πλαισίου. Αξιοσημείωτο είναι ότι η Αρμενία κατατάσσεται με 88.5/100 στο ICT Regulatory Tracker (ITU, 2020), τοποθετώντας τη ρύθμιση τηλεπικοινωνιών στην προχωρημένη “τέταρτη γενιά” με έμφαση σε οικονομικούς και κοινωνικούς στόχους armenia.un.org. Αυτό το ισχυρό ρυθμιστικό πλαίσιο και οι επενδύσεις της διασποράς έχουν θέσει τα θεμέλια για την επέκταση της συνδεσιμότητας σε όλη τη χώρα.

Τρέχουσα Κατάσταση Πρόσβασης στο Διαδίκτυο (Οικιακή και Επιχειρηματική)

Η πρόσβαση στο διαδίκτυο στην Αρμενία σήμερα είναι εκτεταμένη στις αστικές περιοχές και βελτιώνεται σταθερά στους αγροτικούς οικισμούς. Στην πρωτεύουσα Ερεβάν, η ευρυζωνική υψηλής ταχύτητας είναι συχνή και οι δημόσια Wi-Fi hotspots άφθονα, ενώ και σε δευτερεύουσες πόλεις παρατηρείται αύξηση της κάλυψης freedomhouse.org. Το 2023, περίπου 77% του πληθυσμού της Αρμενίας χρησιμοποιούσε το διαδίκτυο, σημειώνοντας δραματική αύξηση συγκριτικά με παλαιότερες δεκαετίες freedomhouse.org. Οι επιχειρήσεις είναι ακόμη πιο διασυνδεδεμένες: το 77% των εταιρειών προσφέρει διαδίκτυο στους υπαλλήλους τους, με σχεδόν καθολική συνδεσιμότητα στον κλάδο πληροφορικής (>90% των επιχειρήσεων) arkatelecom.am. Για τους οικιακούς χρήστες, οι σταθερές ευρυζωνικές συνδέσεις είναι δημοφιλείς στις πόλεις, ενώ στα χωριά πολλοί βασίζονται σε δεδομένα κινητής λόγω περιορισμένων ενσύρματων υποδομών. Η συνολική διείσδυση σταθερής ευρυζωνικής είναι 18,5 συνδρομές ανά 100 κατοίκους freedomhouse.org, κάτι που σημαίνει πως περίπου ένας στους πέντε Αρμένιους έχει σταθερή οικιακή γραμμή διαδικτύου. Την ίδια στιγμή, το διαδίκτυο μέσω κινητής είναι σχεδόν καθολικό – η διείσδυση κινητής ευρυζωνικής φτάνει το 103% (πάνω από μία συνδρομή ανά άτομο κατά μέσο όρο) χάρη σε φθηνά πακέτα δεδομένων freedomhouse.org.

Σε επίπεδο ποιότητας, οι ταχύτητες σύνδεσης έχουν βελτιωθεί σημαντικά. Σύμφωνα με το Ookla Global Speed Index, στα μέσα του 2024 η μέση ταχύτητα σταθερής ευρυζωνικής στην Αρμενία ήταν περίπου 56,8 Mbps, ενώ τα δεδομένα κινητής είχαν μέσο όρο 27,6 Mbps freedomhouse.org freedomhouse.org. Αυτές οι ταχύτητες αντικατοπτρίζουν πανεθνικές αναβαθμίσεις σε δίκτυα οπτικών ινών και τεχνολογία κινητής 4G/5G (βλ. παρακάτω). Ωστόσο, παραμένει ψηφιακό χάσμα: οι αστικοί χρήστες απολαμβάνουν συνήθως ταχύτερες, πιο αξιόπιστες υπηρεσίες από τους αγροτικούς. Εκτός πόλεων, σε κάποια χωριά υπάρχει μόνο βασικό διαδίκτυο μέσω κινητής και εμφανίζονται ελλείψεις σε εξοπλισμό ή ποικιλία παρόχων freedomhouse.org. Η προσιτότητα είναι γενικά καλή – με διεθνή κριτήρια, το διαδίκτυο στην Αρμενία θεωρείται οικονομικά προσιτό. Το βασικό σταθερό πακέτο (≈5 GB) κοστίζει περίπου 3,3% του κατά κεφαλήν ΑΕΕ το μήνα, ενώ πακέτο κινητής 2 GB κοστίζει μόνο 0,8% του κατά κεφαλήν ΑΕΕ, πράγμα που δείχνει ότι οι υπηρεσίες αυτές είναι εντός οικονομικής δυνατότητας για τον μέσο πολίτη freedomhouse.org freedomhouse.org. Παρόλα αυτά, τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος ίσως δυσκολεύονται να έχουν πακέτα υψηλότερης ταχύτητας, και συνεχίζονται προσπάθειες να διασφαλιστεί ότι τα οφέλη της συνδεσιμότητας φτάνουν σε όλα τα κοινωνικά στρώματα freedomhouse.org freedomhouse.org.

Κύριοι Πάροχοι Υπηρεσιών Διαδικτύου και Μερίδια Αγοράς

Παρά τον μεγάλο αριθμό αδειοδοτημένων ISP, η αγορά πρόσβασης στο διαδίκτυο της Αρμενίας είναι συγκεντρωμένη στα χέρια ολίγων μεγάλων εταιρειών. Ο τομέας της σταθερής ευρυζωνικότητας ηγείται από τρεις κυρίαρχους παρόχους – Ucom, Telecom Armenia (με το brand Team Telecom Armenia), και Rostelecom Armenia (πρόσφατα με rebranding ως Ovio). Μαζί εξυπηρετούν τη συντριπτική πλειονότητα των οικιακών και επιχειρηματικών σταθερών συνδέσεων freedomhouse.org freedomhouse.org. Υπάρχουν και μικρότεροι πάροχοι (πάνω από 200 συνολικά), αλλά κατέχουν συνολικά μόνο μικρό ποσοστό αγοράς σταθερού διαδικτύου freedomhouse.org freedomhouse.org. Ο παρακάτω πίνακας συνοψίζει τους κορυφαίους παρόχους σταθερής ευρυζωνικότητας και τη θέση τους το 2023:

Η Ucom – ιδρύθηκε το 2007 – είναι ο σημερινός ηγέτης στη σταθερή ευρυζωνικότητα σε αριθμό πελατών και έσοδα. Διαθέτει εκτεταμένο δίκτυο οπτικών ινών σε Ερεβάν και άλλες πόλεις, έχοντας κάνει την Ερεβάν μία από τις πρώτες πρωτεύουσες με πλήρη κάλυψη οπτικής ίνας το 2009 galaxygroup.am galaxygroup.am. Η Telecom Armenia (Team) διαδέχθηκε το brand Beeline· από το 2020 έχει εκσυγχρονίσει το δίκτυό της και καλύπτει πλέον περίπου το 1/3 των σταθερών χρηστών armenpress.am. Η Rostelecom Armenia, πρώην θυγατρική της ρωσικής Rostelecom (πλέον ονομάζεται Ovio υπό τοπική ιδιοκτησία), δραστηριοποιείται κυρίως σε σταθερή ευρυζωνικότητα και IPTV και έχει ισχυρή παρουσία σε περιφερειακές πόλεις. Αξιοσημείωτο είναι ότι η τεχνολογία οπτικής ίνας έχει ξεπεράσει το παλαιό DSL – στις αρχές του 2024, πάνω από το 83% των σταθερών ευρυζωνικών γραμμών στην Αρμενία είναι οπτικής ίνας budde.com.au budde.com.au, ενώ οι γραμμές DSL και χάλκινο καλώδιο περιορίζονται ταχύτατα.

Στο χώρο του διαδικτύου μέσω κινητής, τη χώρα εξυπηρετούν τρεις πάροχοι κινητής: Viva-MTS (πλέον Viva), Ucom και Telecom Armenia (Team). Η Viva, παλαιότερα γνωστή ως VivaCell-MTS, είναι η μεγαλύτερη με πάνω από το ήμισυ των συνδρομών κινητής. Στα τέλη του 2023, η Viva κατείχε περίπου 57% της αγοράς κινητής (περίπου 2,3 εκατ. ενεργά SIMs) freedomhouse.org armenpress.am. Η Team Telecom περίπου 26% των συνδρομών (λίγο πάνω από 1,04 εκατ. χρήστες) armenpress.am armenpress.am, ενώ η Ucom το υπόλοιπο ~17%. Η κατανομή φαίνεται παρακάτω:

Η Viva είναι χρόνια κυρίαρχος στον χώρο της κινητής και λάνσαρε πρώτη πιλοτικό δίκτυο 5G στην Αρμενία. Η Team Telecom κληρονόμησε το δίκτυο κινητής της Beeline και επενδύει σε αναβαθμίσεις, ενώ η Ucom μπήκε το 2015 με την εξαγορά της Orange Armenia και από τότε έχει αυξήσει μετρίως το μερίδιό της. Και οι τρεις προσφέρουν υπηρεσίες 2G/3G/4G πανεθνικά, με έμφαση πλέον στην 4G LTE και την πρώιμη φάση 5G στην πρωτεύουσα. Αξίζει να σημειωθεί ότι το ιδιοκτησιακό τοπίο άλλαξε το 2023–2024: ο ρωσικός όμιλος MTS πούλησε την Viva-MTS σε όμιλο δυτικών επενδυτών, οδηγώντας σε rebranding ως “Viva” budde.com.au budde.com.au. Η αρμενική κυβέρνηση απέκτησε 20% μερίδιο στη Viva, εξασφαλίζοντας εθνική επιρροή στον στρατηγικό τομέα thecaliforniacourier.com thecaliforniacourier.com. Ταυτόχρονα, το αρμενικό παράρτημα της Rostelecom αποκτήθηκε από τον τοπικό όμιλο Ηλεκτρικών Δικτύων και ονομάστηκε Ovio το 2022 freedomhouse.org. Αυτές οι εξελίξεις δείχνουν μια τάση “αρμενικοποίησης” της τηλεπικοινωνιακής ιδιοκτησίας και σταδιακή απεξάρτηση από τον ρωσικό εταιρικό έλεγχο, σε ένα ευρύτερα μεταβαλλόμενο γεωπολιτικό περιβάλλον.

Τεχνολογίες: Οπτική Ίνα, DSL, Δεδομένα Κινητής, Σταθερή Ασύρματη και 5G

Ποικιλία τεχνολογιών υποστηρίζει την πρόσβαση στο διαδίκτυο στην Αρμενία, με ξεκάθαρη τάση προς νεώτερες, ταχύτερες πλατφόρμες. Στην ενσύρματη πλευρά, τα σύγχρονα δίκτυα οπτικών ινών αποτελούν τη ραχοκοκαλιά. Οι κύριοι ISP έχουν σε μεγάλο βαθμό αντικαταστήσει τις παλιές χάλκινες υποδομές με FTTH/B (οπτική ίνα ως το σπίτι/κτίριο) σε πόλεις και οικισμούς· όπως αναφέρθηκε, πάνω από 83% των σταθερών ευρυζωνικών συνδέσεων είναι οπτικής ίνας από το 2024 budde.com.au budde.com.au. Έτσι, πολλοί αστικοί χρήστες απολαμβάνουν υψηλές ταχύτητες (100 Mbps ως 1 Gbps) και αξιοπιστία. Το παλαιό DSL (μέσω τηλεφωνικών καλωδίων) παραμένει, αλλά συρρικνώνεται ταχύτατα – λιγότερο από το 17% των συνδέσεων, κυρίως όπου δεν έχει ακόμη φτάσει η οπτική ίνα. Καλωδιακή ευρυζωνικότητα (coaxial cable) δεν είναι ευρέως διαδεδομένη, αν και μερικοί τοπικοί πάροχοι (π.χ. Arpinet) χρησιμοποιούν καλώδια τηλεόρασης ή Ethernet για πρόσβαση σε συγκεκριμένες περιοχές. Για επιχειρήσεις και πολυκατοικίες, διαδεδομένες είναι οι εσωτερικές γραμμές Ethernet και αποκλειστικές συνδέσεις οπτικής ίνας.

Στην ασύρματη πλευρά, η Αρμενία διαθέτει πλήρη πανεθνική κάλυψη κινητής. Η χώρα προχώρησε σχετικά γρήγορα από τα δίκτυα 2G GSM στα τέλη 1990, στα 3G (UMTS) το 2008 hetq.am, και 4G/LTE το 2010 (VivaCell-MTS) itel.am viva.am. Την τελευταία δεκαετία, όλοι οι πάροχοι επεκτείνουν 4G και το 2021 100% των οικισμών διαθέτουν δίκτυο 4G+ freedomhouse.org freedomhouse.org. Αυτό σημαίνει πως ακόμη και τα πιο απομακρυσμένα χωριά έχουν βασικό σήμα (συχνά LTE), σημαντικό για τη γεφύρωση του ψηφιακού χάσματος. Για παράδειγμα, τον Ιανουάριο 2021 όλοι οι 1.003 οικισμοί είχαν διαθέσιμο 4G freedomhouse.org freedomhouse.org. Η ασύρματη σταθερή πρόσβαση παίζει έναν ρόλο ιδιαίτερα σε χωριά χωρίς ρεαλιστικές ενσύρματες λύσεις. Σε μία καινοτόμα περίπτωση, το χωριό Shaghap έφτιαξε μόνο του, με τη βοήθεια σωματείων και τοπικής ένωσης φορέων, δίκτυο οπτικών ινών internetsociety.org internetsociety.org. Τέτοια παραδείγματα δείχνουν πώς οι ασύρματες και οι οπτικές λύσεις μπορούν να συνδυάζονται δημιουργικά για να εξυπηρετούν μη εξυπηρετούμενες περιοχές.

Το 5G, η τεχνολογία επόμενης γενιάς κινητής, βρίσκεται σε αρχικό στάδιο αλλά εξελίσσεται στην Αρμενία. Η Viva-MTS (νυν Viva) ξεκίνησε το πρώτο πιλοτικό δίκτυο 5G στη κεντρική Ερεβάν τον Απρίλιο 2023 freedomhouse.org. Αυτό έκανε την Αρμενία από τις πρώτες στον Καύκασο με ζωντανό σήμα 5G, αν και η κάλυψη αρχικά περιοριζόταν στο κέντρο των πόλεων freedomhouse.org. Ακολούθησε χορήγηση φάσματος 5G από την PSRC: τον Μάιο 2023 ανακοινώθηκε ότι οι Telecom Armenia και MTS Armenia (Viva) κέρδισαν τις άδειες freedomhouse.org. Οι άδειες υποχρεώνουν σε έναρξη 5G εντός διετίας σε Ερεβάν, Γκιουμρί, Βαναντζόρ freedomhouse.org freedomhouse.org. Η επέκταση έχει ξεκινήσει. Τέλος του 2023, λειτουργούσαν πιλοτικά δίκτυα 5G σε Ερεβάν και Γκιουμρί freedomhouse.org freedomhouse.org και το 2024 άρχισε ευρύτερη ανάπτυξη. Η Ucom ξεκίνησε τολμηρή επέκταση με κάλυψη εννέα πόλεων ως τα τέλη 2024 en.168.am en.168.am. Το 2025 η δεύτερη φάση κάλυψε 11 επιπλέον πόλεις, φτάνοντας 20 περιφερειακές πόλεις a1plus.am. Ο Team Telecom συνεργάζεται με την Ericsson για “ομαλή μετάβαση” σε 5G στο κοντινό μέλλον arkatelecom.am arkatelecom.am. Ως τα μέσα 2025, και οι τρεις πάροχοι προβλέπεται να έχουν εμπορικό 5G σε μεγάλες αστικές περιοχές, φέρνοντας υπερυψηλές ταχύτητες και χαμηλή υστέρηση στην ευρεία αγορά.

Άλλες τεχνολογίες που χρησιμοποιούνται είναι τα δορυφορικά links (βλ. επόμενη ενότητα) και διεθνείς γραμμές κορμού. Η διεθνής συνδεσιμότητα της Αρμενίας βασίζεται σε οπτικές ίνες που διέρχονται προς Βορρά μέσω Γεωργίας και ένα δευτερεύον δρόμο προς Νότο μέσω Ιράν. Τέσσερις κύριοι ISP διαχειρίζονται αυτές τις συνδέσεις backbone freedomhouse.org. Οι κύριες διαδρομές upstream οδηγούν μέσω Γεωργίας σε ευρωπαϊκά δίκτυα, ενώ υπάρχει και γραμμή οπτικής ίνας μέσω Ιράν ως εφεδρεία freedomhouse.org. (Το 2019 η Ucom διαπραγματεύτηκε διάδρομο οπτικών ινών Περσικού Κόλπου–Μαύρης Θάλασσας μέσω Αρμενίας freedomhouse.org.) Η ύπαρξη λίγων φυσικών διόδων καθιστά την Αρμενία ευάλωτη – π.χ. διακοπές διεθνών καλωδίων προκαλούν βλάβες πολυήμερης διάρκειας, όπως τον Ιανουάριο 2024 freedomhouse.org freedomhouse.org. Η ενίσχυση της ανθεκτικότητας παραμένει προτεραιότητα.

Διείσδυση, Ταχύτητες & Τιμολόγηση Διαδικτύου

Η Αρμενία σημειώνει έντονη αύξηση στη διείσδυση διαδικτύου, υστερώντας ωστόσο σε παγκόσμια benchmarks. Η χρήση διαδικτύου από φυσικά πρόσωπα έφτασε το 77% το 2023 freedomhouse.org, αυξημένη από ~2/3 λίγα χρόνια πριν. Αυτό σημαίνει άνω των 3/4 των Αρμενίων είναι πλέον online. Για σύγκριση, η Γεωργία έχει 82% χρήση και το Αζερμπαϊτζάν 86% bm.ge bm.ge. Οι συνδρομές σταθερού broadband φτάνουν 18,5 ανά 100 κατοίκους freedomhouse.org, πάνω από τον παγκόσμιο μέσο όρο (15–17) αλλά κάτω από χώρες της δύσης ή Ανατολικής Ασίας (30+ ανά 100). Αντίθετα, στη κινητή η Αρμενία έχει πάνω από μία συνδρομή ανά κάτοικο (103 ανά 100), δείγμα ευρείας ιδιοκτησίας SIM και φθηνών πακέτων δεδομένων freedomhouse.org.

Ως προς τις ταχύτητες, η Αρμενία βρίσκεται σταθερά στην κατηγορία ‘broadband’, μα δεν είναι ακόμη σε κορυφαία παγκόσμια επίπεδα. Ο μέσος ρυθμός σταθερής λήψης είναι 43–57 Mbps (2023–2024) freedomhouse.org freedomhouse.org, επαρκής για HD streaming, βιντεοκλήσεις κ.τ.λ. Οι κινητές ταχύτητες είναι ~25–28 Mbps freedomhouse.org freedomhouse.org. Παγκοσμίως, η Αρμενία το 2024 ήταν 81η (μέσος 31 Mbps), πίσω από όλους τους γείτονές της – Γεωργία 68η (38 Mbps), Αζερμπαϊτζάν 49η (54 Mbps) bm.ge bm.ge. (Η γεωγραφία με τα βουνά και τα αραιοκατοικημένα χωριά δυσκολεύει τη μέση ταχύτητα.) Σταθερές ταχύτητες: η γεωγραφική σύγκριση δείχνει την Αρμενία σε καλό επίπεδο, με τις ταχύτητες να αυξάνονται καθώς επεκτείνεται το δίκτυο οπτικών ινών.

Η τιμολόγηση είναι σχετικά προσιτή χάρη στον ανταγωνισμό. Απεριόριστα οικιακά πακέτα 50–100 Mbps κοστίζουν 10.000–15.000 AMD/μήνα (~25–40 δολ.). Υπάρχουν δε και πιο φθηνά βασικά προγράμματα (~5.000–8.000 AMD, ~10–18$) hetq.am. Τα δεδομένα κινητής είναι εξαιρετικά φθηνά: 1 GB κοστίζει ελάχιστα, με δέσμες και προσφορές σε social/νυκτερινά data. Ο δείκτης ITU δείχνει το βασικό πακέτο σταθερού στο 3,3% του μηνιαίου ΑΕΕ, και 2 GB κινητής στο 0,8% freedomhouse.org freedomhouse.org. Τα κρατικά και παρόχοι κατά καιρούς αναβαθμίζουν ταχύτητες χωρίς αλλαγή τιμής. Οικονομικά ασθενέστερα νοικοκυριά, ωστόσο, ίσως μένουν εκτός των ακριβότερων ή ταχύτερων πακέτων.

Πολιτικές Κυβέρνησης, Επενδύσεις & Ρυθμιστικό Πλαίσιο

Η κυβέρνηση της Αρμενίας διαδραματίζει ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση του ψηφιακού τοπίου – χάραξη πολιτικής, ρύθμιση και άμεση επένδυση. Η PSRC επιβλέπει την αγορά – έχει εξαλείψει τα γραφειοκρατικά εμπόδια και διατηρεί το πεδίο ανοιχτό σε νέους ISP freedomhouse.org freedomhouse.org. Το κανονιστικό πλαίσιο είναι προοδευτικό – 88,5/100 στον tracker ITU· δηλαδή “ολοκληρωμένη ρύθμιση” με στόχους κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης armenia.un.org armenia.un.org. Αυτό σημαίνει ανεξάρτητη αρχή και στενή διακυβερνητική συνεργασία – πρότυπο που καθιερώνει την Αρμενία ως περιφερειακό ηγέτη στη διακυβέρνηση τηλεπικοινωνιών armenia.un.org armenia.un.org. Ελάχιστα νομικά/τεχνικά εμπόδια, ακόμη και για δωρεάν δημόσιο Wi-Fi (εγγραφή μόνο αν χρεώνεσαι) freedomhouse.org. Σημαντικό το ότι η πρόσβαση στο διαδίκτυο παραμένει ουσιαστικά αλογόκριτη – η κυβέρνηση δεν μπλοκάρει γενικά ιστότοπους ή τερματίζει δίκτυα, εκτός έκτακτων περιπτώσεων πολεμικού νόμου ή σοβαρών θεμάτων ασφαλείας freedomhouse.org freedomhouse.org. Η δέσμευση στην ελευθερία διαδικτύου, παρά περιοδικούς προβληματισμούς περί παραπληροφόρησης και επιτήρησης, έχει ενισχύσει ένα ζωντανό online οικοσύστημα.

Σε επίπεδο σχεδιασμού πολιτικής, η κυβέρνηση έθεσε σαφείς στόχους για την επέκταση συνδεσιμότητας. Βασικός στόχος ως το 2026: ευρυζωνικό ίντερνετ σε όλους τους οικισμούς armenia.un.org armenia.un.org. Το 2023, το αρμόδιο υπουργείο ενημέρωσε ότι ως το 2026 το 80% των κοινοτήτων θα έχει ευρυζωνική πρόσβαση (έναντι 62% το 2021) arkatelecom.am arkatelecom.am. Αυτό απαιτεί κίνητρα για επέκταση σε μικρά/απομακρυσμένα χωριά. Η κυβέρνηση στηρίζει προγράμματα όπως το “Υποδομές για Επενδύσεις”, με αποτέλεσμα, π.χ., νέο data center Tier III (Ovio Data Center, Abovyan, 2024) armenia.un.org armenia.un.org. Έχει επενδύσει και με μετοχικό κεφάλαιο – το 2024 απέκτησε 20% στη Viva ως δωρεά από τον ιδιοκτήτη, που ο πρωθυπουργός Πασινιάν χαρακτήρισε στρατηγική κίνηση thecaliforniacourier.com thecaliforniacourier.com. Η μερική κρατικοποίηση στοχεύει στην ενίσχυση των επενδύσεων και τεχνολογικής αναβάθμισης, ευθυγραμμίζοντας τους επιχειρηματικούς στόχους με τις εθνικές προτεραιότητες thecaliforniacourier.com.

Διεθνείς οργανισμοί και τράπεζες συνεισφέρουν στην ψηφιακή μετάβαση. Η Παγκόσμια Τράπεζα και ο ΟΗΕ πραγματοποίησαν DECA 2024 για τις ανάγκες αγροτικών περιοχών και δεξιοτήτων armenia.un.org armenia.un.org. Οι IFC/EBRD χορήγησαν 45 εκατ. δολάρια στην Team Telecom για να επεκτείνει την οπτική ίνα σε 450.000 ακόμη νοικοκυριά και να βελτιώσει το δίκτυο κινητής για 1,1 εκατ. χρήστες ifc.org ifc.org. Η κυβέρνηση εφαρμόζει επίσης φορολογικά κίνητρα για μικρές εταιρείες πληροφορικής budde.com.au και καλλιεργεί οικοσύστημα startups που ωφελούνται έμμεσα από τις βελτιωμένες υποδομές.

Συνολικά, η ρυθμιστική προσέγγιση της Αρμενίας συνδυάζει ενίσχυση του ανταγωνισμού και στρατηγικό έλεγχο με στόχο την καθολική πρόσβαση. Στο μέλλον, η κυβέρνηση θα συνεχίσει να εκσυγχρονίζει τη νομοθεσία (5G, δορυφορικό ίντερνετ, προσωπικά δεδομένα κλπ.) και πιθανόν να καθιερώσει προγράμματα επιδότησης αγροτικού broad-band (δεν υπάρχει ακόμη τέτοια επιδότηση· κύριοι μοχλοί είναι η αγορά και η συμπράξη) worldbank.org. Η στενή συνεργασία Υπουργείου Υψηλής Τεχνολογίας, PSRC και παρόχων θα συνεχίσει να αποτελεί το κλειδί για την επίτευξη των ψηφιακών φιλοδοξιών της Αρμενίας.

Αγροτικές & Μη Εξυπηρετούμενες Περιοχές: Προκλήσεις & Πρωτοβουλίες

Η παροχή ταχέος, αξιόπιστου διαδικτύου στα αγροτικά χωριά και στις ανίσχυρες περιοχές υπήρξε σημαντική πρόκληση, που αντιμετωπίζεται σταδιακά με συνδυασμό εμπορικής επέκτασης, κοινοτικών πρωτοβουλιών και νέων τεχνολογιών. Η τοπογραφία με ορεινούς, αραιοκατοικημένους οικισμούς καθιστά κοστοβόρα την τοποθέτηση οπτικής ίνας ή τη συντήρηση κεραιών κινητής. Στα παρελθόν, κάποια χωριά διέθεταν μόνο 2G/3G ή καν dial-up/satellite, δημιουργώντας ψηφιακό χάσμα με τα αστικά κέντρα. Π.χ., το χωριό Shaghap (επαρχία Αραράτ) “βασιζόταν σε κινητή με data caps” και δεν είχε γρήγορο ISP λόγων κόστους internetsociety.org. Αυτή η έλλειψη συνδεσιμότητας οδηγούσε και στη μετανάστευση της νεολαίας προς τις πόλεις internetsociety.org.

Προκλήσεις: Τα βασικά εμπόδια είναι το ανάγλυφο, η χαμηλότερη εμπορική απόσβεση για τους ISP και χαμηλότερη ψηφιακή παιδεία στις απομακρυσμένες κοινότητες. Αν και, επίσημα, το 2021 κάθε οικισμός είχε κάποια “ευρυζωνική πρόσβαση” (κυρίως μέσω 4G) freedomhouse.org, η ποιότητα και ταχύτητα σε μικρά χωριά συχνά υστερεί των πόλεων. Το DECA 2024 τόνισε πως, αν και το 88% του πληθυσμού ζει εντός 10 χλμ. από κόμβο οπτικής ίνας, πολλά μικρότερα χωριά στερούνται το “τελευταίο μίλι” armenia.un.org armenia.un.org. Σημαντικό το έλλειμμα σε ψηφιακές δεξιότητες στα χωριά· μικρότερη εκπαίδευση συνεπάγεται χαμηλότερη χρήση ακόμη κι όταν υπάρχει σύνδεση armenia.un.org armenia.un.org. Οι γυναίκες και τα ΑμεΑ σε αγροτικές περιοχές βιώνουν επιπλέον αποκλεισμούς (π.χ. έλλειψη προσβάσιμου περιεχομένου) armenia.un.org armenia.un.org. Συνεπώς, δεν αρκεί η καλωδίωση· απαιτούνται και πρωτοβουλίες εκπαίδευσης και κοινωνικής ένταξης.

Πρωτοβουλίες & Εξέλιξη: Η κυβέρνηση και οι πάροχοι υλοποιούν πρωτοβουλίες για καλύτερη αγροτική πρόσβαση, με πιο συγκεκριμένο στόχο ευρυζωνικότητα (ενσύρματη ή ασύρματη) σε όλες τις κοινότητες ως το 2026, με ενδιάμησο στόχο 80% arkatelecom.am arkatelecom.am. Επιτυγχάνεται με συνδυασμό τεχνολογιών: επέκταση οπτικής ίνας δρόμου, ραδιοζεύξεις σε μακρινούς οικισμούς, ενίσχυση 4G/5G δικτύου σε χωριά. Οι πρόσφατες επιθετικές επεκτάσεις 5G της Ucom φτάνουν και σε μικρές πόλεις (Aparan, Artik, κλπ.) en.168.am en.168.am. Επίσης, η συμφωνία Team Telecom–Ericsson θα εκσυγχρονίσει τις αγροτικές κεραίες για καλύτερο 4G arkatelecom.am arkatelecom.am.

Σε κοινοτικό επίπεδο, εμφανίζονται παραδείγματα επιτυχίας. Στο Shaghap, οι κάτοικοι πήραν την πρωτοβουλία να κατασκευάσουν μόνοι τους δίκτυο οπτικών ινών το 2021, βάζοντας 18+ χλμ. καλωδίων μέχρι το εθνικό δίκτυο internetsociety.org internetsociety.org. Το έργο στηρίχθηκε ως πιλοτικό από υπουργείο/PSRC. Η αλλαγή ήταν μεγάλη – το σχολείο κάνει online μαθήματα, οι επαγγελματίες δραστηριοποιούνται διαδικτυακά και ιδρύθηκε ρομποτικό εργαστήριο μετά τη βελτίωση της συνδεσιμότητας internetsociety.org. Κάτοικοι του αγροτικού Shaghap επωφελήθηκαν από αυτοδιοικούμενο δίκτυο οπτικής ίνας που έφερε υψηλές ταχύτητες στο χωριό τους internetsociety.org internetsociety.org. Το έργο, με στήριξη υπουργείου και ομοσπονδίας φορέων, επέτρεψε σε μαθητές να συμμετέχουν σε online μαθήματα και σε επιχειρήσεις να ανοίξουν νέες αγορές, ενδεικτικό της δυναμικής αγροτικών κοινοτικών πρωτοβουλιών. Τέτοια μοντέλα εμπνέουν νέες δράσεις, με βιβλιοθήκες ή σχολεία ως κόμβους internet για γύρω χωριά isocfoundation.org. Η Internet Society Αρμενίας διαθέτει πρόγραμμα εξοπλισμού βιβλιοθηκών με broadband/Wi-Fi, μετατρέποντάς τες σε τοπικά community internet κέντρα isocfoundation.org.

Η διεθνής βοήθεια συνεισφέρει: η επιδότηση IFC/EBRD στην Team Telecom εστιάζει σε επέκταση οπτικής ίνας σε αγροτικά νοικοκυριά και βελτίωση 4G εκτός πόλεων ifc.org ifc.org. Διερευνώνται και πολιτικές καθολικής υπηρεσίας, αν και δεν υπάρχει ακόμα επίσημη αγροτική επιδότηση broadband worldbank.org, η κυβέρνηση χρηματοδοτεί απευθείας internet για σχολεία/δομές υγείας. Και οι τρεις πάροχοι κινητής συμμετέχουν σε προγράμματα για κάλυψη των συνοριακών και ορεινών οικισμών σε βασική φωνή/δεδομένα.

Όλα τα παραπάνω δράσεις φέρνουν σταδιακά αποτέλεσμα. Η αγροτική διείσδυση αυξάνεται και το χάσμα πρόσβασης κλείνει – κάθε χωριό έχει έστω επιλογή mobile, ενώ τα σταθερά και τα ασύρματα επίσης επεκτείνονται. Η είσοδος δορυφορικού ίντερνετ (επόμενο τμήμα) αναμένεται να βοηθήσει τα πιο δυσπρόσιτα σημεία. Επενδύοντας ταυτόχρονα σε υποδομές και δεξιότητες, η Αρμενία προσπαθεί να μην αποτελεί πια ο ορεινός οικισμός εμπόδιο για τη συμμετοχή στην ψηφιακή κοινότητα.

Δορυφορικό Διαδίκτυο: Διαθεσιμότητα & Εξέλιξη (Starlink & Άλλοι)

Για τις πιο απομονωμένες ή φτωχές σε υποδομές περιοχές της Αρμενίας, το δορυφορικό διαδίκτυο προσφέρει πλέον ελπίδα συνδεσιμότητας – φτάνοντας ουσιαστικά στα “έσχατα σύνορα” όπου τα επίγεια δίκτυα δεν φτάνουν. Παραδοσιακά, χρησιμοποιούνταν ελάχιστα (κυρίως από επιχειρήσεις ή την κυβέρνηση). Οι παλιές λύσεις (γεωστατικοί δορυφόροι) ήταν ακριβές, με μεγάλη καθυστέρηση, και δεν υιοθετήθηκαν ευρέως. Η είσοδος όμως των LEO (χαμηλής τροχιάς) δικτύων άλλαξε τα δεδομένα.

Το 2023–2025, η Αρμενία υποδέχθηκε το Starlink της SpaceX. Μετά από μήνες προετοιμασιών, το Starlink ήταν λειτουργικό τον Μάρτιο 2025, κάνοντας την Αρμενία την 130ή χώρα/περιοχή με πρόσβαση στο δίκτυο massispost.com. Το αρμόδιο υπουργείο συνεργάστηκε στενά με το Starlink για διαφανή και αποτελεσματική εισαγωγή χωρίς μεσάζοντες massispost.com. Το αποτέλεσμα είναι ότι ακόμη και τα απομονωμένα ορεινά χωριά μπορούν να αποκτήσουν “γρήγορο και σταθερό ίντερνετ” με μία κεραία Starlink jam-news.net. Πρόκειται για εξέλιξη–τομή: οι LEO δορυφόροι δίνουν broadband με μικρό latency, κατάλληλο για streaming και VPN, κάτι αδιανόητο στις παλιότερες υπηρεσίες. Η κυβέρνηση εξήρε το Starlink ως “μεγάλο βήμα στην επέκταση αξιόπιστου ίντερνετ σ’όλη τη χώρα” massispost.com. Πρώτοι χρήστες δηλώνουν ότι το Starlink παρέχει δεκάδες Mbps σε μέρη που πριν υπήρχε μόνον προβληματικό 3G.

Η είσοδος του Starlink ήρθε νωρίτερα από το αρχικό χρονοδιάγραμμα – προβλεπόταν το 2025, αλλά διατέθηκε δοκιμαστικά από τα τέλη του 2024 forbes.com forbes.com. Αρχές 2025 ήταν πλήρως λειτουργικό πανελλαδικά. Οι χρήστες μπορούν να παραγγέλνουν kits online και παρατηρείται ενδιαφέρον από επιχειρήσεις υπαίθρου (π.χ. τουριστικά καταλύματα σε βουνά). Σημαντικό: η κυβέρνηση διευκόλυνε απευθείας πρόσβαση – χωρίς προσπάθεια μονοπωλίου ή αποκλειστικού παρόχου.

Εκτός του Starlink, στη σκηνή μπαίνουν και άλλοι δορυφορικοί παίχτες. Το OneWeb (κοσμητική UK/EU) διευρύνει την κάλυψη και ενδέχεται να λειτουργήσει και στην Αρμενία (2025+), χωρίς όμως ακόμη ενεργή παρουσία. Υπηρεσίες VSAT/δορυφορικού ίντερνετ υπάρχουν επίσης από Ρωσία, Ευρώπη κ.λπ., ωστόσο είναι πολύ ακριβότερες ή αργές σε σχέση με τους LEO. Η εθνική διαστημική υπηρεσία έκανε το 2022 εκτόξευση μικρού cube–sat (καθαρά ερευνητικό· καμία επίδραση στη συνδεσιμότητα ως σήμερα).

Στο μέλλον, το δορυφορικό ίντερνετ αναμένεται να καλύψει εξειδικευμένο/βοηθητικό ρόλο: δεν θα αντικαταστήσει την οπτική ίνα ή την κινητή στις πόλεις ή και στα περισσότερα χωριά. Όμως για πραγματικά απομονωμένους οικισμούς και ως εφεδρικό link, οι δορυφόροι προσφέρουν “τελική λύση” – διασφαλίζοντας ότι κανένα σημείο της Αρμενίας δεν μένει offline. Εφόσον υπάρξει ζήτηση, είναι πιθανό να προκύψουν συνέργειες (π.χ. πακέτα mobile–Starlink για απομονωμένες περιοχές). Το ότι η PSRC ενέκρινε γρήγορα τη λειτουργία Starlink δείχνει θετικό πρότυπο για ενσωμάτωση παγκόσμιων δορυφορικών λύσεων στη στρατηγική της χώρας massispost.com massispost.com. Εντέλει, το διαδίκτυο “από τη γη ως το διάστημα” είναι ήδη πραγματικότητα.

Μελλοντικές Προοπτικές & Στρατηγικοί Στόχοι Ψηφιακής Συνδεσιμότητας

Το μέλλον της διαδικτυακής συνδεσιμότητας στην Αρμενία διαφαίνεται ελπιδοφόρο, με φιλόδοξους στόχους και συνεχή εκσυγχρονισμό. Η Ατζέντα Ψηφιακού Μετασχηματισμού 2018–2030 στοχεύει σε πλήρη ψηφιακή οικονομία, με προσβάσιμο, γρήγορο διαδίκτυο για e-government, επιχειρηματικότητα και ένταξη. Ως το 2030, στόχος είναι καθολική χρήση (>90%) και εξάλειψη του ψηφιακού χάσματος αγροτικής–αστικής περιοχής. Η επίτευξη αυτών συνεπάγεται:

• Καθολική Εθνική Κάλυψη Ευρυζωνικότητας: Βάσει του στόχου 2026, με 80% κάλυψη, αναμένεται ως το τέλος της δεκαετίας το ποσοστό να φτάσει το 100%. Κάθε κοινότητα, ως και το μικρότερο χωριό, να έχει πρόσβαση σε broadband (μέσω οπτικής/ασύρματης/δορυφορικής) arkatelecom.am arkatelecom.am. Αυτό θα απαιτήσει συμπράξεις και πιθανόν ταμείο καθολικής υπηρεσίας για τις μη-κερδοφόρες απομακρυσμένες συνδέσεις.
• Επέκταση του 5G και Μετέπειτα: Μέσα στο 2025 το 5G θα καλύψει Ερεβάν, Γκιουμρί, Βαναντζόρ (βάσει αδειών) freedomhouse.org και με τις πρωτοβουλίες Ucom και άλλων θα διαδοθεί στις περισσότερες πόλεις en.168.am. Ως το 2030, σχεδόν πανεθνική κάλυψη 5G, τουλάχιστον 60% της έκτασης κάθε πόλης arkatelecom.am. Θα ανοίξει δυνατότητες ΙοΤ, ευφυών πόλεων, υποστήριξης της τεχνολογικής βιομηχανίας. Από τα τέλη 2020s θα ξεκινήσει συζήτηση και για το 6G.
• Αναβάθμιση Υποδομών & Ανθεκτικότητας: Επέκταση εφεδρικών διεθνών διαδρομών (π.χ. ίνα Περσικού – Γεωργίας freedomhouse.org freedomhouse.org). Έναρξη νέων data center (Tier III+), μειώνοντας latency και προωθώντας την Αρμενία ως hub armenia.un.org armenia.un.org. Επενδύσεις και στο δίκτυο ενέργειας για στήριξη των data centers armenia.un.org armenia.un.org. Ενίσχυση κυβερνοασφάλειας (π.χ. ίδρυση εθνικού Computer Emergency Response Team).
• Ψηφιακή Παιδεία & Ένταξη: Επενδύσεις στην εκμάθηση ψηφιακών δεξιοτήτων σε σχολεία–κοινότητες, ίση πρόσβαση για γυναίκες και ευάλωτες ομάδες, προώθηση τοπικού περιεχομένου και γλώσσας armenia.un.org armenia.un.org. Ενθάρρυνση για ουσιαστική χρήση διαδικτύου (e-learning, τηλειατρική, e-commerce κ.ά.).
• Περιφερειακή & Παγκόσμια Ενσωμάτωση: Επιδίωξη συγκρίσιμων επιδόσεων με τα διεθνή benchmarks (ITU Index, DESI) και ισοδυναμία με Γεωργία/Αζερμπαϊτζάν – στόχος να φτάσουν οι ταχύτητες/τιμές/διείσδυση τον ευρωπαϊκό μέσο όρο armenia.un.org bm.ge bm.ge.

Συνοψίζοντας, οι προοπτικές πρόσβασης στο διαδίκτυο της Αρμενίας είναι αυτές του συνεχούς εκσυγχρονισμού και επέκτασης. Η οπτική ίνα θα φτάνει παντού όπου υπάρχει ζήτηση, το 5G και οι επόμενες τεχνολογίες θα καλύπτουν όλη τη χώρα, και το δορυφορικό ίντερνετ συνδέει ακόμη και τη μακρυνή κορυφή. Το σύνθημα “από τις ίνες… ως το διάστημα” αποτυπώνει αυτή τη μετάβαση. Με πολιτική βούληση και συμπράξεις, η Αρμενία μετασχηματίζεται σε πλήρως διασυνδεδεμένη κοινωνία, ενισχύοντας την οικονομία, την εκπαίδευση και την καινοτομία της τα επόμενα χρόνια.

Συγκριτική Ανάλυση: Αρμενία vs. Γείτονες & Παγκόσμια Benchmarks

Συγκρίνοντας τη διαδικτυακή πρόσβαση της Αρμενίας με περιφερειακά και παγκόσμια μεγέθη εμφανίζεται ένα μικτό τοπίο – σημαντική πρόοδος με ορισμένα ελλείμματα.

Διείσδυση & Χρήση: Το ~77% της Αρμενίας το 2023 είναι ενδιάμεσο των γειτόνων (Γεωργία 82%, Αζερμπαϊτζάν 86%) bm.ge bm.ge, υψηλότερο του Ιράν (~70%) και του παγκόσμιου μέσου (~66%). Είναι παραπλήσιο επίπεδο με ανατολική Ευρώπη, χαμηλότερο της δυτικής. Υπερκαλύπτονται οι ανάγκες κινητής (100%+), αλλά στη σταθερή η Αρμενία (18,5/100, freedomhouse.org) υπολείπεται της Ρωσίας (~25) ή ΕΕ (30–40), αλλά υπερτερεί της Γεωργίας (~17-18) ή του Ιράν (~12). Η σχετικά χαμηλή σταθερή χρήση αντισταθμίζεται από υψηλή κινητή – οι Αρμένιοι χρησιμοποιούν κυρίως mobile για πρόσβαση.

Ταχύτητα & Ποιότητα: Η Αρμενία πετυχαίνει αξιοπρέπεια στις ταχύτητες, αλλά υστερεί κυρίως στην κινητή – 81η στον κόσμο (31 Mbps) ενώ η Γεωργία 68η (38 Mbps), Αζερμπαϊτζάν 49η (54 Mbps) bm.ge bm.ge. Υπερτερεί ωστόσο σε σχέση με μεγαλύτερες χώρες (π.χ. Ρωσία, 91η, 25 Mbps) bm.ge bm.ge. Τα σταθερά broadband (50 Mbps) πιθανόν την κατατάσσουν στη μέση παγκοσμίως· οι ταχύτητες αυξάνονται με το ποσοστό οπτικής ίνας (>83%, budde.com.au budde.com.au), με προοπτική ηγετικής θέσης εφόσον αξιοποιηθεί το δίκτυο. Η προσιτότητα είναι εξαιρετική για τα εισοδήματα (mobile data <1% μέσου, σταθερό ~3,3%), υπερβαίνει πολλά συγκρίσιμα κράτη freedomhouse.org freedomhouse.org.

Αγορά & Πολιτική: Η Αρμενία ξεχωρίζει για το πολυπαραγοντικό, πλήρως ιδιωτικοποιημένο τοπίο παρόχων, αντίθετα με αρκετούς γείτονες με κρατικά μονοπώλια (Aztelekom, κρατικός Ιράν κλπ.) freedomhouse.org freedomhouse.org. Εξασφαλίζει μεγαλύτερο ανταγωνισμό και καινοτομία. Στη βαθμολογία ελευθερίας (Freedom House) η Αρμενία θεωρείται πιο “ελεύθερη” από Ιράν/Τουρκία που έχουν βαριά λογοκρισία freedomhouse.org. Ελαφρώς πίσω από τη Γεωργία σε μερικά θέματα (παραπληροφόρηση, πολεμικοί περιορισμοί), αλλά συνολικά “ελεύθερο διαδίκτυο” freedomhouse.org armenia.un.org. Το κανονιστικό πλαίσιο και η ευελιξία-διαφάνεια δίνουν στην Αρμενία συγκριτικό πλεονέκτημα για γρήγορη υιοθέτηση νέων τεχνολογιών (π.χ. community networks, Starlink).

Παγκόσμια Συγκρίσεις: Η Αρμενία προσεγγίζει τον παγκόσμιο μέσο όρο (~66%) στη χρήση και προχωρεί προς το στόχο του ΟΗΕ για “καθολικό και προσιτό ίντερνετ” (75% έως 2025). Αποτελεί θετικό παράδειγμα (CIS/Eurasia), αποφεύγοντας τη μοναρχία μονοπωλίου (μετά τις αρχές 2000) και ωθώντας αρκετό ανταγωνισμό ώστε να μειώσει τις τιμές και να εκσυγχρονίσει τις υποδομές (LTE, οπτική ίνα), κάτι που λείπει αλλού στην περιοχή. Στοιχεία NRI, E-Government Index κ.λπ. την κατατάσσουν στα μεσαία επίπεδα (συνήθως πίσω από τη Γεωργία, μπροστά από πολλές πρώην Σοβιετικές).

Συμπερασματικά, περιφερειακά η Αρμενία είναι ένας “μέσος προς υψηλός” παίκτης. Υπερέχει σε ρύθμιση, ποσοστό οπτικής ίνας, υστερεί ελαφρώς σε ταχύτητες κινητής και διείσδυση. Η πρόοδος όμως ήταν εντυπωσιακή αν συγκριθεί με παρελθόν 20 ετών και οι τρέχουσες προσπάθειες (5G, αγροτική ίνα, δορυφορικά) μπορούν να την αναβαθμίσουν σε περιφερειακό ηγέτη σύντομα.

Πηγές:

• Freedom House – Freedom on the Net: Armenia (Εκθέσεις 2023–2024) freedomhouse.org freedomhouse.org freedomhouse.org freedomhouse.org
• Επιτροπή Ρυθμιστικών Υπηρεσιών Κοινής Ωφέλειας της Αρμενίας – Ετήσιες Εκθέσεις 2020–2023 freedomhouse.org freedomhouse.org
• Ειδήσεις ARKA Telecom – Εκσυγχρονισμός και Κάλυψη Ευρυζωνικότητας Αρμενίας, ενημερώσεις 5G & Μερίδια Αγοράς freedomhouse.org arkatelecom.am
• Armenpress – Αποτελέσματα Q4 2023 Team Telecom Armenia armenpress.am armenpress.am
• Internet Society – Κοινοτικό Δίκτυο στο Shaghap, Αρμενία internetsociety.org internetsociety.org
• Πρόεδρος IFC (2022) – Χρηματοδότηση IFC & EBRD στην Telecom Armenia ifc.org ifc.org
• BM.ge News – Διεθνές Speedtest: Αρμενία έναντι Γειτόνων (Αύγ. 2024) bm.ge bm.ge
• MassisPost – Είσοδος του Starlink στην Αρμενία (Μάρτιος 2025) massispost.com massispost.com
• Azatutyun (RFE/RL) – Μονοπώλιο ArmenTel και Φιλελευθεροποίηση azatutyun.am
• BuddeComm Report – Armenia Telecoms Overview 2024 budde.com.au budde.com.au