Ο Ίλον Μασκ, το Starlink και το μπλακάουτ στο Ιράν: Διασταύρωση των γεγονότων γύρω από τα 20.000 μυστικά πιάτα που επανασυνδέουν ένα έθνος

Εισαγωγή

Μία πρόσφατη viral αναφορά ισχυρίστηκε ότι ο Elon Musk «παρέκαμψε» το πλήρες μπλάκ άουτ ίντερνετ στο Ιράν ενεργοποιώντας το Starlink για 20.000 κρυφά δορυφορικά τερματικά μέσα στη χώρα. Αυτή η δραματική ιστορία – που εμφανίστηκε εν μέσω κλιμακούμενων συγκρούσεων μεταξύ Ιράν και Ισραήλ – υπονοεί ότι οι δορυφόροι της SpaceX του Musk μετέδωσαν μη λογοκριμένο διαδίκτυο στους Ιρανούς μετά την προσπάθεια του καθεστώτος να διακόψει την πρόσβαση. Δεδομένης της διαβόητης ιστορίας του Ιράν σε λογοκρισία και διακοπές του διαδικτύου και της αυξανόμενης φήμης του Starlink ως σωσίβιο σε κρίσεις, ο ισχυρισμός αυτός προκάλεσε παγκόσμιο ενδιαφέρον. Αλλά ισχύει; Αυτή η αναφορά ερευνά όλες τις πραγματικές λεπτομέρειες του ισχυρισμού χρησιμοποιώντας ενημερωμένες, αξιόπιστες πηγές. Επαληθεύουμε τι συνέβη πραγματικά στο Ιράν τον Ιούνιο του 2025, εξετάζουμε εάν 20.000 τερματικά Starlink λειτουργούσαν όντως κρυφά και αναζητούμε επιβεβαίωση από τα κυρίαρχα ΜΜΕ, αξιωματούχους και ειδικούς της τεχνολογίας. Παράλληλα, εξερευνούμε το σχετικό πλαίσιο – από τον ρόλο του Starlink σε άλλα πεδία συγκρούσεων (όπως στην Ουκρανία) έως τα μπλακάουτ του ίντερνετ στο Ιράν και τις ευρύτερες συνέπειες για την ελευθερία του διαδικτύου παγκοσμίως.

Το Starlink «σπάει» το μπλακάουτ ίντερνετ του Ιράν (Ιούνιος 2025)

Στα μέσα Ιουνίου 2025, ξέσπασε ξαφνικά στρατιωτική αντιπαράθεση μεταξύ Ιράν και Ισραήλ. Μετά από ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές σε πυρηνικές και στρατιωτικές εγκαταστάσεις του Ιράν, η ιρανική κυβέρνηση επέβαλε ένα γενικό μπλακάουτ διαδικτύου – ένα ψηφιακό σκοτάδι με στόχο την καταστολή της αναταραχής και τον έλεγχο της πληροφορίας ndtv.com timesofisrael.com. Στις 14 Ιουνίου, το υπουργείο επικοινωνιών του Ιράν ανακοίνωσε «προσωρινές περιοριστικές ρυθμίσεις» στο ίντερνετ της χώρας «μέχρι να επανέλθει η ομαλότητα», αποκόπτοντας αποτελεσματικά εκατομμύρια πολίτες από τον παγκόσμιο ιστό economictimes.indiatimes.com ndtv.com. Στο παρελθόν, τέτοια μπλακάουτ άφηναν τους Ιρανούς χωρίς πληροφόρηση. Αυτή τη φορά, όμως, η βοήθεια ήρθε από το διάστημα.

Ο Elon Musk παρενέβη μέσα σε λίγες ώρες. Ο διευθύνων σύμβουλος της SpaceX – που είχε δηλώσει παλαιότερα στήριξη στην ελευθερία του ίντερνετ στο Ιράν – ανακοίνωσε στην πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης X (πρώην Twitter) ότι η δορυφορική υπηρεσία ίντερνετ Starlink είναι πλέον ενεργή πάνω από το Ιράν iranintl.com timesofisrael.com. Σε σύντομο tweet στις 14 Ιουνίου, ο Musk έγραψε: «The beams are on.» iranintl.com timesofisrael.com Αυτή η δήλωση επιβεβαίωσε ότι οι δορυφόροι του Starlink εξέπεμπαν σύνδεση στον εναέριο χώρο του Ιράν παρά το μπλακάουτ της κυβέρνησης. Ουσιαστικά, ο Musk «πάτησε το διακόπτη» ώστε όποιος είχε τερματικό Starlink στο Ιράν να μπορεί να συνδεθεί. Ιρανοί ακτιβιστές είχαν δημόσια απευθύνει έκκληση στον Musk για βοήθεια, καθώς η πρόσβαση στο ίντερνετ έπεφτε σχεδόν στο μηδέν – και εκείνος ανταποκρίθηκε. «Ο Elon Musk είπε το Σάββατο ότι το Starlink είναι ενεργό πάνω από το Ιράν, απαντώντας στο X: ‘The beams are on,’» ανέφερε το Iran International, σημειώνοντας ότι το μήνυμα ήρθε έπειτα από έκκληση χρήστη να επαναφέρει την πρόσβαση κατά τη διάρκεια του μπλακάουτ iranintl.com.

Το κρισιμότερο: Η ενεργοποίηση του Starlink δεν επανέφερε μαγικά όλους τους Ιρανούς στο διαδίκτυο – μόνο όσοι είχαν το ειδικό υλικό μπορούσαν να επωφεληθούν. Όμως είχε άμεση στρατηγική επίδραση. Αναφορές από πηγές όπως The Times of Israel επιβεβαίωναν πως η κίνηση του Musk προσέφερε σωσίβιο επικοινωνίας εν μέσω μπλακάουτ. Μέχρι τις 15 Ιουνίου, το Starlink είχε «ενεργοποιηθεί στο Ιράν μετά τη διακοπή της πρόσβασης από την Τεχεράνη στους πολίτες, έπειτα από ισραηλινές επιδρομές», επιτρέποντας σε κάποιους Ιρανούς να συνδεθούν ξανά, παρά τις προσπάθειες της κυβέρνησης timesofisrael.com.

Το μπλακάουτ του Ιράν συνέβη εν μέσω μιας ραγδαία κλιμακούμενης σύγκρουσης. Οι ισραηλινές δυνάμεις είχαν πλήξει ιρανικούς εκτοξευτήρες πυραύλων και πυρηνικές εγκαταστάσεις και το Ιράν απάντησε με καταιγισμούς πυραύλων κατά του Ισραήλ economictimes.indiatimes.com ndtv.com. Οι επιθέσεις συνεχίζονταν και από τις δύο πλευρές, αυξάνοντας τους φόβους για γενικευμένο πόλεμο. Το ιρανικό καθεστώς, φοβούμενο αναταραχή ή συντονισμό στο εσωτερικό, επιχείρησε να «σταματήσει την εξέγερση στο εσωτερικό» διακόπτοντας τις συνδέσεις στο διαδίκτυο ndtv.com. Όμως το Starlink του Musk υπονόμευσε αυτή τη στρατηγική. Παρακάμπτοντας τα επίγεια δίκτυα, το Starlink επέτρεψε στη ροή πληροφορίας να συνεχιστεί. Όπως ανέφερε το NDTV: «Ο Elon Musk ανακοίνωσε ότι το Starlink… έχει ενεργοποιηθεί στο Ιράν μετά τη γενική διακοπή πρόσβασης από την Τεχεράνη», ως απάντηση στην ισραηλινή επιθετικότητα ndtv.com. Δηλαδή, ένα ιδιωτικό δορυφορικό δίκτυο παρενέβη εκεί που η παραδοσιακή διπλωματία ή οι υποδομές αδυνατούσαν, επανασυνδέοντας τουλάχιστον μέρος του πληθυσμού του Ιράν με τον έξω κόσμο.

20.000 Κρυφά Τερματικά Starlink – Μύθος ή Πραγματικότητα;

Κέντρο του ισχυρισμού είναι ο αριθμός 20.000 τερματικών Starlink που «κυκλοφορούν ήδη στις μαύρες αγορές του Ιράν». Αν και ο ακριβής αριθμός κρυφών πιάτων είναι δύσκολο να επαληθευτεί, πολλές αξιόπιστες πηγές επιβεβαιώνουν αυτή τη τάξη μεγέθους. Έως τα τέλη του 2024, τεχνολογικοί δημοσιογράφοι και αναλυτές εκτιμούσαν ότι δεκάδες χιλιάδες μονάδες Starlink χρησιμοποιούνται στο Ιράν, παρά την επίσημη απαγόρευση της υπηρεσίας. Το Forbes τον Δεκέμβριο του 2024 ανέφερε ότι «έως και εκτιμώμενοι 20.000 άνθρωποι έχουν πρόσβαση σε ταχύτατο ίντερνετ [μέσω Starlink] που είναι σχεδόν αδύνατον να λογοκριθεί από τη Δημοκρατία» irantimes.com. Αυτή η υπόγεια υιοθέτηση εκτοξεύτηκε μετά την πρώτη ενεργοποίηση του Starlink για το Ιράν το 2022 από τον Musk. Ένα ιρανικό μέσο ανέφερε: «Η χρήση Starlink εκτοξεύτηκε τα δύο τελευταία χρόνια… Πλέον, έως και 20.000 άνθρωποι [στο Ιράν] έχουν πρόσβαση σε ταχύτατο Διαδίκτυο, σχεδόν αδύνατο στη λογοκρισία» irantimes.com. Δηλαδή, περίπου 20.000 τερματικά Starlink εκτιμάται ότι λειτουργούσαν στο Ιράν στα τέλη του 2024, κυρίως μέσω ανεπίσημων διαύλων.

Μια κρυφή δορυφορική κεραία Starlink εγκατεστημένη στην Τεχεράνη, με τον εμβληματικό Πύργο Μιλάντ να φαίνεται στο φόντο time.com. Ακτιβιστές κυκλοφόρησαν τέτοιες φωτογραφίες στα τέλη του 2024 ως απόδειξη ότι τα τερματικά Starlink υπήρχαν πράγματι εντός του Ιράν, παρά την απαγόρευση της κυβέρνησης. Οι κεραίες, λαθραία εισαχθείσες μέσω μαύρης αγοράς, παρείχαν μη λογοκριμένο ίντερνετ που το καθεστώς δυσκολευόταν να διακόψει.

Ανεξάρτητη δημοσιογραφία από μέσα της διασποράς του Ιράν επιβεβαιώνει αυτούς τους αριθμούς. Τον Σεπτέμβριο του 2024, το Iran International σημείωσε ότι ειδικός που παρακολουθεί τη διάδοση του Starlink στο Ιράν «εκτιμά ότι μπορεί να υπάρχουν 10.000 έως 20.000 τερματικά» ήδη σε χρήση, βάσει πληροφόρησης από εμπόρους και τεχνικούς εγκαταστάσεων iranintl.com. Στις αρχές του 2025, ιρανοί αξιωματούχοι του κλάδου ανέφεραν ακόμη μεγαλύτερους αριθμούς: πάνω από 100.000 χρήστες να ωφελούνται από δορυφορικό ίντερνετ. Ο επικεφαλής της Επιτροπής Υποδομής Ηλεκτρονικού Εμπορίου του Ιράν, Πούγια Πίρχοσεϊνλού, δήλωσε στον τοπικό τύπο τον Ιανουάριο του 2025 ότι «πάνω από 30.000 μοναδικοί χρήστες χρησιμοποιούν δορυφορικό ίντερνετ, υποδεικνύοντας ότι ο συνολικός αριθμός [Starlink] χρηστών ξεπερνάει τους 100.000» iranintl.com iranintl.com. (Αυτό λογικά μετράει πολυμερή χρήση ανά κεραία – π.χ. ένα Starlink σε ταράτσα που εξυπηρετεί πολλές οικογένειες – και όχι 100.000 ξεχωριστές συσκευές.) Αν και ο αριθμός 100.000 δεν έχει επιβεβαιωθεί από ανεξάρτητες εξωτερικές πηγές, συμφωνεί με εκρηκτική αύξηση το 2024· ο ίδιος αξιωματούχος ανέφερε αύξηση της χρήσης δορυφορικού ίντερνετ στο Ιράν κατά 20 φορές εκείνη τη χρονιά iranintl.com. Για σύγκριση, το Forbes είχε εκτιμήσει 20.000 ένα μήνα πριν iranintl.com, τονίζοντας την ταχύτατη εξάπλωση της «μαύρης αγοράς» του Starlink.

Είναι σαφές ότι χιλιάδες τερματικά Starlink έχουν πράγματι μεταφερθεί κρυφά στο Ιράν από το 2022. Αυτές οι μονάδες συχνά διακινούνται λαθραία από γειτονικές χώρες (όπως το Κουρδιστάν του Ιράκ, η Τουρκία ή τα κράτη του Περσικού Κόλπου), επειδή η SpaceX δεν μπορεί να τα αποστείλει νόμιμα στο Ιράν iranintl.com time.com. Η κατοχή ενός τέτοιου τερματικού είναι επικίνδυνη – οι ιρανικές αρχές θεωρούν παράνομο κάθε μη εγκεκριμένο δορυφορικό εξοπλισμό, και η κατοχή του μπορεί ακόμα και να επισύρει κατηγορίες για κατασκοπεία iranintl.com time.com. Σε μία περίπτωση, οι ιρανικές δυνάμεις ασφαλείας κατέσχεσαν 22 πιάτα Starlink τον Νοέμβριο του 2023, ισχυριζόμενες ότι επρόκειτο για συσκευές που παρείχε η CIA σε αντιφρονούντες iranintl.com. Παρά αυτούς τους κινδύνους, η ζήτηση έχει εκτοξευθεί μεταξύ των τεχνολογικά εγγράμματων Ιρανών και ακτιβιστών. Οι τιμές στη μαύρη αγορά είναι εξαιρετικά υψηλές: μεταπωλούμενα κιτ Starlink κοστίζουν $700 έως $2.000 (έναντι ~$250 στην Αμερική), και η μηνιαία συνδρομή $70–$110 πρέπει να πληρώνεται μέσω περίπλοκων παρακαμπτήριων λόγω κυρώσεων irantimes.com iranintl.com. Αυτά τα κόστη περιορίζουν την πρόσβαση στο Starlink σε ένα προνομιούχο μειοψηφικό – μια πραγματικότητα που ακόμη και ο Musk έχει παραδεχθεί. Για τα δεδομένα του Ιράν, αποτελεί πολυτέλεια: «(Ο μέσος ιρανικός μηνιαίος μισθός είναι περίπου $250),» σημειώνει το Forbes, υπογραμμίζοντας πως μόνο η συνδρομή του Starlink ισοδυναμεί με ολόκληρο το εισόδημα πολλών Ιρανών irantimes.com.

Άρα πραγματικά ο Musk «παρέκαμψε» το μπλακάουτ με 20.000 τερματικά; Ουσιαστικά, ναι – αλλά έμμεσα. Ο ρόλος του Musk ήταν να ενεργοποιήσει το σήμα του Starlink πάνω από το Ιράν (κάτι που μπορεί να κάνει μονομερώς μέσω λογισμικού), καθιστώντας την υπηρεσία διαθέσιμη. Τα φυσικά τερματικά ήταν ήδη στο έδαφος, κρυμμένα σε σπίτια και καταφύγια από ευρηματικούς Ιρανούς. Μόλις έγινε ζωντανό το Starlink, αυτές οι συσκευές – όσες κι αν ήταν πραγματικά, πιθανότατα δεκάδες χιλιάδες – μπήκαν αμέσως σε λειτουργία, επανασυνδέοντας τους χρήστες τους με τον έξω κόσμο. Ένας αναλυτής της αγοράς δήλωσε στους The Economic Times ότι «υπολογίζεται πως 20.000 τερματικά Starlink λειτουργούν στο Ιράν μέσω παράνομων καναλιών», που εξηγεί γιατί η ενεργοποίηση του Musk είχε σημασία economictimes.indiatimes.com. Χωρίς αυτό το αφανές δίκτυο πιάτων, οι «ακτίνες» του Starlink δεν θα έβρισκαν καμία συσκευή-λήπτη. Ο Musk ουσιαστικά ξεκλείδωσε ένα υπόγειο διαδίκτυο που περίμενε να χρησιμοποιηθεί. Αυτό αντιστοιχεί με την περιγραφή του viral άρθρου: Το Starlink άρχισε να μεταδίδει μη λογοκριμένο ίντερνετ σε περίπου 20.000 μυστικά τερματικά εν μέσω μπλακάουτ journee-mondiale.com journee-mondiale.com. Οι αριθμοί ίσως να μην είναι ακριβείς, αλλά πολλαπλά αξιόπιστα ρεπορτάζ επιβεβαιώνουν την κλίμακα και τον αντίκτυπο.

Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι 20.000 τερματικά παραμένουν ελάχιστο κλάσμα του πληθυσμού του Ιράν (λιγότερο από 0,03% σε ~85 εκατομμύρια κατοίκους). Το μπλακάουτ δεν καταργήθηκε πλήρως για όλους – η συντριπτική πλειονότητα των Ιρανών παρέμεινε εκτός διαδικτύου, με μοναδικό μέσο πληροφόρησης τα κρατικά ΜΜΕ. Όμως, αυτοί οι χιλιάδες με πιάτα Starlink έγιναν ξαφνικά μια κρίσιμη γραμμή ζωής πληροφορίας. Μπορούσαν να έχουν πρόσβαση σε μη λογοκριμένες ειδήσεις, να επικοινωνούν μέσω social media και κρυπτογραφημένων εφαρμογών, και πιθανώς να μοιράζονται νέα από το εσωτερικό του Ιράν. Σε ένα καθεστώς που προσπαθεί εδώ και χρόνια να διατηρήσει ένα «σιδηρούν παραπέτασμα» στο ίντερνετ, αυτό ήταν άνευ προηγουμένου. Αξιωματούχοι του Ιράν παραδέχθηκαν ότι η άφιξη του Starlink δημιούργησε νέους πονοκεφάλους. Ο υπουργός Τηλεπικοινωνιών του Ιράν είχε προειδοποιήσει νωρίτερα ότι η μη λογοκριμένη υπηρεσία του Starlink «αντιπροσωπεύει μια νέα γενιά πρόσβασης στο Διαδίκτυο που δεν μπορεί να λογοκριθεί από την κυβέρνηση» irantimes.com. Στην πραγματικότητα, οι δορυφόροι χαμηλής τροχιάς (LEO) του Starlink παρακάμπτουν τα «στενώματα» (εθνικούς ISP και κόμβους τηλεπικοινωνίας) που συνήθως ελέγχουν οι αρχές journee-mondiale.com journee-mondiale.com. Όπως ανέφερε το viral κείμενο, «η παραδοσιακή λογοκρισία στο διαδίκτυο βασίζεται στον έλεγχο της φυσικής υποδομής… Οι δορυφόροι του Starlink καθιστούν αυτά τα σημεία ελέγχου παρωχημένα.» journee-mondiale.com Οι λογοκριτές του Ιράν διαπίστωσαν ότι «δεν μπορούσαν απλώς να ‘απενεργοποιήσουν’ τα εξωτερικά δορυφορικά σήματα» χωρίς προχωρημένο εξοπλισμό παρεμβολής ή φραγής journee-mondiale.com.

Χρονολόγιο της Εμπλοκής του Starlink στο Ιράν

Για να επαληθευτεί καλύτερα ο ισχυρισμός, βοηθά να δούμε πώς φτάσαμε στο ορόσημο του Ιουνίου 2025. Παρακάτω ακολουθεί ένα χρονολόγιο βασικών γεγονότων, υποστηριζόμενο από έγκυρες πηγές, που ιχνηλατεί την πορεία του Starlink στο Ιράν από τη σύλληψη έως την υλοποίηση:

Πίνακας: Βασικά γεγονότα στην εμπλοκή του Starlink στην πρόσβαση στο διαδίκτυο του Ιράν, 2019–2025, με υποστηρικτικές πηγές.

Αντιδράσεις Κυβερνήσεων και Ειδικών

Τα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης και αξιωματούχοι έχουν επιβεβαιώσει τα βασικά γεγονότα της υπόθεσης Starlink-στο-Ιράν. Για παράδειγμα, πρακτορεία όπως το Reuters και το BBC ανέφεραν την ενεργοποίηση του Starlink από τον Musk τόσο το 2022 όσο και το 2025. Στα τέλη του 2022, το Reuters σημείωσε τη δέσμευση του Musk να προσφέρει το Starlink ως μέρος μιας πρωτοβουλίας με τη στήριξη των ΗΠΑ για την υποστήριξη της «ελευθερίας του διαδικτύου και της ελεύθερης ροής της πληροφορίας» στο Ιράν κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων για τη Mahsa Amini reuters.com. Τον Δεκέμβριο του 2022, ο Musk επιβεβαίωσε δημόσια ότι σχεδόν 100 τερματικά ήταν ενεργά στο Ιράν reuters.com. Γρήγορα φτάνοντας στον Ιούνιο του 2025, πολλά μέσα – από την The Jerusalem Post έως το NDTV και συνεργάτες του Reuters – ανέφεραν πως ο Musk ενεργοποίησε το Starlink ως απάντηση στο μπλακάουτ του Ιράν ndtv.com jpost.com. Ακόμη και τα κρατικά ελεγχόμενα ΜΜΕ του Ιράν αναγνώρισαν έμμεσα την κίνηση – το πρακτορείο ειδήσεων ISNA δημοσίευσε τη δήλωση του υπουργείου επικοινωνιών για τους περιορισμούς στο διαδίκτυο, με υπόσχεση για άρση μόλις επανέλθει η τάξη ndtv.com – αναγνωρίζοντας ουσιαστικά ότι ο λόγος ήταν η φίμωση της πληροφόρησης κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων.

Αναλυτές τεχνολογίας και οργανώσεις δικαιωμάτων εξέτασαν τη σημασία της παρουσίας του Starlink στο Ιράν. Η Freedom House, στην έκθεση Freedom on the Net του 2024, κατέταξε το Ιράν ως ένα από τα πιο περιοριστικά περιβάλλοντα διαδικτύου στον κόσμο (3ο χειρότερο παγκοσμίως) και ανέφερε τη συνήθεια του καθεστώτος να «ποινικοποιεί τη διαδικτυακή διαφωνία» iranintl.com. Η εμφάνιση του δορυφορικού ίντερνετ θεωρείται ως πιθανό αντίδοτο σε αυτή την καταστολή. «Η ανάπτυξη του Starlink στο Ιράν έχει σημασία, επειδή αντιπροσωπεύει μια νέα γενιά πρόσβασης στο Διαδίκτυο που δεν μπορεί να λογοκριθεί από την κυβέρνηση», εξήγησε ο Cyrus Farivar, ανώτερος συντάκτης του Forbes, τονίζοντας το σημαντικό του ρόλο εφόσον μειωθεί το κόστος irantimes.com. Ακτιβιστές στο εσωτερικό του Ιράν ενισχύουν αυτή την ελπίδα – το Starlink, λένε, μοιάζει με «οξυγόνο» για όσους ασφυκτιούν από τα μπλακάουτ πληροφορίας time.com time.com. Κατά τις διαδηλώσεις του 2022, οι κρυπτογραφημένες εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων και τα VPN συχνά μπλοκάρονταν ή λειτουργούσαν απελπιστικά αργά· το Starlink προσφέρει ένα μη λογοκριμένο κανάλι, που το κράτος δύσκολα μπορεί να φιλτράρει.

Ωστόσο, παρατηρητές συστήνουν επίσης προσοχή. Η κατοχή τερματικού Starlink στο Ιράν μπορεί να είναι επικίνδυνη. Όπως είπε ένας ακτιβιστής, «Το να έχεις μη εξουσιοδοτημένες συσκευές επικοινωνίας θα μπορούσε ουσιαστικά να σε κάνει κατάσκοπο [στα μάτια του καθεστώτος]» time.com. Οι Φρουροί της Επανάστασης και οι δυνάμεις ασφαλείας του Ιράν φέρεται να ελέγχουν εντατικά για το χαρακτηριστικό εξοπλισμό του Starlink στα σημεία ελέγχου, ιδιαίτερα στις παραμεθόριες επαρχίες time.com. Οι τιμωρίες μπορεί να είναι δρακόντειες – όσοι συλληφθούν, ίσως κατηγορηθούν για συνεργασία με ξένη κατασκοπεία. Το IranWire (site δημοσιογραφίας ανθρωπίνων δικαιωμάτων) ανέφερε ότι ακόμη και η κατοχή δορυφορικού τηλεφώνου ή VPN router έχει οδηγήσει ανθρώπους στη φυλακή στο παρελθόν· ένα «πιάτο» Starlink, όντας ιδιαίτερα εμφανές, αρκεί ως «πειστήριο» για σοβαρές κατηγορίες. Η προειδοποίηση του viral άρθρου ότι οι χρήστες διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο παρακολούθησης και ακόμη και θανάσιμο κίνδυνο, είναι δυστυχώς ακριβής journee-mondiale.com journee-mondiale.com. Μάλιστα, ακτιβιστές δήλωσαν στο περιοδικό TIME ότι για όποιον συλληφθεί με Starlink, «Είναι απλώς ζήτημα ζωής και θανάτου… σε πιάνουν, δεν υπάρχει μεσαία λύση» time.com time.com. Αυτό υπογραμμίζει ότι παρότι το Starlink απελευθερώνει τους ανθρώπους από την κυβερνολογοκρισία, τους καθιστά και φυσικούς στόχους για ένα παρανοϊκό καθεστώς.

Σε διεθνές επίπεδο, η ηγεσία του Ιράν έχει εκφράσει τη σφοδρή ενόχλησή της για την επέκταση του Starlink. Η Τεχεράνη έχει υποβάλει επίσημα παράπονα στην Διεθνή Ένωση Τηλεπικοινωνιών του ΟΗΕ, υποστηρίζοντας πως η SpaceX παραβιάζει την ιρανική κυριαρχία παρέχοντας υπηρεσίες χωρίς άδεια iranintl.com. Τον Απρίλιο 2025, η ITU στην πραγματικότητα επικύρωσε σε ένα βαθμό τη θέση του Ιράν, αποφασίζοντας ότι το Starlink «δεν πρέπει να παρέχει υπηρεσίες εντός της ιρανικής επικράτειας χωρίς εξουσιοδότηση» και ότι οφείλει επίσης να βοηθήσει στον εντοπισμό μη εξουσιοδοτημένων τερματικών wanaen.com wanaen.com. (Η επιβολή αυτού είναι άλλο ζήτημα – η ίδια η SpaceX και Αμερικανοί αξιωματούχοι δήλωσαν ότι ο εντοπισμός λαθραίων συσκευών «υπερβαίνει την αρμοδιότητα» κάθε τηλεπικοινωνιακής ρυθμιστικής αρχής wanaen.com.) Η απογοήτευση του Ιράν είναι εμφανής – χάνοντας τον απόλυτο έλεγχο της πληροφορίας, φοβάται μια «ψηφιακή εξέγερση» που δεν μπορεί να καθυποτάξει. Η ιρανική κυβέρνηση έχει επίσης δοκιμάσει πιο ωμές μεθόδους· αναφορές δείχνουν πως έχει πειραματιστεί με παρεμβολές στα σήματα του Starlink ή στις συντεταγμένες GPS. Σε περιόδους αναταραχών, το καθεστώς συστηματικά παρεμβάλει δορυφορικά τηλεοπτικά σήματα· ίσως δοκιμάσει παρόμοιες τακτικές με το Starlink, αν και η πλήρης παρεμβολή δεκάδων κινούμενων δορυφόρων LEO είναι τεχνικά δύσκολη journee-mondiale.com iranintl.com. Παρ’ όλα αυτά, κάποιοι χρήστες Starlink στο Ιράν έχουν αναφέρει περιστασιακές διακοπές που ίσως οφείλονται σε τοπικές παρεμβολές (π.χ. κατευθυνόμενοι πομποί), ένα κυνηγητό μεταξύ τεχνολογικά καταρτισμένων πολιτών και κρατικής λογοκρισίας.

Ακτιβιστές και ΜΚΟ που υποστηρίζουν την ελευθερία του διαδικτύου έχουν χαιρετίσει το δυναμικό του Starlink στο Ιράν – αλλά ζητούν και μεγαλύτερη προσβασιμότητα. Ένα σημαντικό εμπόδιο είναι το κόστος. Στα μέσα Ιουνίου 2025, καθώς η είδηση για την ενεργοποίηση του Starlink διαδόθηκε, μια συμμαχία ακτιβιστών ξεκίνησε ηλεκτρονική συλλογή υπογραφών στην πλατφόρμα Ekō, ζητώντας από τον Musk να καταργήσει τις μηνιαίες χρεώσεις Starlink για τους Ιρανούς uniladtech.com. Υποστηρίζουν ότι είναι άδικο να διακηρύσσει κανείς πως οι Ιρανοί είναι συνδεδεμένοι αν μόνο οι πλούσιοι μπορούν πραγματικά να παραμείνουν online. «Ακόμη κι αυτοί που μπορούν να αντέξουν τα 110 δολάρια το μήνα δεν έχουν πρόσβαση σε πιστωτική κάρτα για να το πληρώσουν», αναφέρει το ψήφισμα, αναφερόμενο στο πώς οι αμερικανικές κυρώσεις μπλοκάρουν τις ιρανικές τραπεζικές συναλλαγές uniladtech.com uniladtech.com. Οι ακτιβιστές υπενθυμίζουν στον Musk ότι στην εμπόλεμη Ουκρανία, η SpaceX ακύρωσε τις χρεώσεις και παρείχε πολλά τερματικά δωρεάν (με αμερικανική και ευρωπαϊκή χρηματοδότηση) uniladtech.com time.com. Τον προτρέπουν να πράξει το ίδιο για τον δοκιμαζόμενο Ιρανικό λαό: «Ο Elon θέλει να πάρει τα εύσημα για τη σύνδεση των Ιρανών, αλλά επιλέγει την εικόνα αντί για την ουσία… Το ελάχιστο που μπορεί να κάνει είναι να αφαιρέσει τις συνδρομές Starlink στο Ιράν.» uniladtech.com uniladtech.com. Ως αυτή την αναφορά, ο Musk δεν έχει δεσμευθεί δημόσια σε κάτι τέτοιο και το Starlink στο Ιράν παραμένει τεχνικά παράνομο και οικονομικά δυσβάσταχτο για τους περισσότερους. Ωστόσο, η δημόσια πίεση αναδεικνύει ένα κρίσιμο ζήτημα – το δορυφορικό ίντερνετ μπορεί να λειτουργήσει ως πραγματικός εξισωτής μόνο αν είναι προσβάσιμο στους απλούς ανθρώπους, όχι μόνο σε όσους μπορούν να πληρώσουν εκατοντάδες δολάρια στη μαύρη αγορά.

Τα Προηγούμενα του Starlink: Από την Ουκρανία έως το Ιράν

Το δίκτυο Starlink του Elon Musk έχει βρεθεί στο επίκεντρο της γεωπολιτικής και στο παρελθόν. Ο πόλεμος στην Ουκρανία υπήρξε η πρώτη μεγάλη περίπτωση όπου το Starlink λειτούργησε ως κρίσιμη υποδομή σε ζώνη σύγκρουσης, δημιουργώντας σημαντικά προηγούμενα που μεταφέρονται και στην περίπτωση του Ιράν. Μόλις δύο ημέρες μετά την πλήρους κλίμακας εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία (Φεβρουάριος 2022), καθώς οι ρωσικές δυνάμεις κατέστρεφαν τα ουκρανικά δίκτυα επικοινωνίας, ο Musk ανταποκρίθηκε σε έκκληση του ουκρανού Υπουργού Ψηφιακής Πολιτικής και ενεργοποίησε το Starlink στη χώρα reuters.com. Μέσα σε λίγες εβδομάδες, χιλιάδες τερματικά Starlink έφτασαν στην Ουκρανία – κάποια δωρήθηκαν από τη SpaceX, πολλά χρηματοδοτήθηκαν από δυτικές κυβερνήσεις και ιδιώτες δωρητές. Έως τον Μάρτιο του 2022, πιάτα Starlink φαίνονταν σε στέγες βομβαρδισμένων ουκρανικών πόλεων και δίπλα σε χαρακώματα, κρατώντας την Ουκρανία συνδεδεμένη όταν οι οπτικές ίνες είχαν κοπεί time.com. Τελικά, δεκάδες χιλιάδες μονάδες αναπτύχθηκαν. Αξιοσημείωτα, μόνο η Πολωνία παρέδωσε 20.000 συσκευές Starlink στην Ουκρανία κατά τη διάρκεια του πολέμου και πλήρωσε για τη συντήρησή τους, για να υποστηρίξει τη συνδεσιμότητα των Ουκρανών reuters.com. Αυτό υπογραμμίζει πώς, σε ανοιχτή σύγκρουση, συμμαχικές κυβερνήσεις ανέλαβαν από κοινού με τον Musk τη χρηματοδότηση και διανομή της τεχνολογίας.

Η επίδραση του Starlink στην Ουκρανία ήταν σημαντική: «ουσιαστικά αντικατέστησε το διαδίκτυο που κατέρρευσε κατά τη ρωσική εισβολή», παρατήρησε το περιοδικό TIME time.com. Μονάδες της πρώτης γραμμής το χρησιμοποιούσαν για ασφαλείς επικοινωνίες και επιχειρήσεις drone· πολίτες το αξιοποιούσαν για να επικοινωνούν με αγαπημένα πρόσωπα και να στέλνουν πλάνα πολέμου στον έξω κόσμο. Ωστόσο, δεν έλειψαν και οι διαμάχες. Επειδή το Starlink είναι ιδιωτική επιχείρηση υπό τον έλεγχο του Musk, προέκυψαν ερωτήματα για την αξιοπιστία και τον έλεγχο. Τον Οκτώβριο του 2022, ο Musk ανέφερε ότι η SpaceX «δεν μπορεί να χρηματοδοτεί το Starlink στην Ουκρανία επ’ αόριστον» και ζήτησε από την αμερικανική κυβέρνηση να αναλάβει το κόστος, προκαλώντας συζήτηση για την επιρροή ενός δισεκατομμυριούχου απέναντι στη συνδεσιμότητα ενός κράτους reuters.com. (Λίγο αργότερα ανέστρεψε τη στάση του και δήλωσε ότι το Starlink θα συνεχίσει να λειτουργεί στην Ουκρανία «δωρεάν», τουλάχιστον για κάποιο διάστημα, ενώ τελικά το Πεντάγωνο ανέλαβε μέρος του κόστους.) Το 2023, αναφέρθηκε ότι ο Musk αρνήθηκε σε ορισμένα ουκρανικά αιτήματα να επεκτείνει την κάλυψη του Starlink για επιθετικές επιχειρήσεις (π.χ., στην Κριμαία), δείχνοντας τη μονομερή εξουσία να καθορίζει πού το δίκτυο θα είναι ενεργό. Αυτά τα επεισόδια ανέδειξαν το δίλημμα: το Starlink μπορεί να είναι σωσίβιο σε σύγκρουση, αλλά αποτελεί και σημείο αποτυχίας αν ο ιδιοκτήτης αποφασίσει να το διακόψει ή αν προκύψουν πολιτικές διαφορές.

Πώς σχετίζεται αυτό με το Ιράν; Η περίπτωση του Ιράν αναδεικνύει εξίσου τη δυναμική και τους κινδύνους ενός ιδιωτικοποιημένου παγκόσμιου διαδικτύου. Από τη μία, το Starlink πρόσφερε λύση που κανάλια διπλωματίας ή ανθρωπιστικών οργανώσεων δεν θα μπορούσαν. Καμία κυβέρνηση ή ΜΚΟ δεν θα είχε παρακάμψει το μπλακάουτ του Ιράν τόσο γρήγορα όσο η SpaceX – κυριολεκτικά, αρκούσε ένα tweet του Musk και λίγα πλήκτρα για να συνδεθούν τα 20.000 τερματικά. Αυτή η ταχύτητα και ευελιξία είναι πρωτοφανείς· «οι αποφάσεις του ιδιωτικού τομέα μετρούνται σε ώρες», ξεπερνώντας τις αντιδράσεις κυβερνήσεων που μετρώνται σε ημέρες journee-mondiale.com journee-mondiale.com. Είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα της τεχνολογίας ως de facto εξωτερικής πολιτικής. Παράλληλα, όμως, συγκεντρώνεται τεράστια δύναμη στα χέρια του Musk. Σήμερα, ο Elon Musk είναι ουσιαστικά φύλακας της πρόσβασης στο διαδίκτυο σε δύο εμπόλεμες χώρες (Ουκρανία και πλέον Ιράν) – ένας ανεξέλεγκτος, μη-εκλεγμένος παράγοντας που μπορεί, κατά βούληση ή λόγω επιχειρηματικού συμφέροντος, να καθορίζει τη συνδεσιμότητα εκατομμυρίων. Αυτό εγείρει δύσκολα ερωτήματα: Τι θα συμβεί αν ο Musk διαφωνεί με τους σκοπούς μιας ομάδας; Τι αν οι γεωπολιτικές πιέσεις ή νομικές απειλές αναγκάσουν τη SpaceX σε διακοπή υπηρεσιών; Αυτοί οι φόβοι δεν είναι υποθετικοί· τέθηκαν στην Ουκρανία και σίγουρα απασχολούν και το Ιράν.

Αξιοσημείωτο είναι ότι τα αυταρχικά καθεστώτα ήδη αντιδρούν στις αναπτύξεις του Starlink θεωρώντας τες νέα απειλή. Η Ρωσία προειδοποίησε ανοιχτά πως οι δυτικοί εμπορικοί δορυφόροι που χρησιμοποιούνται σε πολέμους (όπως το Starlink) μπορεί να γίνουν «νόμιμοι στόχοι αντιποίνων» reuters.com. Τον Οκτώβριο του 2022, υψηλόβαθμος ρώσος αξιωματούχος είπε στον ΟΗΕ ότι «ημι-πολιτική υποδομή μπορεί να είναι νόμιμος στόχος» αν χρησιμοποιείται προς όφελος της Ουκρανίας reuters.com reuters.com. Αυτή ήταν σαφής αναφορά στο Starlink, ενώ η Ρωσία έχει και προσπαθήσει να παρεμβάλει σήματα Starlink στο πεδίο της μάχης (η SpaceX δήλωσε πως χρειάστηκε να αναβαθμίσει γρήγορα το λογισμικό της για να αντιμετωπίσει τον ρωσικό ηλεκτρονικό πόλεμο) reuters.com reuters.com. Παρόμοια, οι ιρανικές στρατιωτικές ή μυστικές υπηρεσίες ενδέχεται να θεωρήσουν τα τερματικά Starlink ως μέσα κατασκοπείας ή στρατιωτικής επικοινωνίας – αντιμετωπίζοντας όποιον έχει κεραία ως «εχθρικό μαχητή». Αυτό είναι ένα επικίνδυνο προηγούμενο. Μπορεί να οδηγήσει σε στοχοποίηση τεχνολογικών εταιρειών ή των υποδομών τους σε συγκρούσεις, θολώνοντας τη γραμμή μεταξύ αμάχου και μαχητή. Ακόμη και οι δορυφόροι της SpaceX ίσως στοχευθούν (αν και η κατάρριψη δορυφόρων είναι ακραία, κλιμακωτική κίνηση – ο Musk αστειεύτηκε το 2022 ότι «αν προσπαθήσουν να τους καταρρίψουν, δεν είναι εύκολο» λόγω του ότι το δίκτυο Starlink αποτελείται από χιλιάδες μικρούς δορυφόρους).

Εκτός από την Ουκρανία, έχουν υπάρξει μικρότερης κλίμακας χρήσεις του Starlink σε καταστροφές ή διακοπές που ενισχύουν τη σημασία του. Για παράδειγμα, όταν ο πόλεμος στο Σουδάν το 2023 προκάλεσε μπλακάουτ των τηλεπικοινωνιών για εβδομάδες, κάποιοι πολίτες κατάφεραν να προμηθευτούν τερματικά Starlink και να συνδεθούν ξανά online reuters.com. Στην ηφαιστειακή έκρηξη της Τόνγκα (2022), το Starlink μεταφέρθηκε για την αποκατάσταση της πρόσβασης στο διαδίκτυο. Αυτά τα περιστατικά αποδεικνύουν ότι το δορυφορικό ίντερνετ μπορεί να προσφέρει συνδεσιμότητα όταν η συμβατική υποδομή έχει καταστραφεί ή διακοπεί σκόπιμα. Η περίπτωση του Ιράν είναι μοναδική επειδή το μπλακάουτ ήταν εσκεμμένο (εργαλείο πολιτικής καταστολής), και ένας ιδιώτης υπονόμευσε ουσιαστικά αυτήν την κρατική εντολή. Θέτει ένα ισχυρό προηγούμενο – την επόμενη φορά που αυταρχική κυβέρνηση διατάξει διακοπή διαδικτύου, π.χ. στη Συρία, τη Μιανμάρ ή αλλού, μπορεί να υπάρξουν εκκλήσεις για επέμβαση του Starlink ή παρόμοιων συστημάτων.

Η Λογοκρισία του Διαδικτύου στο Ιράν και ο Ρόλος του Starlink

Το ιρανικό καθεστώς ασκεί εδώ και χρόνια βαρύ έλεγχο στον κυβερνοχώρο. Η λογοκρισία στο διαδίκτυο του Ιράν περιλαμβάνει μπλοκάρισμα χιλιάδων ιστοσελίδων (από μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως Twitter, Facebook, Instagram ως ειδησεογραφικά sites), υποβάθμιση ταχυτήτων και παρακολούθηση δραστηριότητας. Σε ευαίσθητες περιόδους, η κυβέρνηση δεν διστάζει να επιβάλλει σχεδόν ολικές διακοπές. Μόνο το 2022, η οργάνωση ανθρωπίνων δικαιωμάτων Access Now «κατέγραψε 18 διακοπές ίντερνετ στο Ιράν – οι περισσότερες κατά την περίοδο πανεθνικών διαδηλώσεων» whyy.org. Αυτές κυμάνθηκαν από τοπικά μπλακάουτ (κόβοντας mobile data σε ταραχώδεις επαρχίες) έως πανεθνικά «απαγορευτικά» στην πρόσβαση κατά το αποκορύφωμα των διαμαρτυριών. Το καθεστώς επένδυσε επίσης στο αποκαλούμενο “Εθνικό Δίκτυο Πληροφορίας”, ένα intranet που διατηρεί ζωτικές υπηρεσίες (όπως τραπεζικές ή δημόσιες) σε λειτουργία εσωτερικά, ακόμη και όταν διακόπτεται πλήρως η σύνδεση με το παγκόσμιο διαδίκτυο – μια «εικόνα kill-switch» για την απομόνωση του Ιράν online.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, η εμφάνιση του Starlink στο Ιράν αποτελεί δυνητικό σημείο καμπής στο παιχνίδι λογοκρισίας. Οι Ιρανοί χρήστες ιστορικά βασίζονται σε VPN, proxies και λογισμικά παράκαμψης της λογοκρισίας για να προσεγγίζουν απαγορευμένα apps όπως το Telegram ή το WhatsApp whyy.org. Όμως όλα αυτά περνούν τελικά από το τοπικό διαδίκτυο, το οποίο το καθεστώς μπορεί να καθυστερήσει ή να διακόψει. Το Starlink, αντίθετα, μεταδίδει τη συνδεσιμότητα εκτός των ιρανικών συνόρων, παρακάμπτοντας τις κρατικά ελεγχόμενες πύλες. Εφόσον το πιάτο έχει οπτική πρόσβαση στον ουρανό και η υπηρεσία είναι ενεργοποιημένη, η κυβέρνηση δεν μπορεί να φιλτράρει ποιες ιστοσελίδες επισκέπτεται ο χρήστης – είναι μια ανεμπόδιστη ροή. Έτσι, το διαβόητο «filternet» γίνεται αναποτελεσματικό για αυτούς τους χρήστες. Επιπλέον, υπονομεύει το «ψηφιακό τείχος» που το καθεστώς χρησιμοποιεί για να ελέγχει τη ροή πληροφοριών. Ειδήσεις για αυθαιρεσίες ή διαφθορά μπορούν να μεταδοθούν ακόμη και σε περίοδο καταστολής, μέσω χρηστών Starlink που μοιράζονται βίντεο και στοιχεία. Για παράδειγμα, κατά τις διαδηλώσεις του Νοεμβρίου 2019, ο κόσμος είχε ελάχιστη εικόνα γιατί το διαδίκτυο είχε κοπεί – εκατοντάδες σκοτώθηκαν μέσα στο σκοτάδι. Σε μελλοντικές αναταραχές, η ευρεία χρήση Starlink θα μπορούσε να δυσκολέψει σημαντικά τέτοιες «τυφλές ζώνες», ενισχύοντας τη διαφάνεια και τη λογοδοσία.

Παρά τα παραπάνω, το καθεστώς θα προσαρμοστεί. Έχουμε ήδη αναφέρει τους κινδύνους από σωματικές αντιποίνες και νομικές κυρώσεις για τους χρήστες του Starlink. Μπορεί επίσης να δούμε το Ιράν να κλιμακώνει τις τεχνικές αντιδράσεις, όπως πιο επιθετικό ραδιοπαρεμβολές. (Το Ιράν έχει εμπειρία στην παρεμβολή δορυφορικών τηλεοπτικών εκπομπών, αν και τα διασκορπισμένα σήματα και τα δίκτυα εφεδρείας του Starlink καθιστούν το στόχο δυσκολότερο.) Υπάρχει επίσης φόβος για τριγωνισμό σήματος: οι δυνάμεις ασφαλείας θα μπορούσαν να προσπαθήσουν να εντοπίσουν ενεργά τερματικά Starlink μέσω εντοπισμού ραδιοεκπομπών και στη συνέχεια να κάνουν έφοδο σε αυτές τις τοποθεσίες. Σε εμπόλεμες ζώνες όπως η Ουκρανία, οι ρωσικές δυνάμεις φέρεται να προσπάθησαν να ανιχνεύσουν σήματα uplink του Starlink για να βομβαρδίσουν αυτές τις θέσεις time.com. Διαδηλωτές στο Ιράν ανησυχούν για παρόμοιες τακτικές – ένα πιάτο Starlink θα μπορούσε θεωρητικά να λειτουργεί ως φάρος αν το καθεστώς αναπτύξει προηγμένο εξοπλισμό για τον εντοπισμό τους. Η SpaceX δεν έχει αποκαλύψει πολλά για τα αντι-παρεμβολικά μέτρα της, αλλά ο Musk δήλωσε ότι χρειάστηκε να καινοτομήσουν κατά των ρωσικών παρεμβολών στην Ουκρανία. Και Ιρανοί χρήστες παίρνουν επίσης προφυλάξεις: κάποιοι κρύβουν το διακριτικό πιάτο Starlink (π.χ., το βάφουν ή το καμουφλάρουν μέσα σε κεραίες δορυφορικής τηλεόρασης για να αποφύγουν τον εντοπισμό) reddit.com.

Μια άλλη ενδιαφέρουσα εξέλιξη είναι οι επερχόμενες υπηρεσίες δορυφόρου-σε-κινητό. Η SpaceX ανακοίνωσε σχέδια για υπηρεσία Starlink Direct-to-Cell το 2024–25, σε συνεργασία με εταιρείες κινητής για να συνδέονται τα συνηθισμένα κινητά τηλέφωνα απευθείας με δορυφόρους για ανταλλαγή μηνυμάτων (και τελικά κλήσεις/δεδομένα) meforum.org. Αν αυτή η τεχνολογία ωριμάσει, θα μπορούσε να ανατρέψει εντελώς τον έλεγχο του διαδικτύου — τότε κάθε smartphone θα μπορούσε δυνητικά να παρακάμψει τα τοπικά δίκτυα, χωρίς καν να χρειάζεται πιάτο Starlink. Σκεφτείτε ένα Ιράν (ή μια Κίνα, ή τη Βόρεια Κορέα) όπου τα τηλέφωνα των πολιτών συνδέονται με ένα δορυφορικό δίκτυο εκτός κρατικού ελέγχου. Τα αυταρχικά καθεστώτα θα αντιμετωπίσουν ακόμη μεγαλύτερο εφιάλτη, καθώς η δυνατότητά τους για επιτήρηση και φιλτράρισμα επικοινωνιών θα περιοριστεί δραματικά. Φυσικά, μπορεί να απαντήσουν απαγορεύοντας ή παρεμβολώνοντας συγκεκριμένα μοντέλα κινητών, ή θωρακίζοντας τη χώρα από τα δορυφορικά σήματα (τεχνικά και φυσικά μια τεράστια πρόκληση). Αυτή η κούρσα εξοπλισμών πιθανώς θα ενταθεί. Η ηγεσία του Ιράν ήδη εξετάζει, σύμφωνα με αναφορές, τις λεγόμενες «Ζώνες Κυβερνο-Ελευθερίας» — ουσιαστικά προσπαθώντας να δημιουργήσουν ελεγχόμενες ζώνες όπου το ίντερνετ είναι ελεύθερο αλλά παρακολουθείται, για να παρασύρουν τον κόσμο εκτός των παράνομων δορυφορικών συνδέσεων. Είναι σημάδι ότι γνωρίζουν πως το status quo του ελέγχου απειλείται.

Το Μέλλον: Δορυφόροι, Κυριαρχία και Ελευθερία του Διαδικτύου

Το επεισόδιο Starlink-στο-Ιράν αποτελεί καθοριστική στιγμή που θέτει σημαντικά ερωτήματα για το μέλλον της ελευθερίας του διαδικτύου και της κρατικής κυριαρχίας. Για τους πολίτες κάτω από καταπιεστικά καθεστώτα, προσφέρει μια δελεαστική ματιά στην απελευθέρωση: έναν μη λογοκριμένο αγωγό διαδικτύου που οι κυβερνήσεις δεν μπορούν εύκολα να κόψουν. Για εκείνα τα καθεστώτα, αποτελεί προειδοποιητική βολή — οι παραδοσιακές τακτικές λογοκρισίας και διακοπών ξεπερνιούνται από την τεχνολογία. Όπως εύστοχα παρατήρησε το άρθρο της journee-mondiale, «κάθε αυταρχική κυβέρνηση γνωρίζει τώρα ότι τα μπλακάουτ στην πληροφόρηση μπορεί να παρακαμφθούν από τον ιδιωτικό τομέα», αναγκάζοντάς τες να αναθεωρήσουν τις στρατηγικές τους journee-mondiale.com journee-mondiale.com. Μπορούμε να περιμένουμε τα αυταρχικά κράτη να εντείνουν τις αντενέργειες (νομικές, τεχνικές ή κατασταλτικές) για να αποτρέψουν το δορυφορικό ίντερνετ να υπονομεύσει τον έλεγχό τους.

Από την άλλη πλευρά, οι δημοκρατικές κυβερνήσεις και οι διεθνείς οργανισμοί μπορεί να δουν το δορυφορικό διαδίκτυο ως νέο εργαλείο ήπιας ισχύος ή ανθρωπιστικής βοήθειας. Οι Ηνωμένες Πολιτείες στήριξαν σαφώς τη χρήση του Starlink στο Ιράν – μάλιστα, το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ ρύθμισε ρητά τις κυρώσεις το 2022 για να «ενισχύσει τη στήριξη στην ελευθερία του διαδικτύου στο Ιράν», δημιουργώντας εξαιρέσεις ώστε ο εξοπλισμός και οι υπηρεσίες του Starlink να φτάσουν στους Ιρανούς reuters.com. Αξιωματούχοι το έκριναν ως στάση υπέρ του ιρανικού λαού ενάντια στην καταπίεση της πληροφορίας. Στο μέλλον, η παροχή δορυφορικής πρόσβασης στο διαδίκτυο μπορεί να αποτελέσει στάνταρ αντίδραση της διεθνούς κοινότητας όταν μια απολυταρχία προσπαθεί να αποκόψει τις επικοινωνίες – ένα είδος «ψηφιακής αερογέφυρας» διασυνδεσιμότητας.

Ωστόσο, αυτό κινείται και σε γκρίζες ζώνες. Πότε η παροχή πρόσβασης στο ίντερνετ θεωρείται πράξη ξένης παρέμβασης; Το Ιράν σίγουρα το βλέπει έτσι — ουσιαστικά κατηγορώντας τον Musk (και κατ’ επέκταση τις ΗΠΑ) ότι παραβιάζουν την κυριαρχία του. Βρισκόμαστε σε αχαρτογράφητα νερά όπου μια ιδιωτική εταιρεία μπορεί, με το πάτημα ενός κουμπιού, να προβάλει επιρροή εντός των συνόρων άλλου κράτους σε πραγματικό χρόνο, χωρίς να στείλει στρατό ή να ρίξει φυλλάδια. Κάποιοι το αποκαλούν «ψηφιακή διπλωματία» ή ακόμα και νέα μορφή πληροφορικού πολέμου. Το άρθρο της journee-mondiale το περιέγραψε ως «η τεχνολογία γίνεται διπλωματία» και οι ιδιώτες έχουν «επιρροή επιπέδου κράτους χωρίς τους παραδοσιακούς διπλωματικούς περιορισμούς» journee-mondiale.com journee-mondiale.com. Πράγματι, η παρέμβαση του Musk στο Ιράν θόλωσε τα όρια μεταξύ εταιρικής υπηρεσίας και πράξης εξωτερικής πολιτικής.

Αυτό το προηγούμενο θα μπορούσε να ενθαρρύνει άλλες εταιρείες τεχνολογίας (ή τους διευθύνοντές τους) να αναλάβουν πιο ακτιβιστικούς ρόλους — ή αντίθετα, να τις αποτρέψει λόγω ενδεχόμενων αντιδράσεων. Το υψηλό προφίλ του Musk κάνει το Starlink μοναδική περίπτωση· δεν θα ήταν κάθε εταιρεία πρόθυμη να έρθει αντιμέτωπη με εχθρική κυβέρνηση. Επίσης, τα κίνητρα του Musk είναι πολυδιάστατα — έχει την εικόνα του φιλελεύθερου-υπέρμαχου της ελευθερίας του λόγου, αλλά έχει και επιχειρηματικά συμφέροντα παγκοσμίως (για παράδειγμα, η Tesla λειτουργεί σε αγορές όπως η Κίνα όπου η ελευθερία στο διαδίκτυο είναι ευαίσθητο θέμα). Πόσο σταθερά θα χρησιμοποιείται το Starlink για την υπεράσπιση του ανοιχτού διαδικτύου παραμένει ανοιχτό ερώτημα.

Αξίζει και να εξετάσουμε τη «στρατιωτικοποίηση» της κατάστασης: αν οι ιδιωτικοί δορυφόροι γίνουν ρουτίνα για την υποστήριξη αντιφρονούντων ή μιας πλευράς σε μια σύγκρουση, οι αντίπαλες κυβερνήσεις μπορεί να αρχίσουν να στοχεύουν αυτά τα συστήματα. Η ρωσική απειλή κατά εμπορικών δορυφόρων είναι ένα παράδειγμα reuters.com. Υπάρχει επίσης ανησυχία ότι εταιρείες όπως η SpaceX θα μπορούσαν οι ίδιες να γίνουν στόχος κυβερνοεπιθέσεων με κρατική χορηγία ή κυρώσεων. Στην περίπτωση του Ιράν, η χώρα δεν μπορεί εύκολα να πλήξει δορυφόρους, αλλά θα μπορούσε να παρενοχλήσει τη SpaceX με άλλους τρόπους — π.χ. να συλλάβει προσωπικό της SpaceX ή της Tesla αν ποτέ επισκεφθούν το Ιράν, ή να στοχεύσει με κυβερνοεπιθέσεις την Starlink υποδομή. Θα μπορούσε επίσης να πιέσει για διεθνή ρύθμιση στις δορυφορικές υπηρεσίες διαδικτύου. Οι συζητήσεις στον ITU δείχνουν μια αναδυόμενη μάχη στα διπλωματικά φόρα για το ποιος ελέγχει τον κυβερνοχώρο.

Για τους υπέρμαχους της ελευθερίας του διαδικτύου παγκοσμίως, η ιστορία Ιράν-Starlink αποτελεί κυρίως θρίαμβο — κράτησε ανοιχτή τη ροή πληροφορίας και έδωσε ελπίδα στον κόσμο. Ο Hadi Ghaemi του Center for Human Rights in Iran ανέφερε το 2022 ότι το Starlink «θα αλλάξει τα δεδομένα για την κοινωνία των πολιτών…Το εσωτερικό διαδίκτυο της Ισλαμικής Δημοκρατίας θα καταστεί ουσιαστικά άχρηστο.» (Παράθεση μέσω CNN). Και κατά τις διαδηλώσεις του 2022, οι εικόνες γυναικών που έκαιγαν χιτζάμπ ίσως να μην έφταναν ποτέ στον κόσμο αν δεν υπήρχαν εκείνες οι λίγες συνδέσεις Starlink που ανέβαζαν βίντεο όταν τα κινητά ήταν κομμένα. Το 2025, αντίστοιχα, οι αναφορές για την κατάσταση στο Ιράν κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης Ισραήλ-Ιράν πιθανότατα βγήκαν μέσω χρηστών του Starlink. Από αυτή την άποψη, το Starlink κατάφερε πραγματικό πλήγμα κατά της λογοκρισίας.

Ωστόσο, δεν αποτελεί πανάκεια. Η ελευθερία του διαδικτύου, τελικά, αφορά τους ανθρώπους — όχι μόνο την τεχνολογία. Τα αυταρχικά καθεστώτα μπορούν να διατηρήσουν τον έλεγχο με καθαρή βία — να κλείσουν τις κεραίες κινητής, να συλλάβουν όσους υποπτεύονται ότι έχουν πιάτο, να βασανίσουν κόσμο για κωδικούς. Στο Ιράν είδαμε ότι η ψηφιακή αντίσταση πρέπει να συνδυάζεται με στρατηγικές φυσικής ασφάλειας. Το καθεστώς ίσως εξελίξει τις μεθόδους του: αντί για διαρκείς πανεθνικές διακοπές που τραβούν παρεμβάσεις τύπου Starlink, ίσως στραφούν σε επιλεκτικότερες, τοπικές διακοπές ή υποβάθμιση της ταχύτητας (αρκετή για να ενοχλεί αλλά όχι ώστε να τραβήξει την παγκόσμια προσοχή). Μπορεί να επενδύσουν σε εγχώρια δορυφορική τεχνολογία ή εναλλακτικά δίκτυα (η Ρωσία και η Κίνα εργάζονται στις δικές τους δορυφορικές συστοιχίες, οι οποίες φυσικά θα ελέγχονται από το κράτος).

Από οπτική μελλοντικών προβολών, κάποιος μπορεί να φανταστεί έναν κόσμο στα επόμενα 5–10 χρόνια όπου το δορυφορικό διαδίκτυο είναι πανταχού παρόν — όχι μόνο μέσω Starlink αλλά και του Project Kuiper της Amazon, των προτεινόμενων ευρωπαϊκών συστοιχιών, των κινεζικών GNSS δορυφόρων κ.λπ. Αν υπάρχουν πολλοί πάροχοι, θα είναι ακόμη δυσκολότερο για τα καθεστώτα να μπλοκάρουν όλες τις πηγές. Μπορεί επίσης να δούμε την ανάπτυξη διεθνών κανόνων: ίσως συνθήκες ή κατευθυντήριες οδηγίες του ΟΗΕ για την παροχή πρόσβασης στο ίντερνετ σε κρίσεις, ώστε να αποφεύγονται παρεξηγήσεις περί επιθετικότητας. Ήδη η χρήση του Starlink στην Ουκρανία οδηγεί το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ σε σκέψεις για εξασφάλιση συμβολαίων, ώστε να μην εξαρτάται από τις αποφάσεις ενός και μόνο ανθρώπου.

Συμπερασματικά, ο ισχυρισμός ότι «ο Elon Musk παρέκαμψε το πλήρες μπλακάουτ διαδικτύου στο Ιράν με 20.000 κρυφά τερματικά Starlink» αντέχει στον έλεγχο. Υπάρχουν αξιόπιστες αποδείξεις ότι τον Ιούνιο του 2025, ο Musk ενεργοποίησε το Starlink πάνω από το Ιράν και περίπου 20.000 παράνομα τερματικά — λαθραία εισαγόμενα τα δύο προηγούμενα χρόνια — επέτρεψαν σε χιλιάδες Ιρανούς να επανασυνδεθούν με το μη λογοκριμένο ίντερνετ ndtv.com economictimes.indiatimes.com. Τα κύρια διεθνή ΜΜΕ από το Reuters έως τα περιφερειακά μέσα τεκμηρίωσαν τα γεγονότα και οι αξιωματούχοι και ειδικοί τα επιβεβαιώνουν σε μεγάλο βαθμό. Το γεγονός αποτελεί ορόσημο στη μάχη μεταξύ διασυνδεσιμότητας και λογοκρισίας. Όπως παρατήρησε σκωπτικά Ισραηλινός σχολιαστής, το Starlink έχει μετατραπεί σε «μηχανή απελευθέρωσης» ενάντια στην τυραννία του ίντερνετ iranintl.com. Αν αυτό ήταν μεμονωμένο περιστατικό ή η αρχή μιας νέας εποχής, όπου οι δορυφορικοί αστερισμοί διαπερνούν ρουτίνα τα ψηφιακά σιδερένια παραπετάσματα, μένει να το δούμε. Ένα είναι βέβαιο: η ισορροπία δυνάμεων μεταξύ αυταρχικών καθεστώτων και της ελεύθερης ροής πληροφορίας μετατοπίστηκε, έστω και ελάχιστα, χάρη σε υπηρεσίες όπως του Starlink. Και για εκατομμύρια ανθρώπους που διψούν για μη λογοκριμένο διαδίκτυο, αυτές οι λίγες μοίρες μετατόπισης — που φέρνουν χιλιάδες μικροί δορυφόροι στον ουρανό — αποτελούν φάρο ελπίδας.

Πηγές

• Reuters – «Ο Ίλον Μασκ λέει ότι περίπου 100 Starlinks είναι τώρα ενεργά στο Ιράν» (27 Δεκ 2022) reuters.com reuters.com
• Reuters – «Ο Μασκ λέει ότι θα ενεργοποιήσει το Starlink εν μέσω διαδηλώσεων στο Ιράν» (23 Σεπ 2022) reuters.com reuters.com
• Reuters – «Ο Ίλον Μασκ συναντήθηκε με τον Πρέσβη του Ιράν στον ΟΗΕ, αναφέρει η NYT» (14 Νοε 2024) reuters.com
• Reuters – «Το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ λέει ότι μερικός δορυφορικός εξοπλισμός διαδικτύου μπορεί να εξαχθεί στο Ιράν» (20 Σεπ 2022) reuters.com
• Iran International – «100.000 Ιρανοί χρησιμοποιούν το Starlink για να παρακάμψουν τους περιορισμούς διαδικτύου» (6 Ιαν 2025) iranintl.com iranintl.com
• Iran International – «Το Starlink καθιστά άχρηστο το φιλτράρισμα του διαδικτύου στο Ιράν;» (10 Σεπ 2024) iranintl.com iranintl.com
• Forbes – «Μέσα στη δυναμική μαύρη αγορά του Ιράν για τερματικά Starlink» (18 Δεκ 2024) irantimes.com irantimes.com
• Economic Times (Ινδία) – «Το Starlink του Ίλον Μασκ ενεργοποιήθηκε στο Ιράν εν μέσω εντάσεων» (15 Ιουν 2025) economictimes.indiatimes.com economictimes.indiatimes.com
• NDTV – «Το Starlink του Ίλον Μασκ ενεργοποιεί δορυφορική υπηρεσία διαδικτύου στο Ιράν…» (15 Ιουν 2025) ndtv.com ndtv.com
• Times of Israel – Liveblog: Ο Μασκ λέει ότι ενεργοποίησε το Starlink αφού το Ιράν έκοψε το διαδίκτυο (15 Ιουν 2025) timesofisrael.com timesofisrael.com
• Iran International – «Ο Μασκ λέει “οι δέσμες είναι ενεργές”… Το Starlink δραστηριοποιείται πάνω από το Ιράν» (14 Ιουν 2025) iranintl.com
• Unilad Tech – «Ακτιβιστές ζητούν από τον Μασκ να καταργήσει την αμοιβή για το Starlink μετά την ενεργοποίηση στο Ιράν» (17 Ιουν 2025) uniladtech.com uniladtech.com
• WANA News (Ιράν) – «Η ITU επιβεβαιώνει τα εδαφικά δικαιώματα του Ιράν για το Starlink» (9 Απρ 2025) wanaen.com wanaen.com
• Reuters – «Η Ρωσία προειδοποιεί τη Δύση: Μπορούμε να στοχεύσουμε τους εμπορικούς σας δορυφόρους» (27 Οκτ 2022) reuters.com
• Reuters – «Η Πολωνία πληρώνει για το Starlink της Ουκρανίας… παρέδωσε 20.000 μονάδες» (22 Φεβ 2025) reuters.com reuters.com
• TIME – «Πώς οι ακτιβιστές προωθούν το Starlink του Μασκ στους διαδηλωτές του Ιράν» (Ιαν 2023) time.com time.com