عملیات چکش نیمهشب: چگونگی نابودی سایتهای هستهای ایران توسط بمبافکنهای رادارگریز، جنگندهها و بمبهای نفوذی

۲۱–۲۲ ژوئن ۲۰۲۵ – در یک حمله بزرگ شبانه، ایالات متحده آمریکا حملهای هماهنگ به پیشرفتهترین تأسیسات هستهای ایران – فردو، نطنز و اصفهان – با نام رمز عملیات پتک نیمهشب انجام داد. این حمله بیسابقه که در ساعات اولیه بامداد ۲۲ ژوئن به وقت محلی انجام شد، پیشرفتهترین بمبافکنهای پنهانکار آمریکا، اسکورتهای جنگنده، آتش نیروی دریایی و مهمات ویژه را در عملیاتی کاملاً هماهنگ گرد هم آورد airandspaceforces.com twz.com. مقامات آمریکایی تأیید کردند که این حملات «آرزوهای هستهای ایران را نابود کرد» twz.com و سایتهای کلیدی غنیسازی که عمیقاً زیر زمین بودند را ویران نمود. دونالد ترامپ رئیسجمهور اعلام کرد که «تمام مهمات بر روی سایت اصلی، فردو، انداخته شد» و اظهار داشت «تمام پرندهها سالم در راه بازگشت به خانهاند» و این عملیات را تمجید کرد که «هیچ نیروی نظامی دیگری بر روی کره زمین قادر به انجام چنین کاری نبود» en.wikipedia.org. این گزارش همه پلتفرمها و یگانهای حاضر – از بمبافکنهای پنهانکار B-2 Spirit و جنگندههای F-22/F-35 تا موشکهای کروز تاماهاوک و واحدهای سایبری – و نحوه هماهنگی آنها برای وارد آوردن ضربه تاریخی به برنامه هستهای ایران را بررسی میکند.
بمبافکنهای پنهانکار: B-2 Spirit و کاربرد بمبهای عظیم نفوذکننده
نیروی پیشبرنده حمله، ترکیب هفت بمبافکن پنهانکار B-2 Spirit از یگان ۵۰۹ام، پایگاه نیروی هوایی وایتمن بود. این بمبافکنهای بدون دم تخصصی وارد حریم هوایی ایران شدند بدون اینکه شناسایی شوند، با اتکا به سطح مقطع راداری بسیار پایین خود از شناسایی اولیه گریختند twz.com. هر B-2 مجهز به دو بمب متعارف سنگین نیروی هوایی – GBU-57A/B Massive Ordnance Penetrator (MOP) – بود که این نخستین کاربرد عملیاتی این سلاح محسوب میشد twz.com. این بمب نفوذکننده ۲۰/۵ فوت طول و ۳۰٬۰۰۰ پوند وزن دارد و برای عبور از بیش از ۱۰۰ فوت بتن مسلح قبل از انفجار ساخته شده است reddit.com. هر B-2 فقط ظرفیت حمل دو بمب غولپیکر را دارد؛ به همین خاطر حداقل هفت فروند B-2 برای پرتاب مجموع ۱۴ بمب MOP در این عملیات مورد نیاز بود airandspaceforces.com. این بمبافکنهای پنهانکار با پروازی ۱۸ ساعته از میزوری تا اهداف با حداقل ارتباطات رادیویی و رعایت حداکثر محرمانگی عملیات، پرواز کردند twz.com. آنها برای این مأموریت نیازی به پایگاه پیشرفته (مانند دیگو گارسیا) نداشتند و چندین مرتبه در طول مسیر در آسمان با هواپیماهای سوخترسان سوختگیری کردند airandspaceforces.com. این عملیات طولانیترین عملیات رزمی بمبافکن B-2 در تاریخ آمریکا و دومین مأموریت طولانیمدت B-2 بود twz.com twz.com و فقط مأموریتهای بعد از حوادث ۱۱ سپتامبر، بیشتر از آن زمان داشتند. با نزدیک شدن به ایران، B-2ها به دو دسته تقسیم شدند تا دو سایت فوقمحکم را هدف قرار دهند: مجتمع غنیسازی فردو (زیر یک کوه) و تأسیسات هستهای نطنز. ساعت ۲:۱۰ بامداد به وقت محلی ایران، B-2 پیشگام نخستین بمبها را بر روی فردو رها کرد و چند دقیقه بعد سایر بمبافکنها نقاط هدف خود را کوبیدند twz.com twz.com. در مجموع ۱۴ بمب عظیم نفوذکننده به سایتهای فردو و نطنز اصابت کرده و تخریب گستردهای در زیرزمین ایجاد و تونلها را مسدود کردند twz.com twz.com.
برای به حداکثر رساندن غافلگیری و غلبه بر پدافند هوایی گسترده ایران، عملیات B-2 شامل تاکتیکهای فریب هوشمندانه بود. مدت کوتاهی پیش از حمله، حداقل شش فروند B-2 در حال پرواز به سمت غرب و اقیانوس آرام مشاهده شدند – نوعی اعزام انحرافی که باعث شد ناظران تصور کنند این بمبافکنها برای مأموریت روتین به گوام میروند airandspaceforces.com. این عملیات فریب (که فقط تعداد کمی از مقامات واشنگتن و سنتکام در تمپا در جریانش بودند) با موفقیت حواسها را منحرف ساخت twz.com twz.com و همزمان بسته واقعی هفتتایی B-2 از مسیر شرق، اقیانوس اطلس و مدیترانه به طور کاملاً مخفیانه به سمت اهداف پرواز کرد. در نتیجه استفاه از فناوری پنهانکاری و غافلگیری، سامانه راداری ایران کاملاً از کار افتاد؛ هیچ راداری بمبافکنها را شناسایی نکرد، هیچ جنگندهای برای مقابله برخاست نکرد و به هیچ هواپیمای آمریکایی شلیک نشد twz.com twz.com. یک مقام آمریکایی اظهار داشت: «بمبافکنهای B-2 آمریکا عمیقاً وارد ایران شدند و شناسایی نشدند. هیچ پینگ راداری، هیچ واکنش جنگندهای، هیچ تیراندازی صورت نگرفت» و تأکید کرد هیچ کشور دیگری نمیتوانست چنین حملهای انجام دهد twz.com.
اسکورت جنگنده و سرکوب پدافند: F-22، F-35 و F-16 تهدید را سرکوب کردند
در رفت و بازگشت B-2ها، یک «بسته جنگنده نسل چهار و پنج» مامور محافظت از بمبافکنها شد که به هنگام نزدیک شدن به ایران به آنها ملحق شد twz.com. این اسکورت شامل پیشرفتهترین جنگنده پنهانکار USAF یعنی F-22 Raptor و همچنین جنگندههای چندمنظوره F-35 Lightning II و سایر جتهای تاکتیکی بود. چندین فروند F-22 از یگان اول جنگنده (لانگلی-اوستیس، ویرجینیا) در ۱۸ ژوئن به طور بیسروصدا به اروپا (پایگاه Lakenheath انگلستان) منتقل شده بودند airandspaceforces.com که معمولاً توقفی در مسیر خاورمیانه است. F-22 که بهترین جنگنده برتری هوایی آمریکا است، وظیفه پاکسازی آسمان از هرگونه جنگنده ایرانی را بر عهده داشت. در این عملیات، احتمالاً رپتورها گشت هوایی رزمی برقرار کرده و برتری هوایی پیشرو ارائه دادند، اگرچه نیروی هوایی ایران هرگز فرصت واکنش نیافت twz.com.
در کنار F-22ها، F-35ها نیز حضور داشتند که نقش شناسایی و استفاده از حسگرهای پیشرفته را بر عهده داشتند. این جتهای نسل پنج حواس و چشم عملیات بوده، تهدیدات را شناسایی و حسگرهای دشمن را مختل میکردند. به محض ورود بسته عملیاتی به فضای ایران، جنگندههای اسکورت با سرعت و ارتفاع بالا جلوی گروه پرواز کردند – و طبق گفته ژنرال دن کین، رئیس ستاد مشترک، «مانند جاروی تهدید جنگنده و موشکی دشمن در جلو بسته» عمل نمودند airandspaceforces.com twz.com. علاوه بر این، سنتکام هواپیماهایی ویژه برای نقش سرکوب پدافند (SEAD) و حملات الکترونیک پیشاپیش در منطقه مستقر ساخته بود. احتمالاً F-16CJ وایپرهای مجهز به SEAD و EA-18G Growlerهای نیروی دریایی آمریکا به منظور جنگ الکترونیک در این عملیات حضور داشتند airandspaceforces.com twz.com. اگرچه مقامات به صورت عمومی حضور هر پلتفرم را تأیید نکردند، یک منبع دفاعی اشاره کرد که آمریکا «جنگندههای F-16 وایلدویزِل نیروی هوایی و EA-18 جنگ الکترونیک نیروی دریایی را در منطقه دارد» و برای همین هدف به کار میگیرد airandspaceforces.com.
هنگامی که بمبافکنهای B-2 به اهداف خود نزدیک میشدند، این «بسته حفاظتی» موشکهای ضد تشعشع با سرعت بالا (HARMs) را برای نابودسازی یا کور کردن سامانههای راداری باقیمانده ایران شلیک کرد airandspaceforces.com airandspaceforces.com. «بسته حفاظتی آمریکا از تسلیحات سرکوبگر با سرعت بالا برای اطمینان از عبور ایمن بسته تهاجمی استفاده کرد و هواپیماهای جنگنده با اجرای آتش پیشگیرانه، هرگونه تهدید زمینی/هوایی ایران را هدف قرار دادند» ژنرال کین توضیح داد airandspaceforces.com. احتمالاً این امر شامل موشکهای AGM-88E AARGM بود که بر رادارهای پدافند هوایی ایران قفل میکردند. در واقع گزارشهایی منتشر شد مبنی بر «برخی از سنگینترین پارازیتهای گسترده جنگ» که ارتباطات و فرکانسهای راداری ایران را در طول حمله کور کرده بود twz.com twz.com – نشانهای قوی از اینکه یگانهای جنگ الکترونیکی آمریکا (احتمالاً شامل EA-18G Growler یا هواپیماهای تخصصی EC-130H Compass Call) به طور فعال سنسورها و شبکههای فرماندهی ایران را تضعیف کرده بودند. به لطف این تدابیر، سامانه پدافند هوایی یکپارچه ایران – که قبلاً «توسط بمبارانهای مکرر اسرائیل در هفته گذشته به شدت آسیب دیده بود» reddit.com airandspaceforces.com – هرگز موفق به مقابله با جنگندههای ورودی آمریکا نشد. جنگندههای اسکورت کننده بمبافکنها گزارش دادند که هیچ مزاحمتی از سوی رهگیرها یا موشکهای ایرانی وجود نداشت twz.com. به گفته کین، عملیات «بدون نقص» اجرا شد و کاملاً غافلگیرکننده بود: جنگندههای ایرانی «پرواز نکردند و به نظر میرسد سامانههای موشکی زمین به هوای ایران اصلاً ما را ندیدهاند» twz.com.
مهمات دقیق: بمبهای سنگرشکن، موشکهای کروز و بمبهای هوشمند
نیروهای تهاجمی آمریکا مجموعهای از سامانههای تسلیحاتی تخصصی را برای نابودسازی سه سایت هستهای هدفگذاری شده به کار بردند. در مجموع حدود ۷۵ بمب هدایتشونده دقیق علیه تاسیسات ایرانی استفاده شد twz.com twz.com. در نوک پیکان این حمله بمب سنگرشکن GBU-57 MOP قرار داشت که توسط B-2ها پرتاب شد. چهارده بمب غولپیکر از این نوع، تالارهای زیرزمینی حساس در فردو و نطنز را منهدم کرده، شبکههای تونلی و اتاقهای سانتریفیوژ را زیر هزاران تن آوار فرو ریختند twz.com twz.com. مقامهای آمریکایی ارزیابی کردند که فردو – عمیقترین سایت غنیسازی ایران – به طور مؤثر «از دایره استفاده خارج شد» و توسط چندین اصابت مستقیم نابود گردید twz.com twz.com.
در همین حال هدف سوم – تاسیسات تبدیل اورانیوم اصفهان – با رویکردی متفاوت مورد حمله قرار گرفت. در حدود ساعت ۵ عصر به وقت شرق آمریکا (چند دقیقه پیش از حمله B-2ها به سایتهای دیگر)، آمریکا «بیش از دو دوجین» موشک کروز تاماهاوک زمینی را به سوی مجموعه اصفهان پرتاب کرد twz.com. این موشکهای تاماهاوک، هر یک موشک کروز زیرصوت هدایتشونده با GPS و با برد بیش از ۱۰۰۰ مایل، از یک زیردریایی نیروی دریایی آمریکا مستقر در خاورمیانه شلیک شدند. مقامات نام کشتی را اعلام نکردند اما تنها چهار زیردریایی تهاجمی اوهایو کلاس SSGN نیروی دریایی میتوانند چنین شلیک گستردهای (تا ۱۵۴ موشک روی عرشه) را انجام دهند twz.com twz.com. پرتاب از زیردریایی تضمین کرد که حمله به اصفهان تقریباً همزمان با ضربات هوایی به فردو و نطنز انجام شود – زمانی هماهنگ برای حداکثر شوک و سردرگمی. در واقع طبق گفته ژنرال کین، موشکهای تاماهاوک طوری برنامهریزی شدند که «آخرین ضربه به اصفهان را وارد کنند تا عنصر غافلگیری در سراسر عملیات حفظ شود» twz.com. حدود ساعت ۲:۱۵-۲:۳۵ بامداد به وقت محلی، همزمان با انفجار بمبهای MOP در دو سایت اول، بیش از دو دوجین موشک تاماهاوک بر اصفهان فرود آمد و زیرساختهای روی زمین و هرگونه تسهیلات زیرزمینی کمعمق را نابود ساخت twz.com twz.com.
سایر تسلیحات دقیق نیز احتمالأ توسط جنگندههای آمریکایی در نقش حمایتی به کار گرفته شدند. برای مثال جنگندههای F-16CJ وایپر و F/A-18 Growler با شلیک AGM-88 HARM/AARGM، بخشی از آمار «۷۵ بمب هدایتشونده دقیق» را شامل میشدند و رادارهای پدافندی ایران را پیش و هنگام حمله هدف قرار دادند twz.com. احتمالأ جنگندههای اسکورت بمبهای کوچکتر JDAM یا SDB (بمب قطر کوچک) نیز برای نابودی سریع پرتابگرهای موبایل یا سامانههای پدافند هوایی همراه داشتند تا در صورت مقابله با تهدید وارد عمل شوند. با این حال، از آنجا که پدافند ایران غافلگیر و تقریباً کور شده بود، عمده ویرانی توسط تسلیحات پیشبینیشده اولیه – یعنی سنگرشکنهای هوایی و موشکهای کروز دریایی – وارد شد.
همچنین شایان توجه است که هماهنگی فوقالعادهای برای همزمانسازی استفاده از مهمات مختلف صورت گرفت. پرتاب بمبهای B-2 و اصابت موشکهای تاماهاوک باید در بازه زمانی بسیار محدودی تنظیم میشد تا رهبری ایران هیچ هشداری دریافت نکرده یا شانس پنهان کردن داراییها را نداشته باشد. «هر سه سایت زیرساخت هستهای ایران بین ساعت ۶:۴۰ تا ۷:۰۵ بعد از ظهر به وقت شرق آمریکا – معادل حدود ۲:۱۰ تا ۲:۳۵ بامداد در ایران» هدف قرار گرفتند؛ رئیس ستاد مشترک تایید کرد twz.com twz.com. با واردآوردن ضربه همزمان و همهجانبه، آمریکا حداکثر آسیب را یکباره به برنامه هستهای ایران وارد کرد.
نقش نیروی دریایی آمریکا: ناوهای هواپیمابر، زیردریاییها و ناوشکنها در منطقه
نیروی دریایی ایالات متحده نقش عمیقی در پشتیبانی و اجرای حملات به ایران داشت و هم بستر پرتاب موشکهای کروز و هم چتر دفاعی منطقه را فراهم نمود. مستقیمترین نقش نیروی دریایی از طریق یک زیردریایی موشکانداز هدایتشونده (احتمالاً از کلاس اوهایو SSGN) بود که رگبار موشکهای کروز تاماهاوک را به سوی سایت اصفهان شلیک کرد twz.com twz.com. این زیردریاییهای اوهایو کلاس SSGN – زیردریاییهای هستهای تبدیلشده – هر یک تا ۱۵۴ موشک تاماهاوک حمل میکنند و از موقعیتهای مخفی در زیر آب شلیک عظیمی فراهم میکنند. شلیک از جایی در دریای عرب یا خلیج عمان به گونهای هماهنگ شد که تنها لحظاتی پس از اصابت B-2ها به فردو و نطنز، سایت اصفهان هدف قرار گیرد. همانطور که توضیح داده شد، با استفاده از پلتفرم زیرآبی پنهانکار، نیروی دریایی عنصر غافلگیری را تضمین کرده و احتمال ردیابی یا مقابله ایران با شلیک موشکها را کاهش داد. منابع پنتاگون خاطرنشان کردند هیچ شناور دیگری قادر نبود «بیش از دو دوجین» موشک زمین به زمین را تا این حد سریع پرتاب کند؛ بنابراین استفاده از زیردریایی اوهایو SSGN حیاتی بود twz.com.
علاوه بر زیردریایی، یک گروه ضربتی ناو هواپیمابر نیز برای پشتیبانی از عملیات به موقعیت منتقل شده بود. یواساس نیمیتز (CVN-68) و ناوهای جنگی همراهش در روزهای منتهی به حمله به سرعت به منطقه مسئولیت فرماندهی مرکزی ایالات متحده اعزام شدند airandspaceforces.com. هرچند هواگردهای ناو نیازی به اجرای عملیات بمباران روی سایتهای هستهای نداشتند (به لطف بمبافکنهای B-2 و زیردریایی که مسئولیت اصلی را برعهده گرفتند)، اما بال هوایی ناو احتمالاً در حالت آمادهباش بالا قرار داشت. جنگندههای F/A-18E/F سوپرهورنت و EA-18G گرولر نیمیتز قابلیت واکنش سریع منطقهای را فراهم کردند – مثلاً برای پرواز در نقش گشت هوایی رزمی یا انجام عملیات اخلال الکترونیکی در صورت تهدید هواپیماها یا موشکهای ایرانی به داراییهای آمریکا. در واقع، متخصصان حمله الکترونیکی نیروی دریایی از اسکادرانهای VAQ (عملیات با گرولرها) تقریباً به طور یقین بخشی از پکیج پشتیبانی عملیات بودند و با استفاده از پادهای قدرتمند اخلال ALQ-99 رادار و ارتباطات ایران را در دقایق حساس حمله مختل کردند twz.com. ناوهای جنگی سطحی نیروی دریایی آمریکا در منطقه، مانند ناوشکنهای کلاس آرلی برک و رزمناوهای کلاس تایکوندرگا، نیز نقش پشتیبانی حیاتی ایفا کردند. این شناورهای مجهز به سامانه ایجیس، در خلیج فارس و اطراف آن مستقر بودند تا دفاع هوایی و موشکی از پایگاهها و متحدان آمریکا را تأمین کنند – اقدامی احتیاطی ضروری با توجه به اینکه ایران یا نیروهای نیابتیاش ممکن بود با موشکهای بالستیک یا پهپادها واکنش نشان دهند. در مراحل ابتدایی درگیری، ناوشکنهای نیروی دریایی آمریکا قبلاً به سرنگونی موشکهای ایرانی که به سمت اسرائیل شلیک شده بودند، کمک کرده بودند airandspaceforces.com airandspaceforces.com. اکنون، بلافاصله پس از حملات، آن ناوهای جنگی آماده بودند تا هرگونه پرتابه ایرانی که با خشم به سمت نیروهای آمریکایی شلیک شود را سرنگون کنند.هرچند به طور مستقیم برای شلیک موشکهای تاماهاوک در این حمله استفاده نشدند، اما ناوها و ناوشکنهای نیروی دریایی احتمالاً مسلح و آماده برای وظایف بعدی بودند. آنها میتوانستند در صورت ظهور اهداف جدید یا نیاز به موج دوم حمله به تأسیسات ایران، تاماهاوکهای بیشتری شلیک کنند. حضور چندین سامانه مختلف نیروی دریایی آمریکا – از ناو هواپیمابر و ناوشکنهای موشکانداز در سطح دریا تا زیردریایی SSGN که در اعماق حضور داشت – تضمینکننده نمایش قدرتمند توان دریایی و محافظت از نیروها در طول عملیات «چکش نیمهشب» بود. به طور خلاصه، نیروی دریایی نهتنها بخش کلیدی مهمات (از طریق موشکهای شلیکشده از زیردریایی) را تأمین کرد، بلکه فرماندهی و کنترل در دریا، هشدار اولیه از طریق رادارهای ناوشکنها و یک عامل بازدارنده در برابر حملات احتمالی ناوگان یا موشکی ایران را تأمین نمود. به همین دلیل، همه کشتیهای آمریکایی در منطقه امن ماندند و تنگه هرمز پس از حمله باز باقی ماند، علیرغم تهدیدات تهران twz.com twz.com.
پایگاههای فرامرزی و استقرار: وایتمن تا العدید – دسترسی جهانی
اجرای حملهای در این مقیاس، نیازمند شبکهای از پایگاههای هوایی و محلهای استقرار در سه قاره بود. نقطه شروع عملیات، پایگاه نیروی هوایی وایتمن در میزوری، مقر ناوگان بمبافکنهای B-2 اسپیریت است. تمام بمبافکنهای B-2 شرکتکننده، اندکی پس از نیمهشب (به وقت شرقی آمریکا) در ۲۱ ژوئن از وایتمن پرواز خود را آغاز کردند airandspaceforces.com و سفر طولانی ترانسآتلانتیک خود را آغاز نمودند. برای سوختگیری هوایی، ایالات متحده هواپیماهای تانکر را در مسیر و نقاط مختلف از پیش مستقر کرد. دهها هواپیمای تانکر هوایی (KC-135 استراتوتانکر و KC-46 پگاسوس) از آمریکا و اروپا برای پشتیبانی بمبافکنها به کار گرفته شدند airandspaceforces.com airandspaceforces.com. قابل توجه است که در ۱۸ ژوئن، نیروی هوایی بیش از دو دوجین تانکر هوایی به اروپا اعزام کرد و بسیاری را در پایگاه هوایی میلدهال انگلیس و دیگر فرودگاههای ناتو مستقر نمود airandspaceforces.com airandspaceforces.com. این تمهید باعث شد تا بمبافکنهای B-2 بتوانند ابتدا بر فراز اقیانوس اطلس شمالی و سپس بر فراز مدیترانه، در مسیر خاورمیانه سوختگیری کنند.
برای اسکورت جنگندهها، استقرارهایی در خطوط مقدم انجام شد. همانطور که اشاره شده، پایگاه هوایی لاکنهیت در انگلستان در ۱۸ ژوئن میزبان تعدادی از جنگندههای F-22 رپتور اعزامی از پایگاه لنگلی شد airandspaceforces.com که احتمالاً پس از آن به منطقه سنتکام (مستقیماً یا از طریق پایگاههای خاورمیانه) اعزام شدند. در منطقه، پایگاه هوایی الضفره در امارات و پایگاه هوایی العدید در قطر به عنوان مراکز کلیدی عمل کردند. الضفره سالهاست میزبان اسکادرانهای جنگنده آمریکا بوده و نقطهای منطقی برای آغاز پرواز F-35 یا F-16 در پکیج حمله بود. العدید، مقر مرکز عملیات ترکیبی هوایی امریکا، مرکز هماهنگی کلیه ماموریتهای هوایی در منطقه بود. با این حال، برای مقابله با احتمال حمله موشکی ایران، ایالات متحده هواپیماهای غیرضروری و بزرگ را پیش از حمله از پایگاه العدید خارج کرد – برای مثال، هواپیماهای ارزشمند گشتزنی و سوخترسان را به مکانهای دورتر منتقل نمود airandspaceforces.com. بسیاری از هواپیماهای پشتیبانی احتمالاً به پایگاه هوایی علی السالم در کویت یا پایگاه هوایی پرنس سلطان در عربستان منتقل شدند (که نیروهای آمریکایی اخیراً از آن بهره بردهاند) تا از محدوده بلافصل ایران دور شوند airandspaceforces.com airandspaceforces.com. در واقع، چند ساعت پس از حمله، مقامات نظامی آمریکا اعلام کردند که «هواپیماهای بزرگ را به عنوان اقدامی احتیاطی از پایگاه العدید در قطر جابجا کردهاند» airandspaceforces.com.
برای سناریوهای احتمالی دیگر، پایگاههای دیگری نیز در حالت آمادهباش بودند. دیهگو گارسیا، پایگاه دورافتاده در اقیانوس هند، به طور سنتی محل استقرار بمبافکنها بوده و احتمالاً به عنوان نقطه انحراف یا فرود اضطراری در صورت بروز مشکل یا نیاز یکی از B-2ها آماده شده بود. (در نهایت هیچ انحرافی رخ نداد و همه B-2ها سالم به میزوری بازگشتند.) پایگاه هوایی اینجرلیک در ترکیه، هرچند دخالتی آشکار در عملیات نداشت، اما میتوانست برای فرود اضطراری یا عملیات جستجو و نجات در صورت ترک مأموریت یکی از خدمه به کار رود. افزون بر این، تأسیسات آمریکا و متحدان نظیر NSA سودا بی در کرت و پایگاه پشتیبانی نیروی دریایی بحرین پشتیبانی لجستیکی و هماهنگی دریایی را برای عملیات فراهم کردند. با بهرهبرداری از این شبکه جهانی پایگاهها – از قلب ایالات متحده تا اروپا و خلیج فارس – پنتاگون نشان داد که میتواند با سرعت و دقت، قدرت خود را در هر زمان و مکانی که بخواهد، در سطح جهانی نمایش دهد twz.com twz.com.
یگانهای پشتیبانی: سوختگیری هوایی، شناسایی، جنگ سایبری و ستون فقرات لجستیک
اجرای عملیات «چکش نیمهشب» به یک زنجیره وسیع یگانها و توانمندیهای پشتیبانیکننده نیاز داشت که در پشت صحنه نقش بسزایی برای موفقیت حمله ایفا کردند. در صدر این یگانها ناوگان هواپیماهای سوخترسان هوایی قرار داشت. نیروی هوایی آمریکا ناوگانی پرشمار از تانکرهای هوایی را برای پشتیبانی بمبافکنهای دوربرد و اسکورتهای جنگنده بسیج کرد. هواپیماهای سوخترسان KC-135 استراتوتانکر و KC-46A پگاسوس از چندین یگان هوایی جمع شدند تا به بمبافکنهای B-2 و همچنین جنگندههایی مانند F-22 و F-35 در مسیر مأموریت، سوختگیری کنند airandspaceforces.com airandspaceforces.com. ژنرال کین تاکید کرد که «دهها تانکر هوایی» (در چندین موج) در عملیات مشارکت داشتهاند twz.com. این تانکرها در نقاط از پیش تعیینشده بر فراز اقیانوس اطلس، مدیترانه و خلیج فارس با گروه پروازی دیدار کرده و هزاران پوند سوخت به هواپیماها منتقل کردند تا جتها در مأموریت ۳۰ ساعته همچنان در هوا باقی بمانند. بدون این پل هوایی، بمبافکنهای B-2 نمیتوانستند بدون توقف از میزوری به ایران برسند. بنابراین، قهرمانان گمنام آسمان خدمه یگانهایی مانند بال ۱۰۰ام سوختگیری هوایی (در میلدهال) و اسکادرانهای تانکر گارد ملی هوایی بودند که سوختگیری هوایی حیاتی را دقیق و بهموقع انجام دادند.
عنصر حیاتی دیگر، اطلاعات، نظارت و شناسایی (ISR) بود. طی این عملیات، یک «آرایه کامل از هواپیماهای اطلاعاتی، نظارتی و شناسایی» به کار گرفته شد twz.com. این مجموعه احتمالاً شامل هواپیماهای E-3 Sentry AWACS برای پایش وضعیت هوایی و مدیریت هماهنگی پیچیده ۱۲۵ هواپیما در منطقه عملیات بود. هواپیماهای AWACS هرگونه فعالیت هوایی ایران را شناسایی و گشتهای جنگنده خودی را هماهنگ میکردند. هواپیماهای اطلاعات سیگنال RC-135 Rivet Joint نیز احتمالاً ارتباطات و امواج راداری نظامی ایران را شنود کرده و اطلاعات لحظهای را به فرماندهان ارسال میکردند. پهپادهای ارتفاع بالای RQ-4 Global Hawk یا هواپیماهای جاسوسی U-2 احتمالاً بر فراز منطقه در حال گشت بودند تا ظرف چند دقیقه از زمان اصابت، شواهد تصویری از نتایج حمله را تهیه کنند. در واقع، فقط چند ساعت بعد، تصاویر ماهوارهای از ارائه دهندگان تجاری خسارات وسیعی در فردو را نشان دادند twz.com که موفقیت عملیات را تأیید میکردند. در همین حال، پهپادهای MQ-9 Reaper و سایر پرندههای بدون سرنشین در محل مستقر بودند تا به طور مداوم مراقبت و نظارت انجام دهند و در صورت واکنش ایران، جابهجایی نیروها یا پرتابگرهای سیار موشک را ردیابی کنند. این عملیات همچنین توسط داراییهای فضایی پشتیبانی شد – ماهوارههای نظارتی آمریکا به احتمال زیاد در لحظه از فرودگاهها و آسمان ایران پایش تصویری داشتند و ارتباطات ایمن را برای نیروهای مهاجم فراهم میکردند. به طور خلاصه، یک چتر جامع ISR «از بالای ابرها تا فراسوی جو» تضمین کرد که فرماندهان آمریکایی در تمام طول ماموریت، آگاهی وضعیتی عالی داشتند twz.com twz.com.نقش کلیدی را یگانهای جنگ سایبری و تیمهای جنگ الکترونیک در تضعیف قابلیت واکنش ایران ایفا کردند. گزارشها نشان میدهد که همزمان با شروع حمله، ایران با «حملات گسترده در سراسر طیف الکترونیکی» مواجه شد که باعث اخلال شدید در رادیوها، GPS و شبکههای مخابراتی شد twz.com twz.com. این نشان میدهد که فرماندهی سایبری آمریکا و اپراتورهای سایبری NSA عملیات تهاجمی را برای مختل کردن ارتباطات و سیستمهای فرماندهی و کنترل ایران در لحظه اصابت اجرا کردند. با وارد کردن بدافزار یا راهاندازی حملات سایبری علیه شبکههای پدافند هوایی و سامانههای هشدار سریع ایران، ایالات متحده به احتمال زیاد تصمیمگیرندگان ایرانی را کور کرد («چرخه تصمیمگیری آنها را شکست») در فضای حساس حمله twz.com twz.com. همزمان، هواپیماهای جنگ الکترونیکی EA-18G Growler نیروی دریایی و احتمالاً هواپیماهای EC-130H نیروی هوایی اجرای اخلالگر در محل بر روی فرکانس رادارها و ارتباطات ایران را انجام دادند. این ضربه همزمان سایبری و الکترونیکی موجب شد تا فرماندهان ایرانی در دقایق بحرانی، «کور، کر و لال» باشند و نتوانند واکنشی هماهنگ ارائه دهند در حالی که سایتهای هستهایشان زیر حمله بود.پشت صحنه همه این عملیاتها، تلاشی عظیم در لجستیک و نگهداری قرار داشت. پنتاگون فاش کرد که «صدها نیروی نگهداری و عملیاتی» در اجرایی شدن این ماموریت مشارکت داشتند twz.com. در میزوری، تیمهای زمینی در پایگاه وایتمن شبانهروز برای آمادهسازی ناوگان B-2 تلاش کردند – این فرایند احتمالاً شامل حمل و بارگیری بمبهای ۳۰ هزار پوندی MOP در مخازن بمبافکنها بود؛ کاری حساس که برای اولین بار در صحنه نبرد انجام میشد. متخصصان مهمات، تکنسینهای الکترونیک و تعمیرکاران پوشش پنهانکاری، هر B-2 را آماده ماموریت نگه میداشتند. در پایگاههای سوخترسانی از آمریکا تا اروپا، نیروهای لجستیک بارگیری سوخت را هماهنگ میکردند و در پایگاههای جلو در حوزه سنتکام، پرسنل جنگندهها و هواپیماهای پشتیبانی را برای پرتاب فوری آماده نگه میداشتند. فرماندهی ترابری هوایی نیز نقش مهمی داشت: هواپیماهای ترابری C-17 Globemaster III نفرات، تسلیحات و تدارکات را در روزهای قبل به موقعیت عملیات منتقل میکردند تا استقرار نیروهای آمریکا را پشتیبانی کنند (مثلاً انتقال قطعات یدکی و تیمهای پشتیبانی به لیکنهیث برای ورود F-22ها). تیمهای تخلیه پزشکی و بالگردهای جستوجو و نجات نیز قطعاً در حالت آمادهباش بودند (هرچند خوشبختانه نیازی به آنها نشد). کل این عملیات نمایش برجستهای از یکپارچگی نیروهای مشترک آمریکا بود که بر هماهنگی کامل میان نیروی هوایی، نیروی دریایی، نیروهای تفنگدار دریایی، نیروی فضایی و یگانهای سایبری تکیه داشت. به گفته ژنرال کین، «این ماموریت در چندین حوزه و منطقه با هماهنگی طراحی و اجرا شد که نمایانگر توانایی ما برای قدرتنمایی جهانی در هر زمان است» twz.com twz.com.فرماندهی و کنترل: از کاخ سفید تا سنتکام
حمله به سایتهای هستهای ایران با هدایت عالیترین سطوح دولت آمریکا و با زنجیره فرماندهی شفاف، هم محرمانگی و هم کارایی عملیات را تضمین کرد. دونالد ترامپ، رئیسجمهور ایالات متحده به عنوان فرمانده کل نیروهای مسلح، تصمیم تاریخی حمله را اتخاذ کرد – نخستین حمله مستقیم ارتش آمریکا به خاک ایران پس از سال ۱۹۷۹ washingtonpost.com. در روزهای منتهی به حمله، ترامپ آخرین هشدار خود را به ایران برای توقف فعالیتهای هستهای داد و پس از عدم تمکین ایران، عملیات «چکش نیمهشب» را با مشورت با مشاوران امنیت ملی خود مجاز کرد en.wikipedia.org twz.com. در شب ۲۱ ژوئن، ترامپ و شورای عالی جنگ وی در اتاق بحران کاخ سفید گرد هم آمدند تا عملیات را به طور زنده پیگیری کنند. عکسهایی که بعداً منتشر شد، رئیس جمهور را در کنار معاون رئیسجمهور «جی.دی. ونس»، وزیر امور خارجه «مارکو روبیو»، وزیر دفاع پیت هگست، رئیس ستاد مشترک ژنرال دن «رازین» کین و رئیس کارکنان کاخ سفید «سوزی وایلز» در حین حمله نشان میدهد airandspaceforces.com washingtonpost.com. این تیم لحظه به لحظه از پنتاگون و سنتکام گزارش دریافت میکردند. رئیسجمهور ترامپ پس از خروج هواپیماهای آمریکایی از حریم هوایی ایران، سخنرانی کوتاهی ایراد کرد و از «دقت، سرعت و مهارت» ارتش آمریکا تمجید کرد و هشدار داد که هرگونه تلافی ایران «با نیرویی به مراتب شدیدتر از آنچه امشب شاهد بودیم روبرو خواهد شد» washingtonpost.com.در حوزه نظامی، کنترل عملیاتی در اختیار فرماندهی مرکزی ایالات متحده (CENTCOM) بود که مقر اصلی آن در تامپا، فلوریدا (پایگاه مَکدیل) واقع است. به علت حساسیت فوقالعاده، برنامهریزی صرفاً در میان تعداد کمی از طراحان در سنتکام و ستاد مشترک انجام گرفت. ژنرال کین عنوان کرد که «تعداد بسیار کمی از افراد در واشنگتن و تامپا» از زمانبندی و جزئیات عملیات باخبر بودند twz.com twz.com. ژنرال مایکل کوریا (فرمانده سنتکام) یا فرماندهان اجزای هوایی منتخب او پس از صدور دستور حمله، اجرای عملیات را بر عهده داشتند. مرکز عملیات مشترک هوایی (CAOC) در پایگاه هوایی العدید به عنوان مرکز فرماندهی و کنترل نقشآفرینی میکرد و از طریق لینکهای دادهای امن و ارتباطات ماهوارهای، نظم پیچیده پروازها – از سوخترسانها تا بمبافکنها و داراییهای ISR – را مدیریت میکرد. همچنین، احتمالاً یک نیروی ضربت مشترک ویژه با فرماندهی یک افسر ارشد نیروی هوایی برای بخش هوایی و یک افسر نیروی دریایی برای حمله موشکی دریایی تشکیل شده بود تا عملیات هماهنگ شود. رئیس ستاد مشترک، ژنرال کین نیز به طور مداوم با فرماندهان میدانی و وزیر دفاع در تماس بود تا در صورت نیاز درباره تنظیمات یا واکنش به شرایط جدید مشورت دهد twz.com twz.com.در پنتاگون، وزیر دفاع پیت هگست هماهنگی میان دستگاههای داخلی و بینالمللی را بر عهده داشت. آمریکا تنها دقایقی پیش از حمله برخی متحدین کلیدی خود – به ویژه اسرائیل – را برای جلوگیری از تداخل عملیات هوایی مطلع ساخت (CNN گزارش داد که مقامات اسرائیل مطلع شدند که حمله آمریکا قریبالوقوع است، امری که «کاملاً منطقی بود، چون عدم اطلاع میتوانست فاجعهبار باشد»، زیرا جنگندههای اسرائیلی نیز در آن زمان بر فراز ایران فعال بودند twz.com). در واقع، این حمله آمریکا در روز نهم درگیری مستمر اسرائیل و ایران صورت گرفت که طی آن ارتش اسرائیل (عملیات «شیر خیزان») به شدت مواضع نیروهای ایرانی و سایتهای هستهای را بمباران کرده بود اما نتوانسته بود به صورت دائمی تاسیسات عمیقاً دفنشده را نابود کند airandspaceforces.com airandspaceforces.com. سازمان دفاعی اسرائیل میدانست که فردو به ویژه فراتر از توان تهاجمی آنهاست – «آمریکا تنها کشوری است که بمبافکنها و مهمات لازم برای نابودی آن دارد»، چنانچه قبل از حمله یکی از تحلیلها اشاره کرده بود airandspaceforces.com airandspaceforces.com. بنابراین، حمله آمریکا کاملاً با عملیات اسرائیل هماهنگ شده بود. هگست بعداً تأکید کرد که «اسرائیل موفقیت نظامی فوقالعادهای داشت… اما درباره این حمله خاص، کاملاً توسط آمریکا اجرا و رهبری شد» airandspaceforces.com airandspaceforces.com. در حقیقت، نیروهای اسرائیلی در هفته منتهی به ۲۱ ژوئن، سامانههای پدافند هوایی ایران را به شدت تضعیف کرده بودند و مسیر را برای نفوذ آسان B-2ها هموار نمودند airandspaceforces.com. ژنرال کین هم اذعان داشت «ما از بخشی از اقدامات مقدماتی هفته گذشته از منظر دسترسی و نزدیک شدن بهره بردیم» airandspaceforces.com. اما تأکید کرد که «آنچه باقی مانده بود کاری بود که فقط نیروی هوایی ایالات متحده با ترکیب خاص بمبافکنها، بمبها و پشتیبانی خود میتوانست انجام دهد» airandspaceforces.com.در طول عملیات، فرماندهی و کنترل در لایههای پشتیبان چندگانه حفظ شد. ارتباطات ماهوارهای امن (SATCOM) رئیسجمهور و پنتاگون را به پستهای فرماندهی هوابرد متصل میکرد. یک هواپیمای E-4B تحت عنوان مرکز عملیات ملی هوابرد احتمالاً به عنوان گره فرماندهی پشتیبان در هوا حضور داشت. در منطقه عملیاتی، هواپیماهای AWACS و JSTARS فرماندهی و کنترل تاکتیکی را برای گروه حمله فراهم میکردند. در دریا، ناو USS Nimitz بهعنوان مقر شناور برای هماهنگی دفاع دریایی و هوایی عمل میکرد. در حوزه سایبری، مرکز عملیات فرماندهی سایبری ایالات متحده زمانبندی حملات سایبری را با ضربات جنبشی همزمان میکرد. چنین یکپارچگی چندبعدی نیازمند اقتدار متمرکز و اجرای منضبط مراحل از پیش برنامهریزیشده بود. همانطور که ژنرال کین توصیف کرد، این عملیاتی نمونه از جنگ ترکیبی مشترک بود: «بهشیوهای کاملاً هماهنگ روی چندین پلتفرم در محدودهای محدود از حریم هوایی و با حداقل ارتباطات انجام شد. این نوع یکپارچگی چیزی است که نیروی مشترک ما بهتر از هر کشوری انجام میدهد.» twz.com twz.com.
در نهایت، پس از اصابت بمبها به اهداف، تمرکز فرماندهی به ارزیابی و مهار تغییر یافت. پنتاگون صبح روز ۲۲ ژوئن جلسهای برگزار کرد که در آن وزیر دفاع هگست و ژنرال کین ارزیابی اولیه خسارات نبرد را ارائه دادند – گزارش شد که تمامی تسلیحات به اهداف اصابت کردهاند و همه هواپیماها به سلامت بازگشتهاند twz.com twz.com. رئیس جمهور ترامپ در سخنرانی خود عملکرد بینقص نظامی را ستود و ابراز امیدواری کرد که این حمله قاطع «منافع امنیتی کل دنیای آزاد را تأمین کند» و شاید ایران را به بازگشت به میز مذاکره وادار کند washingtonpost.com washingtonpost.com. همزمان نیروهای آمریکایی در منطقه در حالت آمادهباش کامل قرار گرفتند. برنامههای اضطراری برای مقابله با تلافی ایران آماده شده بود: واحدهای دفاع هوایی پاتریوت و THAAD اضافی فعال شدند و همانطور که اشاره شد، نیروها و هواپیماهای غیرضروری به مناطق امن منتقل شدند airandspaceforces.com. تلاشهای دیپلماتیک و اطلاعرسانی نیز آغاز شد – مثلاً سفیر آمریکا در سازمان ملل موظف شد حملات را به عنوان اقدامی ضد اشاعه توجیه کند، حتی زمانی که دولت ایران خشمگینانه این حملات را «غیرقانونی و فاجعهبار» خواند و خواستار جلسه اضطراری شورای امنیت سازمان ملل شد washingtonpost.com washingtonpost.com.
نتیجهگیری: ضربهای ویرانگر و پسلرزههای جهانی
عملیات «چکش نیمهشب» اوج قدرت نظامی آمریکا را به نمایش گذاشت؛ حملهای با دقت تنظیمشده که فناوری پنهانکاری، آتش هدایتشده و گستره عظیم لجستیکی را ترکیب کرد. تنها در یک شب، ایالات متحده برنامه هستهای ایران را سالها به عقب انداخت و سایتهایی فوقالعاده مستحکم را که مدتها غیرقابل نفوذ تلقی میشدند، نابود ساخت. «ارزیابی اولیه ما این است که همه مهمات دقیقی که استفاده کردیم دقیقاً به اهداف موردنظر اصابت کرد و اثر مطلوب را داشت،» وزیر دفاع هگست تصریح کرد، «بهویژه در فردو که هدف اصلی بود» twz.com. تصاویر ماهوارهای مستقل آسیبهای گسترده را تأیید کردند؛ تونلهای زیرزمینی فردو فرو ریخت و کانالهای تهویه منفجر شد twz.com. مقامات ایرانی مقاوم اما متزلزل بودند؛ سازمان انرژی اتمی ایران حمله را “بیقانونی…قانون جنگل” خواند و با وجود ابراز تعهد به ادامه فعالیت هستهای ایران، آن را محکوم کرد washingtonpost.com. پیامدهای استراتژیک فوری بود: توانایی تهران برای غنیسازی اورانیوم با درجه تسلیحاتی ضربه شدیدی خورد، اما خطر جنگ گستردهتر یکشبه افزایش یافت. جهان در انتظار واکنش ایران بود؛ واکنشی که فردای عملیات شامل شلیک محدود موشک به سمت اسرائیل و تهدید به انتقام آینده بود washingtonpost.com washingtonpost.com.
برای آمریکا و متحدانش، این عملیات نماد اقتدار و قاطعیت بود. رهبران آمریکایی، از رئیسجمهور تا پایینتر، تأکید کردند که این حمله متوجه «برنامه هستهای ایران، نه مردم ایران» بود و تمایز میان یک حمله پیشگیرانه غیرهستهای برای مهار تهدید بزرگتر را خاطرنشان کردند reddit.com. ترامپ پس از تبریک به «جنگجویان بزرگ آمریکایی» که مأموریت را اجرا کردند، اعلام کرد «اکنون زمان صلح است» twz.com. فرماندهان آمریکایی تأکید کردند این حمله «یکباره» برای خنثیسازی یک تهدید خاص انجام شد و هدف شروع جنگی تمامعیار نبود twz.com. با این حال، پنتاگون در وضعیت آمادهباش باقی ماند. واحدهای دفاع هوایی و دریایی برای مقابله با هرگونه تلاش ایران جهت تلافی علیه نیروهای آمریکا در خلیج فارس آماده ماندند. تنگه هرمز – که برای حمل و نقل جهانی نفت حیاتی است – به مرکز تنش تبدیل شد، اگرچه نیروهای دریایی آمریکا اطمینان دادند که تنگه باز خواهد ماند و به تهدیدهای ایران برای بستن آن توجه نکردند twz.com twz.com.
در کنگره و خارج از کشور، واکنشها کاملاً متفاوت بود. متحدانی چون اسرائیل این عملیات را تحسین کردند – نخستوزیر اسرائیل نتانیاهو گفت آمریکا «با قدرت بسیار زیادی عمل کرد» و این حملهها «تاریخ را تغییر خواهند داد» و مانع از ساخت بمب اتمی توسط ایران خواهند شد washingtonpost.com. شرکای عرب حاشیه خلیج فارس، اگرچه در ظاهر واکنشی نشان ندادند، اما از ضربه وارده به جاهطلبیهای ایران خشنود بودند و خودشان را برای عواقب احتمالی منطقه آماده کردند. در آمریکا، طرفداران دولت اقدام را قاطعانه ستودند («رئیسجمهور تصمیم درستی گرفت… ایران فقط با زور متوقف میشد،» یکی از اعضای ارشد کمیته نیروهای مسلح سنای آمریکا airandspaceforces.com گفت)، اما منتقدان در کنگره از خطر تشدید تنش و نبود مجوز صریح برای شروع درگیری جدید ابراز نگرانی کردند airandspaceforces.com airandspaceforces.com. سخنگویان پنتاگون نیز ضمن تجلیل از اجرای بیعیب و نقص عملیات، در عین حال هشدار دادند که هنوز «بسیار زود است که عملیات را موفقیت کامل بدانیم» twz.com. توانایی ایران برای تلافی از طریق نیروهای نیابتی یا موشکی همچنان نگرانی بزرگی باقی مانده بود و نیروهای آمریکایی در روزهای آینده به کار دفاع موشکی و تأمین امنیت منطقه ادامه خواهند داد twz.com.
عملیات چکش نیمهشب احتمالاً سالها بهعنوان نمونهای عالی از یکپارچگی نظامی مدرن آمریکا مورد مطالعه قرار خواهد گرفت – که چگونه داراییهای پنهانکار، جنگ سایبری/الکترونیکی، تسلیحات دقیق و طرحریزی مشترک میتوانند حتی سختترین اهداف را نابود کنند. این عملیات قابلیتهای منحصر به فرد ارتش آمریکا را به نمایش گذاشت. همانطور که یک ناظر بیان کرد، مأموریت انجامشده «شامل داراییهایی از زیر امواج تا فضا بود» twz.com twz.com – به بیان دیگر، هر حوزه از ابعاد جنگ به کار گرفته شد. «هیچ ارتش دیگری در جهان نمیتوانست این کار را انجام دهد،» ترامپ پس از حمله مدعی شد en.wikipedia.org، موضوعی که شاید حتی برخی منتقدان نیز به سختی آن را رد کنند. اینکه آیا این اقدام جسورانه در نهایت جاهطلبی هستهای ایران را بازمیدارد یا فصل جدیدی از درگیری را رقم میزند، موضوعی است که زمان آن را مشخص خواهد کرد. اما فعلاً جهان شاهد میزان بینظیر قدرت و دقت آمریکا بود که علیه یک تهدید اساسی به کار گرفته شد.
منابع: جزئیات این گزارش برگرفته از جلسات رسمی مطبوعاتی پنتاگون، گزارشهای میدانی و تحلیلهای دفاعی درباره حملات ایران است، که شامل مجله Air & Space Forces airandspaceforces.com airandspaceforces.com، The War Zone (تایلر روگاوای، هاوارد آلتمَن و دیگران) twz.com twz.com، اخبار موسسه نیروی دریایی ایالات متحده و بهروزرسانیهای زنده واشنگتن پست washingtonpost.com washingtonpost.com و سایر منابع ذکر شده است. این منابع گزارشی جامع و مبتنی بر واقعیت از یگانها و قابلیتهای حاضر در عملیات ۲۱ تا ۲۲ ژوئن ۲۰۲۵ ارائه میدهند.