Tilstand for internettilgang i Aserbajdsjan: Frå fiber til den siste grensa

Historisk oversikt over internettutviklinga i Aserbajdsjan

Aserbajdsjan fekk tilkopling til det globale internettet relativt tidleg i postsovjettida, med den første internettforbindelsen etablert i 1994 og offentleg tilgang frå 1996 az-netwatch.org. På slutten av 1990-talet og tidlege 2000-åra var internett-tenestene avgrensa og dyre, dominert av oppringte samband og nokre få statstilknytte tilbydarar. Likevel drog Aserbajdsjan nytte av arven frå sovjetiske tekniske institutt og statleg forståing for IKT si betydning, noko som ga oppsving i utviklinga en.wikipedia.org. Gjennom 2000-åra voks talet på internettbrukarar jamt – opp til kring 3,7 millionar (omtrent 44 % av folketalet) i 2010, ifølgje ITU-tal en.wikipedia.org. Tidleg tilgang var sentrert i Baku og større byar, og mange brukte delte fasilitetar som arbeidsplassar eller internettkafear sidan det var låg eigarskap av heimedatamaskiner på 2000-talet en.wikipedia.org. Oppringt samband var den primære tilgangen for mange fram til breiband (ADSL) byrja å spreia seg på slutten av 2000-talet en.wikipedia.org. Med erkjenning av økonomisk betydning av nettilkopling, gjorde styresmaktene telekom og internettutvikling til nasjonal prioritet, satte i gong politiske tiltak i slutten av 2000-talet for å redusere nettkostnader az-netwatch.org og avskaffa løyvekravet for ISP-ar i 2002 for å liberalisere marknaden en.wikipedia.org. Mobilnettet skjøt fart omtrent samtidig: ein tredje GSM-mobiloperatørlisens vart gitt i 2009 då 3G-tenester vart introdusert az-netwatch.org en.wikipedia.org. I 2013 hevda offisielle kjelder at 85 % av folket var på nett en.wikipedia.org – eit optimistisk tal, men som likevel viser den raske utbreiinga driven spesielt av mobilt breiband tidleg på 2010-talet. Samla sett har internettutviklinga i Aserbajdsjan følgt mønster frå mange utviklingsland: eit kraftig hopp frå så godt som inga tilkopling midt på 1990-talet til fleirtalet av folket med nettilgang på under to tiår, sjølv om byområda har løpt langt føre distrikta en.wikipedia.org.

Dagens internettinfrastruktur: Fiberoptikk, mobilnett og meir

Fiberoptisk ryggrad og fast breiband: Aserbajdsjan si faste internettinfrastruktur har auka kraftig dei siste ti åra. Den statlege operatøren AzTelekom (under Digitaliserings- og transportdepartementet) kontrollerer mykje av den faste ryggraden og sisteleddsnettet, saman med Baku Telephone Communications (Baktelecom) i hovudstaden. AzTelekom driv den nasjonale fiberoptiske hovudlinja og historisk også den internasjonale nettilkoplinga, ofte gjennom samarbeid med Delta Telecom. Delta Telecom (tidlegare AzerSat) har vore den primære leverandøren ut av landet, og leverer internasjonal bandbreidde til 90–95 % av brukarane mot slutten av 2000-åra en.wikipedia.org. Selskapet eig den einaste Internet Exchange Point og internasjonale utgangen, og sel vidare bandbreidde til nesten alle lokale ISP-ar en.wikipedia.org. Denne strukturen har gitt ein sentralisert arkitektur der eit fåtal statstilknutte aktørar styrer datatrafikken. Over åra har utanlandstilkoplinga blitt forbetra: i 2022 nådde Aserbajdsjan si totale internasjonale nettkapasitet rundt 2,2 terabit per sekund (eit voldsomt hopp frå berre 155 Mbps i 2006) etter nye fiberlinjer til Russland, Georgia og Tyrkia en.wikipedia.org. Aserbajdsjan posisjonerer seg som transitthub mellom Europa og Asia gjennom prosjekt som Trans-Asia-Europe-fiber, og seinare initiativ (til dømes “Digital Silk Way” frå private AzerTelecom) skal auke kapasiteten ytterlegare.

For forbrukarane har fast breiband gått frå kobber-ADSL til fiber (FTTH) i storbyane. Regjeringa sitt “Online Azerbaijan”-prosjekt har drive landsdekkjande fiberutrulling. Ved starten av 2023 hadde om lag 1,4 millionar husstandar (cirka halvparten av alle hushald) tilgang til raske fiberbaserte nett, eit resultat av akselerert FTTH-utrulling i Baku og regionsentra caliber.az caliber.az. Berre i dei tre første kvartala av 2022 fekk rundt 600 000 fleire husstandar fiberbreiband frå AzTelekom caliber.az. Byar som Baku, Ganja, Sumgayit m.fl. har no brei FTTH-dekning, og dei fleste kundane der kan få 30–100 Mbps over moderne GPON-nett caliber.az. Til samanlikning heng region- og landsbyar att med gamalt kobbernett – så seint som for nokre år sidan brukte 70 % av hushalda på bygda og i småbyane framleis gamal ADSL over telefonlinjer med snitthastigheit berre ~4–5 Mbps caliber.az. Dette urban-landsby-gapet i fast infrastruktur er ei nøkkelutfordring. Styresmaktene satsar aktivt – ofte gjennom AzTelekom og Baktelecom – på å utvide fiberen til avsidesliggande regionar, men slike investeringar er vanskelege å tene inn att i tyntbefolka område caliber.az. Eit nyleg kunngjort finansieringsprosjekt frå Den europeiske banken for attoppbygging og utvikling (EBRD) – eit lån på 50 millionar dollar til AzTelekom – har som mål å bygge bruer i den digitale kløfta mellom hovudstaden og regionane ved å levere “pionerbreiband” til meir enn 280 000 ekstra hushald utanfor byane neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu. Denne EBRD/EU-støtta innsatsen understrekar prioriteten med å trekke fiber vidare ut i landet. Ifølge styresmaktene er målet full nasjonal breibanddekning (tilkopling til alle busetnader i landet) og å pensjonere kobberlinjene innan utgangen av 2024 caliber.az freedomhouse.org. Sjølv om tidsplanen er ambisiøs, viser det ein målretta innsats for universell fibertilgang.

Mobilnett (3G, 4G, 5G): Mobilt breiband er hjørnesteinen for internett-tilgang for dei fleste aserbajdsjanarar, og landet har gjort sterke framsteg i dekning. Tredje generasjons mobilnett (3G) har lenge dekka praktisk tala heile folket freedomhouse.org, og dei siste fem åra har landet raskt bygd ut 4G LTE-dekning. Frå berre rundt 36 % befolkningsdekning i 2018, auka 4G (LTE) til å dekke 94 % av folket i 2021 mincom.gov.az. I dag har nesten alle busette område minst 3G og dei fleste 4G, der Azercell (den største mobiloperatøren) melder over 74 % geografisk LTE-dekning ved slutten av 2021 og pågåande utbygging freedomhouse.org. Aktive mobile breibandabonnement har auka tilsvarande – i 2022 var det om lag 79 mobile breiband pr. 100 innbyggjarar (opp frå ca. 63 pr. 100 i 2020) mincom.gov.az. For mange brukarar på bygda er mobilt nett einaste alternativ, gitt seinare utbygging av fastnett. Tre hovudoperatørar leverer mobilnett: Azercell, Bakcell og Azerfon (Nar). Azercell har særleg ei dominerande stilling og har investert tungt i 4G, inkludert LTE Advanced i tette byområde. Landet går no varsamt mot 5G. Femte generasjon (5G) er framleis på prøve – Azercell lanserte pilot-5G-hotspots i Baku sentrum sist i 2022, og Bakcell byrja testing på nokre få Baku-lokasjonar tidleg i 2023 freedomhouse.org freedomhouse.org. Desse pilotnettverka lar brukarar av enkelte mobilmodellar (til dømes nye Huawei, Xiaomi osv.) få tilgang på avgrensa område freedomhouse.org. Fullverdig 5G vil ta meir tid; bransjeekspertar peiker på at Aserbajdsjan treng både større teknisk kapasitet og etterspørsel (altså fleire 5G-klare einingar og høgare inntekt) før 5G verkeleg slår igjennom freedomhouse.org. Regjeringa har enno ikkje halde full 5G-frekvensauksjon per 2025. I mellomtida blir 4G-nettet optimalisert – Azercell seier dei har auka mobilt nettfart med 30 % i Baku og Absheron-halvøya i 2021 gjennom utstyrsinvesteringar freedomhouse.org. Alt i alt er mobilinfrastrukturen i Aserbajdsjan svært avansert i dekning, men enno ikkje i front når det gjeld 5G for majoriteten.

Internasjonal tilkopling og datasenter: Aserbajdsjan sin geografiske plassering gjev landet internett-tilkopling til omverda via fleire naboland. Fiberoptiske kablar bind Aserbajdsjan nordover til Russland (via Rostelecom/TransTelekom-ruter), vestover til Georgia (og vidare til Svartehavskablar), og sørover til Iran, samt over Kaspihavet. Daisy Telecom si ryggrad har samband til Tyrkia og vestlege nett, og den private operatøren AzerTelecom (del av NEQSOL-konsernet) har bygd ut ein høgkapasitetsrute kalla “Digital Silk Way” for å frakte trafikk mellom Europa og Sentral-/Sør-Asia gjennom Aserbajdsjan. Desse initiativa har som mål å gjere Aserbajdsjan til eit regionalt knutepunkt for internett, redusere letinga og behovet for ein enkelt leverandør oppstraums. Innanlands har det vore eit historisk problem at landet mangla eit nøytralt Internet Exchange Point (IXP) – Delta Telecom dreiv den einaste IXP-en og tok same pris for “lokal” trafikk som for internasjonal trafikk, noko som svekka insentivet for lokal utveksling en.wikipedia.org. Dette førte til at òg lokal aserbajdsjansk internett-trafikk ofte vart dirigert ut av landet og så inn att, noko som påverka effektiviteten. Det har vore diskutert å etablere ein gratis IXP, men ifølgje siste rapportar er Delta si IXP framleis den dominerande en.wikipedia.org. På den positive sida har caching-infrastruktur og lokal hosting vorte betre: omtrent 38% av innhaldet frå dei mest besøkte nettstadene er no tilgjengelig via ein lokal server eller cache i Aserbajdsjan, ifølgje analysar frå Internet Society pulse.internetsociety.org. Denne lokale cachinga (f.eks. Google/YouTube eller Facebook-CDN-serverar i Baku) bidreg til betre fart på populære tenester. Datakapasiteten veks òg i landet; AzInTelecom (eit statseid IT-selskap) driv statlege datasenter, og enkelte private colocation-anlegg er kome til i Baku for å betene bankar og næringsliv. Det vert viktig å sikre redundante internasjonale liner og lokal utveksling av trafikk etter kvart som internettbruken stig.

Satellittinfrastruktur – geostasjonære satellittar: Allereie før den siste bølgja med LEO-satellittar investerte Aserbajdsjan i eigne telekommunikasjonssatellittar for å nå ut i avsidesliggjande områder med internett og kringkasting. Den nasjonale romfartsorganisasjonen Azercosmos opererer to geostasjonære satellittar, Azerspace-1 (skoten opp 2013) og Azerspace-2 (skoten opp 2018), plassert på omløp rundt 46°E en.wikipedia.org. Desse satellittane dekker Europa, Asia og Afrika og fraktar transponderar for TV-sending, i tillegg til C- og Ku-band-kapasitet for data og breiband en.wikipedia.org. Med denne kapasiteten tilbyr Azercosmos satellittbreiband-tenesta Azconnexus, som i praksis er ei VSAT-løysing (Very Small Aperture Terminal) for tilkopling der det ikkje finst kabel. Azconnexus har blitt anerkjent internasjonalt – mot slutten av 2023 vann Azercosmos ein bransjepris for “Best VSAT Service Provider”, noko som viser at Azerspace-1/2 leverer høghastigheitsbreiband til offentlege og industrielle brukarar der det ikkje er fiber satelliteprome.com satelliteprome.com. Tenesta vert brukt til samfunnskritiske formål som å kople til olje- og gassfelt, gruveanlegg, rurale sjukehus og naudteneste der andre nett manglar satelliteprome.com. Geostasjonære satellittar har høgare forsinkingar (~600 ms), men gjer at sjølv dei mest avsides fjellbygdene eller oljeriggar på Kaspihavet kan vere på nett ved behov. Likevel, på grunn av prisen har satellitt-internett via Azerspace mest blitt brukt av føretak, statlege institusjonar og av og til til å kople saman grender (t.d. i høgfjella eller i nye busetjingar i Karabakh), heller enn av enkeltpersonar.

Store internettleverandørar og marknadsdelar

Marknaden for internettleverandørar i Aserbajdsjan består av både statseigde og private selskap, men staten (og tilknytt politiske interesser) har framleis uforholdsmessig stor kontroll. Det finst dusinvis av lisensierte ISPar, men infrastrukturmarknaden dominerast av få aktørar. På fast breiband er dei største leverandørane dei statlege AzTelekom (fokus på regionane) og Baktelecom (Baku by), samt AzDataCom (ein annan statleg datanettoperatør) freedomhouse.org. I 2019 kontrollerte statseigde selskap til saman rundt halvparten av marknaden for internett freedomhouse.org. AzTelekom, som eig ryggraden og telexskjeda i regionane, er spesielt nært knytt til presidentfamilien; eigarskapen er knytt til interesser hos president Aliyev freedomhouse.org. Det finst òg private ISPar som Azeronline, Ultel, AvirTel, Connect og fleire som leiger kapasitet på statleg infrastruktur for å nå sluttbrukarar, særskilt i Baku. Men konkurransen har ikkje vore heilt rettferdig – mindre private ISPar har klaga over vanskelege vilkår for tilgang til statlege fiberloopar og grossbåndbreidd. Sommaren 2022 undersøkte monopolitilsynet AzTelekom og Baktelecom for å manipulere grossistprisar og presse ut konkurrentar freedomhouse.org caliber.az. Dei vart funne skuldige i å ha misbrukt monopolet sitt ved å setje opp avgifter for bruk av fiberkanalar, tårn o.l., og fekk sanksjonar caliber.az. Dette viser at sjølv om marknaden formelt er liberalisert (ISP-lisens vart fjerna i 2002), har dei gamle aktørane framleis mykje makt i praksis.

I Baku finst det noko konkurranse: t.d. Azeronline (støtta av mobiloperatøren Azercell) og nokre andre har eigne nett i delar av byen og tilbyr fiber eller kabel-internett. Men sjølv i hovudstaden har Baktelecom (eit dotterselskap av departementet) stor marknadsdel, særleg etter dei innførte rimeleg FTTH-teneste kalla “Bakinternet”. For å betre effektiviteten har styresmaktene diskutert å slå saman Baktelecom og AzTelekom til eit samla nasjonalt teleselskap (kunngjort av digitaliseringsdepartementet i 2022) freedomhouse.org. Viss det skjer, vil dette skape ein stor statleg ISP, men per midten av 2023 var dette ikkje gjennomført freedomhouse.org.

På mobilsida av marknaden finst tre operatørar: Azercell, Bakcell og Azerfon (Nar). Azercell er klart størst – i 2022 hadde dei over 5 millionar kundar og ca. 48,2% marknadsdel freedomhouse.org. (Merk at sidan 2018 er Azercell hovudsakleg eigd av staten; Telia i Sverige trekte seg ut etter ein korrupsjonsskandale, og Azercell vart overteken av AzInTelecom/Neftchala, aktørar knytt til staten freedomhouse.org.) Bakcell er nummer to med om lag 3 millionar kundar (ca. 30% del), og er den einaste privateigde, gjennom NEQSOL Holding (forretningsmann Nasib Hasanov) freedomhouse.org. Azerfon (Nar) er minst med rundt 2,3 millionar kundar (~20%) og er delvis eigd av eit offshore-selskap, men er rekna for å ha band til Aliyev-familien òg freedomhouse.org. Både Azercell og Azerfon er i realiteten knytt til forretningsinteresser hos den styrande familien freedomhouse.org. Alle mobiloperatørar må ha 10-årig teknisk lisens for å drive freedomhouse.org, og sjølv om det er ein del konkurranse om marknadsføring og pakkar, styrer dei politiske banda strategiske vedtak i tråd med styresmaktenes interesser.

Sjølv om det finst fleire aktørar, er marknadskonsentrasjonen høg. Aliyev-familien si innverknad (direkte eller indirekte) over to av dei tre mobil selskapa og store leverandørar av fastnett har skapt uro om manglande uavhengig konkurranse en.wikipedia.org freedomhouse.org. Likevel har brukarane fordel av at tre mobilnettverk finst, noko som har ført til dekning over heile landet og pågåande oppgraderingar. Mobilnummerportabilitet vart innført for å styrka konkurransen, og kvar operatør tilbyr ulike 3G/4G dataplanar. Når det gjeld marknadsdel for internettilbydarar (ISP) innan fast breiband, finst det lite offentleg data, men AzTelekom (inkludert Baktelecom) dekker truleg godt over halvparten av fast-abonnentane (særleg utanfor Baku), medan resten er delt mellom private ISP-ar i urbane område. Til dømes betener Azeronline, Connect og nokre få kabelleverandørar delar av det bustadbaserte marknaden i Baku. Eit grovt mål: Aserbajdsjan hadde om lag 2,15 millionar abonnement på fast breiband i 2023 tradingeconomics.com, og Baktelecom/AzTelekom hadde til saman kapasitet til å dekka 1,9 millionar husstandar ved utgangen av 2023 telecompaper.com, noko som tyder på at dei statlige operatørane står for fleirtalet av desse tilkoplingane.

Totalt sett, sjølv om det er «mange ISP-ar til stades i marknaden», er infrastrukturflaskehalsane (internasjonal gateway, fiberstamme, siste kilometer i regionane) kontrollerte av partar knytte til staten freedomhouse.org. Dette har tradisjonelt avgrensa reell konkurranse og gjort prisane nokså einsarta. Myndigheitene har innsett dette og arbeider no – med støtte frå EU – med reguleringsreformer for å “betre konkurranse og regulering i telekommunikasjon” (del av EBRD-lånepakken) neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu. Om desse reformene fører til nye, uavhengige aktørar eller berre meir effektiv statleg drift, gjenstår å sjå.

Tilgang urban–ruralt og dekninggap

Det eksisterer enno eit markant digitalt skilje mellom Aserbajdsjans bysentra og utkanten, sjølv om det har minka dei siste åra. Internettpenetrasjonen er høgare i byane – nesten alle hushald i Baku kan gå på nett, medan somme avsidesliggande landsbyar framleis slit med tilkoplinga. Ifølgje offisiell undersøking frå 2022 hadde 91,6 % av urbane hushald internett heime, mot om lag 83,8 % av rurale hushald mincom.gov.az. Året før (2021) var skilnaden litt større (rundt 90 % urbant mot 82,7 % ruralt) mincom.gov.az. Dette viser ein jevn framgang i rural tilgang, mykje takka vere utvida dekning med mobilnett og offentlege fiberutbyggingsprogram. Likevel er rurale familiar litt mindre tilbøyelege til å ha heimeabonnement og lener seg ofte på mobildata der det ikkje finst fast breiband.

Det er òg skilnad i kvalitet på tilkoplinga: I Baku og andre storbyar har brukarane tilgang til rask fiberbreiband og sterk 4G-dekning, medan brukarar på landsbygda ofte er avhengige av eldre DSL-linjer eller svakare 3G/4G-dekning. Til dømes var fleirtalet av rurale brukarar av fast internett nyleg framleis på gamle koparbaserte ADSL-linjer, med berre ensifra Mbps-hastigheit caliber.az. «Siste kilometer» i landsbyane er ofte gamle telefonkablar. I tillegg er offentleg Wi-Fi, sjølv om det finst i Baku (byen sette ei tid opp gratis Wi-Fi-hotspotar i parkane), praktisk talt ikkje-eksisterande i grender og småbyar. Til og med i Baku vart talet på offentlege hotspotar redusert frå 18 til berre 4 i 2022 på grunn av vedlikehaldsproblem, og desse fekk kritikk for å vera svake freedomhouse.org. Slike tenester er ikkje eit påliteleg tilbod for rurale brukarar i det heile.

Mobildekningskart viser få «blinde flekkar» – sjølv fjellområda har grunnleggjande talesamband – men kapasiteten på mobilt breiband kan vera eit problem på landsbygda. Dei største operatørane har prioritert dei raskaste LTE-utbyggingane i Baku og på Absheron-halvøya, der etterspurnaden er størst freedomhouse.org. Sjølv om nesten alle landsbyar har minst 3G, kan opplevinga vere treg eller ustabil utanfor den tette urbane infrastrukturen. Dette gjer at byfolk generelt har høgare snitthastigheit enn rurale brukar.

Når det gjeld bruk og digitale ferdigheiter, er innbyggjarar i byane oftare daglege brukarar av internett og nyttar tenester som e-banking, strøyming og heimekontor i større grad enn dei på landsbygda. Men gapet minkar etter kvart som smarttelefonar blir allemannseige. I 2022 brukte mellom 88–90 % av folk både i by og bygd mobiltelefon, og over 80 % i landet nyttar nettet på eit eller anna vis mincom.gov.az mincom.gov.az. Eitt særtilfelle: dei frigjorte territoria (område attvunne etter Nagorno-Karabakh-konflikten) har vore heilt avskorne frå aserbajdjansk telekom i tiår. Sidan 2020 har styresmaktene prioritert utlegging av fiber og mobilnett til desse stadane (t.d. byen Shusha og omliggande distrikt) som del av gjenreisingsarbeidet caliber.az caliber.az. Store teleselskap melder alt no at 2G/3G-dekninga omfattar mykje av desse områda og fiberkabel blir lagt parallelt med nye vegar inn til Karabakh. Å syta for at desse tidlegare konfliktområda i landdistrikta får lik internettilgang er ein sentral del av Aserbajdsjans strategi for digital inkludering dei neste åra.

Oppsummert: Skillnadene mellom urban og rural internett-tilgang, sjølv om dei fins, blir gradvis mindre. Ordningar som EBRD-finansiert breibandutviding og ministeriets mål om «full dekning innan utgangen av 2024» skal tette dei siste hola caliber.az neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu. Dersom desse planane lukkast, vil sjølv dei mest avsidesliggande landsbyane få tilbod om fiber eller trådlaust breiband i nær framtid. I mellomtida har det nær-universelle mobilnettet (over 99 % 3G-dekning mincom.gov.az) vore ei livslinje som sørgjer for at basis internett er tilgjengeleg for det store fleirtal av aserbajdsjanarar – uansett stad.

Internettprisar og forbrukar-tilgjenge

Kostnaden for internetttenester i Aserbajdsjan har gjennomgåande vore synkande og blitt lettare over tid for forbrukarane. Prisen på fast breiband har særleg gått ned, medan farten og datamengda har auka. I 2022 melde departementet om ei stor omstrukturering av breibandprisar: Den gamle startpakka på 1 Mbps (ca. 10 aserbajdjanske manat per månad) vart erstatta av ein 4 Mbps-pakke til 13 AZN/mnd mincom.gov.az. Dette tredobla eigentleg grunnfarten med berre ei lita prisauke, og senka prisen per megabit – for prisen per 1 Mbps fall frå 10 AZN til om lag 3,25 AZN etter endringa mincom.gov.az. Framover har styresmaktene kunngjort at minste breibandfart vert sett til 25 Mbps innan utgangen av 2024 (med prisjustering tilsvarande), for å sikre at sjølv dei billigaste pakkane kan gje reell breibandsfart mincom.gov.az.

I absolutte tal er prisnivået på internett i Aserbajdsjan middels. Ein vanleg ubegrensa heime-breibandpakke (over DSL eller fiber) på rundt 10–15 Mbps kostar rundt 20–30 AZN (omtrent $12–$18) per månad, avhengig av tilbydar og region. For låginntektsbrukarar eller dei som berre treng lett tilgang, tilbyr nokre IKT-leverandørar avgrensa datapakker eller delte Wi-Fi-hotspotabonnement til lågare prisar. Mobildata blir mykje brukt og er konkurransedyktig prisa: alle dei tre mobiloperatørane tilbyr månadlege datapakker i ulike storleikar. Til dømes kostar ein lågbruks mobilpakke (som inkluderer rundt 500 MB data, samt taletid og SMS) rundt 10 AZN per månad, medan større datapakker (t.d. 5–10 GB) kan ligge på 15–20 AZN. Ifølgje ITU sitt ICT Price Basket-indeks er prisane i Aserbajdsjan ganske overkommelege i høve til inntekt: per 2024 kostar ein vanleg fast breibandpakke om lag 1,34 % av BNI per innbyggjar per månad, og ei typisk mobildatapakke ligg på rundt 1,14 % av BNI per innbyggjar, godt innanfor FNs rimelegheitsmål på <2 % tradingeconomics.com. Til samanlikning kosta ein 1 Mbps ADSL-pakke i 2010 $20–$25 (som då utgjorde ein større del av inntekta) en.wikipedia.org – så tilgjengelegheita har tydeleg vorte betre.

Myndigheitene har tidvis gripe inn for å regulere eller styre prisnivået. På slutten av 2000-talet vart dei største IKT-leverandørane (ofte koordinert av staten) einige om å standardisere prisane for oppringt internett og ADSL, for å hindre priskrig en.wikipedia.org. Denne kvasi-kartellverksemda skulle halda små IKT-selskap i drift, men førte òg til at forbrukarane hadde lite variasjon å velja mellom. I dag, med meir konkurranse (særleg på mobilmarknaden), finst det noko meir mangfald i prising og kampanjar. Til dømes køyrer mobiloperatørane ofte kampanjar med ekstra datamengde eller rabatt på nattbruk for å trekkja til seg kundar.

Kostnader for internasjonal båndbreidde – ein viktig faktor for prisnivået – har rasa ned for Aserbajdsjan etter kvart som nye fibertrasear har vorte tekne i bruk. Utgiftene til internasjonal internettilgang, som tidlegare var ein stor del av kostnadane for IKT-leverandørane, har gått ned. Dette har gjort det mogleg å tilby ubegrensa datapakker og gradvis auke farten utan å auke prisen. Likevel har ein vedvarande kritikk vore prisen for tilgang til den statskontrollerte, nasjonale infrastruktur. Som nemnt, har små IKT-leverandørar rapportert at dei høge grossistprisane til AzTelekom og Baktelecom for bruk av fiberliner hindrar at prisane til sluttbrukarane kan falla heilt caliber.az. Konkurransemyndigheitenes tiltak i 2022 for å straffa desse praksisane kan føra til rimelegare grossistprisar, og kanskje lågare prisar til sluttkundane dersom konkurransen aukar.

For utstyrsprisar har styresmaktene til tider redusert importavgifter på datamaskiner og mobiltelefonar for å gjera terskelen for å gå på nett lågare for folket. Det store fleirtalet av vaksne i Aserbajdsjan eig no ein mobiltelefon med internettilgang (mobilpenetrasjonen er 110 SIM-kort per 100 personar mincom.gov.az og omtrent 90 % av personane brukar mobiltelefon mincom.gov.az). Det finst òg offentlege ordningar for gratis internettilgang i visse forsamlingshus, og under COVID-19-perioden vart enkelte undervisningsplattformer fritekna for databruk av IKT-leverandørane for å leggja til rette for fjernundervisning.

Alt i alt er internettprisane i Aserbajdsjan ganske overkommelege for folk flest til å vera eit mellominntektsland, og ligg på linje med nabolanda. Verdsbanken/ITU-tal for 2022 viser at rundt 88 % av folket bruker internett theglobaleconomy.com, noko som tilsier at pris sjeldan er ei sperre for dei fleste (andre faktorar som dekning og digital kompetanse har meir å seia for dei som er offline). Framleis investeringar og eventuelle nye leverandørar (som satellittbaserte nettløysingar) kan pressa prisane ytterlegare ned eller gje betre verdi (høgare fart for same pris) i åra som kjem.

Tenestekvalitet: Fart, Forsinking og Pålitelegheit

Internettfart: Farten på internett i Aserbajdsjan har betra seg mykje dei siste åra, sjølv om landet framleis ligg etter fleire utvikla land og nokre naboland i regionen. Ved starten av 2023 var median mobil nedlastingsfart i Aserbajdsjan rundt 34,6 Mbps, medan median fast breiband-fart låg på ca. 26,9 Mbps datareportal.com. Begge tala hadde stige mykje frå året før – median fast breiband auka med over 60 % gjennom 2022 grunna utbygging av fiber, medan median mobilfart auka rundt 23 % på grunn av nettverksoppgraderingar datareportal.com. Ved midten av 2023 hadde fastfarten auka ytterlegare; Ookla’s Speedtest Global Index for mai 2023 viste ein median fast nedlasting på ~29,1 Mbps (Aserbajdsjan låg då på 116.-plass i verda) caliber.az. Den raske fiberutrullinga gir tydeleg resultat: I oktober 2024 hadde gjennomsnittleg fart på fast breiband dobla seg til 57,6 Mbps, og Aserbajdsjan var då på 93.-plass globalt abc.az abc.az. Mobilfarten har òg vore sterk – mot slutten av 2024 låg gjennomsnittet for mobil nedlasting på rundt 55–56 Mbps, og Aserbajdsjan låg då midt på 50-talet i den globale rangeringa abc.az. Dette betyr at på mobil er Aserbajdsjan betre enn mange jamnaldringar, medan landet har teke innsprang på fast breiband frå ein mykje lågare startposisjon.

Trass desse framstega varierer kvaliteten mykje etter kvar du er. I Baku har brukarane på nye FTTH-nett (fiber til heimen) ofte 50–100 Mbps-pakker, og Speedtest-data viste at hovudstadens snitt var på ca. 58 Mbps i oktober 2024 abc.az. Men utanfor Baku og dei største byane fell hastigheitene raskt. Mange på landsbygda har framleis under 10 Mbps på gammal DSL, og sjølv på 4G mobil kan ein i avsidesliggjande område vera nede på nokre få Mbps grunna overbelasta nettverk eller svakare signal. Styresmaktene har vedgått at “utanfor Baku er tilkoplinga dårleg” både når det gjeld fart og stabilitet freedomhouse.org. Dette er direkte knytt til manglar i infrastruktur og monopolkontroll: Ein IT-ekspert peikte på at for lite investering i regionane (og streng statleg styring av desse linene) har ført til lågare fart utanfor dei store byane freedomhouse.org.

Samanlikna med naboar har somme land fått til raskare forbetringar. Til dømes hadde Kviterussland, Kasakhstan, Usbekistan og Tyrkia alle høgare rangering for fast breiband mot slutten av 2022 (Kasakhstan var nr. 96, Tyrkia nr. 76, medan Aserbajdsjan låg rundt nr. 118 på den tida) caliber.az. Russland, med sitt tette fibernett, var langt føre (51.-plass i 2021 på fast nett) caliber.az. Slik samanlikning vert ofte omtalt i lokale media med frustrasjon, noko som har motivert departementet til å pressa på for meir fiberutbygging, så Aserbajdsjan ikkje hamnar endå lenger bak CIS-naboane caliber.az. Forventinga er at etter kvart som fibernettet når ut til fleire husstandar, vil farten på fast nett stiga meir, og Aserbajdsjan kan koma opp blant dei 70–80 beste landa på nokre år framover.

Forsinking (latency): For innanlands trafikk og regionale linjer er forsinkinga i Aserbajdsjan rimeleg låg. Innanlands ligg pingen ofte på fiber eller 4G under 20 ms. Mellom Baku og Europa (t.d. Frankfurt) er han rundt 60–80 ms, takka vera fiberliner vestover – bra nok både for nettspel og videosamtaler. Eit problem frå tidlegare har vore at utan ein velfungerande lokal IXP (internettbytepunkt) kunne lokal Aserbajdsjan-til-Aserbajdsjan-trafikk til tider gå via utlandet, noko som auka forsinkinga. Men ettersom meir innhald ligg i lokal mellomlager (Google, Netflix, osv.), går mykje forbruk faktisk internt eller regionalt. For internasjonalt innhald, via Tyrkia eller Russland, er forsinkinga middels – ikkje så låg som i eit land med direkte Tier-1-tilkopling, men heller ikkje særleg høg.

Satellittlenkjer (geostasjonære) er uteliggjarane, med om lag 600 ms latenstid, men desse blir berre brukt i spesielle tilfelle. Med introduksjonen av Starlink si låg-jordbane-teneste (latenstid ~25–50 ms), kan sjølv brukarar i avsidesliggjande område no potensielt nyte låglatenstilkobling (meir om dette i satellittseksjonen under).

Pålitelegheit: Nettverkspålitelegheita i Aserbajdsjan har blitt betre, men det har vore markante brot tidlegare. Tidlegare opplevde landet landsdekkande internettmørkleggingar enkelte gonger grunna einskilde feilpunkt – til dømes kunne eit større straumbrot eller ein teknisk feil på Delta Telecom sitt hovudknutepunkt i Baku slå ut forbindelsen for heile landet. Freedom House noterte at slike omfattande brot skjedde kvart nokre år tidlegare, men ingen blei registrert i perioden 2022–2023 freedomhouse.org. Eit spesielt kjent tilfelle skjedde i 2015 då ein brann i eit sentralt datasenter førte til at mykje av landet mista internett i fleire timar. Sidan den gong har ein bygd ut meir reservekapasitet. At det finst fleire ryggradstilbydarar (Delta, AzerTelecom osv.) og nye batteribackupar har minska risikoen for heilt landsdekkjande mørklegging.

På lokalt nivå rapporterer brukarar fortsatt om hyppige mindre problem: nedgangstider i rushtida på kvelden, korte tap av tilkopling eller dårlegare hastigheiter. Delar av dette blir forklart med tekniske avgrensingar (t.d. gamalt utstyr), og internettleverandørar viser ofte til “førebyggjande vedlikehald” som årsak til utfall freedomhouse.org. Samstundes finst det påstandar om at tilbydarar tidvis med vilje struper eller kuttar tenesta grunna press utanfrå. Til dømes under politiske protestar eller sensitive hendingar har kundar merka plutseleg fall i internettkvalitet. Det har vore påstandar (også frå enkelte IT-ekspertar og opposisjonsaktivistar) om at tilbydarar strupar tilkoplingar eller midlertidig skrur av mobilnettet i visse område på førespurnad frå styresmaktene freedomhouse.org. Myndigheitene og internettleverandørane nektar vanlegvis for politisk motiverte utfall, men det er observert at slike problem ofte har samanheng med protestar eller konfliktperiodar. Eit svært omtala tilfelle var september 2020, då den andre Karabakh-krigen starta: myndelegheitene innførte i praksis internettavgrensingar under unntakstilstand, noko som gav omfattande restriksjonar nasjonalt i vekesvis (med sosiale medium totalt blokkert). I eit meir nytt døme, frå september til november 2022, blokkerte styresmaktene tilgangen til TikTok under grensekonfliktar med Armenia freedomhouse.org freedomhouse.org – sjølv om det ikkje var total mørklegging, var det likevel ei målretta avgrensing av pålitelegheit/tilgjenge.

Generelt har nettverket vorte meir stabilt utanfor slike medviten inngrep. Monopolet på infrastrukturen inneber likevel at dersom AzTelekom sitt nett har problem, påverkar det mange avhengige tilbydarar og brukarar. Regjeringa sin plan om å innføre standardar for tenestekvalitet (godkjent av reguleringsstyresmakta i 2023) har som mål å halde tilbydarar ansvarlege for oppetid og yting caliber.az. Kundar, særleg i distrikta, har vore frustrerte over tilbakevendande nedetid. Nokre private leverandørar har forsøkt å skilje seg ut med betre kundestøtte og raskare reparasjonar, men dei er ofte avhengige av dei same fysiske kommunikasjonslinene.

Samla kvalitetsoppsummering: Internett-tenestene i Aserbajdsjan har blanda kvalitet. Når det er bra – hovudsakleg i storbyar med fiber – kan brukarar få verdsklassehastigheiter og låg latenstid, nok til HD-streaming, nettspel og videomøte. Mobilnetta i Baku leverer fart som utan problem taklar alle mobilapplikasjonar. Men inkonsistens er eit problem: Ein brukar i ein liten by kan oppleve bufring på ein YouTube-video samstundes som ein i Baku ser feilfri 4K-strøyming. Styresmaktene er klar over at slike skilnader i fart og pålitelegheit hemmer dei digitale utviklingsmåla, og difor vert det investert tungt i fiber og sett som mål at alle skal ha minst 25 Mbps mincom.gov.az freedomhouse.org. Dersom desse oppgraderingane held fram, bør snittkvaliteten gå opp. Internettbrukarar i Aserbajdsjan håpar at hyppige nedgangstider og bortfall blir historie etter kvart som infrastrukturen kjem på plass og reell konkurranse kan tvinge leverandørane til å betre seg.

Regjeringspolitikk, regulering og sensur

Myndelegheitene i Aserbajdsjan har ei sterk rolle i telekomsektoren – som politikkutformar, reguleringsmakt, og (gjennom statlege selskap) operatør. Dette har ført til eit stramt styrt og til tider politisert reguleringsmiljø. Formelt er sektoren styrt av 2005-lova om telekommunikasjon og overvaka av Digitaliserings- og transportdepartementet (tidlegare Kommunikasjons- og høgteknologidepartementet). I røynda har departementet inntil nyleg både regulert og sjølv drive hovudtilbydarane (eit forsøk på funksjonsdeling starta i 2008, men har ikkje blitt fullført en.wikipedia.org). Resultatet er at politiske avgjerder ofte samsvarer med statlege kommersielle interesser.

Regulatorisk rammeverk: På tidleg 2000-tal blei telekomsektoren i Aserbajdsjan nominelt liberalisert – til dømes vart kravet om lisens for internettleverandørar fjerna i 2002 en.wikipedia.org. Likevel vart ikkje marknaden opna opp på ordentleg vis. Departementet heldt fram med å gi uformelle påbod og ignorerte iblant lisensfritaket, med press på tilbydarar for å følgje opp reglane en.wikipedia.org. Viktige telekomtjenester (som internasjonale taleportar, og VoIP i starten) måtte ha lisens. Departementet (og det styrande sjiktet) heldt fram eigarskap i sentrale internett- og mobiltilbydarar og styrte såleis innafrå en.wikipedia.org freedomhouse.org. Aserbajdsjan søkte WTO-medlemskap i 1997 og måtte handsame tilgang til telekommarknaden, og nokre framsteg blei gjort, men til slutt stoppa forhandlingane opp – delvis fordi lokale forretningsinteresser frykta å mista beskytta posisjonar en.wikipedia.org.

Ei markant ny utvikling er regjeringa sin plan om å starte obligatorisk registrering av alle internettleverandørar og operatørar. I mars 2023 blei det innført reglar som krev at tilbydarar må registrere seg hjå departementet i eit nytt system, offisielt for å opprette database og betre ansvarleggjering freedomhouse.org freedomhouse.org. Myndigheitene seier det vil gjere det lettare å overvake kvalitet og sikre krava til leverandørar freedomhouse.org. Nokre uavhengige leverandørar har likevel uttrykt uro for at registrering krev sensitiv informasjon og manglar openheit, og fryktar at det kan bli brukt til auka kontroll freedomhouse.org. Departementet har avvist denne kritikken og seier det berre handhevar gjeldande lovverk.

Regjeringsinitiativ: Staten har sett i verk ulike program for å fremje IKT. Ein “Strategisk vegkart for telekommunikasjon og IT” blei vedteke i 2016, med mål for breiband og innføring av e-forvaltning freedomhouse.org. Under president Aliyev er digitale prosjekt ofte styrt ovanfrå – til dømes blir dagens satsing på 100 % breibandsdekning leia av presidenten sjølv caliber.az. Regjeringa har òg etablert ein innovasjonsbyrå og teknologiparkar for å støtte lokale teknologibedrifter. Kritikarar peiker likevel på at reell reguleringsuavhengigheit manglar. Dei same styresmaktene som fremjar telekomutvikling kan òg sanksjonere eller blokkere leverandørar, noko som kan bli problematisk ved politiske konfliktar.

Internetsensur og innhaldsregulering: Aserbajdsjan er vurdert som “Ikkje fritt” når det gjeld internetfridom av vaktbikkjer som freedomhouse.org. Styresmaktene har ein historie med sensurering av nettinnhald og undertrykking av motstemmer. Sjølv om det ikkje finst ei landsdekkande, permanent brannmur (mange globale nettsider er tilgjengelege), blokkerer og filtrerer styresmaktene selektivt visse sider, særleg dei til opposisjonsgrupper eller uavhengige medium. Til dømes har populære uavhengige nyheitsnettstader som Azadliq, Meydan TV, Turan og andre vorte periodisk blokkerte innad i Aserbajdsjan freedomhouse.org freedomhouse.org. Avgjerder om blokkering er ofte vilkårlege og politisk motiverte – dei rettar seg typisk mot innhald som kritiserer Aliyev-regimet freedomhouse.org. Gjennom lovendringar i 2017 fekk styresmaktene utvida juridisk grunnlag til å pålegge blokkering av nettsider utan førehands godkjenning frå domstol (men ein domstol må varslast innan 48 timar i etterkant) freedomhouse.org. Styresmaktene rettferdiggjer blokkeringar med grunnar som truslar mot nasjonal tryggleik eller “upatriotisk innhald”, men i praksis vert det klårt brukt for å stille kritiske røyster til taushet.

I tillegg til blokkering av nettstader har styresmaktene brukt midlertidige sosiale medierestriksjonar i sensitive periodar. Som nemnt vart TikTok midlertidig blokkert seint i 2022 under grensekonfliktar freedomhouse.org freedomhouse.org. Tidlegare har tenester som YouTube, Facebook, WhatsApp og Skype vorte utsett for nedstruping eller stenging under politiske protestar eller på valdagar az-netwatch.org. Desse nedstengingane er vanlegvis kortvarige, men dei bidreg til å forstyrre kommunikasjon og informasjonsstraumar når styresmaktene fryktar uro. Styresmaktene vedgår sjeldan slike tiltak offentleg; til dømes vart internettnedstenging under krigslovperioden i 2020 forklart med at det var naudsynt av tryggleiksgrunnar (for å hindre spreiing av krigsbilete o.l.).

Overvaking og brukarrettar: Det finst mykje bevis på at styresmaktene i Aserbajdsjan overvakar internett-trafikk og elektronisk kommunikasjon. Frå tidleg i 2010-åra avdekte gravejournalistikk at vestlege teleselskap (som TeliaSonera) hadde levert overvakingsteknologi til aserbajdsjanske styresmakter, som gav tryggingstenestene djup-pakke-inspeksjon og direkte tilgang til telenett az-netwatch.org. Utstyr frå selskap som Verint og truleg spionprogram frå NSO Group har vorte brukt til å målrette aktivistar sine einingar az-netwatch.org. Aktivistar og opposisjonsbloggarar mistenker ofte at e-post eller sosiale medium vert overvaka. Det finst også mange tilfelle der bloggarar og brukarar av sosiale medium vert arrestert eller trakassert for nettinnlegga sine. Styresmaktene har gjort visse former for ytring på internett straffbare – ærekrenkingslover er t.d. utvida til å omfatte nettinnhald, og materiale som blir rekna som “krenkande for staten sin verdigheit” kan føre til rettsforfølging en.wikipedia.org az-netwatch.org. Kjende saker inkluderer fengslinga av bloggar Mehman Huseynov og andre, på det som vert sett på som fabrikerte skuldingar knytt til anti-korrupsjonsaktivitetar på nett. Dette fører til eit klima av sjølvsensur: mange journalistar og vanlege brukarar modererer nettorda sine for å unngå problem freedomhouse.org freedomhouse.org. Freedom House sin Freedom on the Net 2023-rapport understrekar at “den langvarige undertrykkinga av uavhengig media, kombinert med arrestasjon av nettaktivistar, har ført til gjennomgripande sjølvsensur” freedomhouse.org.

Trass i desse pressa er nettet i Aserbajdsjan aktivt – innbyggjarane brukar sosiale medium (Facebook, YouTube, Instagram og i aukande grad Telegram) for å drøfte og tidvis kritisere saker. Styresmaktene kombinerer openbar blokkering med bak-kulissane-tvang. I staden for å forby Facebook (noko som ville vere svært upopulært), nyttar dei ofte trollfabrikkar, pro-regimestemmer og subtil nedstruping for å styre kritiske narrativ. I 2022 kom ein ny medielov som kravde at medium (inkludert nettaviser) måtte registrere seg i eit statleg medieregister freedomhouse.org. Styresmaktene nekta deretter fleire uavhengige medium registrering, og stempla dei slik som illegitime freedomhouse.org. Lova gjev også styresmaktene meir makt til å stenge nettsider som ikkje er registrerte, eller som bryt vagt definerte informasjonsreglar.

Oppsummert kan ein seie at offisiell internettpolitikk i Aserbajdsjan er todelt: dei satsar hardt på infrastruktur og digitale tenester for økonomisk vekst, men opprettheld samtidig streng kontroll over innhald og tilgjenge dersom det kjem til politikk. Regimet ser tydeleg på internett både som ein økonomisk naudsynt ressurs og ein potensiell politisk trussel. Difor investerer dei i å utvide nettdekninga (t.d. breiband til alle regionar), men også i overvaking og juridiske verktøy for å hald internetten “i tråd” med regimets interesser en.wikipedia.org. Dette betyr at aserbajdsjanske brukarar får tilgang til moderne nettverk og aukande hastigheiter, men dei må leve i eit miljø der visse tema er tabubelagde og personvernet utrygt. I tida som kjem vil observatørar følgje med på om det vert innført enda sterkare nettkontroll – til dømes ein nasjonal internetport-vakt (lik russisk modell) eller strengare lover for sosiale medium. For no er kontrollen omfattande, men ikkje absolutt: teknisk kompetente brukarar brukar ofte VPN for å nå blokkerte sider, og krypterte appar som Telegram er vanlege for relativt friare diskusjon.

Satellittinternett i Aserbajdsjan: Nå den siste grensa

Med Aserbajdsjan sitt fjellrike terreng og enkelte avsidesliggande busetnader har satellittinternett lenge vore ein del av landets strategi for nettdekning – no går det inn i ei ny æra med lågbanesatellittar.

Nasjonale satellittprogram (Azerspace): Aserbajdsjan sine to geostasjonære satellittar, Azerspace-1 og Azerspace-2, har vore operative for telekommunikasjon sidan 2013 og 2018 høvesvis en.wikipedia.org. Desse blir drivne av det statlege Azercosmos-byrået, og tenar fyrst og fremst TV-kanalar og internasjonale kundar, men dei legg også til rette for nasjonalt satellittbreiband gjennom VSAT-terminalar. Tenesta Azconnexus frå Azercosmos bruker desse satellittane for å levere internett til t.d. bygdesamfunn, beredskapstenester og kritisk infrastruktur (t.d. offshore oljeplattformer) satelliteprome.com. C-band-dekning gir Aserbajdsjan og omegn stabile samband sjølv i dårleg vêr, medan Ku-band gjer det mogleg å bruke mindre skålterminalar for meir mobile oppsett satelliteprome.com satelliteprome.com. Dette har vore avgjerande for å få nett til isolerte grenseposter eller som backup-løysing for bankar. Styresmaktene har også nemnt at satellittsamband vil hjelpe til å sikre at nyfrigjorde område i Nagorno-Karabakh får nett medan bakkenett blir bygd opp att. Ei avgrensing er likevel kostnadane – VSAT-utstyr og satellittkapasitet har tradisjonelt vore dyrt. Difor er Azerspace-internett ikkje retta mot vanlege forbrukarar, men meir mot styresmakter og næringsliv som er villige til å betale ekstra for dekning der ingenting anna fungerer satelliteprome.com. Til dømes kan eit oljefelt bruke Azconnexus til å kopla opp overvaking, eller eit distriktskontor kan få administrasjonssamband via satellitt om det er lenge til fiber vert lagt.

Starlink og nye LEO-tenester: Ei stor utvikling kom i 2023–2025: SpaceX sin Starlink-satellitt-internett har blitt tilgjengeleg i Aserbajdsjan. I mars 2025 kunngjorde Starlink offisielt at deira høghastigheits internett med låg forseinking no er aktivt i Aserbajdsjan caspianpost.com. Dette gjer Aserbajdsjan til eitt av få land i regionen som har fått Starlink-dekning (nabolanda Georgia og Armenia har også nyleg fått tenesta, medan Russland og Iran framleis er utanfor karta grunna regulatoriske utfordringar). Starlink sitt nettverk av lågbanesatellittar kan levere ~50–150 Mbps nedstrøms med forseinking så låg som 20–40 ms, ein stor betring samanlikna med tradisjonell satellitt-forseinking caspianpost.com. For brukarar i avsidesliggjande strøk i Aserbajdsjan opnar dette bokstaveleg tala ei ny grense – stader som kanskje aldri vil sjå ein fiberkabel eller ein påliteleg mobilmast kan, med klar himmel, få breiband på nivå med urbane DSL/kabel-løysingar.

Starlink-tenesta kjem likevel med ein pris. Tidlege brukarar rapporterer at månadleg abonnement ligg på rundt 100 AZN (≈ $59) og Starlink-utstyrspakka (skål + ruter) kostar om lag 670 AZN (≈ $400) i forkant, pluss om lag 50 AZN i frakt tech.az. Dette er ganske mykje samanlikna med lokale inntekter – mange på landsbygda vil synest $60/månad er avskrekkande (det er fleire gonger meir enn ein enkel mobildataplan). Dermed vil Starlink i startfasen truleg vere aktuelt mest for ulike nisjar: bedrifter i utkantstrøk, velståande familiar på landsbygda, eller kanskje til deling for ei heil bygd. Interessant nok spekulerte aserbajdsjanske netbrukarar at Starlink kan presse lokale tilbydarar på kvalitet og/eller pris, sjølv om nokre spøkte med at internettleverandørane ville auke prisane for å kunne vise til kor dyrt Starlink er tech.az. Uansett gir Starlink ein ny konkurrent – ein som står utanfor statens teletelkomonopol, sidan signala går direkte frå satellitt til brukar. Det kan få stor innverknad: mellom anna opnar det for sensurfritt internett (med mindre staten prøver å forby Starlink-skåler). Alle med ein Starlink-skål kan gå utanom dei nasjonale gatewayane i Aserbajdsjan, noko som gjer det vanskelegare for styresmaktene å filtrere eller stenge tilgangen. Kva haldning regjeringa vil ta til dette er enno uvisst; hittil har Starlink fått starte opp utan hindringar.

Andre satellittalternativ inkludert tenester som Viasat eller den kommande OneWeb, men per 2025 har desse anten ikkje dekning eller blir ikkje aktivt marknadsførte i Aserbajdsjan. OneWeb (ein britisk LEO-konstellasjon) kan etter kvart dekke regionen, og Azercosmos har også uttrykt interesse for samarbeid om framtidige satellittprosjekt – målet er å skyte opp Azerspace-3 dei neste åra. I tillegg tilbyr lokale forhandlarar (som BusinessCom Networks) klassisk VSAT-breiband over Azerspace eller andre regionale satellittar til svært avsideliggjande kundar som ikkje får dekning via Starlink. Ei undersøking frå 2021 oppsummerte at “landet kan hente store gevinstar frå satellitttenester” til næringsliv og offentleg sektor, og bransjar som olje & gass, gruvedrift og turisme i bortgøymde område er allereie avhengige av slike samband bcsatellite.net bcsatellite.net.

Bruksområde for underbetente regionar: I den karrige Nakhchivan-enklaven av Aserbajdsjan (skild frå resten av landet av armensk territorium) har nettilgangen tradisjonelt vore basert på mikrobølgje og satellitt, før fiberen kom via Iran. Også i dag gir satellitt som reserve ekstra tryggleik. Små landsbyar høgt oppe i Kaukasus (t.d. i Guba eller Lerik-regionane) utstyrer av og til eit samfunnshus eller ein skule med satellittskål for å gje tilgang til innbyggjarane. Med Starlink kan til og med eit enkelt gardsbruk eller ein nomadeleir i teorien få breiband, noko som for få år sidan var eit uoppnåeleg mål. I tillegg vil satellitt vere sentralt ved kriser: Aserbajdsjan er utsett for jordskjelv og jordras; dersom bakkenettet fell ut, kan satellitt sørgje for samband for naudkommunikasjon.

Oppsummert har satellitt-internett i Aserbajdsjan utvikla seg frå ein nisjeløysing for verksemder til eit reelt tilbod for privatpersonar med Starlink si inntog. Azercosmos sine eigne satellittar held fram med å spele ei strategisk rolle for kritiske operasjonar og i arbeidet med landets romambisjonar (regjeringa er stolt over å vere først i Kaukasus med telekommunikasjonssatellittar). No verkar det siste “hvite feltet” på nettkartet – å kopla absolutt alle delar av Aserbajdsjan – meir innan rekkevidde. At Starlink vart aktivert i 2025 er eit vendepunkt: det betyr at til og med avsidesliggende beiteområde og grenseposter kan vere på nettet ved behov caspianpost.com. Kombinasjonen av nasjonal fiber på bakken og satellittdekning frå himmelen kan fjerne dei siste svarte hola på tilgjengekartet i nær framtid.

Regionale samanlikningar og internasjonale referansar

Å samanlikna Aserbajdsjan sin nettilgang med naboland og jamstilte land gir kontekst for korleis utviklinga har vore. Når det gjeld samla internett-penetrasjon ligg Aserbajdsjan litt føre dei andre Kaukasus-landa. Om lag 88–89% av Aserbajdsjan sin befolkning var nettbrukarar i 2022–2023, ifølgje ITU og nasjonal statistikk theglobaleconomy.com freedomhouse.org. Dette er høgare enn Georgia (ca. 82% i 2023) og Armenia (~78-79% i 2022) fred.stlouisfed.org theglobaleconomy.com. Det ligg òg over verdsgjennomsnittet på ca. 66 % og til og med over snittet for øvre mellominntektsland. Aserbajdsjan sine store investeringar i mobildekning og bynært breiband har truleg bidratt til denne høge bruken. Merk: skiljet mellom by og land er mindre enn ein kanskje skulle tru – offisiell statistikk viser at 83% av folk på landsbygda var på nett vs. 90,5% i byane i 2022 mincom.gov.az mincom.gov.az, så digital inkludering har nådd det meste av landsbygda.

Når det gjeld breibandstilgang har Aserbajdsjan ein fast breibandsabonnement-rate på omlag 21 per 100 innbyggjarar i 2023 statista.com, noko som er midt på treet – høgare enn Armenia (~17 per 100) men lågare enn til dømes Tyrkia eller Russland. For mobilt breiband (77 per 100 innbyggjarar i 2022) ligg landet på nivå med mange europeiske land freedomhouse.org. Dette tyder på at utbygginga av grunnleggjande nettverk har vore betre enn i mange naboregionar.

Området der Aserbajdsjan har ligge etter er internettfart og -kvalitet (men det betrar seg raskt, som nemnt ovanfor). Sjølv i 2022 låg fast breibandfart lågare enn i nokre sentralasiatiske statar som hadde hoppet rett på fiber (Kasakhstan, Usbekistan) caliber.az. I slutten av 2024 var noko av avstanden teke igjen, men landet ligg framleis langt bak både leiende nasjonar og Russland. På mobile hastigheiter er Aserbajdsjan ein sterk regional aktør – raskare enn Armenia og Georgia, og omtrent på linje med Tyrkias snitt. På Speedtest Global Index for mobil ligg Aserbajdsjan ofte i 50-åra globalt – og er ein av dei betre i det post-sovjetiske området (for eksempel låg landet på 54. plass globalt for mobil i oktober 2024, føre Kasakhstan og alle sørcaucasiske naboland) abc.az.

Når det gjeld pristilgjengelegheit gjer Aserbajdsjan det ganske bra: med 1,3% av BNI for breiband er landet betre enn t.d. Armenia (2,5% av BNI for breiband) i ITU sine pristilgjengelegheitsrangeringar theglobaleconomy.com tradingeconomics.com. Regionale initiativ som Den eurasiske økonomiske unionen sitt “roaming”-avtale gjeld ikkje direkte for Aserbajdsjan (som ikkje er medlem), men landet har på eiga hand senka roamingkostnader med nokre naboland for å gjere mobilbruk over grensene billegare (spesielt med Tyrkia og Russland dei siste åra).

Ein viktig regional aspekt er den digitale kløfta innanfor den større regionen. Sør-Kaukasus har generelt god internettpenetrasjon (~80 % gjennomsnitt for Armenia/Georgia), noko som er høgare enn mange delar av Sentral-Asia (t.d. Kirgisistan ~60 %, Tadsjikistan ~30–40 %). Aserbajdsjan framhevar ofte at landet ligg føre mange andre OSS-land på IKT-utviklingsindeksar. Ifølgje FN sin IKT-utviklingsindeks (nyaste data) låg Aserbajdsjan på 65. plass i verda for nokre år sidan, noko som var betre enn Armenia (73. plass) og Georgia (78. plass) og vesentleg betre enn dei sentralasiatiske statane. I World Economic Forum sin Networked Readiness Index har Aserbajdsjan òg tradisjonelt skåra godt på infrastruktur, men lågare på det politiske/regulatoriske miljøet på grunn av sensurproblem.Ein regional utfordring er at Aserbajdsjan må koordinere med naboane for samankopling. Den vedvarande konflikten med Armenia har ført til at det ikkje er nokon direkte internettkabel mellom desse to landa (trafikken må gå via Georgia eller Russland). Til samanlikning utvekslar Georgia og Armenia trafikk direkte. På den andre sida har det nære partnarskapet med Tyrkia gitt fordelar – TurkTelecom er ein sentral transittleverandør for det aserbajdsjanske internettet, og dei politiske banda har gjort det lettare å byggje fleire sambindingar i den retninga en.wikipedia.org.Oppsummert utmerkjer Aserbajdsjan seg i regionen når det gjeld utbreidd tilgang og sterke mobilnettverk, sjølv om landet framleis er i ferd med å ta igjen andre på fast breibandsfart og kanskje med å utvikle ein meir konkurransedyktig marknad. Sammenlikna med naboane er Aserbajdsjans befolkning relativt godt kopla på, men har enno ikkje same kvalitetsnivå som enkelte naboar, som har oppnådd topprangeringar gjennom tidlegare fiberutbygging. Etter kvart som regional integrasjon veks (til dømes gjennom EU sitt Eastern Partnership digital-program), vil Aserbajdsjan sannsynlegvis fortsetje å forbetre sine indikatorar for å halde seg i leiinga innan IKT – noko som styresmaktene er opptekne av.

Utsikter framover: Mot digital inkludering og oppgradert infrastruktur

Framtida for internettaksess i Aserbajdsjan ser dynamisk ut, sidan landet har høge mål for full tilkopling og tek i bruk ny teknologi. Nokre hovudtrendar og planar skildrar utsiktene:Heilnasjonal breibandsdekning: Styresmaktene har som mål å “sikre full dekning av Aserbajdsjan med breibandsinternett innan 2024”, med levering av minst 25-30 Mbps til alle brukarar caliber.az freedomhouse.org. For å nå dette målet, akselererer Ministeriet for Digital Utvikling og Transport og deira underliggjande selskap (AzTelekom, Baktelecom) utbygging av fiber til dei stadene som manglar dekning. Dette omfattar utviding av optisk fiber ikkje berre til kvar by og distriktssenter, men også til landsbyar og nye busetnader. Samstundes blir det rulla ut trådlausløysingar (som LTE-faste ruterar, eller i framtida kanskje 5G FWA) til dei mest utilgjengelege områda. Gitt utviklinga så langt – nesten halvparten av husstandane har fått fiber dei siste åra caliber.az – er det sannsynleg at nesten alle husstandar som vil ha internett i 2025–2026 vil få eit tilbod om høghastigheit. Å tette gapet mellom by og land er eit politisk og økonomisk satsingsområde og er ein del av arbeidet med “digital inkludering”. Vi kan venta oss at institusjonar som EBRD, Verdsbanken og andre held fram med å støtte utbygging av breiband i distrikta, sidan dette samsvarer med internasjonale utviklingsmål.5G-utrulling og mobil utvikling: I løpet av dei neste åra kjem Aserbajdsjan truleg til å gå frå 5G-prøvar til kommersiell lansering. Både Azercell og Bakcell har testa 5G med hell i Baku freedomhouse.org. Myndigheitene må allokera frekvensar (truleg i C-båndet og millimeterbølgjeområde) for 5G og kanskje halde ein auksjon eller tildele lisensar. Sidan mobilmarknaden i realiteten består av tre aktørar, alle med tilknyting til staten eller sterke interesser, kan det hende at ein auksjon ikkje blir heilt open – men uansett vil 5G bli innført gradvis. I 2025 vil vi truleg sjå 5G-hotsoner i Baku (t.d. sentrum, forretningsstrøk, flyplassområde) og seinare utviding til andre større byar og industrisentra. Full landsdekkjande 5G vil ta lengre tid, kanskje mot slutten av tiåret, og vil avhenge av økonomiske omsyn (operatørane vil vurdera inntektspotensialet). Uansett vil ikkje Aserbajdsjan falle teknologisk bak; nabolandet Russland har blitt forseinka på 5G, medan Gulfstatane og Tyrkia ligg føre, så Aserbajdsjan vil halde tritt for å trekkje til seg investeringar. Bruksområde for 5G i Aserbajdsjan kan bli smarte by-prosjekt i Baku, avansert mobilt breiband for Formel 1-løpet (som Baku er vert for) og private 5G-nettverk til oljeindustrien.Forbetra satellittintegrering: Aserbajdsjan kjem til å nytte satellittar vidare til nisjebehov. Azercosmos planlegg visstnok sin neste telekomsatellitt (Azerspace-3) for å auke kapasitet og dekning, truleg med nyare høghastigheits-satellitteknologi (HTS). I tillegg kan Azercosmos samarbeide med LEO-konstellasjonar – for eksempel kan dei opne for Starlink eller OneWeb-gatewayar i landet om dei blir einige, og då vil Aserbajdsjan bli eit regionalt senter for satellittinternett. Med Starlink si inntreden, blir regulatorisk tilpassing ein framtidig faktor: styresmaktene kan velje å innføre reglar for satellittbrukarterminalar, kanskje med krav om tillating eller registrering (slik enkelte land gjer) – særleg om mange bruker Starlink som ein veg til usensurert internett. Ideelt sett vil likevel satellittar vere eit supplement til det nasjonale nettet, gi dekning i verkeleg avsides strok og auke robustheita.Betre tenestekvalitet og konkurranse: Medveten om tidlegare svakheiter set telemyndigheitene i gang kvalitetsstandardar for tenester og overvaking. Dette inneber måling av oppetid, gjennomstrøyming og forseinking som internettleverandørane må strekke seg etter caliber.az. Dersom dette blir følgt opp strengare, kan det presse leverandørane til meir nettverksoppgraderingar og dobbel sikring. Myndigheitene har også fått ein EU-støtte på €1 million for å styrkje institusjonell reform av telekomsektoren (som å lage ein meir uavhengig regulator og betre konkurransevilkår) neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu. I løpet av dei neste åra kan vi få den formelle etableringa av eit sjølvstendig telekomregulerande byrå utanfor departementet, noko som vil liggje nær internasjonal beste praksis. Større openheit rundt tildeling av lisensar og frekvensar vil òg styrkje investeringsklimaet.Konkurransen kan få eit lyft viss marknaden blir opna for nye aktørar, eller mindre ISP-ar får vekstvilkår. Til dømes har NEQSOL (som eig Bakcell og AzerTelecom) etablert seg som ein sterk privat eigar; NEQSOL kan i framtida gå inn i forbrukarbreiband og utfordre AzTelekom, særleg i byane. Alternativt kan utanlandske telekomselskap dukke opp dersom Aserbajdsjan (etter ein eventuell WTO-innmelding) tillet utanlandske aktørar. Men gitt staten sitt sterke grep, vil slike endringar truleg skje varleg.E-forvaltning og digital økonomi: Auka internettaksess er grunnlaget for Aserbajdsjan sine planar om digital transformasjon. Landet har bygd ut e-forvaltningsportalar (tenester for e-visum, nettbasert skatteinnlevering, digital ID m.m.). Med nesten 90 % av folket på nett kan styresmaktene levere fleire digitale tenester, noko dei ønskjer å nytte som verkemiddel mot korrupsjon og for meir effektivitet. I 2025 kan vi venta oss breiare bruk av digitale notar-tenester, e-helsejournalar og digital utdanningsplattform, spesielt etterkvart som dekninga på bygdene blir betre. Aserbajdsjan har også ambisjonar i teknologigründer-miljøet – utbreidd internettinfrastruktur gjer at talent frå heile landet kan delta i digital økonomi (programmering, frilansing, innhaldsproduksjon). Nye teknologihubar kan òg dukka opp i mindre byar som Ganja eller Sjamakhi når det kjem fiber, slik at teknologisektoren kan bli mindre sentralisert i Baku.Grensekryssande samankoplingsprosjekt: Aserbajdsjan si rolle som transittland vil vekse med prosjekt som Trans-Kaspisk fiber (kabel til Sentral-Asia under havet til Kasakhstan) og nemnde Digital Silk Way for å overføre europeisk datatrafikk til Asia. Suksess med desse vil ikkje berre gi inntekter, men også betre eigne nettverksrobustheit (fleire ruter = mindre sjanse for utfall). I tillegg vil rollen som transittknutepunkt kunne gi lågare båndbreiddekostnader for dei lokale ISP-ane, grunna stordriftsfordelar.Utfordringar og uvisse: Sjølv om planane er ambisiøse, finst det utfordringar. Politisk vilje er eit tveegga sverd – sjølv om leiinga satsar på infrastruktur, kan dei òg vidareføre eller forsterke sensur viss dei føler seg trua (særleg under val eller ved sensitive hendingar). Balansegangen mellom betre tilgang og meir innhaldsrestriksjonar vil forme internettlandskapet i Aserbajdsjan vidare. Dessutan kan økonomiske svingingar (oljeprisendringar osv.) påverka finansieringa av desse store prosjekta. Til dømes er suksessen til fiber på bygda avhengig av stabil investering, og det igjen er avhengig av den økonomiske situasjonen i landet.Ein annan joker er etterspurnad og digital kompetanse i folket. Det er ein ting å legge fiber til kvar bygd; det er noko anna å få kvar familie til å ta det i bruk på ein god måte. Det finst framleis delar av folket – særleg eldre på bygda – som kanskje ikkje ser behovet for breiband enno, eller ikkje har teknisk kompetanse. Omtalande satsing på digital opplæring og rimelege einingar vil vere viktig for å oppnå nesten 100 % bruk.

Oppsummert er internettilgangen i Aserbajdsjan på ein stigande kurs. Om dei noverande planane vert gjennomførte, kan Aserbajdsjan mot slutten av 2020-åra få allmenn tilgang til høghastigheitsinternett – via ei kombinasjon av fiber, 5G og satellitt – heilt frå den kaspiske kysten til den høgaste fjellandsbyen, ein prestasjon som vil drastisk endre dei sosioøkonomiske moglegheitene. Den “siste grenselandet” for tilkopling, i bokstavleg tyding (rombasert internett), er no blitt ein del av hovudstraumsdiskusjonen i landet. Dei viktigaste punkta å følgje med på er korleis styresmaktene balanserer kontroll og openheit, og kor raskt dei lova oppgraderingane faktisk vert rulla ut. Men utviklinga tyder på at avstanden mellom Aserbajdsjan og meir avanserte digitale nasjonar vil minske, slik at internett i Aserbajdsjan vert raskare, meir påliteleg, meir inkluderande, og kanskje meir fritt i åra som kjem.

Kjelder:

• Ministry of Digital Development and Transport, Azerbaijan Digital Development: Facts & Figures 2022, offisiell statistikk om IKT-bruk og infrastruktur mincom.gov.az mincom.gov.az mincom.gov.az.
• Freedom House – Freedom on the Net 2023: Azerbaijan (landrapport) freedomhouse.org freedomhouse.org freedomhouse.org.
• EBRD Pressemelding (22. des. 2022): “EBRD og EU støttar utviding av breiband i Aserbajdsjan” – detaljar om 50 millionar dollar lån til AzTelekom for breiband på bygda neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu.
• Caliber.Az (9. jan. 2024), “Azerbaijan’s internet market: investment on speed and service” – analyse av breibandsutrulling, hastigheiter og monopolproblematikk caliber.az caliber.az.
• Ookla Speedtest Global Index data via lokalnytt: ABC.AZ (25. nov. 2024) rapport om Aserbajdsjan sine hastigheitsrangeringar abc.az abc.az; Report.az (aug. 2023) om fast breibandsrangering report.az.
• Azercosmos – SatellitePro ME (jan. 2024), “Azercosmos win pris for Azconnexus satellittbreibandsteneste” satelliteprome.com satelliteprome.com.
• Tech.az (29. mars 2025), “Starlink er aktivert i Aserbajdsjan – satellittinternett frå 100 AZN” tech.az tech.az; Caspian Post (29. mars 2025) nyheit om Starlink-tilgjenge caspianpost.com.
• ITU/World Bank-data – Faste breibandabonnement og penetrasjon statista.com, IKT-priskorg tradingeconomics.com, personar som brukar internett theglobaleconomy.com.
• DataReportal – Digital 2023: Azerbaijan (Kepios), nøkkeltal om brukarar og hastigheiter datareportal.com datareportal.com.
• Azerbaijan Internet Watch – kronologi over internettutvikling og kontroll (1994–2021) az-netwatch.org az-netwatch.org.