Title in Norwegian Nynorsk:Elon Musk sin Starlink vs. Irans blackout: Faktasjekk av dei 20 000 hemmelege skålene som koplar eit heilt land på nettet igjen

Introduksjon

Ein nyleg viral rapport hevda at Elon Musk “omgjekk” Irans totale internett-blackout ved å aktivere Starlink for 20 000 løynde satellit-terminalar inne i landet. Den dramatiske historia – som dukka opp midt i aukande konflikt mellom Iran og Israel – tilseier at Musks SpaceX-satellittar sende ukontrollert internett til iranarar etter at regimet prøvde å stengje tilgangen. Gitt Irans berykta historie med internett-sensur og nedstengingar, samt Starlinks veksande rykte som digital livline i kriser, har dette kravet vekt global merksemd. Men er det sant? Denne rapporten granskar alle faktiske detaljar bak påstanden ved å bruke oppdaterte, truverdige kjelder. Me stadfestar kva som faktisk hende i Iran i juni 2025, undersøkjer om 20 000 Starlink-terminalar verkeleg var i drift i det skjulte, og ser etter stadfesting frå store medium, myndigheiter og teknologiekspertar. Undervegs ser me på relevant kontekst – frå Starlinks rolle i andre konfliktområde (som Ukraina) til Irans internett-blackouts og dei vidare følgjene for global internettfridom.

Starlink bryt Irans internett-blackout (juni 2025)

I midten av juni 2025 braut det ut ei brå militær konfrontasjon mellom Iran og Israel. Etter israelske luftangrep på iranske atom- og militæranlegg, innførte iranske styresmakter ein landsomfattande internett-nedstenging – ein digital blackout for å stagge uro og kontrollera informasjonsflyten ndtv.com timesofisrael.com. Den 14. juni kunngjorde det iranske kommunikasjonsdepartementet “midlertidige restriksjonar” på internett i landet “til alt er normalt att”, noko som i praksis kutta millionar av borgarar frå verdsveven economictimes.indiatimes.com ndtv.com. Tidlegare har slike blackouts etterlate iranarar i eit informasjonsvakum. Denne gongen kom hjelpa frå verdsrommet.

Elon Musk grep inn i løpet av nokre timar. SpaceX-sjefen – som tidlegare har vist støtte til internettfridom i Iran – kunngjorde på den sosiale medieplattformen X (tidlegare Twitter) at Starlink-satellitt-internett var aktivert over Iran iranintl.com timesofisrael.com. I ein kortfatta X-post (tidlegare tweet) 14. juni skreiv Musk: “The beams are on.” iranintl.com timesofisrael.com Denne meldinga stadfesta at Starlink-satellittane sende nettilgong inn over Iransk luftrom sjølv om regimet hadde stengt nettet. I praksis “skrudde Musk på brytaren” slik at alle i Iran med ein Starlink-terminal kunne kome seg på nett. Iranske aktivistar hadde offentleg bede Musk om hjelp då internett-tilgangen nærma seg null, og han leverte. “Elon Musk said Saturday that Starlink is active over Iran, replying on X: ‘The beams are on,’” rapporterte Iran International, og peika på at dette kom etter at ein brukar bad han gjenopprette tilgangen under blackouten iranintl.com.

Viktig: Starlink-aktiveringa førte ikkje automatisk heile Iran på nett igjen – det var berre dei med spesialutstyret som kunne få tilgang. Men det fekk umiddelbar strategisk verknad. Kjeldar som The Times of Israel stadfestar at Musks grep gav livline for kommunikasjon midt i blackouten. 15. juni var Starlink “aktivert i Iran etter at Teheran kutta internett-tilgangen til borgarane som svar på israelske angrep”, og enkelte iranarar kom online trass i regjeringas blokade timesofisrael.com.

Irans blackout kom midt under en raskt aukande konflikt. Israelske styrkar hadde angripne iranske missilramper og atomanlegg, og Iran svarte med rakettåtak mot Israel economictimes.indiatimes.com ndtv.com. Begge sider utveksla åtak, og det var frykt for ein breiare krig. Det iranske regimet, redde for uro eller opposisjon, prøvde å “stoppe opprør på heimebane” ved å kutte nettilgangen ndtv.com. Likevel undergravde Musks Starlink denne strategien. Ved å omgå dei jordbaserte netta, fekk Starlink informasjonen til å flyte vidare. Som NDTV rapporterte: “Elon Musk has announced that Starlink… has been activated in Iran after Tehran imposed nationwide internet restrictions” som svar på dei israelske aksjonane ndtv.com. Med andre ord: Eit privat satellittnettverk grep inn der vanleg diplomati eller infrastruktur ikkje nådde fram, og kopla minst ein del av den iranske befolkninga til verda utanfor.

20 000 løynde Starlink-terminalar – myte eller verkelegheit?

Kjernen i påstanden er talet 20 000 Starlink-terminalar “allereie i omlaup på Irans svartebørsar.” Det nøyaktige talet på slike løynde antenner er vanskeleg å verifisera, men fleire truverdige kjelder støttar denne storleiksordenen. Ved slutten av 2024 hadde teknologijournalistar og bransjeanalytikarar anslått at titusenvis av Starlink-einingar var i bruk inne i Iran, sjølv om tenesta var offisielt forbode. Forbes rapporterte i desember 2024 at “så mange som 20 000 personar har høghastighets internett via Starlink som det er nærast umogleg for regimet å sensurera.” irantimes.com. Denne svartebørsen eksploderte etter at Musk først gjorde Starlink tilgjengeleg for Iran i 2022. Eit Iran-fokusert medium oppsummerte: “Starlink-bruken har eksplodert dei siste to åra… No har så mange som 20 000 personar [i Iran] høghastigheits internett som det er nesten umogleg for regimet å sensurera.” irantimes.com. Det vil seia at om lag 20 000 Starlink-terminalar blei rekna med å vera i drift i Iran ved utgangen av 2024, i hovudsak via uoffisielle kanalar.

Ein skjult Starlink-skål sett opp i Teheran, Iran, med det ikoniske Milad-tårnet i bakgrunnen time.com. Aktivistar delte slike bilete mot slutten av 2024 som prov på at Starlink-terminalar verkeleg fanst på bakken i Iran, trass i regjeringas forbod. Skålene, som var smugla via svartebørsen, gav ukontrollert internettilgang som regimet sleit med å kutte.

Uavhengig rapportering frå iranske diaspora-medium stadfestar desse tala. I september 2024 viste Iran International til at ein ekspert som overvaka spreiinga av Starlink i Iran “anslår det kan vera mellom 10 000 og 20 000 terminalar” i bruk alt, basert på informasjon frå seljarar og teknikarar som legg til rette for smuglinga iranintl.com. Tidleg i 2025 viste iranske bransjefolk til endå høgare tal: over 100 000 brukarar som hadde fordel av satellitt-internett. Leiaren for Irans e-handelsinfrastruktur-komité, Pouya Pirhosseinlou, sa til lokale medium i januar 2025 at “over 30 000 unike brukarar brukar satellitt-internett, noko som tyder på at det totale talet på [Starlink-] brukarar overstig 100 000.” iranintl.com iranintl.com. (Dette talet reknar nok fleire brukarar per skål – til dømes at éin Starlink på hustaket tener fleire familiar – ikkje 100 000 separate einingar.) Sjølv om dette 100 000-talet ikkje er stadfesta av uavhengige kjelder, passar det med eksplosiv vekst i 2024; den same talsmannen opplyste at bruken av satellitt-internett i Iran auka 20 gonger det året iranintl.com. Til samanlikning hadde Forbes sett talet til 20 000 berre ein månad tidlegare iranintl.com, noko som syner kor snøgt Starlink-svartebørsen voks.

Det som er klart er at tusenvis av Starlink-terminalar faktisk har blitt smugla i løynd inn i Iran sidan 2022. Desse einingane blir ofte smugla inn frå naboland (som Kurdistan-regionen i Irak, Tyrkia eller Persiagulflanda), fordi SpaceX ikkje kan sende dei lovleg til Iran iranintl.com time.com. Å eige ein slik terminal er risikabelt – iranske styresmakter reknar uautoriserte satellitt-einingar som ulovlege, og å ha dei kan til og med føre til spionasje-anklagar iranintl.com time.com. I eitt tilfelle beslagla iranske tryggleikstyrkar 22 Starlink-skåler i november 2023, og hevda at dei var CIA-utstyrte einingar for dissidentar iranintl.com. Trass desse farane har etterspurnaden auka blant teknologikyndige iranarar og aktivistar. Prisane på svartebørsen er høge: vidareforedla Starlink-sett kostar 700 til 2 000 dollar (mot omlag 250 dollar utsalspris i USA), og abonnementet på 70–110 dollar i månaden må betalast gjennom kompliserte løysingar på grunn av sanksjonar irantimes.com iranintl.com. Desse kostnadene avgrensar tilgangen på Starlink til ei privilegert gruppe – noko også Musk har innrømt. Etter iranske forhold er det luksus: “(Ein gjennomsnittleg iransk månadsløn er rundt 250 dollar),” skreiv Forbes, og viste korleis eit Starlink-abonnement åleine tilsvarar fleire iranarar sin heile inntekt irantimes.com.Så omgjekk Musk “blackouten” med 20 000 terminalar? I hovudsak, ja – men indirekte. Musk si rolle var å aktivere Starlink-signalet over Iran (noko han kan gjere einsidig via programvare), slik at tenesta blei tilgjengeleg. Dei fysiske terminalane var allereie i landet, gøymde i heimar og skjul av oppfinnsame iranarar. Så snart Starlink blei aktivert, tok desse einingane til å virke – uansett kor mange dei eigentleg er, truleg i ti-tusentals – og kobla brukarane sine til verda igjen. Ein bransjeanalytikar sa til The Economic Times at “om lag 20 000 Starlink-terminalar truleg er i bruk i Iran gjennom svartebørs-kanalar”, og det er grunnen til at Musks aktivering hadde betydning economictimes.indiatimes.com. Utan det nettverket av skjulte parabolar ville Starlink sine “strålar” ikkje hatt mottakarar. Musk låste i praksis opp eit undergrunnsinternett klart til bruk. Dette samsvarar med det den virale artikkelen skildra: Starlink strålte sensurfritt internett til anslagsvis 20 000 hemmelege terminalar under blackouten journee-mondiale.com journee-mondiale.com. Tala kan vere unøyaktige, men fleire truverdige kjelder stadfestar omfang og effekt.Det er viktig å merke seg at 20 000 terminalar framleis berre er ein liten brøkdel av Irans befolkning (mindre enn 0,03% av ~85 millionar menneske). Blackouten vart ikkje heilt slått ut for alle – det store fleirtalet iranarar var framleis offline, med berre statskontrollert media tilgjengeleg. Men for dei tusenvis med Starlink-skåler blei det plutseleg ei viktig informasjonssnor. Dei kunne få tilgang til sensurfri nyhende, kommunisere via sosiale medium og krypterte appar, og dele oppdateringar frå innsida i Iran. I eit regime som lenge har forsøkt å oppretthalde eit “internett-jernteppe”, var dette utan sidestykke. Iranske tenestemenn innrømte at Starlink skapte nye hovudbry. Irans telekommunikasjonsminister åtvara tidlegare om at Starlink si åpne teneste “representerer ein ny generasjon internett-tilgang som ikkje kan sensurerast av regjeringa” irantimes.com. Starlink sine satellittar i låg jordbane (LEO) går nemleg forbi chokepoints (nasjonale ISP-ar og teleknutepunkt) som styresmaktene vanlegvis styrer journee-mondiale.com journee-mondiale.com. Som den virale artikkelen skreiv: “tradisjonell internett-sensur byggjer på kontroll over fysisk infrastruktur … Starlink-satellittane gjer desse kontrollpunkta overflødige.” journee-mondiale.com Iranske sensurmyndigheiter oppdaga at dei “ikkje berre kunne ‘slå av’ eksterne satellitt-signal” utan avansert jamming- og sperreutstyr journee-mondiale.com.

Tidslinje for Starlink si involvering i Iran

For å kunne vurdere påstanden betre, hjelper det å sjå korleis vi kom fram til juni 2025. Nedanfor finn du ein tidslinje over hovudhendingar, støtta av truverdige kjelder, som viser Starlink si ferd i Iran frå idé til realitet:

Dato	Hending & Milepæl
Nov 2019	Iran innfører ein nesten total internettblackout under landsdekkjande protestar. Millionar blir kutta av i om lag ei veke. (Ikkje Starlink tilgjengeleg enno.) Dette varslar om framtidige taktikkar.
Sept 2022	Under massedemonstrasjonane etter Mahsa Amini sin død oppdaterer det amerikanske finansdepartementet sanksjonane for å støtte iransk internettfridom reuters.com reuters.com. Elon Musk tvitrar “Starlink er no aktivert i Iran”, som svar på bønn frå amerikanske styresmakter (til dømes Blinken) om å hjelpe iranarar å halde seg på nett reuters.com. Musk stadfestar at SpaceX vil søkje løyve om naudsynt reuters.com.
Okt–des 2022	Starlink-signala blir tilgjengelege i Iran. Smugla terminalar byrjar å komme inn. Musk seier i slutten av desember at dei “nærma seg 100 Starlink i Iran” reuters.com reuters.com. Teheran sin telekommunikasjonsunion påstår at ~800 einingar var smugla inn per januar 2023 iranintl.com.
2023	Undergrunnsvekst: Iranske aktivistar og diaspora-grupper organiserer seg for å sende inn Starlink-sett trass i risiko time.com time.com. Irans myndigheiter klagar Starlink inn til ITU (oktober 2023) og erklærar tenesta ulovleg utan løyve iranintl.com. Tryggleiksstyrkar beslaglegg Starlink-einingar og arresterer brukarar der dei blir oppdaga iranintl.com. Likevel spreier bruken seg i det stille.
Nov 2024	I eit overraskande diplomati-trekk møter Elon Musk Irans FN-ambassadør i New York (omtalt av The New York Times). Dei drøftar måtar å “dempe spenninga mellom Iran og USA.” på reuters.com Dette bakkanalsmøtet – samstundes som USAs president-elect Donald Trump peikte ut Musk til rådgjevar – tydar på at Musk var involvert i geopolitiske diskusjonar, ikkje berre teknologi. (Iransk UD nekta formelt at møtet fann stad dw.com.)
Des 2024	Forbes melder om ~20 000 Starlink-brukarar i Iran, takka vere ein “blomstrande svartebørs” og aktivistnettverk for smuggling irantimes.com. USA si oppmjuking (General License D-2) gjorde det mogleg ved å unnta satellitt-utstyr frå sanksjonar reuters.com. Musk sin Starlink er no eit kjent verkemiddel for iransk sivilsamfunn, men framleis uoppnåeleg for dei fleste (svartebørspris omlag 1 000 dollar) irantimes.com.
Jan 2025	Ein iransk IT-tenestemann hevdar at 100 000+ personar brukar Starlink eller annan satellitt, noko som viser rask vekst iranintl.com iranintl.com. (Truleg fleire brukarar per terminal.) Han åtvarar om at dette “tappet millionar dollar i valuta” og undergrev Iran sitt kontrollerte internettmarknad iranintl.com. Samstundes søkjer Iran ITU om å tvinge Starlink til å slå av tenesta eller deaktivere ulovlege terminalar. I april 2025 støttar ITU delvis Iran og seier at Starlink må respektere Iran sine “territorie-rettar” og bør identifisere & deaktivere ulovlege terminalar i Iran wanaen.com wanaen.com. (USA avviste ideen om å patruljere enkeltdingsar, og kalla grensekontroll for meir enn ITU sitt mandat wanaen.com.)
14. juni 2025	Israel-Iran-konflikten bryt ut. Israel angrip iranske atominstallasjonar, og drep militære leiarar; Iran svarar med rakettar mot israelske byar jpost.com ndtv.com. I frykt for uro gir Teheran ordre om landsekkjande internettblackout – tilkoplinga fell til nær null jfeed.com. Elon Musk aktiverer Starlink over Iran og tvitrar “Strålane er på.” Tusenvis av Starlink-skåler gøymde i iranske heimar koplast straks opp og “strålar sensurfritt internett” forbi regimet sitt nedstengingstiltak ndtv.com economictimes.indiatimes.com. Dette er første gong i historia at eit privat satellittnettverk undergravde ein statleg internettblackout i sanntid.
15.–18. juni 2025	Globale reaksjonar kjem fort. Iranske aktivistar jublar over ny tilgang, men ber Musk om å fjerne det høge månadsgebyret på 100+ dollar slik at fleire kan ta det i bruk uniladtech.com uniladtech.com. Ein underskriftskampanje med tittelen “Elon Musk: Hald ordet ditt til det iranske folk” får støtte, og peikar på at mange iranarar verken har råd til Starlink eller kredittkort på grunn av sanksjonar uniladtech.com uniladtech.com. Det iranske regimet reagerer sterkt og omtalar det som eit USA-støtta informasjonsangrep, og vil truleg auke innsatsen for å spore opp og beslaglegge parabolar. Internasjonale kommentatorar debatterer kva dette betyr: ein teknologigründer utfordra effektivt ein suveren stat sitt shutdown.

Tabell: Hovudhendingar i Starlink si involvering i iransk internett, 2019–2025, med kjelder.

Reaksjonar frå styresmakter og ekspertar

Hovudstraumsmedia og offisielle kjelder har stadfesta dei viktigaste fakta i Starlink-i-Iran-saka. Til dømes rapporterte Reuters og BBC-dekte media om Musks aktivering av Starlink både i 2022 og 2025. I slutten av 2022 skreiv Reuters om Musks lovnad om å gi Starlink-støtte som del av eit USA-støtta initiativ for å fremje “internet freedom and the free flow of information” i Iran under Mahsa Amini-protestane reuters.com. I desember 2022 stadfesta Musk offentleg at nesten 100 terminalar var aktive i Iran reuters.com. Framme ved juni 2025 rapporterte fleire medium – frå The Jerusalem Post til NDTV og Reuters-partnarar – at Musk hadde slått på Starlink etter at Iran stengde nettet ndtv.com jpost.com. Iransk statsnær media erkjenner òg dette indirekte; nyheitsbyrået ISNA vidareformidla ein uttale frå kommunikasjonsdepartementet om internettavgrensingar og lova at desse ville bli oppheva når situasjonen roa seg ndtv.com, noko som indirekte anerkjenner at årsaka var å stoppe informasjonsflyten under konflikten.

Teknologianalytikarar og menneskerettsorganisasjonar har vektlagt betydinga av Starlink i Iran. Freedom House rangerte i si 2024-utgåve av Freedom on the Net-rapporten Iran blant dei mest restriktive internettregima i verda (tredje verst globalt) og peika på styresmaktene si praksis med å “kriminalisere nettbasert protest” iranintl.com. Innføringa av satellittbasert internett blir sett som ein mogleg motgift mot desse overgrepa. “Starlink sin vekst i Iran har mykje å seie fordi det representerer ei ny generasjon internettilgang som ikkje kan sensurerast av styresmaktene,” forklarte Cyrus Farivar, seniorjournalist i Forbes, og understreka at nytteverdien kan bli endå større dersom kostnadene fell irantimes.com. Aktivistar inne i Iran deler denne vona – Starlink, seier dei, er som “oksygen” for dei som blir kvelt under informasjonsblokadar time.com time.com. Under protestane i 2022 blei ofte krypterte meldingstenester og VPN-ar blokkerte eller treige; Starlink tilbyr ein usensurert kanal som staten ikkje utan vidare kan filtrere.

Likevel åtvarar fleire observatørar. Det kan vere livsfarleg å ha ein Starlink-terminal i Iran. Som ein aktivist formulerte det: “Å ha ulovlege kommunikasjonseiningar kan i praksis gjere deg til spion [i regimet sine auge]” time.com. Irans revolusjonsgarde og tryggingsstyrkar er visstnok på jakt etter dei karakteristiske Starlink-terminalane i vegsperringar, særleg i grenseprovinsane time.com. Straffene kan vere svært strenge – dei som blir tatt kan bli skulda for samarbeid med utanlandsk etterretning. IranWire (ei menneskerettsjournalistisk side) rapporterte at berre det å eige satellittelefon eller VPN-ruter tidlegare har sendt folk i fengsel; ei Starlink-skål, synleg og lett å kjenne igjen, er rimelegvis nok “bevis” for alvorlege skuldingar. Den virale artikkelen sitt åtvarsel om at brukarar kan bli meir overvåka og til og med risikere livet er dessverre reelt journee-mondiale.com journee-mondiale.com. Aktivistar fortalde TIME at for dei som blir tatt med Starlink-utstyr, “er det kort og godt liv og død … du blir tatt, det finst ingen mellomting” time.com time.com. Dette viser at sjølv om Starlink kan frigjere folk frå digital sensur, gjer det dei samtidig til fysiske mål for eit paranoid regime.

Internasjonalt har iranske styresmakter vore rasande på Starlink sitt innbrot. Teheran har levert formelle klagar til FN sitt internasjonale telekommunikasjonsforbund og hevda at SpaceX bryt iransk suverenitet ved å tilby tenester utan lisens iranintl.com. I april 2025 gjekk ITU faktisk delvis Iran si linje, og slo fast at Starlink “ikkje må ha tenester inne i iransk territorium utan løyve” og endå til bør hjelpe med å identifisere uløyvde terminalar wanaen.com wanaen.com. (Korleis dette skal håndhevast er noko anna – SpaceX og amerikanske styresmakter motsatte seg kravet og peika på at sporing av smugla utstyr “ligg utanfor mandatet” til telemyndigheitene wanaen.com.) Iran sin frustrasjon er openberr – når landet mistar kvelartaket på informasjon, fryktar dei eit “digitalt opprør” dei ikkje kan slå ned. Den iranske staten har òg prøvd enklare metoder: rapportar tyder på at dei har forsøkt å jamme Starlink-signala eller GPS-koordinata. Under uro pleier regimet å jamme satellitt-TV, og liknande taktikk kan bli retta mot Starlink, sjølv om det er teknisk krevjande å jamme mange bevegelege LEO-satellittar journee-mondiale.com iranintl.com. Nokre Starlink-brukarar i Iran har rapportert om avbrot, kanskje på grunn av lokal jamming (t.d. kraftige radiosendarar) – dette er ein katt-og-mus-leik mellom teknologisk kyndige innbyggjarar og statssensur.

Aktivistar og NGO-ar som kjempar for internettfridom har unisont lovprist Starlink si rolle i Iran – men dei krev samstundes at tenesta må bli meir tilgjengeleg. Ein vesentleg barriere er kostnaden. Midt i juni 2025, då nyheita om Starlink-aktivering spreidde seg, starta ei aktivistgruppe eit opprop på plattforma Ekō der dei bad Musk om å fjerne Starlink-avgiftene for iranarar uniladtech.com. Dei meiner det er urettferdig å hevde at iranarar er tilkopla om det berre er rike som faktisk kan halde seg på nettet. “Sjølv dei som har råd til 110 dollar i månaden har ikkje tilgang på eit kredittkort til å betale med,” står det i oppropet, med referanse til korleis USA-sanksjonar stoppar iransk bankvesen uniladtech.com uniladtech.com. Aktivistane minner om at i Ukraina, ramma av krig, sponsa SpaceX både terminalar og abonnement gratis (med støtte frå USA og EU) uniladtech.com time.com. Dei ber han gjere det same for Iran sitt undertrykte folk: “Elon vil gjerne ha æra for å kople Iran til internett, men han vel heller PR-framfor innhald … Det minste han kan gjere er å fjerne Starlink-avgiftene i Iran.” uniladtech.com uniladtech.com. Per dette tidspunktet har ikkje Musk offentleg forplikta seg til dette, og Starlink i Iran er fortsatt både teknisk sett ulovleg og økonomisk vanskeleg for dei fleste. Men det offentlege presset tydeliggjer eit viktig poeng – satellitt-internett kan berre bli eit reelt demokratisk verktøy dersom det er tilgjengeleg for vanlege folk, ikkje berre for dei som kan betale fleire hundre dollar på det svarte marknaden.

Starlink sine presedensar: Frå Ukraina til Iran

Elon Musk sitt Starlink-nettverk har tidlegare vore i geopolitisk søkelys. Krigen i Ukraina var første store døme på at Starlink vart brukt som kritisk infrastruktur i ein krigssituasjon, og denne erfaringa har sett viktige presedensar som har relevans for Iran. Allereie to dagar etter Russlands fullskala invasjon av Ukraina (februar 2022), då russiske styrkar slo ut ukrainske kommunikasjonsnettverk, gjekk Musk med på eit ynskje frå Ukrainas digitalminister om å slå på Starlink der reuters.com. I løpet av nokre veker kom tusenvis av Starlink-terminalar til Ukraina – nokre donert av SpaceX, mange finansierte av vestlege styresmakter og private givarar. I mars 2022 vart Starlink-tallerkenar sett på tak av bomba ukrainske byar og ved militære grøfter, og heldt Ukraina på nett der fiberkablane var kutta time.com. Etter kvart vart titusenvis av einingar tekne i bruk. Særleg leverte Polen åleine 20 000 Starlink-sett til Ukraina gjennom krigen, og betalte for vedlikehald, for å støtte ukrainsk tilkopling reuters.com. Dette syner korleis allierte statar, i open konflikt, tok ansvar saman med Musk for å finansiere og distribuere teknologien.

Påverknaden Starlink hadde i Ukraina var djup: det “erstatta effektivt internettet som vart slått ut under den russiske invasjonen”, slik TIME-magasinet observerte time.com. Frontlinjeeiningar brukte det til trygge kommunikasjonar og dronetrafikk; sivile brukte det til å kontakte kjende og sende krigsopptak ut til verda. Men det var ikkje utan kontrovers. Sidan Starlink er eit privat føretak styrt av Musk, oppsto det spørsmål om pålitelegheit og kontroll. I oktober 2022 sa Musk at SpaceX “kan ikkje finansiere Starlink i Ukraina uendeleg” og bad den amerikanske regjeringa ta rekninga, noko som førte til debatt om ein milliardær sin innverknad på eit lands internett reuters.com. (Kort tid etter snudde han og sa Starlink skulle fortsette tenesta i Ukraina “gratis”, i alle fall ei tid, og Pentagon tok til slutt på seg ein del av kostnadane.) I 2023 kom det rapportar om at Musk hadde avslått visse ukrainske førespurnader om å utvide Starlink-dekninga for offensive operasjonar (t.d. rundt Krim), noko som reflekterer den einevada makta han hadde til å avgjere kor nettet skulle vere tilgjengeleg. Desse episodane synte eit dilemma: Starlink kan vere ein livredder i krig, men også eit einskild sviktpunkt dersom eigaren vel å kutte tenesta eller politisk usemje oppstår.

Kva har så dette med Iran å gjere? Også i Iran syner saka både moglegheitene og fallgruvene ved eit privatisert internett. På den eine sida leverte Starlink ei løysing som verken diplomati eller humanitære organisasjonar kunne. Inga regjering eller NGO kunne ha omgått Irans mørklegging så raskt som SpaceX gjorde – det kravde i praksis ein tweet frå Musk og nokre tastetrykk for å kople til desse 20 000 terminalane. Denne farta og smidigheita er utan sidestykke; “privat sektor-avgjerder målt i timar” overgjekk offentlege prosessar som måttele i dagar journee-mondiale.com journee-mondiale.com. Det er eit tydeleg døme på teknologi som de-facto utanrikspolitikk. Samstundes tyder det at svært mykje makt blir samla i Musks hender. I dag er Elon Musk i praksis portvakt for internett i to krigsherja land (Ukraina og no Iran) – ein ikkje-folkevald, ikkje-rekneskapspliktig aktør der innfall eller forretningsinteresser kan definere tilgangen for millionar. Dette reiser ubehagelege spørsmål: Kva om Musk er usamd i måla til ei spesifikk gruppe? Kva viss geopolitisk press eller juridiske trugslar får SpaceX til å deaktivere tenesta? Desse bekymringane er ikkje hypotetiske; dei vart reist i Ukraina, og er nok reelle for mange i Iran òg.

I aukande grad reagerer autoritære regime på Starlink-distribusjonane ved å sjå dei som nye truslar. Russland åtvara ope om at vestlege private satellittar brukt i krig (som Starlink) kan bli “legitime mål for eit motåtak” reuters.com. I oktober 2022 sa ein høgtståande russisk embetsmann til FN at “kvasi-sivilt infrastruktur kan vere legitimt mål” dersom det hjelper Ukraina reuters.com reuters.com. Dette var eit knapt tilslørt hint om Starlink, og Russland har da også forsøkt å jamme Starlink-signal i felt (SpaceX har uttalt dei måtte oppdatere programvaren raskt for å motverke russisk elektronisk krigføring) reuters.com reuters.com. På liknande vis kan iranske militære eller etterretning sjå Starlink-terminalar som spionasje- eller militært kommunikasjonssamband – altså sjå alle med satellittskål som fiendar. Dette er eit farleg paradigme. Det kan føre til at teknologiselskap eller eigedelar deira blir mål i konfliktar, og grensene mellom sivile og krigførande blir uklåre. Sjølve SpaceX-satellittane kan bli mål (men det å skyte ned satellittar er ekstremt og kan eskalere; Musk har vitsa med at “om dei prøver å sprenge dei, er det ikkje enkelt” sidan Starlink-nettet består av tusenvis av små satellittar).

I tillegg til Ukraina har Starlink vorte brukt i mindre skala under katastrofar eller utkoplingar som understrekar verdien. For eksempel, då krigen i Sudan i 2023 slo ut telekommunikasjon i veker, klarte nokre sivile å skaffe Starlink-sett for å få tilgang til internett reuters.com. Under vulkanutbrotet i Tonga i 2022 vart Starlink flydd inn for å gjenopprette nettet. Desse tilfella viser at satellittinternett kan levere nettilgang når konvensjonell infrastruktur anten er øydelagd eller medvite stengt. Irans tilfelle skil seg ut ved at nedstenginga av nettet var medvite (eit politisk undertrykkingsmiddel), og ein privat aktør effektivt undergravde denne statlege handlinga. Dette set ein sterk presedens: neste gong eit autoritært regime slår av nettet – i Syria, Myanmar eller andre stader – kan det kome rop om Starlink eller liknande system.

Irans internett-sensur og Starlink si påverknad

Irans regime har lenge utøvd streng kontroll over cyberspace. Internett-sensur i Iran omfattar blokkering av tusenvis av nettsider (frå sosiale medium som Twitter, Facebook, Instagram til mange nyheitsnettstader), struping av farten, og overvaking av nettrafikk. I sensitive periodar nøler ikkje staten med nesten total nedstenging. Allereie i 2022 dokumenterte menneskerettsgruppa Access Now “18 nettnedstengingar i Iran – nesten alle i samband med landsdekkande protestar.” whyy.org Dette spente frå regionale utkoplingar (t.d. kutting av mobildata i urolege provinsar) til nasjonale curfew på nett under protesttoppar. Regimet har også satsa på eit såkalla Nasjonalt informasjonsnettverk, eit intranett som kan halde kritiske tenester (bank, offentlege tenester) i gang nasjonalt, men likevel skjere Iran av frå verda – ein «drep-knapp»-arkitektur for å isolere Iran.

Med dette som bakteppe er Starlink si ankomst i Iran ein potensiell «game-changer» i katt-og-mus-spelet rundt sensur. Iranske brukarar har tradisjonelt brukt VPN, proxies og ulike program for å nå blokkerte appar som Telegram eller WhatsApp whyy.org. Men desse løysingane går framleis via det lokale nettet, som regimet kan strupe eller kutte heilt. Starlink, derimot, sender nett frå utanfor Irans grenser, og omgår statlege filter. Så lenge brukaren har fridom til å sette opp tallerkenen og tenesta er aktivert, kan ikkje styresmaktene filtrere kva nettsider dei besøkjer – det er ei ufiltrert linje. Dette gjer Irans kjende “filternet” uverksamt for desse brukarane. Det undergrev også den “digitale muren” styresmaktene baserer seg på for å stoppe informasjonsflyt inn og ut. Nyheiter om overgrep eller korrupsjon kan potensielt komme ut sjølv under nedstenging, via Starlink-brukarar som deler videoar og rapportar. For eksempel, under protestane i november 2019 blei Iran i praksis mørklagd på nettet – hundrevis vart drepne i det skjulte. Ved framtidig uro kan brei Starlink-bruk gjere slike informasjonsblackout mykje vanskelegare for myndigheitene, og auke gjennomsikt og ansvarlegheit.

Det sagt, regimet vil tilpasse seg. Vi har allereie nemnt risikoen for fysiske represaliar og juridisk straff for Starlink-brukarar. Vi kan òg sjå Iran trappa opp tekniske mottiltak, som meir aggressiv radiojamming. (Iran har erfaring med å jamme satellitt-TV-sendingar, men Starlink sine spreidde signal og nettverksredundans gjer det til eit vanskelegare mål.) Det er òg frykt for signaltriangulering: tryggingsstyrkar kan prøva å lokalisera aktive Starlink-terminalar med radiopeiling og så slå til mot desse stadene. I krigssoner som Ukraina har russiske styrkar visstnok prøvd å peile seg inn mot Starlink-oppsignal for å bomba desse posisjonane time.com. Demonstrantar i Iran uroar seg for liknande taktikkar – ein Starlink-tallerken kan teoretisk vera eit fyrtårn viss regimet tek i bruk avansert utstyr for å skanna etter dei. SpaceX har ikkje sagt mykje om motjamming-tiltak, men Musk har fortalt at dei har måtte innovera forbi russisk jamming i Ukraina. Iranske brukarar har òg vore forsiktige: nokre gøymer den særmerkte Starlink-tallerkenen (til dømes ved å måla den eller skjula den i satellitt-TV-anlegg for å unngå oppdaging) reddit.com.

Ei anna spanande utvikling er komande satellitt-til-smarttelefon-tenester. SpaceX har varsla planar for Starlink Direct-to-Cell-teneste innan 2024–25, der dei går saman med mobiloperatørar for å kopla vanlege mobiltelefonar direkte til satellittar for tekstmeldingar (og etter kvart samtaler/data) meforum.org. Om slik teknologi blir moden, kan det snu internettkontrollen på hovudet – for då kan kvar einaste smarttelefon potensielt omgå lokale nettverk, utan å trenga ei Starlink-tallerken. Tenk deg eit Iran (eller Kina, eller Nord-Korea) der folk sine telefonar kan kopla til eit satellittnett over hovudet, utanfor styresmaktene si kontroll. Autoritære regime ville stå overfor eit endå større mareritt, då deira evne til å overvaka og filtrera kommunikasjon ville rase. Sjølvsagt kunne dei svara med å forby eller jamma visse telefonmodellaar, eller skjerma landet kraftig mot satellittsignal (teknisk og fysisk ein enorm utfordring). Denne kapprustinga vil truleg intensiverast. Iransk leiing undersøkjer allereie “Cyber Freedom Areas” (ifølgje somme rapportar) – eigentleg forsøk på å laga kontrollerte soner der internettet er ope, men overvaka, for å lokka folk vekk frå ulovlege satellittlenker. Det er eit teikn på at dei veit status quo for kontroll er under press.

Framtida: Satellittar, Suverenitet og Nettfridom

Starlink-episoden i Iran er eit veiskilje som reiser store spørsmål om framtida for nettfridom og statleg suverenitet. For borgarar under undertrykkjande regime gir det eit freistande glimt av frigjering: ein usensurerbar internettkanal som styresmaktene ikkje lett kan kutte. For desse regima er det ei åtvaring – tradisjonell sensur og nedstenging blir forbigått av teknologien. Som artiklane i journee-mondiale klokt peika på, “kvar autoritært regime veit no at informasjons-mørklegging står overfor potensiell omgåing frå privatsektoren,” og dei blir tvinga til å tenkje nytt kring strategiane journee-mondiale.com journee-mondiale.com. Vi kan venta at autoritære statar aukar innsatsen mot dette (enten juridisk, teknisk eller med maktbruk) for å hindra at satellitt-internett undergrev deira kontroll.

På den andre sida kan demokratiske regjeringar og internasjonale organisasjonar sjå på satellitt-internett som eit nytt verktøy for mjuk makt eller humanitærhjelp. USA støtta tydeleg Starlink-bruk i Iran – faktisk justerte det amerikanske finansdepartementet sanksjonane i 2022 for å “auka støtta til internettfridom i Iran”, og skapte unntak som lét Starlink-utstyr og -tenester nå iranarar reuters.com. Toppfolk la det fram som støtte til det iranske folket mot informasjonstvang frå eiga regjering. Kanskje blir det å levere satellitt-internett i framtida standardrespons frå det internasjonale samfunnet når eit autokrati prøver å kople landet frå kommunikasjon – eit slags “digitalt luftbru” for tilknyting.

Samtidig er dette òg eit ullent område. Når blir det å gje internettaksess ei form for utanlandsk innblanding? Iran ser det heilt klart slik – og skuldar Musk (og indirekte USA) for å bryte deira suverenitet. Vi er i ukjent terreng der eit privat selskap – med eit tastetrykk – kan projisere innverknad innanfor eit anna lands grenser i sanntid, utan å sende soldatar eller slippe flygeblad. Nokre har døpt dette “digital diplomati” eller endå ein ny type informasjonskrigføring. Journee-mondiale-artikkelen skildra det som “teknologi blir diplomati” og private aktørar med “statslik innverknad utan tradisjonelle diplomatiske rammer.” journee-mondiale.com journee-mondiale.com Faktisk viska Musks inngripen i Iran ut grensa mellom ein kommersiell teneste og utanrikspolitisk handling.

Denne presedensen kan få andre teknologiselskap (eller deira toppleiarar) til å ta meir aktivistiske roller – eller motsett skremme dei vekk av frykt for motreaksjonar. Musk sitt høge profil gjer Starlink til eit spesielt tilfelle; ikkje alle selskap ville våga å utfordra eit fiendtleg regime. Dessutan har Musk fleirsidige motiv – han likar sitt libertarianske, ytringsfridomsvenlege image, men han har òg globale forretningsinteresser (Tesla, til dømes, opererer i marknader som Kina der nettfridom er sensitivt). Kor konsekvent Starlink blir brukt for å fremja opent internett, er eit ope spørsmål.

Vi bør òg tenkje på “militariseringa”: viss private satellittar blir rutine for å hjelpa dissidentar eller eine sida i ein konflikt, kan motstandarregime byrja retta seg mot desse objekta. Den russiske trusselen mot kommersielle satellittar er eitt døme reuters.com. Det er òg uro for at selskap som SpaceX sjølve kan bli mål for statssponsa cyberangrep eller sanksjonar. I Iran-tilfellet kan ikkje Iran lett slå til mot satellittar, men dei kan trakassera SpaceX på andre måtar – til dømes ved å fengsla medarbeidarar frå SpaceX eller Tesla om dei ein gong reiser dit, eller gjennom dataangrep mot Starlink-infrastruktur. Dei kan òg jobba for å få på plass internasjonal regulering av satellittinternett. ITU-diskusjonane peikar mot ein veksande kamp i diplomatiet om kven som eig cyberhimmelen.

For globale nettfridomstilhengarar er Iran-Starlink-historia stort sett ein siger – det heldt informasjonsstraumen oppe og gav folk håp. Hadi Ghaemi ved Center for Human Rights in Iran sa i 2022 at Starlink “ville vore eit tidsskifte for sivilsamfunnet… Den islamske republikken sitt interne internett ville bli forelda.” (Sitat via CNN). Under protestane i 2022 kunne heller ikkje verda ha sett bilete av kvinner som brann slør, dersom det ikkje var for dei få Starlink-brukarane som lasta opp video då mobildataen var kutta. Sameleis i 2025: meldingane frå innsida av Iran under Israel-Iran-samanstøytane kom truleg via Starlink-brukarar. I så måte gav Starlink eit verkeleg slag mot sensuren.

Men det er ikkje noko universalmiddel. Internettfridom handlar til sjuande og sist om folk, ikkje berre teknologi. Autoritære regime kan halda på kontrollen med rein makt – stengja basestasjonar, arrestera alle som blir mistenkt for ei antenne, torturera folk for passord. Vi har sett i Iran at digital motstand må kombinerast med fysiske tryggingstiltak. Regimets strategi kan utvikle seg: heller enn lange riksdekkjande nedstengingar som innbyr til tiltak som Starlink, vil dei kanskje nytta meir selektive, regionale nedslakkingar eller surre nettet ned til nesten ingenting (noko som frustrerer brukarane utan å få global merksemd). Dei kunne investera i eiga satellitt-teknologi eller alternative nettverk (Russland og Kina bygd på eigne satellittkonstellasjonar – sjølvsagt statskontrollerte).

Frå eit framtidsutsikt-ståstad kan vi førestille oss ei verd om 5–10 år der satellitt-internett er allstadvarande – ikkje berre tilbydd av Starlink, men også Amazon sitt Project Kuiper, Europas planlagde konstellasjonar, Kinas GNSS-satellittar, osb. Om fleire tilbydarar finst, vil det vera endå vanskelegare for regima å blokkere alle kjelder. Kanskje kjem vi til å sjå internasjonale normer utvikle seg: traktatar eller FN-retningsliner for å sikre nettaksess i kriser, for å unngå mistyding som aggresjon. Allereie no, etter Starlink-bruken i Ukraina, diskuterte det amerikanske forsvarsdepartementet å kontraktera for garantert tilgang, så dei ikkje blir avhengige av éin manns avgjerd.

For å avslutte: påstanden om at “Elon Musk omgår Irans totale internett-blackout med 20.000 gøymde Starlink-terminalar” held mål ved nærare etterprøving. Pålitelege kjelder stadfestar at i juni 2025 aktiverte Musk Starlink over Iran, og om lag 20.000 hemmelege terminalar – smugla inn over dei to føregåande åra – lét tusenvis av iranarar få attgang til det usensurerte nettet ndtv.com economictimes.indiatimes.com. Hovudstraumsmedia, frå Reuters til regionale kjelder, har dokumentert dette, og både embetsfolk og ekspertar stadfestar hendinga. Episoden markerer eit milepæl i kampen mellom tilkopling og sensur. Som ein israelsk kommentator tørt formulerte det: Starlink har blitt eit “frigjeringsmaskin” mot nett-tyranni iranintl.com. Om dette er eit eingongstilfelle eller starten på ein ny æra der satellittnettverk rutinemessig gjenomborer digitale jernteppe står att å sjå. Men éin ting er klart: maktbalansen mellom autoritære regime og fri informasjonsflyt har skifta, om berre med nokre få gradar, takka vera slike som Starlink. Og for millionar som lengtar etter usensurert internett, gir desse gradane – frakta av tusenvis av små satellittar over himmelen – eit håpets fyrtårn.

Kjelder

• Reuters – “Elon Musk seier rundt 100 Starlinks er no aktive i Iran” (27. des 2022) reuters.com reuters.com
• Reuters – “Musk seier han vil aktivere Starlink midt under protestar i Iran” (23. sept 2022) reuters.com reuters.com
• Reuters – “Elon Musk møtte Irans FN-ambassadør, rapporterer NYT” (14. nov 2024) reuters.com
• Reuters – “US-finansdepartementet seier noko satellitt-internettutstyr kan eksporterast til Iran” (20. sept 2022) reuters.com
• Iran International – “100 000 iranarar bruker Starlink for å omgå internett-restriksjonar” (6. jan 2025) iranintl.com iranintl.com
• Iran International – “Gjer Starlink Irans internett-sensur nyttelaus?” (10. sept 2024) iranintl.com iranintl.com
• Forbes – “Inne i Irans blomstrande svartebørs for Starlink-terminalar” (18. des 2024) irantimes.com irantimes.com
• Economic Times (India) – “Elon Musks Starlink aktivert i Iran under spenningar” (15. juni 2025) economictimes.indiatimes.com economictimes.indiatimes.com
• NDTV – “Elon Musks Starlink aktiverer satellitt-internett-teneste i Iran…” (15. juni 2025) ndtv.com ndtv.com
• Times of Israel – Liveblogg: Musk seier han aktiverte Starlink etter at Iran kappa internett (15. juni 2025) timesofisrael.com timesofisrael.com
• Iran International – “Musk seier ‘straumen er på’… Starlink-internett aktivt over Iran” (14. juni 2025) iranintl.com
• Unilad Tech – “Aktivistar ber Musk fjerne Starlink-avgift etter aktivering i Iran” (17. juni 2025) uniladtech.com uniladtech.com
• WANA News (Iran) – “ITU stadfester Irans territoriale rettar i Starlink-saka” (9. apr 2025) wanaen.com wanaen.com
• Reuters – “Russland åtvarar Vesten: Vi kan sikte på dykkar kommersielle satellittar” (27. okt 2022) reuters.com
• Reuters – “Polen betaler for Ukraina sin Starlink… levert 20 000 einingar” (22. feb 2025) reuters.com reuters.com
• TIME – “Korleis aktivistar får Elon Musks Starlink til demonstrantar i Iran” (jan 2023) time.com time.com