خدمات ماهواره‌ای نظامی: راهنمای کامل ارتباطات امن

مقدمه: نیروهای نظامی مدرن به طور گسترده‌ای به ماهواره‌ها به عنوان عوامل چندبرابرکننده قدرت و منابع اطلاعاتی در فضا متکی هستند. در چند دهه اخیر، جنگ به سمت عملیات‌های به‌شدت مبتنی بر فناوری تغییریافته است و قابلیت‌های مبتنی بر فضا به مرکزیت برنامه‌ریزی راهبردی تبدیل شده‌اند nsin.us. ماهواره‌های نظامی – که پیش‌تر به مأموریت‌های جاسوسی دوران جنگ سرد محدود بودند – اکنون به عنوان «چشم‌های همیشه بیدار در آسمان» عمل می‌کنند و خدمات حیاتی ارتباطات، نظارت، ناوبری و هشدار اولیه را به ارتش‌های سراسر جهان ارائه می‌دهند nsin.us. این پلتفرم‌های مداری امکان دسترسی به اطلاعات لحظه‌ای و ارتباط جهانی را فراهم می‌سازند که به طور چشمگیری توان و واکنش‌پذیری نظامی یک کشور را افزایش می‌دهند. در این گزارش، انواع خدمات ماهواره‌ای نظامی، نقش‌های آن‌ها در جنگ مدرن، فناوری‌هایی که توانمندشان می‌سازد و چشم‌انداز جهانی قابلیت‌های فضایی نظامی را بررسی می‌کنیم. همچنین به نوآوری‌های اخیر، تهدیدات نوظهور و روندهای آینده که نسل بعدی ماهواره‌های نظامی را شکل می‌دهند، خواهیم پرداخت.

انواع خدمات ماهواره‌ای نظامی

ماهواره‌های نظامی دارای کارکردهای متنوعی برای پشتیبانی از دفاع و امنیت هستند. دسته‌های کلیدی شامل ارتباطات، شناسایی/نظارت، ناوبری، هشدار اولیه، جمع‌آوری سیگنال/اطلاعات الکترونیک و ماهواره‌های پشتیبانی هواشناسی می‌شوند newspaceeconomy.ca. هر نوع با محموله‌ها و ابزارهای تخصصی برای انجام مأموریت خود ساخته شده است. در ادامه مروری بر این انواع ماهواره و نقش‌های آن‌ها ارائه شده است:

ماهواره‌های ارتباطی (SATCOM)

ماهواره‌های ارتباطی ارتباط ایمن و دوربرد را برای نیروهای نظامی سراسر جهان ممکن می‌سازند. آن‌ها به عنوان ایستگاه‌های رله در مدار عمل می‌کنند و صدا، داده و ویدئو را میان قرارگاه‌های فرماندهی، نیروها، کشتی‌ها و هواپیماهای دورافتاده منتقل می‌کنند nsin.us. سیستم‌های SATCOM نظامی عموماً در مدارهای بالا (مانند مدار ثابت زمین) برای پوشش مناطق وسیع فعالیت می‌کنند و از کانال‌های رمزنگاری‌شده و مقاوم در برابر پارازیت برای اطمینان از قابلیت اعتماد بهره می‌گیرند nsin.us spaceforce.mil. آن‌ها از طیفی از کارکردهای حیاتی، از هماهنگی‌های معمول تا فرماندهی و کنترل رده‌بالا پشتیبانی می‌کنند. برای مثال، منظومه فرکانس بالای بسیار پیشرفته (AEHF) آمریکا ارتباطاتی جهانی، محافظت‌شده و مقاوم – از جمله لینک‌های فرماندهی و کنترل هسته‌ای – حتی تحت شرایط پارازیت دشمن یا انفجار هسته‌ای را فراهم می‌کند nsin.us spaceforce.mil. با ارائه ارتباط قوی فراتر از خط دید، ماهواره‌های SATCOM شبکه C4ISR (فرماندهی، کنترل، ارتباطات، رایانه‌ها، اطلاعات، نظارت، شناسایی) را پیوند می‌دهند و اطمینان می‌بخشند که فرماندهان می‌توانند دستورات را مخابره کرده و اطلاعات را لحظه‌ای دریافت کنند.

ماهواره‌های شناسایی و نظارت (ماهواره‌های جاسوسی)

ماهواره‌های شناسایی یا ماهواره‌های جاسوسی با تصویربرداری یا اسکن سطح زمین، اطلاعات حیاتی جمع‌آوری می‌کنند. این ماهواره‌ها مجهز به حسگرهای پیشرفته – تلسکوپ‌های نوری با وضوح بالا، دوربین‌های مادون قرمز و رادار روزنه مصنوعی (SAR) – می‌توانند تأسیسات دشمن را تصویربرداری، جابجایی نیروها را رصد و تحولات فناورانه را از فضا پیگیری کنند nsin.us. آن‌ها از مدار پایین زمین (LEO) یا مدارهای بسیار بیضوی جهت مشاهده دقیق اهداف عملیات می‌کنند. کارکردهای کلیدی شامل ثبت تصاویر با وضوح بالا از پایگاه‌ها یا میدان‌های نبرد، تشخیص امضای گرمایی فعالیت‌های مخفی یا شبانه و حتی شناسایی سایت‌های پرتاب موشک یا تاسیسات زیرزمینی است nsin.us. برای مثال، سری ماهواره‌های Keyhole/CRYSTAL آمریکا (KH-11 و نسل‌های بعدی) و ماهواره‌های Yaogan چین دارای اپتیک و رادارهای قدرتمند برای نظارت دقیق از مدار هستند nsin.us. با تأمین تصاویر تقریباً بلادرنگ و نقشه‌برداری، ماهواره‌های شناسایی آگاهی موقعیتی را فراهم می‌کنند که دستیابی به آن از زمین غیرممکن است. این سیستم‌ها نظارت بلندمدت بر «نقاط داغ» جهانی را میسر ساخته و به راهبری برنامه‌ریزی نظامی بدون هشدار به دشمن کمک می‌کنند nsin.us.

ماهواره‌های ناوبری (موقعیت‌یابی، ناوبری، زمان‌بندی)

منظومه‌های ماهواره ناوبری خدمات دقیق موقعیت‌یابی، ناوبری و زمان‌بندی (PNT) را که برای عملیات‌های نظامی مدرن حیاتی‌اند، ارائه می‌کنند. سامانه‌هایی مانند GPS (Navstar) که توسط نیروی فضایی ایالات متحده اداره می‌شود، سیگنال‌های زمانی را ارسال می‌کنند که گیرنده‌ها با استفاده از آن‌ها مکان خود را روی زمین مثلث‌بندی می‌کنند nsin.us. این امر به نیروها امکان می‌دهد موقعیت دقیق خود را بدانند و عملیات‌ها را در سراسر جهان همگام‌سازی کنند. ماهواره‌های ناوبری نظامی پشتوانه هدایت تسلیحات هوشمند هستند، به‌طوری که مهمات (مانند بمب‌های JDAM و موشک‌های کروز) با استفاده از مختصات GPS اهداف را با دقت بالا هدف قرار می‌دهند nsin.us. این ماهواره‌ها همچنین به حرکت نیروها، ناوبری نقشه‌ای و همگام‌سازی زمانی برای شبکه‌های رمزنگاری‌شده کمک می‌کنند nsin.us. علاوه بر GPS، کشورهای دیگر نیز سامانه‌های مشابهی اداره می‌کنند – GLONASS روسیه، BeiDou چین، Galileo اروپا و NavIC هند – که معمولاً دارای سیگنال‌های رمزنگاری‌شده و اختصاصی نظامی برای دقت و مقاومت بیشتر در برابر پارازیت هستند nsin.us nsin.us. با ارائه داده‌های جهانی PNT، خدمات ماهواره‌ای ناوبری برای تسلیحات با هدایت دقیق، هماهنگی مانورهای نظامی و هر مأموریتی که به زمان‌بندی دقیق وابسته است، ضروری شده‌اند.

ماهواره‌های هشدار اولیه (تشخیص موشک)

ماهواره‌های هشدار اولیه به عنوان اولین زنگ خطر در برابر حملات موشکی و تهدیدات هسته‌ای عمل می‌کنند. این ماهواره‌ها در مدار زمین‌آهنگ یا مدارهای بالای دیگر مستقر بوده و از حسگرهای فروسرخ (IR) برای شناسایی پرتوهای حرارتی ناشی از پرتاب موشک‌های بالستیک به جو استفاده می‌کنند nsin.us. در طی چند ثانیه پس از پرتاب، می‌توانند موشک بالستیک قاره‌پیما (ICBM) یا دیگر موشک‌ها را شناسایی و مسیر آن‌ها را دنبال کنند تا اطلاع‌رسانی سریع نسبت به حمله احتمالی فراهم شود nsin.us. سیستم‌هایی مانند ماهواره‌های برنامه پشتیبانی دفاعی آمریکا (DSP) و منظومه جدید سامانه فروسرخ مبتنی بر فضا (SBIRS) به صورت پیوسته پرتاب موشک‌ها را در سراسر جهان رصد می‌کنند nsin.us. داده‌های آن‌ها به مراکز فرماندهی و شبکه‌های دفاع هوایی ارسال می‌شود تا در صورت حمله، موشک‌های رهگیر و مقامات غیرنظامی آگاه شوند nsin.us. بنابراین ماهواره‌های هشدار اولیه با کاهش احتمال حمله غافلگیرانه موشکی، از دفاع و بازدارندگی راهبردی حمایت می‌کنند nsin.us. روسیه و چین نیز ماهواره‌های هشدار اولیه (مانند ماهواره‌های Tundra روسیه) را برای رصد پرتاب‌ها به کار گرفته‌اند که معمولاً رادارهای زمینی را تکمیل می‌کند nsin.us. این ماهواره‌ها برای حفظ آمادگی دفاع موشکی معتبر حیاتی‌اند، زیرا دامنه شناسایی را به تقریباً سراسر کره خاکی گسترش می‌دهند.

ماهواره‌های اطلاعاتی سیگنال (SIGINT/ELINT)

ماهواره‌های اطلاعات سیگنال (SIGINT) به رهگیری و تحلیل انتشارهای الکترونیکی (رادیو، رادار، ارتباطات) دشمنان می‌پردازند. این ماهواره‌ها گاهی تحت عنوان COMINT (اطلاعات ارتباطی) یا ELINT (اطلاعات الکترونیکی) دسته‌بندی می‌شوند و دارای آنتن‌ها و گیرنده‌های حساسی هستند که می‌توانند به مکالمات رادیویی دشمن، سیگنال‌های رادار نظامی، لینک‌های مایکروویو یا سایر انتقال‌های الکترونیکی از فضا گوش دهند. با تنظیم بر روی این سیگنال‌ها، ماهواره‌های SIGINT می‌توانند مکان‌یابی تأسیسات راداری، شناسایی سیستم‌های تسلیحاتی و جمع‌آوری مکالمات ارتباطی را بدون نیاز به استقرار نیروها در خاک دشمن انجام دهند. برای نمونه، شبکه ماهواره‌ای لیانا روسیه (متشکل از ماهواره‌های لوتوس و پیون) برای جمع‌آوری اطلاعات سیگنال بر فراز خشکی و دریا طراحی شده است و به رهگیری کشتی‌های نیروی دریایی و سایر تجهیزات از طریق انتشارهای الکترومغناطیسی آن‌ها کمک می‌کند nsin.us. ماهواره EMISAT هند نقش مشابهی دارد و به شناسایی و موقعیت‌یابی فرستنده‌های راداری برای کمک به جمع‌آوری اطلاعات الکترونیکی و هدف‌گیری می‌پردازد nsin.us. ایالات متحده نیز مدت‌هاست که ماهواره‌های SIGINT طبقه‌بندی‌شده‌ای (مانند سری Orion/Mentor در مدار ژئو) را برای رهگیری ارتباطات و سیگنال‌های راداری خارجی به کار گرفته است که برای NSA و نیروهای نظامی داده جمع‌آوری می‌کنند. این سکوها نیازمند آرایه‌های آنتن پیشرفته، پردازنده‌های سیگنال روی‌برد و رمزنگاری جهت ارسال امن داده‌های به‌دست‌آمده هستند. ماهواره‌های SIGINT با «گوش دادن» به ردپای الکترونیکی دشمن از بالا، بینشی گران‌بها از توانمندی‌ها و نیت‌های دشمن فراهم می‌کنند.

ماهواره‌های هواشناسی و مشاهده زمین

ماهواره‌های هواشناسی شاید به اندازه ماهواره‌های جاسوسی جذاب نباشند، اما نقش حمایتی حیاتی در امور نظامی ایفا می‌کنند. نیروهای مسلح برای برنامه‌ریزی مأموریت به داده‌های دقیق هواشناسی متکی هستند و ماهواره‌های هواشناسی نظامی (یا ماهواره‌های دو منظوره غیرنظامی) اطلاعات محیطی همزمان را فراهم می‌آورند. این ماهواره‌ها پوشش ابر، طوفان، مه، شرایط اقیانوس و سایر پدیده‌های آب‌وهوایی که ممکن است عملیات را تحت تأثیر قرار دهد، رصد می‌کنند nsin.us. به عنوان مثال، ماهواره‌های برنامه ماهواره هواشناسی دفاعی ایالات متحده (DMSP) وضعیت آب‌وهوای جهانی را جهت تصمیم‌گیری درباره عملیات پرواز، جابجایی نیروها و هدف‌گیری رصد می‌کنند nsin.us. دانستن زمان وقوع طوفان یا میزان پوشش ابر می‌تواند تعیین کند که حمله هوایی چه زمانی انجام یا آیا پهپادها قادر به شناسایی منطقه‌ای هستند یا نه. ماهواره‌های هواشناسی همچنین با چابکی راهبردی (انتخاب مسیرهای عاری از شرایط سخت جوی برای هواپیما یا کشتی‌ها) و حتی مأموریت‌های بشردوستانه از طریق ارزیابی آثار بلایا کمک می‌کنند nsin.us. سایر کشورها نیز مشابه همین کاربرد را دارند: ماهواره‌های فنگ‌یون چین، برنامه Meteosat اروپا و سری INSAT هند همگی تصاویری هواشناسی در اختیار تأسیسات دفاعی خود قرار می‌دهند. با کاهش عدم قطعیت آب‌وهوایی، این ماهواره‌ها به نیروهای نظامی کمک می‌کنند زمان مناسب عملیات را برنامه‌ریزی کنند و از شگفتی‌های پرهزینه ناشی از طبیعت مصون بمانند.

نقش‌های راهبردی و تاکتیکی در جنگ‌های مدرن

ماهواره‌های نظامی به ستون‌های فقرات جنگ‌های مدرن تبدیل شده‌اند و قابلیت‌هایی حیاتی را در هر دو سطح راهبردی و تاکتیکی منازعات فراهم می‌آورند. در سطح راهبردی، ماهواره‌ها با امکان شناسایی جهانی، ارتباطات امن در سراسر جهان و هشدار زودهنگام هسته‌ای ـ قابلیت‌هایی که بازدارندگی و تصمیم‌گیری آگاهانه را تقویت می‌کنند ـ قدرت ملی را افزایش می‌دهند. در سطح تاکتیکی، ماهواره‌ها آگاهی و دقت در میدان نبرد و کنترل و فرماندهی نیروهای مستقر را به میزان قابل توجهی ارتقا می‌بخشند. حضور آن‌ها در عمل فاصله بین حسگرها، سامانه‌های آتش و فرماندهان را کاهش می‌دهد و به ارتش‌ها اجازه می‌دهد سریع‌تر و با دقت بیشتری از همیشه اقدام کنند.

نقش‌های راهبردی: از دیدگاه کلان، ماهواره‌ها به راهبرد امنیت ملی و بازدارندگی کمک می‌کنند. ماهواره‌های شناسایی سرتاسری، اطلاعاتی از فعالیت‌های نظامی دشمن (مانند شناسایی استقرار یا آزمایش‌های تسلیحاتی) در اختیار رهبران قرار می‌دهند که برای ارزیابی‌های راهبردی ضروری است. ماهواره‌های هشدار زودهنگام ـ همان‌طور که قبلاً شرح داده شد ـ کشف پرتاب موشک را ممکن می‌سازند، که سنگ بنای راهبرد بازدارندگی هسته‌ای است و اطمینان می‌دهد هیچ حمله غافلگیرانه‌ای نادیده نمی‌ماند nsin.us. ماهواره‌های ارتباطی پشتیبان شبکه‌های فرماندهی و کنترل هسته‌ای و ارتباط با نیروهای مستقر در سراسر جهان هستند و تضمین می‌کنند که حتی در بحران، رهبران می‌توانند دستورات را منتقل کنند (مثلاً سامانه مقاوم AEHF برای نیروهای هسته‌ای آمریکا) nsin.us. به طور خلاصه، ماهواره‌ها یک «ارتفاع اطلاعاتی» ایجاد می‌کنند که نظارت راهبردی و ارتباط امن جهانی را در اختیار کشورها قرار می‌دهد. این توانایی، قدرت‌نمایی (نظیر هماهنگ‌سازی تجهیزات نظامی در نقاط دور از طریق ماهواره) را تسهیل و اتحادها را با به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات ماهواره‌ای و سرویس‌های GPS تقویت می‌کند. ارتش‌هایی که صورت‌های فلکی ماهواره‌های پیشرفته در اختیار دارند قادرند عملیات چند جبهه‌ای را هماهنگ و به تهدیدات در مقیاس جهانی پاسخ دهند ـ که یک مزیت راهبردی تعیین‌کننده است nsin.us. به تعبیر یک مطالعه کالج جنگی ارتش آمریکا، ماهواره‌ها و سامانه‌های ضدفضا به «بخش‌های مهم جنگ مدرن» بدل شده‌اند و اشاعه و تجاری‌سازی آن‌ها نحوه انجام جنگ‌ها را تحت تأثیر قرار داده است ssi.armywarcollege.edu. ساده گفته شود، کنترل فضا معادل بهبود وضعیت راهبردی روی زمین است.

نقش‌های تاکتیکی: در میدان نبرد، ماهواره‌ها نقش افزاینده قدرت را ایفا می‌کنند و دقت و آگاهی لحظه‌ای را ممکن می‌سازند. ماهواره‌های تصویربرداری و شناسایی داده‌های زنده را به فرماندهان منتقل می‌کنند تا بر اساس واقعیت میدانی جاری تصمیمات آنی و آگاهانه اتخاذ شود nsin.us. تصاویر زنده ماهواره‌ای و اسکن‌های مادون قرمز می‌توانند موقعیت نیروهای دشمن یا یگان‌های پنهان را آشکار کنند و تهدیدات احتمالی همچون کمین را به فرصت غلبه بر حریف بدل نمایند nsin.us. این سطح بی‌سابقه از آگاهی موقعیتی، نیروها را از واکنش‌پذیری به عملیات پیش‌کنشی سوق داده و سرعت تطبیق و کاهش غافلگیری را ممکن می‌سازد nsin.us. ماهواره‌ها هدف‌گیری دقیق را نیز ممکن می‌سازند: ماهواره‌های GPS به تسلیحات هدایت‌شونده دقیق اجازه می‌دهند تا با دقت در حد متر، هدف را مورد اصابت قرار دهند nsin.us و لینک‌های ماهواره‌ای مختصات هدف را به پهپادها یا سایر سامانه‌های تسلیحاتی ارسال می‌کنند nsin.us. نتیجه آن است که یگان‌های کوچک‌تر می‌توانند اثرگذاری چشمگیرتری داشته باشند؛ از آن جهت که با هدایت و اطلاعات ماهواره‌ای، هر حمله کارآیی بسیار بیشتری خواهد داشت و نیاز به نیروها یا تجهیزات کمتر می‌شود nsin.us. ارتباطات امن ماهواره‌ای، امکان اتصال گشتی‌های خط مقدم، کشتی‌ها و هواپیماها را با مراکز فرماندهی حتی در مناطق دورافتاده یا در عملیات‌های سریع مهیا می‌سازد nsin.us. این موضوع برای هماهنگی عملیات مشترک و کنترل و فرماندهی در درگیری‌های پرشتاب حیاتی است. در مجموع، ماهواره‌ها به نیروهای نظامی اجازه می‌دهند افق را بهتر ببینند، ارتباطات دوربرد داشته باشند و دقیق‌تر ضربه بزنند و از این رو ضمن افزایش ظرفیت تهاجمی و دفاعی در مقیاس تاکتیکی nsin.us nsin.us. درگیری‌های واقعی نیز این ارزش را نشان داده‌اند؛ برای نمونه، تصاویر ماهواره‌ای تجاری با وضوح بالا و اینترنت ماهواره‌ای در جنگ اوکراین کلیدی بوده‌اند و اطلاعاتی از تحرکات روسیه و ارتباطات قدرتمند را در اختیار نیروهای اوکراینی قرار داده‌اند که کمبودهای شبکه‌های زمینی را جبران می‌کند defensenews.com defensenews.com. این نمونه‌ها به روشنی نشان می‌دهد که سلطه بر فضا می‌تواند نتیجه درگیری‌ها را روی زمین تعیین کند.

فناوری‌های کلیدی در ماهواره‌های نظامی

ماهواره‌های نظامی سیستم‎های بسیار پیشرفته‌ای هستند که طیفی از فناوری‌های نوین را برای دستیابی به اهداف مأموریتی خود به کار می‌گیرند. برخی از فناوری‌ها و مؤلفه‌های کلیدی که خدمات ماهواره‌ای نظامی را ممکن می‌سازند عبارتند از:

• حسگرها و محموله‌های پیشرفته: “چشم” و “گوش” ماهواره‌های نظامی، حسگرهای پیشرفته آن‌ها هستند. تلسکوپ‌های نوری با آینه‌های دیافراگم بزرگ، تصاویر الکترو اپتیکی با وضوح بالا را ثبت می‌کنند، در حالی که حسگرهای مادون قرمز امضای حرارتی را شناسایی می‌کنند (مورد استفاده برای شناسایی اهداف در شب یا اهداف استتار شده) nsin.us. ابزار رادار با دهانه ترکیبی (SAR) به شکل فعال زمین را با رادار روشن می‌کند و قادر است از میان ابر یا در شب تصاویر همه‌هوایی تهیه کند. برای اطلاعات سیگنالی، ماهواره‌ها گیرنده‌ها و آرایه‌های آنتن ویژه‌ای را جهت شنود ارتباطات رادیویی یا انتشارهای راداری حمل می‌کنند. این محموله‌ها اغلب از الکترونیک با حساسیت بالا و پردازش داده درون‌برد برای فیلتر و فشرده‌سازی داده‌های جمع‌آوری‌شده استفاده می‌کنند. به عنوان مثال، ماهواره‌های تصویربرداری مدرن قادر به دیجیتال‌سازی تصاویر با وضوح زیر یک متر و رمزنگاری آن برای ارسال به تحلیل‌گران زمینی هستند. کیفیت و تنوع حسگرها – از دوربین‌های چند طیفی تا گردآورنده‌های سیگنال الکترونیکی – تعیین می‌کند که یک ماهواره چقدر و چه نوع اطلاعاتی می‌تواند جمع‌آوری کند.
• ارتباطات ایمن و رمزنگاری: از آنجا که ماهواره‌های نظامی بخشی از حساس‌ترین اطلاعات (مثلاً ارتباطات میدان نبرد، داده‎های شناسایی) را منتقل می‌کنند، از فناوری‌های قوی رمزنگاری و ضد جمینگ بهره می‌برند. لینک‌های ارتباطی ماهواره‌ای از پروتکل‌های رمزنگاری پیشرفته استفاده می‌کنند تا از رهگیری داده‌ها توسط دشمنان جلوگیری شود. تکنیک پرش فرکانس (Frequency-hopping spread spectrum) و سایر روش‌های ضد جمینگ به کار می‌روند تا نیروهای جنگ الکترونیک دشمن به راحتی نتوانند سیگنال را مختل کنند. به عنوان مثال، ماهواره‌های AEHF ایالات متحده ارتباطات بسیار امن و مقاوم در برابر جمینگ را حتی در محیط‌های مورد مناقشه فراهم می‌کنند spaceforce.mil. محموله‌های نظامی SATCOM همچنین از آنتن‌های جهت‌دار با بهره بالا استفاده کرده و در فرکانس‌هایی عمل می‌کنند که در برابر تداخل مصون‌ترند (مانند باند بسامد بسیار بالا)، برای افزایش قابلیت اعتماد لینک spaceforce.mil. این فناوری‌ها اطمینان می‌دهند که پیام‌ها و داده‌های ارسال‌شده از طریق ماهواره حتی در برابر تلاش‌های جمینگ یا حملات سایبری محرمانه و قابل استفاده باقی می‌مانند. علاوه بر این، ماهواره‌ها اغلب دارای ارتباطات میان‌ماهواره‌ای (لینک لیزری یا رادیویی بین ماهواره‌ها) هستند تا داده‌ها بدون واسطه به ایستگاه زمینی مناسب منتقل شوند و احتمال رهگیری کاهش یابد.
• سیستم‌های پیشرانش و مانوردهی: برای قرار دادن ماهواره‌ها در مدارهای بهینه و گریز از تهدیدات، پیشرانش ضروری است. ماهواره‌های نظامی معمولاً از رانشگرهای شیمیایی برای مانورهای ورود به مدار و حفظ موقعیت استفاده می‌کنند و امروزه بسیاری نیز از پیشرانش الکتریکی (رانشگر یونی) برای تنظیمات کم‌مصرف و بلندمدت بهره می‌برند. پیشرانش شیمیایی شتاب بالایی فراهم می‌کند (مناسب برای تغییر سریع مدار یا فرار از رهگیر ضد ماهواره)، اما میزان سوخت محدود است؛ پیشرانش الکتریکی بازده سوختی بسیار بالاتری برای تنظیمات کوچک دارد، هرچند با شتاب پایین در دوره زمانی بلند breakingdefense.com. این ترکیب باعث می‌شود ماهواره‌ها بتوانند موقعیت مدار خود را حفظ کرده و تا اندازه‌ای در صورت تهدید مانور انجام دهند. با این حال، ماهواره‌های فعلی با سوخت معمولی هنوز تحرک محدودی دارند – آن‌ها اغلب در مدارهای قابل پیش‌بینی هستند و به “اردک نشسته” برای سلاح‌های ASAT دشمن تبدیل می‌شوند breakingdefense.com breakingdefense.com. برای مقابله با این مسأله، نسل آینده ماهواره‌های نظامی پیشرانش‌های نوین مانند موتورهای هسته‌ای-حرارتی یا خورشیدی-الکتریکی را بررسی می‌کنند که قابلیت مانور وسیع‌تر و سریع‌تری را فراهم می‌سازند breakingdefense.com breakingdefense.com. بهبود پیشرانش و ظرفیت سوخت می‌تواند عمر ماهواره را افزایش داده و به اپراتور گزینه‌های بیشتری در جابجایی ماهواره یا گریز از زباله فضایی و تهدیدات بدهد. در مجموع، قابلیت مانور به فناوری مهم برای بقا در فضاهای مورد منازعه تبدیل شده است.
• پردازش داخلی و خودمختاری: ماهواره‌های نظامی مدرن اغلب شامل کامپیوترهای قوی داخلی هستند و استفاده از هوش مصنوعی (AI) و یادگیری ماشین برای خودمختاری را آغاز کرده‌اند. پردازش درون‌برد اجازه می‌دهد تحلیل مقدماتی داده‌های حسگرها در فضا انجام شود (مثلاً شناسایی اولیه اهداف محتمل در تصویر پیش از ارسال به زمین) که باعث صرفه‌جویی در پهنای باند و زمان می‌شود. الگوریتم‌های هوش مصنوعی می‌توانند ماهواره‌ها را قادر سازند تا خود به شناسایی ناهنجاری‌ها یا اهداف بپردازند، یا سیستم‌های خود را هوشمندانه مدیریت کنند (مثلاً مدیریت توان، حرارت و …). نیروی فضایی آمریکا نقش AI را در آگاهی حوزه فضایی برجسته کرده – استفاده از هوش مصنوعی برای تحلیل مدار هزاران جسم و شناسایی رفتار غیرمعمول یا تهدیدات علیه ماهواره‌ها spacenews.com spacenews.com. در آینده، ماهواره‌ها ممکن است به طور خودمختار در منازعات عمل کنند – مثلا بدون انتظار دستور انسان جهت گریز از برخورد یا حمله جمینگ spacenews.com. پردازنده‌های مطمئن داخلی و الکترونیک مقاوم در برابر تابش برای بقاء در محیط خشن فضا (تابش خورشیدی و …) و شاید پالس‌های الکترومغناطیسی ناشی از رخدادهای هسته‌ای ضروری‌اند. با تجهیز ماهواره به کامپیوتر و AI پیشرفته، ارتش‌ها می‌کوشند تأخیر را (واکنش سریع‌تر) کاهش دهند و تاب‌آوری را (تصمیم‌گیری ماهواره در صورت قطع ارتباط با زمین) افزایش دهند.
• پنهان‌کاری، بقاء و سخت‌سازی: هرچند کمتر علنی درباره آن صحبت می‌شود، برخی ماهواره‌های نظامی ویژگی‌های پنهان‌کارانه یا ضدتدابیر برای ارتقاء بقاء دارند. این می‌تواند شامل پوشش‌ها یا شکل‌های ضدشناسایی برای دشوارسازی ردیابی توسط رادار یا تلسکوپ زمینی باشد. ماهواره‌ها همچنین برای تاب‌آوری طراحی می‌شوند: سیستم‌های افزونه، اجزاء زرهی و محافظت در برابر تابش به آن‌ها کمک می‌کند در برابر تهدیدات طبیعی و ساخت بشر مقاومت کنند. به عنوان مثال، مدارهای الکترونیکی ممکن است در برابر تابش محافظت و سخت شوند تا انفجار هسته‌ای را تاب آورند (برای حفظ قابلیت در برخورد هسته‌ای مهم است). سیستم‌های کنترل حرارتی نیز گرمای خورشید یا لیزرهای سلاح را مدیریت می‌کنند. همچنین، طراحان ماهواره امنیت سایبری را در همه سطوح در نظر می‌گیرند – رمزنگاری (همان‌طور که گفته شد)، احراز هویت فرمان‌ها و تدابیر ضد نفوذ – تا از ربایش یا نفوذ مخرب به کنترل ماهواره پیشگیری کنند pmarketresearch.com nsin.us. همه این فناوری‌ها (حسگرها، ارتباطات امن، پیشرانش، پردازش و سخت‌سازی) ماهواره‌های نظامی مدرن را به سامانه‌هایی بسیار توانمند و مقاوم تبدیل می‌کند، هرچند توسعه آن‌ها پیچیده و پرهزینه است.

اپراتورهای جهانی ماهواره‌های نظامی و توانمندی‌ها

ماهواره‌ها به معیار قدرت نظامی و فناوری تبدیل شده‌اند و قدرت‌های پیشروی فضایی مجموعه‌های وسیع ماهواره‌ای نظامی را مستقر کرده‌اند. ایالات متحده، روسیه و چین با فاصله زیاد بزرگ‌ترین اپراتورهای ماهواره نظامی هستند و چند کشور دیگر نیز ناوگان‌هایی کوچکتر اما قابل توجه دارند worldpopulationreview.com. این بخش مروری دارد بر قدرت‌های اصلی فضایی نظامی، سازمان‌های مسئول مربوطه و مجموعه و سامانه‌های ماهواره‌ای فعال آن‌ها.

ایالات متحده: ایالات متحده پیشرفته‌ترین و پرشمارترین ماهواره‌های نظامی جهان را در اختیار دارد و تقریباً ۱۲۳ ماهواره نظامی اختصاصی (تا میانه دهه ۲۰۲۰) را بهره‌برداری می‌کند – با فاصله زیاد بیشترین ناوگان جهان nsin.us. مدیریت این دارایی‌ها به شکل مشترک توسط سازمان‌هایی مانند نیروی فضایی ایالات متحده (زیرمجموعه وزارت دفاع) و اداره ملی شناسایی (NRO) برای فضاپیماهای اطلاعاتی صورت می‌گیرد nsin.us. ماهواره‌های نظامی آمریکا طیف کامل مأموریت‌ها را در برمی‌گیرند: تصویربرداری با وضوح بالا (ماهواره‌های جاسوسی KH-11/Kennon اپتیکی و راداری)، جمع‌آوری اطلاعات سیگنالی، مجموعه ناوبری GPS، ماهواره‌های هشدار زودهنگام برنامه حمایت دفاعی و SBIRS و چندین شبکه ارتباطی. از جمله سیستم‌های مهم می‌توان به ماهواره‌های AEHF (بسامد بسیار بالا فوق پیشرفته) و WGS (ارتباطات جهانی باند وسیع) اشاره کرد که برای ارتباطات مقاوم و جهانی نیروها و رهبری استراتژیک به کار می‌روند nsin.us. در حوزه اطلاعات، مجموعه کی‌هول (شناسایی نوری) و سری Lacrosse/Onyx (تصویربرداری راداری) توانمندی‌های شناسایی دقیقی ارائه می‌دهند، در حالی که ماهواره‌های SIGINT اداره ملی شناسایی (اغلب در مدار ژئو یا مولنیا) ارتباطات راهبردی را استراق سمع می‌کنند nsin.us nsin.us. آمریکا سرمایه‌گذاری گسترده‌ای برای به‌روز نگه داشتن دارایی‌های فضایی خود انجام می‌دهد و نسل‌های جدید ماهواره‌ها را پیوسته جایگزین می‌کند. ابتکارات نیروی فضایی همچنین بر حفاظت ماهواره‌ها در برابر اختلال (از طریق رمزنگاری، قابلیت مانور و حتی دفاع فعال احتمالی) تمرکز دارند nsin.us. در مجموع، ایالات متحده سلطه فضایی خود را برای حمایت از جنگ دقیق، قدرت‌نمایی جهانی و یکپارچگی عملیات با متحدان به خدمت می‌گیرد و واقعاً فضا را به عنوان حوزه‌ای حیاتی برای جنگ مدرن می‌بیند.

روسیه: روسیه (و پیش‌تر اتحاد جماهیر شوروی) سابقه‌ای طولانی در حوزه فضایی نظامی دارد و در حال حاضر حدود ۷۰ تا ۷۴ ماهواره نظامی را اداره می‌کند که دومین تعداد بزرگ در جهان است worldpopulationreview.com nsin.us. اگرچه این تعداد به طور قابل‌توجهی کمتر از ایالات متحده است، آرایش ماهواره‌ای روسیه حوزه‌های کلیدی شناسایی، ارتباطات، ناوبری و هشدار اولیه را پوشش می‌دهد. برای اطلاعات تصویری، روسیه ماهواره‌های جاسوسی نوری Persona و Bars-M را در مدار پایین برای تصویربرداری با وضوح بالا از اهداف تاکتیکی به کار گرفته است nsin.us. در زمینه هشدار اولیه، روسیه ماهواره‌های “توندرا” (EKS) را به تدریج جایگزین سیستم قدیمی Oko کرده تا پرتاب موشک‌های بالستیک تهدیدکننده روسیه را شناسایی کند nsin.us. برای ناوبری، روسیه شبکه ماهواره‌ای GLONASS را حفظ می‌کند که خدمات موقعیت‌یابی جهانی مشابه GPS را برای کاربرد نظامی و غیرنظامی روسیه فراهم می‌نماید nsin.us. نیازهای ارتباطی نیز توسط ماهواره‌هایی مانند Meridian و Blagovest (برای ارتباطات نظامی در مدارهای مختلف) تأمین می‌شود تا ارتباط برای نیروهای روسی در سراسر قلمرو وسیع این کشور تضمین شود. روسیه همچنین سامانه‌های تخصصی مانند صورت‌فلکی شنود سیگنال Liana را حفظ می‌کند که شامل ماهواره‌های Lotos در مدار پایین و Pion-NKS در مدارهای بالاتر برای شنود امواج رادیویی و رهگیری شناورهای دریایی است nsin.us. علی‌رغم چالش‌های بودجه‌ای و فناوری در دوران پساشوروی، روسیه اطلاعات مبتنی بر فضا و هشدار اولیه موشک بالستیک را از عناصر اصلی دفاع ملی خود می‌داند nsin.us. همچنین روسیه روی توانمندی‌های ضدفضایی نیز سرمایه‌گذاری کرده است – توسعه تسلیحات ضدماهواره و جمینگ – که برگرفته از این واقعیت است که روسیه توان رقابت کمی با تعداد ماهواره‌های آمریکا را ندارد اما می‌تواند آن‌ها را تهدید کند (روسیه در سال ۲۰۲۱ یک سامانه مستقیم ضدماهواره را با شلیک آزمایشی آزمایش کرد که موجب ایجاد یک ابر بزرگ بقایای فضایی شد) nsin.us. برای حفاظت از دارایی‌های خود، روسیه بر تدارک ایستگاه‌های زمینی سیار و قابلیت افزونگی تاکید دارد تا حتی در شرایط خصمانه بتواند عملیات خود را ادامه دهد nsin.us. در مجموع، روسیه همچنان یک قدرت نظامی فضایی قدرتمند، هرچند در سطح دوم، باقی مانده است که تمرکز آن بر بازدارندگی راهبردی و رصد منطقه‌ای است.

چین: چین به سرعت برنامه فضایی نظامی خود را گسترش داده و اکنون تخمین زده می‌شود که ۶۰ تا ۷۰ ماهواره نظامی را برای مأموریت‌های دفاعی و اطلاعاتی اداره می‌کند nsin.us. در دو دهه اخیر، چین از داشتن تنها چند ماهواره نظامی به جایی رسیده که صورت‌فلکی‌هایی مستقر کرده که در برخی حوزه‌ها با قابلیت‌های روسیه رقابت می‌کند و حتی در برخی زمینه‌ها به آمریکا نزدیک شده‌است. این رشد ناشی از تلاش دولتی است که فضا را به عنوان یک حوزه اصلی نبرد تلقی می‌کند و با یکپارچگی نظامی-غیرنظامی در صنعت فضایی خود ترکیب شده nsin.us. سری ماهواره‌های Yaogan ستون فقرات تلاش‌های ISR (اطلاعات، شناسایی و مراقبت) چین است – این نام در واقع ده‌ها ماهواره با محموله‌های حسگری مختلف (دوربین نوری با وضوح بالا، رادار SAR و بسته‌های شنود الکترونیکی) را شامل می‌شود که پوشش گسترده‌ای از زمین فراهم می‌آورند nsin.us nsin.us. در حوزه ارتباطی، چین ماهواره‌های رله داده مانند Tianlian (برای پشتیبانی ارتباط با دارایی‌های فضایی و نظامیش) مستقر کرده است و احتمالاً ماهواره‌های ارتباطی نظامی مشابه WGS آمریکا را نیز دارد. منحصربه‌فرد، صورت‌فلکی ناوبری BeiDou چین (که در ۲۰۲۰ تکمیل شد) نه‌تنها خدمات موقعیت‌یابی جهانی مشابه GPS ارائه می‌دهد، بلکه قابلیت پیامک کوتاه را نیز برای واحدهای نظامی چینی در مناطق دورافتاده داراست nsin.us. برای نظارت دریایی، چین ماهواره‌هایی نظیر گونه‌های Yaogan-H و سری Haiyang را برای رصد جابجایی کشتی‌های نظامی به کار گرفته است – امری مهم با توجه به تمرکز چین بر دریای جنوبی چین و منطقه اقیانوس آرام nsin.us. گمان می‌رود پکن همچنین در حال توسعه یا استقرار ماهواره‌های هشدار اولیه به عنوان بخشی از سامانه دفاع یا شناسایی حملات موشکی خود باشد و در سال‌های اخیر با روسیه برای راه‌اندازی این توانمندی همکاری‌هایی داشته است. افزون بر آن، چین با جدیت دنبال فناوری‌های ضدفضاست: این کشور در سال ۲۰۰۷ آزمایش مشهور موشک ضدماهواره‌ای انجام داد (که یک ماهواره را نابود و هزاران قطعه آوار ایجاد کرد) و همچنان به آزمایش لیزرهای زمینی، جمینگ‌ها و ماهواره‌های هم‌مداری “بازرس” ادامه می‌دهد که می‌توانند فضاپیمای حریف را مختل یا غیرفعال کنند nsin.us nsin.us. این تلاش‌ها حاکی از آن است که چین نه‌فقط قصد استفاده از ماهواره‌ها برای افزایش قدرت نظامی خود را دارد، بلکه می‌خواهد در صورت بروز مناقشه مزیت‌های فضایی را از رقبا سلب کند. با نزدیک به ۷۰ ماهواره نظامی و روند افزایشی، توانمندی نظامی فضایی چین به بخش اصلی راهبرد قدرت‌نمایی و ضد دسترسی / ضد منطقه‌ای این کشور در آسیا-اقیانوسیه بدل شده است nsin.us.

دیگر کشورها و ائتلاف‌ها: چندین کشور دیگر نیز ناوگان‌های کوچک‌تر ماهواره نظامی را حفظ می‌کنند که اغلب بر قابلیت‌های خاص یا نیازهای منطقه‌ای متمرکز است. فرانسه رهبری تلاش‌های فضایی نظامی اروپا را با حدود ۱۷ ماهواره نظامی بر عهده دارد worldpopulationreview.com، از جمله ماهواره‌های تصویربرداری نوری Helios 2 و CSO (برای شناسایی)، ماهواره‌های CERES (سه‌گانه‌ای که در ۲۰۲۱ برای شنود سیگنال پرتاب شد) و ماهواره‌های ارتباطی Syracuse برای برقراری ارتباط امن با نیروهای فرانسه و متحدان ناتو. اسرائیل نیز حدود دوازده ماهواره نظامی دارد worldpopulationreview.com و از تجربه‌اش در ساخت سامانه‌های کوچک اما قدرتمند، چون سری ماهواره‌های شناسایی Ofek و ماهواره‌های مخابراتی با پوشش منطقه‌ای روی خاورمیانه بهره می‌برد. هند نیز دارایی‌های نظامی فضایی خود را تقویت کرده – با تقریباً ۹ ماهواره نظامی فعال worldpopulationreview.com – از جمله ماهواره‌های سنجش از دور Cartosat-2 و ماهواره‌های راداری RISAT برای شناسایی و نظارت، GSAT-7 و GSAT-7A برای ارتباطات نیروی دریایی و هوایی، و سامانه ناوبری منطقه‌ای IRNSS/NavIC برای خدمات موقعیت‌یابی nsin.us. قابل توجه اینکه، هند در سال ۲۰۱۹ با ماموریت شاکتی، سلاح ضدماهواره خود را آزمایش کرد و ورودش به عرصه ضدفضا را نشان داد nsin.us. ژاپن نیز چند ماهواره کلیدی برای شناسایی (مانند ماهواره‌های اپتیکی و راداری IGS) و سیستم تکمیلی ناوبری منطقه‌ای QZSS را اداره می‌کند، در حالی که آلمان و ایتالیا هر یک ماهواره‌های راداری با وضوح بالا مستقر کرده‌اند (آلمان با SAR-Lupe و SARah، ایتالیا با COSMO-SkyMed) و در برخی برنامه‌های ماهواره‌ای ارتباطی مشترک مشارکت دارند (برای مثال، SICRAL ایتالیا، SpainSAT اسپانیا و غیره). بریتانیا نیز ماهواره‌های ارتباطی نظامی Skynet را که برنامۀ دیرینه‌ای است و اکنون بر Skynet-5/6 تکیه دارد برای پشتیبانی نیروهای بریتانیایی و متحدان استفاده می‌کند. ناتو به عنوان یک ائتلاف نیز شروع به راه‌اندازی ظرفیت‌های کوچک مستقل کرده (مانند برنامه آتی NATO Alliance Ground Surveillance که از برخی ماهواره‌های مشترک و داده پهپادها استفاده می‌کند)، هرچند عمدتاً ناتو بر دارایی کشورهای عضو تکیه دارد. بسیاری از کشورها نیز در همکاری‌های چندملیتی ماهواره‌ای مشارکت می‌کنند – مثلاً از طریق اشتراک پهنای باند ماهواره‌های ارتباطی یا بهره‌برداری مشترک از ماهواره‌های شناسایی – تا منابع را تجمیع کنند. عملاً امروزه تمامی ارتش‌های پیشرفته به نوعی به خدمات ماهواره‌ای دسترسی دارند، چه از طریق مالکیت ماهواره‌ها و چه مشارکت با متحدان. جدول زیر انواع کلیدی ماهواره‌های نظامی هر کشور و نمونه‌ای از سامانه‌های اصلی را خلاصه کرده است:

منابع: داده‌ها از منابع متعدد شامل New Space Economy newspaceeconomy.ca، NSIN nsin.us nsin.us nsin.us و WorldPopulationReview worldpopulationreview.com گردآوری شده است.

جدول: انواع اصلی ماهواره‌های نظامی مورد استفاده کشورهای پیشرو فضایی با مثال‌هایی از سامانه‌های شاخص در هر دسته. ایالات متحده، روسیه و چین گسترده‌ترین آرایه‌های ماهواره‌های نظامی را دارند، در حالی که کشورهای متحد نظیر فرانسه، بریتانیا، اسرائیل، هند و دیگران توانمندی‌های ماهواره‌ای کوچکتر اما مهمی را حفظ کرده‌اند. بسیاری از این ماهواره‌ها دوکاربردی (دارای نقش غیرنظامی نیز) هستند اما عملکردها یا حالت‌های امن اختصاصاً نظامی دارند.

تحولات و نوآوری‌های اخیر

بخش فضایی نظامی به سرعت در حال تحول است؛ این تغییر ناشی از نوآوری فناورانه و تغییر ماهیت تهدیدات است. در سال‌های اخیر، چند تحول کلیدی آغاز به تغییر اساسی خدمات ماهواره‌ای نظامی نموده‌اند:

• گسترش ماهواره‌های کوچک و صورت‌های فلکی LEO: سنتاً ماهواره‌های نظامی کم، بزرگ و گران‌قیمت و غالباً در مدارهای بالاتر بودند. اکنون تغییر به سمت استقرار تعداد زیادی ماهواره کوچک‌تر در مدار نزدیک زمین برای ایجاد شبکه‌های تاب‌آور است. برای نمونه، آژانس توسعه فضای ایالات متحده (SDA) صدها ماهواره کوچک را به عنوان بخشی از «معماری فضایی جنگاور پراکنده» به مدار LEO پرتاب می‌کند. این برنامه ساخت یک شبکه توری از ماهواره‌ها را برای ارتباطات تاکتیکی و هشدار موشکی تصور می‌کند: تا پایان ۲۰۲۵ حدود ۱۶۰ ماهواره در مدار خواهند بود (ده‌ها عدد برای پوشش جهانی ارتباطات و چندین عدد با سنسورهای ردیابی موشک) defensenews.com. فعالیت در LEO به معنای تاخیر کمتر و پهنای باند بالقوه بالاتر است و امکان انتقال سریع‌تر داده و ارتباطات زمان‌واقعی با نیروهای میدانی را می‌دهد defensenews.com defensenews.com. استفاده از تعداد زیاد ماهواره کوچک افزونگی ایجاد می‌کند؛ اگر یکی از کار بیفتد، دیگران پوشش را جبران می‌کنند و شبکه در برابر حمله مقاوم‌تر می‌شود. شرکت‌های فضایی تجاری در مرکز این روند قرار دارند – استارلینک اسپیس‌ایکس (اگرچه صورت فلکی اینترنت غیرنظامی است) در زمان جنگ (اوکراین) برای ارتباط مقاوم به‌کار گرفته شد، و سرویس منشعب آن، استارشیلد، برای استفاده نظامی طراحی شده است defensenews.com. رشد این همکاری‌های دولتی-خصوصی به ارتش‌ها اجازه می‌دهد از ابرصورت‌های فلکی تجاری برای ارتباطات و تصویربرداری استفاده کنند و ظرفیت ماهواره‌های نظامی سنتی را تا حد زیادی افزایش دهند pmarketresearch.com. به طور خلاصه، صورت فلکی ماهواره‌های کوچک و شبکه‌های تجاری متحد، نحوه دریافت خدمات ماهواره‌ای نظامی را متحول کرده‌اند: سریع‌تر، ارزان‌تر و فراگیرتر.
• پیشرفت در سنسورها و خودکارسازی ماهواره: نوآوران هوش مصنوعی (AI) و فناوری حسگر بهبود یافته را در ماهواره‌های جدید می‌گنجانند. هوش مصنوعی و یادگیری ماشین به مدیریت سیلاب داده سنسورهای مدرن کمک می‌کند – برای مثال، الگوریتم‌های شناسایی خودکار هدف می‌توانند تصویرها را برای رد موشک یا تانک بسیار سریع‌تر از روش دستی اسکن کرده و به تحلیل‌گران هشدار دهند nsin.us. پروژه Maven آژانس اطلاعات مکانی-فضایی ملی آمریکا و تلاش‌های مشابه به استفاده از هوش مصنوعی برای پردازش تصویر و سیگنال ماهواره‌ای با هدف کاهش زمان تصمیم‌گیری می‌پردازند. افزون بر این، هوش مصنوعی روی خود ماهواره در آغاز به کمک عملیات ماهواره آمده است: نیروی فضایی آمریکا اعلام کرده که AI اکنون برای آگاهی دامنه فضایی حیاتی است؛ جایی که الگوریتم‌ها داده‌های رصدی را برای تشخیص حرکات غیرعادی ماهواره یا تهدیدات احتمالی در فضا غربال می‌کنند spacenews.com. این کار موجب پیش‌بینی برخوردها یا تشخیص تلاش‌های جاسوسی ماهوارهای دشمن می‌شود. در آینده نزدیک AI شاید ماهواره‌ها را قادر کند به صورت خودکار در نبرد عمل کنند – در صورت حس اختلال یا تهدید بدون انتظار از کنترل زمینی مانور دهند یا پیکربندی خود را تغییر دهند spacenews.com. نوآوری دیگر ادغام سنسور است؛ ترکیب داده از چند نوع ماهواره (تصویری، راداری، استماع الکترونیکی) و حتی بسترهای دیگر (پهپاد، سنسور زمینی) برای تصویر عملیاتی کامل. این رویکرد یکپارچه که معمولاً به کمک هوش مصنوعی صورت می‌گیرد، ردیابی هدف‌هایی را که سعی در پنهان شدن دارند بهبود می‌بخشد (مثلاً با SAR ردیابی از داخل ابر پس از کشف شیء توسط ماهواره اپتیکی). تصویربرداری هایپراسپکترال نیز در حال ظهور است که می‌تواند مواد خاص مانند تورهای پوشش استتاری یا بخار سوخت را با اسکن ده‌ها باند طیفی شناسایی کند. این قابلیت‌های جدید سنسور، همراه با خودکارسازی، به طور قابل توجهی اطلاعات فضاپایه را تقویت می‌کنند.
• سلاح‌های ضدماهواره (ASAT) و اقدامات مقابله‌ای: متاسفانه همانطور که ماهواره‌ها حیاتی‌تر می‌شوند، هدف قرار دادن آن‌ها نیز رواج یافته است. افزایش آزمایش‌های سلاح ASAT را شاهدیم: آزمایش موشکی چین در ۲۰۰۷ میدان وسیعی از زباله فضایی ایجاد کرد؛ آزمایش مستقیم روسیه در ۲۰۲۱ بیش از ۱۵۰۰ قطعه زباله قابل ردیابی تولید کرد و محکومیت جهانی در پی داشت space.com. هند نیز در ۲۰۱۹ یکی از ماهواره‌های خود را در ارتفاع پایین‌تر (جهت کاهش زباله) سرنگون کرد nsin.us. این رخدادها نشان‌دهنده آن است که چندین کشور اکنون توانایی فیزیکی نابود کردن ماهواره‌ها در مدار را عملاً نشان داده‌اند و دارایی‌های فضایی رقبا را تهدید می‌کنند. به علاوه، سلاح‌های ضدفضا شامل لیزرهای زمینی (باعث کور یا آسیب به سنسورهای ماهواره)، اختلال‌گرهای رادیویی (قطع ارتباطات ماهواره‌ای یا سیگنال جی‌پی‌اس) و حتی ماهواره‌های بازرس مداری که می‌توانند به‌صورت مخفیانه به دیگری نزدیک شده و شاید مداخله فیزیکی کنند، می‌شود nsin.us nsin.us. برای مثال ماهواره‌های “بازرس” روسی اخیراً عملیات نزدیکی مشکوک به ماهواره‌های جاسوسی آمریکایی انجام داده‌اند و نگرانی‌هایی ایجاد شده از احتمال استفاده تهاجمی آن‌ها. در درگیری‌های مدرن، حملات الکترونیکی به لینک ماهواره‌ای واقعیت دارند – روسیه به طور گسترده سیگنال‌های جی‌پی‌اس را در بخش‌هایی از اوکراین و دیگر مناطق مختل کرده و هدایت و ناوبری تسلیحات را دچار اختلال نموده است militaryembedded.com. آمریکا و متحدان با توسعه پروتکل‌های ضدجم و روش‌های ناوبری جایگزین پاسخ داده‌اند اما این نبردی فناورانه دائمی است. برای مقابله با تهدید ASAT، نیروها در حال سرمایه‌گذاری روی تاب‌آوری ماهواره هستند: ساخت سامانه‌های افزونه، طراحی صورت فلکی LEO پراکنده (که کامل نابود کردن‌شان سخت است)، ارتقاء دیده‌بانی فضایی برای اخطار پیش از حمله و حتی استفاده از “محافظ ماهواره” و پهپادهای تعمیرچی آماده به‌کار. البته تلاش‌های دیپلماتیک هم در جریان است – مثلاً آمریکا توقف آزمایش‌های ASAT مخرب را اعلام و ایجاد هنجارهای بین‌المللی برای محدودیت جنگ فضایی را دنبال می‌کند. با این حال تسلیح فضا چالشی جدی است و رشد نوآوری در مقاوم‌سازی، استتار و نوسازی سریع ماهواره‌ها (پرش بک‌آپ‌ها) را پیش می‌برد.
• ادغام فضا و فناوری دوکاربردی تجاری: روند چشمگیر، محو مرز میان قابلیت‌های فضایی نظامی و تجاری است. ارتش‌ها روز به روز از خدمات ماهواره‌ای تجاری برای تقویت سریع توانمندی‌های خود استفاده می‌کنند. ماهواره‌های تصویربرداری تجاری با وضوح بالا (مثل Maxar، Planet Labs) تصاویر غیرطبقه‌بندی شده‌ای ارائه می‌دهند که اطلاعات نظامی می‌تواند استفاده کند (نمونه‌اش تحلیل جنگ اوکراین). ارتباطات تجاری مثل استارلینک اسپیس‌ایکس، همان‌طور که اشاره شد، توسط یگان‌های ارتش به عنوان اینترنت مقاوم به‌کار رفته‌اند defensenews.com. شرکت‌ها نیز به این موضوع واکنش نشان داده‌اند – استارشیلد اسپیس‌ایکس گونه‌ای نظامی‌شده از استارلینک است و شرکت‌های دیگر نیز در حال کار روی صورت فلکی ماهواره‌ای نظامی بَرِ پایه‌ی ماهواره‌های کوچک هستند. این ادغام سبب شده نوآوری‌های بخش خصوصی (از جمله پرتاب ارزان‌تر، کوچک‌سازی ماهواره، ساخت انعطاف‌پذیر) مستقیماً به سود ارتش‌ها شود. این موضوع البته ملاحظاتی نیز دارد: تکیه بر دارایی تجاری چالش‌برانگیز است اگر آن دارایی هدف حمله دشمن قرار گیرد، چون رسماً ذیل حفاظت نظامی قرار ندارد. با این حال، همکاری دولت و بخش خصوصی اوج گرفته است؛ آژانس‌های دفاعی از استارتاپ‌های فضایی برای انواع سرویس‌ها از تصویربرداری راداری گشایشی مصنوعی تا پهموله‌های میهمان بر ماهواره‌های تجاری قرارداد می‌بندند. این هم‌افزایی نوآوری را تسریع می‌کند – برای نمونه، آمریکا سرعت بالای پرتاب اسپیس‌ایکس را برای استقرار ماهواره‌های جدید ظرف ماه‌ها (نه سال‌ها) به خدمت می‌گیرد. ارتش‌های متحد نیز منابع را با شرکت‌های تجاری تجمیع می‌کنند (مانند شراکت نروژ و آمریکا در ماهواره ارتباطی که نروژ محموله میهمان و پرتاب را تامین کرد). در مجموع، بهره‌برداری از انقلاب New Space اکنون رکن کلیدی راهبرد فضایی نظامی شده و استقرار فناوری جدید را سریع‌تر و اقتصادی‌تر کرده است.
• فناوری‌های نوظهور (در افق آینده): به سوی آینده، چند فناوری پیشرفته‌تر قول می‌دهند خدمات ماهواره‌ای نظامی را بیش از پیش دگرگون کنند. یکی از آن‌ها ماهواره‌های ارتباط کوانتومی است – که با رمزنگاری کوانتومی (فتون‌های درهم‌تنیده) امکان کلید رمزگذاری غیرقابل هک را فراهم می‌کنند. چین با پرتاب ماهواره آزمایشی کوانتومی (QUESS) و مبادله کلید رمزگذاری کوانتومی از طریق ماهواره پیشگام شده و پروژه‌های اروپا و آمریکا نیز در جریان‌اند. چنین سامانه‌هایی می‌توانند در آینده ارتباطات فوق امن در اختیار ارتش‌ها بگذارند که شنود یا رهگیری آن‌ها غیرممکن باشد pmarketresearch.com. حوزه نوظهور دیگر پیشرفت در پیشران ماهواره است: مفاهیمی مانند پیشران حرارتی هسته‌ای یا موتور یونی خورشیدی الکتریکی می‌توانند امکان مانور آزادانه‌تر و حتی جابه‌جایی مدار به ماهواره بدهند و بقاء و انعطاف‌پذیری را افزایش دهند breakingdefense.com breakingdefense.com. توسعه فناوری سرویس و سوختگیری در مدار نیز شاید عمر ماهواره‌های گران‌قیمت نظامی را با پر کردن یا تعمیر آن‌ها در فضا افزایش دهد. ماهواره‌های کوچک با سنسور پیشرفته (حتی CubeSatهای بسیار کوچک با دوربین یا حسگر مینیاتوری) می‌توانند به صورت گروهی (Swarm) مکمل ماهواره‌های بزرگ باشند – ازدحام ده‌ها CubeSat تصویری ارزان‌قیمت می‌تواند بازدید از اهداف را افزایش داده و حذف کامل همه آن‌ها را دشوار کند. هوش مصنوعی نیز بر روی مدار تکامل خواهد یافت و در آینده احتمالا صورت‌های فلکی کاملاً خودگردان که پوشش و دفاع را خودتنظیم می‌کنند، امکان‌پذیر می‌کند. از دیدگاه فناوری کاربر نیز، یکپارچه‌سازی خدمات ماهواره‌ای با سامانه‌های زمینی (مثلا لینک مستقیم ماهواره به عینک واقعیت افزوده سرباز یا پهپادهای خودکار) زمینه پیشرفت سریع است. همه این نوآوری‌ها نوید آینده‌ای را می‌دهند که خدمات ماهواره‌ای نظامی فراگیرتر، سریع‌تر و تاب‌آورتر از همیشه خواهد بود.

چالش‌ها و تهدیدهای حوزه فضایی نظامی

هرچند ماهواره‌های نظامی قابلیت حیاتی فراهم می‌کنند، اما با مجموعه رو به رشدی از چالش‌ها و تهدیدها رو‌به‌رو هستند. تضمین امنیت و پایداری خدمات فضاپایه امروز به بالاترین اولویت برنامه‌ریزان دفاعی بدل شده است. برخی از مسائل کلیدی عبارت‌اند از:

• تهدیدات امنیت سایبری: ماهواره‌های نظامی و سیستم‌های کنترل زمینی آن‌ها اهداف اصلی حملات سایبری هستند. دشمنان ممکن است تلاش کنند به لینک‌های فرماندهی ماهواره نفوذ کنند، جریان‌های داده را رهگیری کنند یا اطلاعات نادرست وارد کنند. با نرم‌افزاری‌تر و شبکه‌ای‌تر شدن ماهواره‌ها (مانند صورت‌های فلکی ماهواره‌ای شبکه‌شده)، سطح حمله سایبری افزایش می‌یابد. پنتاگون به طور فزاینده‌ای نگران این موضوع است که دشمن از طریق روش‌های سایبری، ماهواره‌ای را غیرفعال یا در اختیار بگیرد تا اینکه به صورت فیزیکی به آن حمله کند. محافظت از ماهواره‌ها در برابر هک نیازمند رمزنگاری قوی (همان‌طور که بحث شد)، روش‌های ایمن‌سازی نرم‌افزار و مانیتورینگ مداوم شبکه است. اسناد راهبردی نیروی فضایی آمریکا تأکید می‌کنند که داده‌ها و هوش مصنوعی باید «ایمن و قابل اعتماد» باشند spacenews.com. در واقع، دفاع سایبری از دارایی‌های فضایی اکنون حوزه‌ای مأموریتی اختصاصی است. یک نفوذ سایبری موفق می‌تواند ارتباطات را در لحظه‌ای حساس قطع کند یا یک ماهواره اطلاعاتی را کور کند؛ از این رو تست‌های فراوان و تیم قرمز برای کشف آسیب‌پذیری‌ها انجام می‌شود. این بازی موش‌ و گربه‌وار است؛ زیرا هکرها به دنبال روش‌های نفوذ جدید هستند و چالش زمانی بزرگتر می‌شود که بدانیم سخت‌افزارهای در مدار به‌سادگی قابل رفع عیب یا بروزرسانی نیستند.
• جمینگ و اسپوفینگ: جنگ‌الکترونیک علیه ماهواره‌ها یک تهدید رایج در مناطق درگیری است. جمینگ اشاره به ارسال نویز رادیویی برای خفه‌کردن سیگنال ماهواره (مانند GPS یا ارتباط ماهواره‌ای) دارد و اسپوفینگ به ارسال سیگنال‌های جعلی (مثلا جی‌پی‌اس ساختگی برای گمراه کردن ناوبری) می‌پردازد. فعالیت‌های روسیه در اروپای شرقی نشان‌دهنده جمینگ گسترده GPS بوده که بر هوانوردی غیرنظامی و پهپادهای نظامی نیز تاثیر گذاشته است militaryembedded.com. در جنگ، دشمن به احتمال زیاد تلاش خواهد کرد تا تسلیحات هدایت‌شونده با GPS یا لینک‌های ارتباطی ماهواره‌ای را جم کند تا توان فرماندهی، کنترل و ارتباطات (C3) دشمن را تضعیف کند. ارتش‌ها در حال توسعه فناوری‌های ضدجم (مانند آنتن‌های null-steering، روش‌های جایگزین PNT که صرفاً به GPS وابسته نیستند) هستند، اما این یک رقابت بی‌پایان است. آسیب‌پذیری سیگنال‌های ۵۰ ساله GPS در جنگ الکترونیک مدرن مشهود شده و باعث علاقه به کمک‌ناوبری نسل بعدی شده است breakingdefense.com militaryembedded.com. افزون بر این، ماهواره‌هایی که از سنسورهای فرکانس رادیویی استفاده می‌کنند قابل فریب هستند: مثلاً یک ماهواره راداری تصویربرداری را می‌توان با طعمه‌های الکترونیکی هوشمند روی زمین اسپوف کرد. حفظ خدمات پایدار در شرایط جمینگ فعال، یک چالش مداوم است که نیازمند راهکارهای فنی و تاکتیکی است (مانند استفاده از سیگنال‌های پرقدرت‌تر، آنتن‌های جهت‌دار یا بازگشت به ناوبری اینرسیایی در صورت از دست رفتن GPS).
• مدیریت پسماند فضایی و شلوغی مدارها: محیط فضا به‌طور فزاینده‌ای با زباله‌های مداری شلوغ شده است – از ماهواره‌های از کار افتاده، طبقات مصرف شده موشک‌ها تا قطعات ناشی از برخوردها و تست‌های ضدماهواره‌ای (ASAT). این زباله‌ها یک تهدید فیزیکی جدی برای ماهواره‌ها هستند: حتی یک تراشه رنگ کوچک که با سرعت ۲۸۰۰۰ کیلومتر بر ساعت حرکت می‌کند می‌تواند در برخورد یک فضاپیما را آسیب زده یا نابود کند ucsusa.org. زباله حاصل از تست‌های مخرب ASAT این خطر را افزایش داده است؛ برای مثال، تست چینی (۲۰۰۷) و روسی (۲۰۲۱) ابرهایی از خرده‌زباله ایجاد کرده‌اند که تا سال‌ها یا دهه‌ها در مدار باقی می‌مانند space.com. ماهواره‌های نظامی که عمدتاً در مدارهای استراتژیک قرار دارند، اکنون باید به طور مداوم مانور دهند تا با زباله‌ها برخورد نکنند و رصد پیوسته اجسام نزدیک الزامی است. علاوه بر این، با ظهور صورت‌های فلکی عظیم ماهواره‌ای، فضا از ماهواره‌های فعال نیز شلوغ‌تر شده و احتمال برخوردهای تصادفی افزایش یافته است؛ همانند تصادف معروف سال ۲۰۰۹ بین Iridium 33 و یک ماهواره روسی از کار افتاده. برای برنامه‌ریزان نظامی این به معنی اختصاص منابع به آگاهی موقعیتی فضایی (SSA) است – یعنی نظارت بر همه اجسام فضایی جهت تضمین امنیت دارایی‌های کلیدی. نیروی فضایی آمریکا یک شبکه جهانی رادار و تلسکوپ برای این منظور دارد و داده‌ها را با دیگر کشورها به اشتراک می‌گذارد. همچنین علاقه فزاینده‌ای به فناوری‌های کاهش و حذف زباله (مانند ماهواره‌های پاکسازی کوچک) وجود دارد تا این ازدحام را مدیریت کنند. به طور کلی زباله فضایی تهدیدی است که لزوماً منشأ دشمن ندارد اما می‌تواند مأموریت یک ماهواره را به همان میزان موثر مختل کند اگر به آن پرداخته نشود. این موضوع عملیات را پیچیده و هزینه‌ها را افزایش داده (ماهواره‌ها نیازمند سپر محافظ و سوخت برای مانور هستند).
• چالش‌های ژئوپولتیکی و حقوقی: بعد ژئوپولتیکی ماهواره‌ها بسیار پیچیده است. یک چارچوب حقوقی بین‌المللی وجود دارد – عمدتاً معاهده فضای ماورای جو ۱۹۶۷ – که فضا را منطقه‌ای برای استفاده صلح‌آمیز و ممنوعیت تسلیحات کشتارجمعی در مدار می‌داند، اما سلاح‌های متعارف یا فعالیت‌های اطلاعاتی را ممنوع نمی‌کند. با ورود کشورهای بیشتر به حوزه فضا (ایجاد نیروهای فضایی، اعلام فضا به عنوان حوزه جنگی)، فقدان معاهدات یا توافقات کنترل تسلیحاتی خاص فضا بسیار نگران‌کننده است. تلاش‌های کنفرانس خلع سلاح سازمان ملل برای جلوگیری از رقابت تسلیحاتی در فضا (PAROS) سال‌هاست متوقف شده. در این بین، رفتار خاکستری (مانند نزدیک شدن یک ماهواره به ماهواره دیگر یا درخشان‌کردن ماهواره با لیزر به طور موقت) در منطقه خاکستری حقوقی قرار دارد. کشورها نگرانند که در نبود هنجارها، هر اقدام اشتباه در فضا می‌تواند به درگیری منجر شود. همچنین، کنترل‌های صادراتی و مقررات می‌تواند همکاری‌ها را تضعیف کند – مانند محدودیت‌های ITAR آمریکا که به طور تاریخی انتقال فناوری فضایی به متحدان را محدود می‌کرد، اگرچه اخیراً برای برنامه‌های مشترک تسهیل شده است. طبیعت دوگانه ماهواره‌ها نیز چالش‌ حقوقی/اخلاقی ایجاد کرده: آیا یک ماهواره تجاری که به یکی از طرفین درگیری اطلاعات می‌دهد هدف مشروع محسوب می‌شود؟ اینها پیچیدگی‌هایی است که ارتش‌ها باید مدیریت کنند. همچنین، کشورها نگران وابستگی هستند: بسیاری از متحدان آمریکا به GPS یا ماهواره‌های ارتباطی آمریکایی تکیه دارند و اگر این ماهواره‌ها تضعیف شوند آنها نیز آسیب خواهند دید. این باعث گرایش به تنوع‌بخشی شده (مانند سرمایه‌گذاری اروپا در منظومه گالیله و سیستم ارتباطی امن IRIS² آینده) تا نقاط آسیب‌پذیر تک را کاهش دهد. خلاصه، سیاست‌گذاری فضایی به همان اندازه‌ای که فیزیکش چالش‌برانگیز است نیازمند هنجارها، اتحادها و شاید معاهدات جدید برای مدیریت رقابت نظامی در مدار زمین است pmarketresearch.com pmarketresearch.com.
• تهدیدات نوظهور مقابله با ماهواره‌ها: فراتر از موشک‌ها و جمرهای ASAT شناخته شده، تهدیدات جدید دیگری در حال ظهور است. تسلیحات انرژی هدایت‌شده (لیزرهای قدرتمند، امواج مایکروویو شدید) ممکن است در آینده در فضا یا از زمین برای آسیب به ماهواره‌ها با سرعت نور به کار گرفته شوند. کلیدهای مرگ الکترونیکی یا نرم‌افزارهای مخرب نیز می‌توانند از طریق نفوذ در زنجیره تامین قطعات ماهواره وارد شوند. حتی تهدیدات داخلی یا خرابکاری در مراحل ساخت ماهواره نیز برای برخی نهادهای امنیتی نگران‌کننده است. بنابراین، حفاظت از ماهواره‌های نظامی نیازمند یک رویکرد امنیت انتها به انتها است – از طراحی تا پرتاب، عملیات تا خروج از مدار. چالش اصلی این است که حمله‌کننده‌ها در فضا برتری دارند: مدار ماهواره قابل پیش‌بینی است در حالی که اشکال حمله متفاوت است و متنوع. این عدم تقارن باعث می‌شود مسئولیت پیش‌بینی و مقابله با تهدیدات متعدد بر عهده اپراتورهای ماهواره باشد. آمریکا و متحدان آن به طور منظم بازی‌های جنگی «تیم قرمز/تیم آبی» را برای این سناریوها برگزار می‌کنند تا دفاع‌ها را بهبود بخشند. راه‌حل‌های مورد بررسی شامل پرواز گروهی ماهواره‌ها (پخش عملکردهای حساس در چند ماهواره نزدیک به هم)، بازیابی سریع (داشتن ماهواره‌های یدکی یا توان پرتاب سریع جایگزین‌ها) و حتی دفاع‌های غیرفعال مانند طعمه‌ها یا پنهان‌کاری امضا هستند. به طور خلاصه، رویارویی شمشیر و سپر اکنون در مدار در حال اجراست و پیشتاز بودن یک چالش دایمی است.

با وجود این چالش‌ها، نیروهای نظامی به طور فعال برای کاهش ریسک‌ها اقدام می‌کنند. از راه ترکیب تقویت فناوری، تطبیق تاکتیکی و همکاری بین‌المللی می‌کوشند مطمئن شوند که مزایای فضا حتی در مواجهه با دشمنان مصمم یا مخاطرات محیطی nsin.us قابل اتکا باقی می‌ماند. فضا به احتمال زیاد یک عرصه رقابتی خواهد ماند اما شناخت و آمادگی در برابر این تهدیدات، اکنون جزئی حیاتی از برنامه‌ریزی فضایی نظامی است.

روندهای آینده و تحولات پیش‌بینی‌شده

نگاه به آینده نشان می‌دهد که چشم‌انداز خدمات ماهواره‌ای نظامی به سرعت در حال تحول باقی خواهد ماند و چندین روند شکل‌دهنده دهه‌های آینده عملیات فضایی نظامی خواهند بود. در زیر به برخی از تحولات پیش‌بینی‌شده و پیامدهای آن‌ها اشاره شده است:

• صورت‌های فلکی عظیم و شبکه‌های فضایی: روند شکل‌گیری صورت‌های فلکی بزرگ احتمالاً شتاب می‌گیرد. تا سال ۲۰۳۰ و پس از آن، ارتش‌ها (همراه با بخش خصوصی) ممکن است صورت‌های فلکی عظیم شامل صدها یا هزاران ماهواره در مدار پایین (LEO) را برای پوشش مستمر و جهانی راه‌اندازی کنند. این شبکه‌ها ارتباطات بی‌سابقه (اینترنت پهن‌باند جهانی برای هر یگان یا سکو) و ارتباط کم‌تاخیر را فراهم می‌کنند و زمان واکنش را به طور بنیادین بهبود می‌بخشند pmarketresearch.com. علاوه بر ارتباطات، صورت فلکی “سنسوری” می‌توانند اهداف را به طور مستمر رصد کنند – برای مثال، دسته‌ای از ماهواره‌های مادون قرمز می‌توانند یک گنبد دفاع موشکی جهانی بسازند یا ماهواره‌های تصویربرداری همه نقاط زمین را بدون نقطه کور پوشش دهند. معماری در حال تکامل SDA (با هدف پایداری جهانی تا ۲۰۲۷-۲۰۲۹ و لایه‌های حمل‌ونقل، رصد و …) نویدبخش این حضور دائمی است defensenews.com defensenews.com. با پخش قابلیت‌ها میان گره‌های متعدد، این صورت‌های فلکی حیات‌پذیری را افزایش می‌دهند؛ دشمنان آینده با “هیدرایی” از اهداف مواجه می‌شوند نه فقط چند ماهواره حیاتی. ظهور چنین شبکه‌هایی، از جمله شبکه‌های تجاری مانند استارلینک، نحوه عملیات ارتش‌ها را تغییر می‌دهد و آن‌ها را قادر می‌سازد فضا را بخشی ادغام‌شده و دائماً فعال از میدان نبرد خود کنند pmarketresearch.com. البته، مدیریت این ناوگان عظیم نیازمند اتوماسیون پیشرفته بوده و شلوغی مدارها را افزایش می‌دهد، بنابراین مدیریت ترافیک فضایی اهمیت بیشتری خواهد یافت.
• هوش مصنوعی و عملیات خودمختار: ادغام هوش مصنوعی در سیستم‌های فضایی نظامی عمیق‌تر می‌شود. احتمالاً صورت فلکی‌هایی خواهیم دید که از هوش مصنوعی برای تصمیم‌گیری توزیع‌شده استفاده می‌کنند؛ به طور مثال، بهینه‌سازی پوشش‌دهی یا مقاومت در برابر جمینگ را بدون نیاز به مدیریت انسانی انجام می‌دهند. پردازش داده زمینی مبتنی بر هوش مصنوعی، اطلاعات چندمنبعی (از ماهواره و سایر سنسورها) را تقریباً در زمان واقعی ترکیب و آگاهی موقعیتی یکپارچه و به موقع به فرماندهان می‌دهد. طرح راهبردی نیروی فضایی برای هوش مصنوعی پیش‌بینی می‌کند که با استفاده از آن بتوان تهدیدات ظریف (مانند مانورهای “استتار یا فریب” ماهواره دشمن) را تشخیص داد و به ماهواره‌ها کمک کرد در صورت از دست رفتن ارتباط بتوانند اقدامات خودمحافظتی انجام دهند spacenews.com spacenews.com. در سال‌های پیش رو ممکن است شاهد ماهواره‌های سرویس خودکار باشیم که می‌توانند با استفاده از راهبری هوش مصنوعی به سایر ماهواره‌ها نزدیک شده و آن‌ها را تعمیر یا سوخت‌گیری کنند. همچنین، هوش مصنوعی دفاع سایبری از دارایی‌های فضایی را از طریق شناسایی فعالیت‌های غیرعادی شبکه بسیار سریع‌تر از انسان بهبود می‌بخشد. در اصل، هوش مصنوعی و یادگیری ماشین تبدیل به ضریب قدرت در فضا خواهند شد و پیچیدگی و حجم داده‌ها را مدیریت می‌کنند تا انسان‌ها روی راهبرد تمرکز کنند. از سال ۲۰۳۰ به بعد حتی ممکن است شاهد صورت فلکی‌های هوشمند باشیم – که خود را بر اساس نیاز مأموریتی یا تهدیدات دوباره پیکربندی می‌کنند (مثلاً هنگام ورود یک سلاح دشمن، ماهواره‌ها پراکنده و هنگام نیاز به داده خاص، با هم تجمع می‌کنند). چالش اصلی، تضمین قابلیت اعتمادپذیری و پیش‌بینی‌پذیری این رفتارهای خودکار است.
• افزایش مقاومت و دفاع ماهواره‌ای: با توجه به تهدیدات مطرح‌شده، ماهواره‌های نظامی آینده تأکید زیادی بر مقاومت‌پذیری خواهند داشت. این امر احتمالاً باعث تولید ماهواره‌هایی سخت‌تر از نظر فیزیکی (با محافظت بیشتر در برابر حملات پرانرژی و سایبری) و چابک‌تر از بعد عملیاتی می‌شود. مفاهیمی مانند ماهواره‌های مانوردهنده سریع – احتمالاً با پیشرانه‌های هسته‌ای یا الکتریکی پیشرفته – می‌تواند محقق شود و ماهواره را ظرف چند ساعت به مدار جدید یا خارج از تهدید منتقل کند breakingdefense.com breakingdefense.com. برخی کارشناسان معتقدند تا دهه ۲۰۳۰ “یدک‌کش‌های فضایی” هسته‌ای برای جابجایی سریع ماهواره‌ها یا استقرار رهگیرهای جدید به کار می‌روند breakingdefense.com spacenews.com. همچنین احتمالاً ماهواره‌های ماژولار خواهیم داشت که می‌توانند در مدار با ماموریت‌های رباتیک ارتقاء یا تعمیر شوند و نیاز به پرتاب جایگزین کاهش یابد. یکی دیگر از تحولات، مفهوم حفاظت فعال برای ماهواره‌هاست – برای مثال، ماهواره‌هایی که مجهز به سنسورهای کشف تهدید و شاید لیزرهای دفاع نقطه‌ای یا پرتابگر طعمه برای خنثی‌سازی تهدید می‌شوند (هرچند تسلیح ماهواره‌ها با مخالفت سیاستی روبه‌روست). حداقل، روش‌های فریب و پنهان‌کاری بهبود می‌یابد: ماهواره‌های آینده به طور روتین مانورها یا هدف‌های جعلی را برای سردرگم‌کردن دشمن انجام خواهند داد. از منظر سیستمی، حیات‌پذیری از معماری نیز حاصل می‌شود: توزیع عملکردها در بسترهای متعدد و داشتن مسیرهای جایگزین (مانند حضور همزمان ماهواره‌های LEO و GEO یا ادغام چند سامانه ناوبری) تا هیچ حمله‌ای باعث از دست رفتن کامل قابلیت نشود pmarketresearch.com pmarketresearch.com. ارتش‌ها با سرمایه‌گذاری بر تاب‌آوری به دنبال آن هستند که حتی در شرایط حمله نیز پشتیبانی فضایی را حفظ کنند و حمله را از ابتدا برای دشمن بی‌صرفه کنند.
• فناوری‌های نوین – کوانتومی، رصد فراصوت و غیره: مجموعه‌ای از فناوری‌های انقلابی ممکن است تا دهه ۲۰۳۰ در ماهواره‌های نظامی عملیاتی شوند. ارتباطات کوانتومی یکی از آن‌هاست – همانطور که پیش‌تر اشاره شد، رمزنگاری نشکن مبتنی بر توزیع کلید کوانتومی را وعده می‌دهد و شاید شاهد اولین شبکه‌های ماهواره‌ای نظامی اختصاصی کوانتومی باشیم که پیام‌های فرماندهی را ورای رمزنگاری کلاسیک ایمن می‌کنند pmarketresearch.com. سنسورهای کوانتومی روی ماهواره‌ها هم می‌توانند با حساسیت بسیار بالا، نابهنجاری‌های گرانشی یا امضای پرنده‌های پنهانکار را رصد کنند (این فناوری نوپا ولی بالقوه تحول‌آفرین برای اطلاعات-نظارتی است). همچنین، ماهواره‌ها برای رصد وسیله‌های گلاید فوق‌ صوتی که یک تهدید نسل جدید و چالش برای سنسورهای سنتی هشدار اولیه محسوب می‌شوند، مسئولیت می‌یابند؛ لذا طراحی‌های سنسوری جدید (شاید از ارتفاعات متفاوت یا باندهای مادون قرمز جدید) برای مقابله با فراصوت‌ها ارائه خواهد شد. لینک‌های ارتباطی لیزری (پیوند نوری میان ماهواره‌ها) نیز احتمالاً به استاندارد بدل می‌شود و امکان ارتباط پهن‌باند و غیرقابل‌شنود را میان ماهواره‌ها می‌دهد. سیستم‌های قدرت ماهواره‌ها ممکن است پیشرفت کند – تحقیق بر روی صفحات خورشیدی کاراتر، انتقال بی‌سیم انرژی خورشیدی فضایی و حتی راکتورهای هسته‌ای کوچک برای ماهواره‌ها (به‌ویژه ماموریت‌های اعماق فضا، اما قابل انتقال به مدار زمین) جریان دارد. با انرژی اضافی، ماهواره‌ها می‌توانند محموله‌های پرمصرف‌تر مانند رادارهای با وضوح بالا (که اکنون به آنتن‌های بزرگ نیاز دارند) را نیز حمل کنند. سرانجام، فرایند کوچک‌سازی ادامه خواهد داشت؛ اگر امروز یک ماهواره شناسایی کارآمد چند تن وزن دارد، تا ۲۰۳۵ نمونه‌ای با یک‌دهم وزن عملکرد مشابه را به لطف پیشرفت در مواد، اپتیک (مانند تلسکوپ‌های سبک بازشونده) و میکروالکترونیک خواهد داشت. توانایی پرتاب گروهی از این ماهواره‌ها بر اساس نیاز (شاید از طریق پرتابگر سریع یا سامانه‌های پرتاب هوایی) برنامه‌ریزی نظامی را تغییر می‌دهد – فرماندهان عملاً می‌توانند “درخواست پوشش ماهواره‌ای اضافی” بر یک منطقه به صورت آنی بدهند، مشابه اعزام یک اسکادران اضافی هواپیما.
• همکاری و هنجارهای بین‌المللی بیشتر: در حوزه سیاست، آینده احتمالاً شاهد تلاش‌هایی برای ایجاد قواعد رفتار در فضا با هدف کاهش ریسک درگیری خواهد بود. هم‌اکنون حرکت به سمت ممنوعیت تست‌های ASAT مخرب آغاز شده و اگر قدرت‌های بزرگ توافق کنند به یک هنجار جدید بدل می‌شود kslaw.com. اقداماتی برای شفافیت مانند اطلاع‌رسانی درباره مانورهای پرخطر یا راندوو ممکن است برای کاهش سوءتفاهم‌ها تعریف شود. همچنین احتمال تعمیق همکاری‌های نظامی منطقه‌ای فضایی وجود دارد: مثلاً فرماندهی فضایی جدید ناتو تلاش‌های فضایی متحدین را هماهنگ می‌کند، کشورهای اروپایی درباره صورت فلکی نظارتی مشترک (برنامه MUSIS) بحث می‌کنند و متحدان حوزه هند-پاسیفیک فضاهای خود را برای رصد تهدیداتی مانند موشک‌های کره شمالی یا حرکت ناوگان چین به هم متصل می‌سازند. اشتراک‌گذاری داده‌های ماهواره‌ای بین متحدین رو به افزایش است و بخش خصوصی خلأها را پر می‌کند. فضا که روزگاری عرصه رقابت ابرقدرت‌های جنگ سرد بود، امروز به عرصه‌ای متراکم و مردم‌سالار برای حکومت‌های متوسط و بازیگران خصوصی در حوزه امنیت بدل شده است. اگر مدیریت شود، این امر ثبات بیشتری می‌آورد و در غیر این صورت تنش را افزایش می‌دهد. اما روند غالب این است که قابلیت‌های فضایی به جزء جدایی‌ناپذیر تمامی عملیات‌های نظامی تبدیل خواهد شد و دکترین‌ها و توافقات جدید، فضا را برای همیشه مانند زمین، دریا، هوا و سایبر به یکی از عرصه‌های کلیدی تبدیل خواهند کرد.

در پایان، خدمات ماهواره‌ای نظامی قرار است از آنچه امروز هستند حتی بیشتر به مرکزیت جنگ افزارها بدل شوند. همانطور که یکی از گزارش‌ها اشاره کرد، فناوری‌های نوظهور – از هوش مصنوعی تا صورت‌های فلکی کوچک‌ماهواره – «اساساً نحوه عملکرد نیروهای نظامی در فضا را تغییر می‌دهند» و ضمن افزایش امنیت، چهره نبردهای آینده را دگرگون خواهند کرد pmarketresearch.com. کشورهایی که سریع‌تر در این حوزه نوآوری و تطبیق دهند، برتری اساسی خواهند داشت. در عین حال، جامعه جهانی در برابر وظیفه مهم پیشگیری از رقابت تسلیحاتی بی‌ثبات‌کننده در فضا قرار دارد. سال‌های آینده احتمالاً شاهد جهش‌های شگفت‌انگیز فنی در حوزه ماهواره‌های نظامی و همچنین تصمیم‌های استراتژیک اساسی در چگونگی استفاده از آن‌ها خواهد بود. زیر نظر دائمی ماهواره‌های در مدار، توازن قدرت نظامی روی زمین بیش از پیش در مرز نهایی فضا تعیین خواهد شد.

منابع:

1. اقتصاد نوین فضا – «انواع مختلف ماهواره‌های نظامی کدامند؟» (ژوئن ۲۰۲۵) newspaceeconomy.ca
2. NSIN (تیلور کرولی) – «چشم‌ها در آسمان – نقش ماهواره نظامی در جنگ» (به‌روزرسانی‌شده در ۴ ژوئن ۲۰۲۵)، بررسی عملکردهای ماهواره، ارزش راهبردی و قابلیت‌های کشورها nsin.us nsin.us nsin.us nsin.us nsin.us nsin.us nsin.us nsin.us nsin.us nsin.us
3. نیروی فضایی آمریکا (Space Force.mil) – برگه اطلاعات سامانه فرکانس بسیار بالا (AEHF) (ارتباطات ایمن مقاوم در برابر جمینگ) spaceforce.mil
4. دفنس نیوز – «صدها ماهواره برای سرعت بیشتر ارتباطات تاکتیکی و داده در ارتش» توسط تاد ساوت (آوریل ۲۰۲۴)، درباره طرح‌های صورت فلکی LEO آژانس توسعه فضا defensenews.com defensenews.com
5. دفنس نیوز – «آزمایش مارینز با استارلینک/استارشیلد در رزمایش‌ها» (مارین کورپس تایمز، ۲۰۲۴)، درباره استفاده استارلینک در اوکراین و استارشیلد برای ارتباطات نظامی defensenews.com
6. اسپیس نیوز – «نیروی فضایی راهبرد ادغام هوش مصنوعی را رونمایی کرد» توسط ساندرا اروین (مارس ۲۰۲۵)، در مورد استفاده از هوش مصنوعی برای آگاهی از حوزه فضایی و عملیات خودکار ماهواره‌ها spacenews.com spacenews.com
7. کالج جنگ ارتش (ران گورانتز) – «ماهواره‌ها در جنگ روسیه و اوکراین» (آگوست ۲۰۲۴)، تاکید بر اهمیت ماهواره‌ها و ضدفضا در نبردهای مدرن ssi.armywarcollege.edu
8. ورلد پاپیولیشن ریویو – «ماهواره‌های نظامی بر حسب کشور ۲۰۲۵»، آمار تعداد ماهواره‌های نظامی هر کشور worldpopulationreview.com worldpopulationreview.com
9. اسپیس دات کام – «آزمایش ASAT روسیه… زباله‌های خطرناک» (آگوست ۲۰۲۲)، نقل قول ند پرایس درباره زباله‌های حاصل از ASAT روسیه در ۲۰۲۱ space.com
10. میلیتاری ایمبدد سیستمز – «فراتر از GPS: ساخت ناوبری هوشمندتر» توسط دن تیلور (نوامبر ۲۰۲۴)، درباره جمینگ GPS روسیه در اوکراین و پاسخ صنعت militaryembedded.com
11. PW Consulting – «گزارش بازار جهانی ماهواره‌های نظامی ۲۰۲۵» (گزیده)، درباره روندهایی مانند ماهواره‌های کوچک، همکاری‌های دولتی-خصوصی، تهدیدات ASAT، هوش مصنوعی، پیشرانش الکتریکی و رمزنگاری کوانتومی که آینده ماهواره‌های نظامی را شکل می‌دهند pmarketresearch.com pmarketresearch.com pmarketresearch.com
12. د اسپیس ریویو – «تهدید ناشی از ماهواره‌های SIGINT مبتنی بر فضا چین و روسیه» (فوریه ۲۰۲۳)، تحلیل سامانه لیانا روسیه و تحولات مرتبط ELINT nsin.us
13. آرمی ریکاگنیشن – درباره سامانه لیانا روسیه (استخبارات سیگنال) nsin.us
14. ایندین اکسپرس – درباره سامانه ناوبری منطقه‌ای و یکپارچه‌سازی نظامی NavIC هند nsin.us
15. Missile Threat (CSIS) – درباره ماهواره‌های هشدار اولیه Defense Support Program (DSP) آمریکا