Wi-Fi, leidningar & himmelen: Det fulle biletet av internettilgang i Bangladesh

Bangladesh har hatt ein rask vekst i tilgang til internett det siste tiåret. Per desember 2023 hadde landet om lag 131 millionar internettabonnement, ein auke på 7 millionar berre det året wicinternet.org. Det store fleirtalet er mobilbrukarar (118,5 millionar), medan om lag 12,9 millionar har fast breidband wicinternet.org. Det vil seie at dei fleste får tilgang til internett via mobilnett, mens langt færre brukar heime- eller fastforbindelse. Når det gjeld kor stor del av befolkninga som har tilgang, estimerer ein at 77–78 millionar menneske (om lag 44–45 % av folketalet) brukte internett tidleg i 2025 datareportal.com. Denne dekningsprosenten viser stor vekst, men over halvparten av bangladesharane er framleis offline. Veksten er positiv – til dømes dobla talet på internetbrukarar seg frå 54 millionar i 2015 til over 108 millionar i 2020 thefinancialexpress.com.bd – men å oppnå universell tilgang er framleis eit pågåande arbeid.

Generelt er internett-tilgang i Bangladesh prega av stor avhengnad av mobilt breiband, rimelege datapakker og samla bruk i urbane område. Bruken av mobiltelefon har auka kraftig under regjeringas “Digital Bangladesh”-initiativ, som starta i 2009. Tilbake då hadde berre om lag 20 millionar bangladesharar mobiltelefon; i dag brukar over 120 millionar mobiltelefonar, noko som driv bruken av mobildata netmission.asia. Myndigheitene si satsing på digitalisering og IKT-utvikling har ført til 5 275 digitale senter over heile landet (one-stop tenestesenter), som har levert digitale tenester over 120 millionar gongar til innbyggjarar, samt registrert titals millionar fødslar på nett netmission.asia. Desse milepælane viser kor langt landet har kome med å få folk på nett. Likevel finst det utfordringar som skil mellom by og land, og kvalitet på tenestene – noko vi skal sjå nærare på. Alt i alt er internettlandskapet i Bangladesh prega av rask vekst og store moglegheiter, men òg av hol i infrastruktur og tilgang som både politikarar og næring no ynskjer å løyse.

Internettinfrastruktur: Mobilnett, Fiberoptikk og Breiband

Infrastrukturen for internett i Bangladesh kviler på tre hovudpilarar: utbreidde mobilnett, eit veksande fiberoptisk stamnett og eit utviklande breibandnett (fastnet). Mobilnettet er den viktigaste internett-tilgangen for dei fleste bangladesharar, takka vere fire store mobiloperatørar som dekker heile landet. Grameenphone, Robi Axiata, Banglalink og Teletalk hadde til saman over 190 millionar mobilabonnement ved utgangen av 2023 wicinternet.org – eit tal som er høgare enn folketalet (fordi mange brukar fleire SIM-kort). Desse operatørane har bygd ut store 2G/3G/4G-nettverk. Særleg 4G LTE dekkar no fleirtalet av folket (mest i byar og halvt-urbane strøk), og sjølv 3G-tenester er tilgjengeleg i svært avsidesliggjande område. Praktisk talt alle i Bangladesh har tilgang til mobilnettsignal, noko som også viser igjen i globale indeksar der Bangladesh får gode poeng for dekning av mobilnett ficci.org.bd. Særleg har denne dekninga vore viktig for å knyte bygdesamfunn til internett via trådlaus breiband.

Tabell 1: Store Mobilnettoperatørar i Bangladesh (Abonnentar per des 2023) wicinternet.org

Mobiloperatør	Abonnentar (millionar)
Grameenphone (Telenor)	82,20
Robi Axiata (inkludert Airtel)	58,67
Banglalink (Veon)	43,48
Teletalk (statseigd)	6,46

Kjelde: Bangladesh Telecommunication Regulatory Commission (BTRC) data wicinternet.org. (Abonnentar inkluderer aktive SIM-kort; mange brukar fleire abonnement.)

Ved sida av mobilnettet har Bangladesh investert i fiberoptisk transmisjonsnett, som utgjer ryggraden for både mobilnett og fast breiband. Sidan landet innførte Nasjonalt transmisjonsnett (NTTN-løyve) i 2009 har Bangladesh lagt eit omfattande fiber-tilbod. Ved midten av 2023 var det om lag 153 400 km fiberkabel (omtrent 80 600 km luftstrekt og 72 800 km nedgraven) ficci.org.bd. Dette fibernettet knyter saman alle 64 distriktsenter og mange upazila (del-distrikt), og gjer det mogleg å overføre store datamengder over heile landet. Likevel er kvaliteten på nettet eit problem – over halvparten av eksisterande fiberkablar er rekna som mindre gode eller ikkje “telekom-grad”, noko som gir dårlegare 4G/5G-kvalitet enkelte stader ficci.org.bd. Mykje av fiberen er strekt i luft (på stolpar) og er sårbar for avbrot, vêr og høg latency, medan nedgravd fiber veks men framleis er utilstrekkeleg. Myndigheitene erkjenner denne svakheita; prosjekt er sett i gong for å oppgradere og bygge ut fibernettet. Eitt nasjonalt prosjekt vedteke i 2022 skal leggje 3 144 km ny nedgravd fiber og forbetre overføringsutstyr, med mål om 100 Gbps datakapastiet på kvart upazila-nivå innan 2024 dhakatribune.com dhakatribune.com. Desse betra løysingane er meint å styrkje nettet for komande 5G og fiber-til-heimen-tenester, slik at ryggraden held tritt med auka trafikkpågang.

Internasjonalt er Bangladesh knytt til resten av verda via fleire undersjøiske fiberoptiske kablar. Den første kabelen (SEA-ME-WE 4) kom i drift i 2005 og den andre (SEA-ME-WE 5) i 2017 dhakatribune.com. Desse gir til saman ein bandbreiddekapasitet på om lag 2 600 Gbps (frå 2020) for internasjonal overføring dhakatribune.com. Bruken av internasjonal bandbreidde har aukat raskt – frå berre 300 Gbps i 2016 til rundt 1 600 Gbps i 2020 dhakatribune.com, og stig stadig med meir 4G-bruk. For å møte framtidig behov er ein tredje undersjøisk kabel (SEA-ME-WE 6) under bygging, og skal etter planen vere operativ i 2024. Denne nye kabelen vil gi heile 7 200 Gbps (7,2 Tbps) ekstra kapasitet, styrkje Bangladesh sin totale internasjonale bandbreidde og gi redundans dhakatribune.com. SEA-ME-WE 6 vil knyte Bangladesh direkte til Singapore og Frankrike (blant andre landepunkt), og sikre raskare og meir stabil tilgang til globale internettsentra dhakatribune.com. I tillegg til desse kabelane frå konsortium, kjem òg det private næringslivet inn – til dømes utviklar regionale selskap det første privateigde undersjøisk-kabel-forbindelsen mellom Bangladesh og Singapore consultancy.asia. Meir internasjonal bandbreidde vil gi betre fart og driftssikkerheit for brukarane – og dessutan høve til at Bangladesh kan selje bandbreidde til naboland (allereie i dag leverar Bangladesh nettbandbreidde til delar av nordaust-India, og planar finst for å levere til Bhutan og fleire) dhakatribune.com.

Breiband (fastlinje-)tilgang i Bangladesh er framleis under utvikling samanlikna med mobil. Fast breibandsnettverk består av tusenvis av Internett-tenesteleverandørar (ISP-ar) – frå landsdekkjande operatørar til små, lokale kabelinternettselskap. Desse ISP-ane leverer typisk internett til heimar og bedrifter via fiberoptiske eller kabelbaserte liner (i urbane område) eller trådlause radiosamband. Den statlege Bangladesh Telecommunications Company Limited (BTCL) tilbyr òg ADSL/fiber-breiband enkelte stader, men det er dei private ISP-ane som dominerer marknaden. Ved utgangen av 2023 hadde Bangladesh om lag 12,9 millionar fastbreiband-abonnement wicinternet.org, noko som tilsvarer at omlag 7% av befolkninga har ein kablet/trådlaus breibandstilkobling heime. Dette er ei relativt låg husstandsdekning og gjenspeglar at breiband hovudsakleg er urbant – det er mest tilgjengeleg i byar og større tettstader. Dei siste åra har fiber-til-heimen (FTTH)-tilkobling vakse i byar som Dhaka og Chittagong, med ISP-ar som tilbyr rimelege pakkar (t.d. 20–50 Mbps-abonnement for rundt 800–1500 taka, eller $8–15, pr. månad). Breibandsmarknaden er blitt svært konkurranseprega, noko som har ført til fallande prisar og betra kvalitet. Merk at i takt med rask ekspansjon har mobiloperatørane sjølve byrja å gå inn på fastbreibandsmarknaden: I 2023–24 lanserte alle tre private mobiloperatørane (Grameenphone, Banglalink og Robi) Fast Wireless Access (FWA)-tenester som gir trådlaus Wi-Fi heime via 4G/5G-nettverk thedailystar.net thedailystar.net. Til dømes lèt Grameenphone sitt nye «GPFi»-tilbod og Banglalink si trådlause ruter-teneste kundar få uavgrensa internett heime utan fysisk kabel – i røynda via mobilnettet. Myndigheitene har oppdatert retningslinjene for å tillate slike tenester thedailystar.net, og trenden aukar konkurransen mellom tradisjonelle ISP-ar og mobiloperatørar innan heimemarknaden for internett thedailystar.net. Breibandsinfrastrukturen er såleis ein miks av fiberkablar, Wi-Fi og mobilteknologi – alle med mål om å levere raskare internett til brukarane. Sommaren 2024 var verdien på breibandsmarknaden om lag 8000 crore taka (~800 millionar USD) og veks raskt thedailystar.net, noko som tyder på sterk etterspurnad etter høghastigheitstilkoblingar utover mobiltelefonar.

Oppsummert: Den bangladeshiske internettinfrastrukturen utviklar seg raskt på fleire frontar. Mobilnettet er ryggrada i tilgangen (med utbreidd 4G og nært føreståande 5G), fiber-optisk infrastruktur er i vekst for å støtte høgare kapasitet, og ISP-sektoren for fast breiband blomstrar, særleg i byane. Vidare investeringar i fiberkvalitet, tårninfrastruktur og internasjonal bandbredde er kritisk for betre tenestekvalitet. Både styresmaktene og private aktørar er aktive her, og legg det bokstavlege grunnlaget for neste generasjon digitale tenester.

By mot land: Tilgjenge og utbreiing

Trass stor framgang i utbygginga, er det ein markant digital kløft mellom bygd og by i Bangladesh. Internett-tilgang og -bruk er mykje meir vanleg i byane enn på landsbygda. Ifølgje ei undersøking frå Bangladesh Bureau of Statistics (BBS) i 2024 brukte berre 36,5 % av folk på landsbygda internett, mot 71,4 % i byane dhakatribune.com. Med andre ord: Byfolk har omtrent dobbelt så stor sannsyn som bygdefolk for å vere på nett. Dette syner at dekning og internettgjennomtrenging på landsbygda heng sterkt etter byane.

Fleire årsaker driv dette by-land-gapet. Infrastruktur er ei hovudutfordring – landsbygda har ofte lågare tettleik av basestasjonar, fiber og påliteleg straum enn byane. Sjølv om mobildekninga rekk dei fleste, kan tenestekvaliteten (t.d. 4G-dekning og bandbreidde) vere dårlegare i avsidesliggande landsbyar, og mange stader har framleis berre 2G/3G. I tillegg har langt færre hushald på landet breiband eller Wi-Fi fordi få ISP-ar har bygd ut fiber/kabel der det bur lite folk og er dyrt å drive. Låg digital kompetanse og inntektsnivå speler òg inn dhakatribune.com. Ekspertar syner til at mange på landsbygda har avgrensa kompetanse eller kunnskap om internett, og somme som kunne ha nytte, har ikkje råd til dingsar eller datakort. Fattigdommen er òg høgare i distriktsområda, så sjølv Bangladesh sine relativt låge dataprisar kan vere ei byrde for låginntektsfamiliar. Desse økonomiske og utdanningsmessige barrierane fører til at sjølv der dekninga er på plass, er internettbruken låg.

Konsekvensane av dette er tydelege – bygdesamfunn har dårlegare tilgang på informasjon, læringsressursar, netthandel og offentlege tenester, noko som kan forsterke sosioøkonomiske skilnader. Myndigheitene har anerkjent denne utfordringa og sett i gang tiltak for å brua by-land-gapet. Eit hovudprogram er “Mitt Landsby – Min By”-initiativet, som skal gi alle rurale område høghastigheitsnett og byliknande tenester i landsbyane a4ai.org. I tråd med dette er det etablert hundrevis av Union Digital Centers (UDC-ar) på lokalt nivå, som gir bygdefolk tilgang til nettenester som telemedisin, digitale betalingar og eksamenspåmelding. Staten finansierer òg utbyggingsprosjekt i underbetente område via regulatøren sitt Social Obligation Fund. Til dømes vart det i 2022 sett av 2026 crore taka for å kople haor (våtmarksområde), øyer og fjellstrøk som var “utan telekommunikasjonstilgang” thedailystar.net. Dette prosjektet omfattar fiber til avsidesliggande underdistrikt, bygging av mobilmaster frå Teletalk i ulende strøk, og til og med bruk av satellitt når bakkenett ikkje er mogleg thedailystar.net thedailystar.net. Særleg nytta ein Bangabandhu-satellitt 1 (landets første kommunikasjonssatellitt) for å kople små øyer og sandbankar til breiband som ein del av dette thedailystar.net.

Desse tiltaka gjer landsbygda meir tilkopla etter kvart. Tala frå BBS ovanfor tyder på at over ein tredel av bygdefolk no er på nett – ei stor auke frå tidlegare (t.d. låg landsbygdinternettbruken på under 20 % for ti år sidan). Likevel er avstanden til byane stor. Begrensa infrastruktur, låg digital kompetanse og økonomiske barrierar på landsbygda er fortsatt store utfordringar for at Bangladesh skal få full digital inkludering dhakatribune.com. Styresmaktene er klåre på at å minske denne digitale kløfta er avgjerande for rettferdig utvikling – alle, også bygdefolk, skal ha tilgang på helsetenester, fjernundervisning og marknadsinformasjon. Oppsummert er nettilgangen langt høgare i byane enn på landsbygda i Bangladesh, men målretta program og nye teknologiar (som satellittbreiband og 5G) gir håp om ein mindre skilnad i åra som kjem.

Viktige tenesteleverandørar og mobiloperatørar

Tilgangen på internett i Bangladesh vert levert av ein kombinasjon av teleoperatørar og internettleverandørar, med ulike roller. På mobilesida dominerer fire operatørar, medan det på fast breiband-sida er hundrevis av ISP-ar (ingen har lendevis dominans slik som mobiloperatørane).

Mobilnettoperatørar (MNO-ar): Dei «fire store» mobilaktørane er Grameenphone (GP), Robi Axiata, Banglalink og Teletalk. Grameenphone – eit dotterselskap av Telenor i Noreg – er størst med over 82 millionar kundar wicinternet.org og kjend for breiast dekning. Robi Axiata (del av Axiata Group i Malaysia, fusjonert med Airtel Bangladesh i 2016) er nest størst med om lag 59 millionar kundar wicinternet.org. Banglalink (eigd av VEON) følgjer med ca. 43 millionar brukarar, og Teletalk (statleg) har rundt 6,5 millionar wicinternet.org. Til saman dekker desse operatørane nær 100 % av folket når det gjeld tale/SMS og omfattande 3G/4G datanettverk. Grameenphone melder åleine at dei dekkjer over 99 % av folket. Dei tre private er utanlandskeigde og kjem med store investeringar og teknisk kompetanse, medan statlege Teletalk ofte har myndigheitsinitierte prosjekt (t.d. først med 5G-pilot). Konkurransen mellom operatørane er hard, særleg om mobilkundane sine dataabonnement. Denne konkurransen har gitt låge dataprisar og kontinuerlege nettverksoppgraderingar.

Når det gjeld tenester, tilbyr alle operatørar 2G (taletelefon, EDGE-data), 3G og 4G LTE-tenester. 4G, lansert i 2018, er no standarden for data i byar og tettstader; innan 2023 hadde alle fire operatørane rulla ut tusenvis av 4G-basestasjonar. Samtalekvalitet og datakvalitet varierer etter operatør og stad – til dømes vart Banglalink nyleg vurdert til å ha det raskaste mobilnettet i Bangladesh, med 89 % av testane sine som oppnådde minst 5 Mbps nedlasting newagebd.net. Grameenphone, som er kjent for dekning, har litt lågare fart men meir pålitelegheit i avsidesliggande område. Robi (inkludert Airtel-merkevaren) ligg ein stad midt i mellom. Teletalk, med avgrensa spektrum og finansiering, heng etter på dekning og fart, og fungerer hovudsakleg som eit reserve-nettverk eller nisjeaktør (det er populært for nokre offentleg tilsette-pakkar og i nokre få rurale område der det har prosjekt).

Landskapet for fasttelefon- og breidbandstilbydarar er ganske annleis. Bangladesh har ingen tidlegare statsmonopolist innan internett (BTCL, etterfølgjaren til det statlege teleselskapet, tilbyr noko DSL/fiber, men det er smått). I staden opererer hundrevis av private internettleverandørar (ISP) i heile landet. Mange av desse er små verksemder som berre tener éin by eller eitt nabolag, ofte ved å trekkje fiber eller kabel direkte til heimane. Det finst likevel nokre større ISP-ar med større rekkevidde. Til dømes har Link3, ISP Association-medlemar som AmberIT, DigiNet, BDCOM, ADN og fleire bygga nettverk i fleire byar og tettstader. BDCOM er spesielt blant dei største og driv eit omfattande nasjonalt nettverk, og tilbyr til og med bakhnatt til mindre ISP-ar businessinspection.com.bd. Desse ISP-ane koplar seg vanlegvis til verdsnettet via eit fåtal International Internet Gateways (IIGs) lisensiert av staten, og leiger ofte fiberkapasitet frå NTTN-selskap eller frå straum/fjernbanefibernett.

Fordi marknaden for fast breiband er fragmentert, finst det ikkje éin «marknadsleiar» slik som i mobilsektoren. Innan breiband er det ulike ISP-ar som dominerer ulike stader. Til dømes i Dhaka har eit fåtal ISP-ar fleirtalet av heimebrukarane, medan det i Chittagong eller Sylhet gjerne er andre aktørar som leiar. Breibandpakkane som blir tilbudt er ganske rimelege samanlikna med internasjonale standardar: ein gjennomsnittleg husstand kan få 10 Mbps ubegrensa for rundt 600 taka ($6) eller 20–30 Mbps for 800–1200 taka ($8–12) i månaden frå mange leverandørar. Ofte inkluderer desse pakkane lokalt mellomlager (caching) eller BDIX (lokal internettutveksling) som gir endå høgare fart på bangladeshisk innhald. Dette har stimulert eit levande lokalt internettøkosystem – brukarane forbrukar mykje YouTube, Facebook og lokale straumetenester, og lokale datasentre bufrear populært innhald for å redusere internasjonalt breibandforbruk.

Ein interessant utvikling er konvergensen mellom mobiloperatørar og breiband. Som tidlegare nemnt, lanserer mobiloperatørane heimeinternett-tenester basert på sine mobilnett (FWA). I midten av 2024 byrja Grameenphone, Banglalink og Robi alle testing av trådlaus breiband. Grameenphones «GPFi Unlimited» og Banglalinks ruterpakkar gjer at ein husstand kan få rask internettilgang via eit spesielt 4G-modem, utan å vente på fiber thedailystar.net thedailystar.net. Robi introduserer også ei liknande teneste. Desse tilboda viskar ut skiljet mellom tradisjonell mobil og ISP-tenester – teleoperatørane nyttar sine store nettkapasitetar og ressursar til å ta ein del av breibandmarknaden. Industrien ventar knallhard konkurranse som følgje, med ytterlegare prisfall og press på ISP-ane til å betre servicen thedailystar.net. For forbrukarane er dette positivt: spesielt i mellomstore byar og tettstader får folk fleire val for heimeinternett (hvis det manglar ein god lokal ISP, kan mobilløysing fylle behovet).

Oppsummert er Grameenphone, Robi, Banglalink og Teletalk dei sentrale aktørane for mobilt internett, medan ingen einskild ISP dominerer breiband – eit konkurranseprega utval leverandørar betener marknaden. Alle desse aktørane, store og små, bidreg til Bangladeshs tilkopling. Samarbeid blir òg sett (ISP-ar brukar ofte mobiloperatørar sitt utstyr for siste del av levering – «last mile» – og mobiloperatørar leiger fiber frå NTTN-selskap). Økosystemet er dynamisk, og grensene mellom mobil- og fastnett overlappande i aukande grad i takt med teknologiutviklinga.

Prisar og fart på internett

Eit særpreg ved det bangladeshiske internettlandskapet er låge datakostnader. Mobilt internett er blant dei billegaste i verda. Ifølge ei global undersøking av dataprisar (Cable.co.uk sin rapport for 2022) rangerte Bangladesh som det 12. billegaste landet for mobildata dhakatribune.com. Gjennomsnittsprisen for 1 GB mobildata i Bangladesh var om lag $0,32 (33 taka) i 2022 dhakatribune.com. Til samanlikning låg India på $0,17/GB (5. plass), Nepal $0,21 (10.), Sri Lanka $0,25 (11.) og Pakistan $0,29 (13.) dhakatribune.com – Sør-Asia har generelt svært låge datakostnader. Låge prisar gjer at sjølv dei med låg inntekt ofte har råd til grunnleggande internettpakkar (t.d. månadspakkar til sosiale medium for rundt éin dollar eller mindre). Hovudgrunnen er hard konkurranse og avhengnad av mobilt nett. Med over hundre millionar brukarar og fleire operatørar som kjempar om marknadsdelar, har datapakkar blitt eit volumprodukt med låg margin. Sidan fast breiband ikkje er utbreidd, er mobildata den viktigaste måten å gå på nett for dei fleste, og ein «overmetta» marknad pressar prisane ned dhakatribune.com. Kort sagt har Bangladesh (i likskap med India) nytta stordriftsfordelar og konkurranse for å halde internettprisen per GB svært låg, noko som er positivt for den digitale inkluderinga.

Baksida har lenge vore at låg pris inneber lågare fart og kvalitet. Gjennomsnittsfarten på internett i Bangladesh – både mobil og fast – har tradisjonelt vore lågare enn det globale snittet. I 2022 låg Bangladesh på 125. plass av 139 land i mobil datafart, med ei gjennomsnittleg nedlastingsfart på rundt 11,7 Mbps dhakatribune.com. Då låg landet bak nabolanda Nepal, Pakistan, Sri Lanka og India, som (noko overraskande) låg rundt plass 115–118 på den lista dhakatribune.com. Den gode nyheita er at hastigheitene i Bangladesh har auka betrakteleg dei siste åra. Etter kvart som 4G-nettverk er bygd ut og fiber-baknett blitt betre, har farten på mobilt breiband stige. Ved slutten av 2024 hadde Bangladesh betre seg til 88. plass på Ooklas Speedtest Global Index for mobilt internett newagebd.net. Gjennomsnittleg mobildata-fart nådde 28,26 Mbps i november 2024, opp frå 27,5 Mbps månaden før newagebd.net. 28 Mbps er ikkje spesielt høgt, men det er ein klar betring som har ført Bangladesh forbi nokre av nabolanda i fart. (Til dømes låg Pakistan på 97. plass og Sri Lanka på 100. i november 2024, noko som indikerer at deira fart var litt lågare enn Bangladesh newagebd.net.) Merk at India har skote fart med utrulling av 5G – mobilgjennomsnittet ligg der på om lag 100,8 Mbps (25. plass) i verda newagebd.net. Så Bangladesh har framleis eit gap til India og til nokre avanserte marknader, men tek innpå det globale mediannet.

På fastbreibands-sida har farten òg auka. Mange urbane husstandar har no fiber eller kabeltilkoplingar på fleire titals Mbps. Ifølge Speedtest-statistikk var Bangladeshs median fastbreibandsfart i november 2024 om lag 48,9 Mbps newagebd.net. Landet låg på 99. plass av 155 land på denne lista, ein framgang frå 101. plass tidlegare newagebd.net. Å ligge rundt 50 Mbps plasserer Bangladesh på ein rimeleg plass internasjonalt – ikkje førande, men omtrent på linje med globalt snitt. Nablanda har ulike fastbreibandssituasjonar: India har høgare snitt (over 60 Mbps en.wikipedia.org), Nepal har overraskande høgt snitt på fast (over 70 Mbps) takka vere aggresiv fiberutrulling en.wikipedia.org, medan Sri Lanka faktisk ligg mykje lågare (der brukar mange berre mobil – snittet på fast låg rundt 23 Mbps) en.wikipedia.org. Framgangen i Bangladesh kjem av meir fiber i siste del av nettet og betre kapasitet internasjonalt. Men på landsbygda fins ofte ikkje fast breiband, så desse brukarane får nøye seg med mobilnett, som ofte har lågare fart enn by-Wi-Fi.

Det er òg verdt å nemne faktorane konsistens og kvalitet. Sjølv om gjennomsnittsfartane er som nemnt, opplever mange brukarar variasjon. Omgrepet “breibandskvalitet” omfattar mellom anna forsinking (latency), oppetid, osb. Dei bangladeshiske netta møter utfordringar som straumbrot (last-shedding) som kan forstyrre tilgangen – viss mobilmastar mistar straum for lenge, fell mobildata ut, og viss internettleverandøren (ISP) ikkje har backup, forsvinn heimenettverket. Dette påverkar ofte den opplevde kvaliteten meir enn sjølve farten. Satellitt-internett (omtala seinare) blir sjådd på som ein måte å løyse slike problem ved å tilby alternativ linje thedailystar.net.Når det gjeld prisen for breiband, er kostnaden høgare enn for mobilt nett i absolutte tal, men framleis relativt rimeleg. Ein heimebreibandlinje på 20–25 Mbps utan avgrensing kostar kanskje kring 1000 taka (~10 USD) per månad, noko som er rimeleg for middelklassehushald i byane. Myndigheitene held oppsyn med og griper inn i breibandsprising for å halde han forbrukarvennleg. I 2021 innførte tilsynsmyndigheita retningslinjer for lik pris i heile landet (“One Country, One Rate”-initiativet), som standardiserte pakkar (t.d. 5 Mbps, 10 Mbps, 20 Mbps) til fastsette prispunkt for å hindre overprising utanfor dei største byane. Dette blir ikkje strengt handheva, men markerer ein innsats for lågare breibandstakstar. Det finst mykje indikasjonar på at fleire nå har skaffa seg breiband etter kvart som prisane har gått ned og farten har auka.For å oppsummere: Bangladesh tilbyr internett til svært låg pris per GB, noko som gjer det tilgjengeleg for mange, særleg via mobildata. Fartar som tidlegare var svært låge har betra seg til middels nivå, sjølv om det framleis er rom for å nærme seg globale standardar. Kombinasjonen av låg pris og stadig betre fart peikar mot ei positiv framtid: brukarane får gjort meir på nettet (straumetenester, videosamtalar, e-læring) utan høge kostnader. Politikarane held fast på at internett må vere rimeleg for å nå visjonen “Digital Bangladesh”, og konkurransen i marknaden har til no støtta dette målet.

Statlege politikkar, reguleringar og digitale utviklingsinitiativ

Den bangladeshiske staten har vore sentral i å utvide internettilgang og fremje digitale tenester. Under mottoet “Digital Bangladesh” vart det i 2009 lansert ein omfattande strategi for å transformere landet gjennom teknologi. Denne visjonen, fronta av statsminister Sheikh Hasina, hadde fire hovudpilarar: menneskelege ressursar, digital forvaltning, tilkopling og infrastruktur, og styrking av IKT-industrien netmission.asia. Gjennom det siste tiåret har mange politikkar, prosjekt og reguleringar sprunge ut frå denne visjonen.Digital Bangladesh-initiativet (2009–2021): Fyrst kunngjort i 2008 som eit valmanifest, var målet å minsje det digitale gapet og styrkje innbyggjarane gjennom IKT netmission.asia. Regjeringa gjorde digitalisering til ein politisk prioritet, noko som førte til rask utbygging av IKT-infrastruktur og e-forvaltning. Ved utgangen av 2021 (eit symboltungt år for initiativet) hadde landet nådd mange mål: dei fleste offentlege tenester var heilt eller delvis digitaliserte, internett- og mobilbruk hadde mangedobla seg, og eksporten av IKT-tenester (som programvare) hadde auka mykje netmission.asia. For å leggje til rette for dette, oppretta regjeringa tusenvis av Digitale Senter på kommune- og bydelsnivå, slik at tenester som grunnboksutskrifter, fødselsregistrering, telemedisin og lisensiering vart tilgjengelege på nettet for folk flest. Over “120 millionar tenesteutleveringar” er gjort gjennom desse sentera netmission.asia. Digital Bangladesh-initiativet blir ofte omtalt som ein politisk suksess, fordi det har vorte allemannseige å sjå tilkopling og teknologi som utviklingsverktøy. Initiativet hadde tett koordinering gjennom Access to Information (a2i)-programmet under statsministerens kontor, som starta opp innovasjonar som mobilbetaling og digitale klasserom. Staten innførte òg politikkar for å støtte industrien – til dømes redusert toll på smarttelefonar, etablering av høgteknologiske IT-parkar og ein nasjonal breibandspolitikk (2009) som sette mål for nett over heile landet a4ai.org a4ai.org. (Myndigheitene har peikt på at 2009-politikken treng oppdatering for å ta høgde for nye teknologiar og meir ambisiøse mål for utbreiing a4ai.org a4ai.org.)For å halde oppe framdrifta lanserte regjeringa neste steg: “Smart Bangladesh 2041.” Etter å i stor grad ha oppnådd måla for Digital Bangladesh innan 2021, gjekk det regjerande Awami League-partiet til val i 2024 på å gjere landet til eit “smart” land innan 2041 netmission.asia netmission.asia. Smart Bangladesh legg vekt på avansert teknologi og smarte system – med fire pilarar: Smarte borgarar, smart stat, smart økonomi og smart samfunn netmission.asia. Dette inkluderer framtidsplanar for 5G/6G-nett, IoT (tingenes internett) i infrastruktur, kontantlaus økonomi, tenester baserte på kunstig intelligens og høgteknologisk innovasjon. Allereie har staten sett i gang tiltak under dette: nasjonale smart-ID-kort, planlegging for smarte byar, styrking av datasikkerheit og rammeverk for personvern. “Smart Bangladesh” skal vere blåkopien for digital utvikling dei neste to tiåra, og tek over der Digital Bangladesh slapp.Når det gjeld regulering og styring av internett, er Bangladesh Telecommunication Regulatory Commission (BTRC) den sentrale instansen. BTRC gir ut lisensar (til ISP-ar, mobiloperatørar, IIG-ar, osb.), tildeler frekvensar, og overvaker tenestekvaliteten. BTRC har vore avgjerande for å opne sektoren – for eksempel gjennom auksjonering av 3G og 4G-frekvens i tide (2013 og 2018), og nyleg forbereder dei tildeling av 5G-frekvens. Hausten 2023 la BTRC òg fram retningslinjer for internett-tenester frå satellitt i ikkje-geostasjonær bane (NGSO) (som Starlink), noko som viser vilje til å ta i bruk nye teknologiar jagonews24.com. Samtidig har staten av og til vore streng i møte med nettinnhald og bruk. Lover som Digital Security Act (no Cyber Security Act 2023) har fått kritikk for å kunne innskrenke ytringsfridom på nett og leggje restriksjonar på innhald, offisielt av omsyn til nasjonal tryggleik og kamp mot pornografi netmission.asia. Regjeringa forsvarar slike tiltak som naudsynte for eit trygt digitalt miljø, medan sivilsamfunnet krev betre balanse for at dette ikkje skal hindre innovasjon eller tilgang til informasjon.Eit anna viktig politikkområde er “digital inkludering” og universell tilgang. Bangladesh har forplikta seg til FN sitt Breibandskommisjon-mål for 2030, som seier at breiband skal vere rimeleg og tilgjengeleg for alle a4ai.org. I tråd med dette har staten sett mål, til dømes å kople alle skular til internett innan 2030 a4ai.org og sørgje for at inga bygd står utan tilgang til raskt nett (“ingen landsby skal bli ståande att”). My Village – My Town-initiativet som nemnt tidlegare er ein del av dette pakken for å minske skiljet mellom by og land gjennom utviding av infrastruktur og tilkopling a4ai.org. For å finansiere tilkopling i ulønsame strøk, håndterer reguleringsmyndigheita eit Social Obligation Fund (SOF) som tek inn ein liten prosentdel av inntektene til teleoperatørane. Denne SOF-en finansierer prosjekt på bygdene, som mastbygging på avsidesliggande stader og fiber til kommunehusa. Til dømes, som nemnt tidlegare, er prosjektet for tilkopling til avsidesstrøk til 2 026 millionar taka (vedteke i 2022) finansiert through denne SOF-en, og blir utført av Bangladesh Computer Council, Teletalk og Bangabandhu Satellite Company thedailystar.net thedailystar.net.

Regjeringa har òg vist vilje til å gripa inn i prisfastsetjing og konkurranse når det er naudsynt. Til dømes i 2020, då ein stor fusjon (Robi-Airtel) endra mobilmarknaden, stilte BTRC vilkår for å verna forbrukarane. Det finst reglar som sikrar tenestekvalitetskrav, som minstekrav til breibandshastigheit og krav om openheit om bruksgrenser. I 2021, då det offentlege kravet om rimelegare breiband vart sterkare, kunngjorde Post- og Telekomdivisjonen ein plan om å standardisera breibandsprisane (som kjent som “Eit land, ein pris”), noko som fekk mange breibandsleverandørar til frivillig å senka prisane. Sjølv om telekommunikasjonsmarknaden i Bangladesh i stor grad er liberalisert og privatdriven, har staten framleis mykje makt gjennom politiske føringar og eigarskap i Teletalk og BTCL.

I botn for alt dette ligg ei erkjennelse, på øvste politiske nivå, om at IKT er ein utviklingsmotor. Statsminister Hasina og hennar rådgjevar innan IKT har ofte snakka om å utnytta konnektivitet for å nå mellominntektsstatus og meir. Dette politiske engasjementet har ført med seg store budsjettløyvingar til IKT-prosjekt, skattelettar for teknologiinvesteringar og nasjonale program for digital kompetanse (som opplæring av ungdom i frilansing og koding). Resultatet er synleg: Bangladesh klatra 11 plassar opp på FN sin e-Government Development Index i 2022, og leiande blant dei minst utvikla landa tbsnews.net. Offentlege tenester som skatteinnlevering, passøknader og vaksinasjonsregistrering har gått på nett, og viser regjeringa sitt digitaliseringsfokus.

Oppsummert: Den digitale utvidinga av internettet i Bangladesh er ikkje tilfeldig – ho er støtta av sterk statleg politikk og initiativ. Frå Digital Bangladesh til Smart Bangladesh, frå reguleringar til infrastrukturprosjekt, har staten aktivt forma det digitale landskapet. Sjølv om utfordringar finst (som å ikkje kvele innovasjon med regulering, betra cybersikkerheit osv.), driv partnerskapen mellom statleg visjon og privat sektor Bangladesh si digitale utvikling vidare. Dagens politiske klima er prega av støtte til vekst for internettjenester, fokus på rimelege løysingar og bruk av digitalisering til å forbetra styring og livet til innbyggjarane.

Satellittinternett: Tilgjenge, leverandørar og mogleg påverknad

Etter kvart som Bangladesh jobbar for å kopla sine siste samfunn, har satellittinternett blitt ei spennande, ny løysing. Tidlegare har Bangladesh brukt satellitt hovudsakleg til TV-sendingar og bedriftsdata, men ikkje til internett for folk flest. No er dette i endring med framveksten av Lågtgåande satellittbreiband (LEO)-tenester som SpaceX sin Starlink. I 2023–2024 tok Bangladesh dristige steg for å opna opp for satellittinternettleverandørar. BTRC utarbeidde eit regelverk for NGSO-satellitttenester seint i 2024, for å trekkja til seg globale aktørar og gjera det mogleg for lokale aktørar å drifta satellittinternett-gateways jagonews24.com. I byrjinga av 2025 bar innsatsen frukter: Starlink fekk offisiell lisens for å operera i Bangladesh – og blei dermed det andre landet i Sør-Asia (etter Sri Lanka) som godkjende Starlink-tenester thedailystar.net aa.com.tr.

At Starlink no er på plass er eit stort steg. I april 2025 gav staten Starlink ein 10-årig operatørlisens, og autoriserte dei til å importera utstyr, bruka frekvensar og distribuera brukarterminalar over heile landet aa.com.tr aa.com.tr. Endeleg godkjenning kom frå (den fungerande) sjefsrådgjevaren sitt kontor, eit døme på støtte heilt øvst thedailystar.net. Starlink er venta å styrka kapasiteten og dekninga for internett i Bangladesh, særleg i avsidesliggjande og underbetente område. Myndigheitene peikar på at Starlink sine raske satellittlinjer kan bli uvurderlege for å knyta saman område som ikkje har fått fiberkabel, til dømes chars (elveøyar), djupare haor-våtmarker, kuperte områder og stormutsette kyststrøk thedailystar.net. I slike område er det vanskeleg å leggja fiber eller drifta mobilmaster, men ei satellittskål kan få breiband direkte frå himmelen. I tillegg er Starlink-tenesta kjent for å vera robust mot straumbrot – sidan ho ikkje er avhengig av ein lokal basestasjon, kan ein brukar med Starlink-pakke og naudstraum vera online sjølv under langvarige straumutkoplingar thedailystar.net. Dette kan bli ein game changer for Bangladesh, der straumavbrot ofte slår ut kommunikasjon i distrikta.

Den moglege påverknaden frå Starlink og liknande LEO-konstellasjonar handlar om meir enn forbrukarinternett. Bransjefolk kallar det ein potensiell “dataservicerevolusjon”, med bruksområde innan backhaul og IoT jagonews24.com jagonews24.com. Til dømes kan Starlink gi ei rask backhaul-løysing for mobiloperatørar: I staden for å bygga radiolinje eller fiber til ei fjern mast, kan dei bruka Starlink for å senda trafikk frå mobilmasta til kjernenettet. Det kan òg gi IoT-kopling for jordbruk eller miljøovervaking i avsides område (t.d. sensorsystem som rapporterar via satellitt). I katastrofehandtering kan satellittinternett la redningsmannskap kommunisera sjølv når bakkenettet er nede – eit reelt behov i eit land utsett for syklonar og flaumar. For å ivareta desse fordelane, kan utanlandske satellittoperatørar få løyve anten aleine eller i samarbeid med lokale, mot at tilsyn og datatryggleik vert sikra (t.d. krav om gateway i Bangladesh for trafikkovervaking) jagonews24.com jagonews24.com.

Sjølv om Starlink er først ute, er Bangladesh open for andre satellittleverandørar òg. OneWeb, eit britiskbasert LEO-nettverk (i samarbeid med Indias Bharti), kan òg bli aktuelt for Bangladesh i framtida – kanskje gjennom teleoperatørar. I tillegg har Bangladesh eigne satellittambisjonar: Bangabandhu Satellite-1, skoten opp i 2018, er ei geostasjonær satellitt som hovudsakleg blir brukt til TV og offentleg kommunikasjon. Sjølv om denne ikkje var meint for breiband, har Bangabandhu-1 vorte nytta i pilotprosjekt for å kopla avsides skular og bygdesenter thedailystar.net. No planlegg myndigheitene ein Bangabandhu Satellite-2, som etter statsministeren sine pålegg skal skytes opp dei komande åra med meir moderne funksjonalitet dhakatribune.com. Truleg vil denne nye satellitten fokusera meir på kommunikasjon, også for breiband (kanskje med Ka-band). Dermed kan ein nasjonal kapasitet utfylla dei utanlandske LEO-tenestene, og kanskje levera båndbredde til andre land.

Når det gjeld tilgjenge og pris, er Starlink i midten av 2025 i førebuingsfasen for å starta tenester i Bangladesh. Selskapet jobbar med ein prisplan som skal sendast inn til BTRC aa.com.tr. Prisar er ikkje offentleggjort enno, men globalt ligg Starlink på fleire hundre dollar for utstyr, og $80–$100 i månadleg abonnement. Dette er monaleg dyrare enn det vanleg internett kostar i Bangladesh. Ein brukar på bygda betaler kanskje 500 taka ($5) for ein mobilabopakke; $100 for Starlink er uaktuelt for dei fleste. Dermed kan dei første brukarane vere bedrifter, utviklingsorganisasjonar og ressurssterke personar i avsides strøk med behov for stabil tilgang. Skular, sjukehus eller offentlege tenestestader på landsbygda kan òg bli aktuelle – gjerne med offentlege subsidier eller USO-prosjekt. Etter kvart, om prisane fell eller det kjem fellesløysingar (t.d. landsby-WiFi frå éi Starlink-skål), kan breiare grupper dra nytte av dette.

Utanom Starlink har nokre lokale selskap byrja å gå saman innan satellittarenaen. Til dømes jobbar Bangladesh Satellite Company Ltd (BSCL, som driv Bangabandhu-1) med prosjekt for å kople avsidesliggjande landsbyar til via satellitt som nemnt, og har òg ført samtalar om å leige kapasitet frå andre satellittar for å utvide internettrekkevidda. Regulatorisk støtte har vore gunstig – ved å setje eit tydeleg lisensregime og moderate avgifter (t.d. $10 000 i lisensavgift, $50 000 i årleg avgift) jagonews24.com har Bangladesh gjort det relativt enkelt for satellitt-internettføretak å kome inn på marknaden.

Oppsummert: Satellittinternett er i ferd med å leggja til eit “tredje lag” på internettpyramiden i Bangladesh (der mobil og fiber er dei to første laga). Det vil ikkje erstatte bakkenett, men utfylle dei ved å tette dekningsoverlappar og tilføre robustheit. Besluttningstakarar er optimistiske om at LEO-satellittdekning over Bangladesh kan sikre at ingen terreng er for vanskeleg og ingen samfunn for isolert til å kople seg på. Dersom det blir gjennomført godt, kan det dramatisk akselerere tilkoplinga på landsbygda og støtte målet om at ingen skal stå utanfor nettet. I åra som kjem, vil det å følge korleis Starlink og potensielt andre satellittenester rullast ut i Bangladesh vere ein viktig del av historia om oppkopling.

Utfordringar og moglegheiter i å utvide tilgangen

Å utvide internett-tilgang vidare i Bangladesh – for å nå underbetente befolkningar og betre kvaliteten – kjem med ein del utfordringar så vel som moglegheiter. Å ta tak i desse vil vere avgjerande for landets digitale framtid.

Utfordringar: (Nøkkelproblem Bangladesh står overfor når dei skal utvide internett-tilgang og -kvalitet)

• Infrastrukturmangel: Sjølv med framsteg treng grunninfrastrukturen oppgraderingar. Som nemnt er store delar av fibernettet suboptimalt (over 50 % held ikkje 4G-standard) ficci.org.bd, noko som kan gå ut over høghastigheitsdata. Landsbygda har færre mobilmaster og dei som fins har kanskje ikkje 4G eller nok bakhaul. Å føre fiber og straum ut til avsides regionar (øyar, åsar, skog) er vanskeleg og dyrt. Vidare gjer det flate, elvedelta-landskapet i Bangladesh at nettverk må takle at elver og flom tek med seg kablar eller master. Vedlikehald av infrastruktur i eit katastrofeutsett land (syklonar, flaum, lyn) er ein kontinuerleg utfordring.
• Betalingsevne for dei fattigaste: Sjølv om data er billeg, kan einhetskostnadar og sjølv låge avgifter vere hinder for dei aller fattigaste. Mange familiar på landsbygda har ikkje råd til smarttelefon eller datamaskin. Internettbruk blant lågare inntektsgrupper og grunnskuleutdanna er framleis låg. BBS-undersøkinga som viser 36,5 % bruk på landsbygda mot 71,4 % i byane dhakatribune.com delvis speglar denne økonomiske kløfta – bybuarar er generelt rikare. At dei siste som ikkje er online (ofte dei fattigaste 20–30 %) har råd til eining og nett er ei stor utfordring.
• Digital kompetanse og bevisstheit: Manglande digitale ferdigheiter og bevisstheit hindrar internettbruk i visse grupper (særleg eldre, kvinner på landsbygda og marginaliserte samfunn). Sjølv der tilkopling finnes, veit mange ikkje korleis dei kan bruke det produktivt – t.d. søkemotorar, skjema på nett eller digitale betalingar. Dette skaper eit bruks-gap: å vere tilkopla kontra å bruke det effektivt. Å styrke digital kompetanse krev undervisning og opplæring frå grasrota.
• Kvalitet og pålitelegheit: Å ha nett er ikkje nok dersom opplevinga er dårleg. Mange klagar på tregt nett i høgtidene, samtalebrot eller at nettsider ikkje lastar. Medverkande faktorar inkluderer overbelasta nettverk (særleg mobilnett med avgrensa spektrum), straumbrot som gjev nettverksnedetid, og av og til viljestyrte nettavbrot under kriser. Bangladesh har tidvis opplevd nettnedstengingar eller -struping av tryggleiksgrunn, som ikkje berre hindrar tilgang men også svekkar brukartilliten. Latens på utanlandslinkar kan vere høg og dei interne utvekslingspunkta treng betre optimalisering. Alt dette gjer at brukaropplevinga, særleg utanfor storbyar, kan vere variabel.
• Politiske og regulatoriske hinder: Sjølv om styresmaktene støttar digital vekst, finst det enkelte regulatoriske avgrensingar som er utfordrande. FICCI-analysen peika på at mobiloperatørar historisk vart hindra frå å leggje eigne fiberlinjer og måtte stole på tredjepartar til høg kostnad ficci.org.bd ficci.org.bd. Slike tiltak, meint for å unngå dobbeltarbeid, har utilsikta forseinka utbygginga av mobil-backhaul-fiber. Det er gjort fremskritt med å lette reglane, men byråkratiske forseinkingar, prising av spektrum (5G vart forseinka på grunn av prisstrid), og høg skattlegging på telekom (moms, avgifter) kan redusere operatørane sin evne eller vilje til å investere i utviding. Bransjen etterlyser ofte meir gunstige skatte/regulatoriske regimer for å få fart på utbyggingane.
• Geografiske og klimatiske utfordringar: Geografien i Bangladesh – store delta kryssa av elver – gjer utrulling av infrastruktur dyrt (sjøkablar over elver, høge master i flomområder, osb.). Klimaendringar gjev meir flaum og erosjon som trugar eksisterande infrastruktur. Kystområda treng robuste, stormbestandige løysingar. Kvart år øydelegg syklonar telekom-infrastruktur i sør, som krev kostbar oppattbygging. Klimatilpassing må dermed takast med i utbyggingsplanane; dette er både teknisk og økonomisk utfordrande.

Moglegheiter: (Nøkkelpositive faktorar og vegar Bangladesh kan bruke for å betre internettilgang)

• Sterk politisk vilje: Regjeringa si satsing (Digital Bangladesh → Smart Bangladesh) gjev eit klart mandat og visjon for oppkopling. Støtte frå toppnivå tyder store prosjekt (som landsbygdsdekning, fiberoppgraderingar) får pengar og prioritet. Til dømes har regjeringa lova å kople alle skular innan 2030 og sørge for at alle landsbyar får nett via prosjekt som My Village-My Town a4ai.org. Slike initiativ kan mobilisere ressursar og aktørar mot universell tilgang.
• Ung og teknologikyndig befolkning: Over 50 % av innbyggjarane i Bangladesh er under 30 år. Denne unge demografien tek i bruk ny teknologi raskt. Veksten i sosiale medium (45+ millionar brukarar i 2023) og populariteten til mobile finansielle tenester (Nagad, bKash, osv.) viser at folk nyttar digitale løysingar når tilgangen fins. Dette skaper ein god sirkel: sterk etterspurnad etter nett-tenester, som vidare gjer investering meir attraktivt. Ei digital kyndig ungdomsgruppe betyr også ein veksande arbeidsstyrke (utviklarar, IT-støtte, teknologigrundarar) som driv den digitale økonomien.
• Konkurranseprega telekom-marknad: Bangladesh har fleire operatørar og internettleverandørar, noko som hindrar slappheit. Konkurranse har allereie gjeve låge prisar og driv innovasjon. Selskap investerer i 4G/5G, i samkøyring mellom fast og mobil, og i kundeservice for å få eit fortrinn. Komande inntog av Starlink m.fl. gir ny konkurranse på breiband aa.com.tr aa.com.tr, som kan tvinge lokale aktørar til å levere betre (t.d. høgare fart eller betre dekning i ignorerte område). Konkurranse legg også til rette for offentleg-private samarbeid, som å bli med på statlege dekningsprosjekt.
• Teknologiske nyvinningar: Tidsmessig er det gunstig at nye teknologiar som 5G og LEO-satellittar vert tilgjengelege samstundes som Bangladesh gjer nye grep for å dekkje dei siste hol i nettet. 5G vil ikkje berre gi forbrukarar raskare mobildata, men mogleggjere løysingar som fast trådlausnet (fast trådlaus som erstattar fiber) og storskala IoT (smarte bønder, smarte straumnett). Landet har allereie testa 5G og planlegg breiare utrulling; når spektrum vert tildelt kan private operatørar lansera 5G i storbyar og økonomiske soner. Det vil auke kapasiteten og få fart; gigabit trådlaust nett kan bli realitet for mange. Samstundes gir satellittbreiband ein snarveg for å kople avsidesliggjande stader utan venting på fiber – regjeringa ser det som løysing for dekning i utilgjengelege område og under katastrofar thedailystar.net thedailystar.net. Å ta i bruk desse teknologiane kan la landet hoppa over deler av den tradisjonelle infrastrukturen.
• Internasjonal bandbreidde og regional integrasjon: Med tredje undersjøiske kabel (SMW6) og andre havprosjekt får Bangladesh snart rikeleg utanlandsk bandbreidde. Det gir ikkje berre raskare global tilgang for brukarane, men kan gjere landet til ein regional knutepunkt – eksportere bandbreidde til Nepal, Bhutan, og Nordaust-India dhakatribune.com. Sal av overskotsbandbreidde kan finansiere meir lokal infrastruktur. Det gir òg innpass i regionale initiativ (som South Asian Super Grid for internett) og betrar forhandlingsstyrken mot stormarknadsleverandørar. God utanlandsk tilkopling let landet støtte IT-næringar, nettskytenester og datasentralar – noko som gjer vidare utbygging av internnettverka naudsynt og lønsamt.
• Digitale tenester og økonomiske moglegheiter: Utviding av nett gjev nye økonomiske sjansen som igjen kan drive vidare utbygging (ein positiv sirkel). For eksempel motiverer veksten i netthandel småbedrifter til å gå på nett og fleire kjøparar til å ville ha nettilgang for handel og banktenester. Regjeringa sitt mål om å auke IT-eksportane til $5 milliardar skaper ein bransje som treng godt nett. Tenester som telegisin, nettundervisning, og frilansmarknader gir folk konkrete grunnar til å ville ha nett. Særleg på landsbygda, om bonden får marknadsprisar på mobilen eller barn kan delta i undervisning virtuelt, blir nettilgang ein del av kva dei treng for å lykkast. Meiningsfulle bruksmåtar driv etterspurnad, og Bangladesh sine utviklingsprogram lagar slike bruksmåtar (digital landbruksrådgiving, digitale kontantutbetalingar osv.). Dette gjer internett til meir enn forbruk – det kan bli eit verktøy for inntekt og eigenmakt, noko som driv veksten vidare.

Oppsummert står Bangladesh ved eit vegskilje: Landet har store utfordringar å overvinne – infrastrukturelle, sosioøkonomiske og regulatoriske – men òg fleire moglegheiter og ressursar enn nokon gong før. Dei kommande åra vil truleg sjå ei samla innsats frå staten, private aktørar og utviklingspartnarar for å nå internett ut til kvart einaste hjørne av landet. Ved å løyse utfordringane med innovative løysingar og dra nytte av moglegheitene kan Bangladesh bevege seg mot målet om universell og høgkvalitets nettilgang som driv ambisjonane om å bli ein smart og kunnskapsbasert økonomi.

Samanliknar med regionale naboland

For å setje Bangladeshs internettlandskap i samanheng, er det nyttig å samanlikne med nokre regionale naboland i Sør-Asia. Land som India, Nepal og Sri Lanka deler likskapstrekk med Bangladesh (når det gjeld demografi og utviklingsnivå) men viser òg ulike resultat i tilgangen til internett som framhevar både framgangen og dei attverande luka til Bangladesh.

Internettpenetrasjon: Bangladeshs internettpenetrasjon (om lag 44,5% av befolkninga tidleg i 2025) er lågare enn både India og Sri Lanka, men på same nivå som Nepal og Pakistan. India, med sin massive digitale satsing (og Jio-drive mobilrevolusjon), har nådd omtrent 55% penetrasjon – over 800 millionar internettbrukarar per 2025 datareportal.com. Sri Lanka, eit mindre og meir urbanisert land, kan vise til omlag 53–54% penetrasjon (om lag 12,4 millionar brukarar) datareportal.com. Nepal hadde om lag 49,6% penetrasjon i 2024, grovt sett på nivå med Bangladesh dhakatribune.com tbsnews.net. Pakistan, med sin store befolkning og utfordringar innan infrastruktur, ligg litt bak med estimat på 40–48% i 2025 (Pakistan hadde om lag 116 millionar brukarar av ~240 millionar folk) – noko som gjer at Bangladesh og Pakistan ligg ganske likt på denne målestokken. Så, Bangladesh er ikkje langt frå regionalt gjennomsnitt, men det er tydeleg at det er meir å hente for å ta igjen India eller Sri Lanka i delen av befolkninga som er på nett. Dei statlege initiativa på slutten av 2010-talet hjelpte Bangladesh forbi ein-tredelsmerket, og det neste målet er å kome forbi 50% (halve befolkninga) i løpet av nokre år.

Urban–landleg skilje: Skiljet på internettbruk mellom by og land er eit vanleg problem i Sør-Asia, men Bangladeshs skilje er spesielt markant (som nemnt, 36% vs 71% bruk). Til samanlikning er det i India rundt 70% by-penetrasjon mot 35% på landet (eit liknande forhold som i Bangladesh). Sri Lanka, som er meir kompakt, har eit mindre gap på landsbygda, mens Nepal òg har ei stor ulikskap (Kathmandu-dalen er godt kopla, men fråflytta fjellandsbyar mykje mindre). Alle desse landa erkjenner at å minske gapet på landsbygda er vanskelegaste biten for å oppnå nær-universell internettilgang. Bangladeshs landlege befolkning (om lag 60% av totalen) er større enn Sri Lanka (som berre er ~20% landleg), noko som gjer utfordringa større. På den andre sida kan Bangladesh lære av Indias massive landsbyprogram (som BharatNet fiber-til-landsby prosjekt) og Nepals kreative samfunnsnettverk for å styrke si eiga satsing på landleg nettilgang.

Linjehastigheit: Når det gjeld internetthastigheit, har Bangladesh tidlegare lege bak fleire naboland, men dei siste forbetra resultata har endra biletet. Mobil internettfart i Bangladesh (snitt ~28 Mbps slutten av 2024) er no høgare enn i Pakistan og Sri Lanka, ifølgje Speedtest Global Index newagebd.net newagebd.net. I november 2024 låg Bangladesh på 88.-plass i verda for mobilfart, mens Pakistan låg på 97. og Sri Lanka på 100. plass newagebd.net. Dette viser at Bangladeshs 4G-nett har betra seg raskare enn desse landa dei siste par åra. Indias mobilhastigheit er derimot langt framom – India låg på 25.-plass med rundt 100 Mbps snitt (takka vere tidleg 5G-innføring og rikeleg spektrum) newagebd.net. Dette skaper eit skilje: Indiske brukarar nyt nokre av verdas raskaste mobildata til veldig låge prisar, eit område der Bangladesh enno ikkje har teke igjen. Fast breibandshastigheit gjev eit litt anna bilete. India leiar igjen, med ein snitt/median ofte over 60–70 Mbps nasjonalt en.wikipedia.org. Sri Lankas faste breiband er relativt lågt (~23 Mbps snitt en.wikipedia.org), sidan mange stolar på mobilt eller gamalt ADSL. Nepal hadde overraskande god breiband i byane (over 50–70 Mbps i nokre rapportar en.wikipedia.org), kanskje grunna nye fibertilbydarar i Katmandu. Bangladeshs ~50 Mbps median fastfart ligg midt i. Så regionalt ligg Bangladesh i midtsjiktet på fart – ikkje den tregaste, men heller ikkje den kjappaste. Dei har tatt inn mykje på nokre naboland i mobilt internett, ein merkbar framgang.

Dataprisar: Alle søraustasiatiske land tener på billeg mobildata, men Bangladesh og India utmerkar seg. Bangladeshs gjennomsnitt på $0,32/GB dhakatribune.com er berre littegrann høgare enn Indias ~$0,17 og faktisk litt billigare enn Pakistan ($0,29) og omtrent likt med Nepal/Sri Lanka (rundt $0,20–0,25) dhakatribune.com. I globale rangeringar ligg desse landa på mange av topplassane for rimeligheit. Dette er ein konkurransefordel for regionen – til dømes betaler afrikanarar og latinamerikanarar mange gonger meir for data. Eit atterhald er at låge prisar i Bangladesh/Pakistan gir lågare ARPU for operatørane, noko som kan avgrense kor mykje dei investerer i infrastrukturen. Indias løysing var volum – ekstremt høgt databruk per brukar til låg pris – noko som no skjer i Bangladesh òg (landets databruk per brukar har auka med meir 4G og fleire smarttelefonar). For fast breiband er det vanskelegare å samanlikne prisar regionalt, grunna ulik pakkestruktur. Men generelt kan breibandet i Sri Lanka og India vere dyrare enn i Bangladesh målt pr. månad, fordi Bangladesh sitt mangeartede ISP-marknad pressar prisane ned i byane. Ei undersøking fann at Bangladesh hadde ein av dei lågaste oppstartskostnadene for breiband (%) av BNP per innbyggar blant u-land, som signaliserer god prisnivå.

Statlege initiativ og status: Når det gjeld digital forvaltning og politikk har Bangladesh vore ein føregangsnasjon blant minst utvikla land, men samanlikna med naboane:

• India har sitt Digital India-program, som er omfattande og har store budsjett (t.d. BharatNet – fiber til kvar landsby, liknande Bangladeshs mål). India leiar også innan lokal produksjon av smarttelefonar, som har bidratt til lågare prisar.
• Nepal har eit nytt Digital Nepal-rammeverk, men vert hindra av vanskeleg geografi.
• Sri Lanka hadde høg lese- og skriveferdigheit og tidlegare teleliberalisering, så dei nådde nokre digitale milepælar tidlegare (t.d. nesten alle offentlege tenester på nett, svært høg lesekyndigheit gir enklare digital opplæring). Men nye økonomiske problem har påverka teleinvestering (dei har vore treige med 5G-innføring).
• Pakistan har tilsvarande Digital Pakistan-politikk, men slit med låg lesekyndigheit og kjønnsforskjellar i nettilgang (noko Bangladesh òg til dels har).

Eit punkt det er verdt å merke seg er 5G-utrulling: Her ligg India fremst (5G starta i 2022 og veks raskt). Sri Lanka har hatt prøveprosjekt for 5G, men økonomisk krise har forseinka kommersiell lansering. Nepal har testa 5G i avgrensa omfang. Pakistan og Bangladesh har begge hatt forseinkingar. Bangladesh starta med Teletalks prøve-5G i 2021 en.prothomalo.com, men ei breiare utrulling ventar, då spektrumauksjonar vart utsett til 2023/2024 thedailystar.net. Pakistan har heller ikkje lansert 5G kommersielt i 2025. Så Bangladesh og Pakistan ligg omtrent likt i å vere litt bakpå på 5G, medan India og (potensielt) Sri Lanka ligg føre. Den bangladeshiske regjeringa har eit mål om ikkje å falle for langt bak – målet er 5G til alle seinare i tiåret, i tråd med Smart Bangladesh-visjonen.

Nedanfor er eit samanliknande oversyn over dei viktigaste internettindikatorane for Bangladesh og nabolanda:

Tabell 2: Internettpenetrasjon og brukarbase – Bangladesh vs. naboland (2024–25)

Land	Internettbrukarar (millionar)	Penetrasjon (% av befolkninga)
Bangladesh	~77,7 (jan 2025) datareportal.com	44,5% datareportal.com
India	~806 (jan 2025) datareportal.com	55,3% datareportal.com
Pakistan	~116 (2025 anslag)	~48% (anslag)
Nepal	15,4 (jan 2024) tbsnews.net	49,6% tbsnews.net
Sri Lanka	12,4 (jan 2025) datareportal.com	53,6% datareportal.com

Kjelder: DataReportal Digital-rapportar 2024–2025, nasjonale telemyndigheiter.

Som tabellen viser, ligg Bangladesh bak India og Sri Lanka prosentvis, men framfor eller på nivå med Pakistan og Nepal. Når det gjeld det faktiske talet på brukarar, er Bangladesh berre slått av India i denne gruppa (på grunn av den store folkesetnaden). Det er verdt å merke seg at alle desse landa har hatt rask vekst i talet på brukarar dei siste 5 åra, og Bangladesh har faktisk lagt til fleire nye internettbrukarar (i millionar) frå 2019 til 2023 enn mange andre land, bortsett frå India.

Når det gjeld kostnad og bruksmønster, deler Bangladesh og nabolanda trendar med mobilfokusert internettbruk. Sør-Asia har gjennomgåande lågare bruk av fast breiband og er meir avhengig av mobildata enn regionar som Aust-Asia eller Europa. Dette betyr at utfordringar som spektrumhandtering, tårndeling og kvalitet på mobilnettet er felles for regionen. Kulturelt og språkeleg kan tilgangen til innhald på lokalspråka (bangla vs hindi vs singhalesisk, osv.) påverke bruken; Bangladesh har eit rikt utval av digitalt innhald på bangla, som har bidrege til å auke utbreiinga blant dei som ikkje er trygge på engelsk (på lik linje med den «folkespråklege» internettveksten i India).

Regionalt samarbeid er eit anna aspekt: landa lærer ofte av kvarandre sine suksessar. Til dømes fungerte Bangladeshs suksess med mobile pengetenester (bKash) som eit førebilete for andre, medan Bangladesh henta inspirasjon frå Indias modell med «Common Service Centers» når dei rulla ut Union Digital Centers. Det finst òg eit initiativ for eit regionalt sørasiatisk nettverk (ei slags digital Silkeveg) der Bangladesh kan bli eit transittknutepunkt som koplar sjøkablar til innlandsnabolanda.

Oppsummert er framgangen til Bangladesh på internett-tilgang imponerande, men ikkje unik – land som India og Sri Lanka har i fleire tilfelle høgare utbreiing og høgare fart, og synar kva som er mogleg. Samtidig har Bangladesh gjort det betre enn ein del naboar når det gjeld prisnivå og nyare fartsforbetringar. Desse regionale samanlikningane fungerer som inspirasjon for Bangladesh til å satse vidare: for eksempel kan det at India har teke leiinga på 5G og fibernett presse Bangladesh til å setje opp farten for å halde seg konkurransedyktig i den digitale økonomien. Heldigvis peikar både politiske grep og marknadstrendar i Bangladesh i retning av vidare framgang, og landet kan potensielt tette gapet til – eller til og med gå forbi – enkelte av nabolanda på sentrale måleindikatorar dei neste tiåra, spesielt dersom den noverande framdrifta held fram.

Framtidsutsikter: 5G-utbygging og satellittutviding

Framover vil tilgangen til internett i Bangladesh bli forma av neste generasjon teknologi (som 5G og satellitt), ein vedvarande innsats frå styresmaktene og modninga av telekomindustrien i landet. Hovudmålet er tydeleg: å byggje eit fullt ut digitalt «Smart Bangladesh» innan 2040-åra, der høghastigheitsinternett er like vanleg og avgjerande som elektrisitet og andre nødvendige tenester.

Ei viktig utvikling i horisonten er full utbygging av 5G-mobilnett. Bangladesh gjekk offisielt inn i 5G-epoken i desember 2021 då Teletalk lanserte prøveteneste for 5G i utvalde område (t.d. delar av Dhaka og Tungipara) på pilotbasis en.prothomalo.com en.prothomalo.com. Denne avgrensa utbygginga var symbolsk (det gjorde Bangladesh til eitt av dei første ti landa som testa 5G, ifølgje styresmaktene en.prothomalo.com) og fungerte som ein demonstrasjon under Digital Bangladesh Day. Den opphavlege planen var at etter auksjon av spektrum tidleg i 2022, skulle dei private operatørane byrje å byggje ut 5G mot slutten av 2022 eller 2023 en.prothomalo.com. I praksis vart denne tidsplanen forseinka på grunn av utsetjingar i arbeidet med dei endelege 5G-rettleiingane og forhandlingar om spektrumprisar thedailystar.net en.prothomalo.com. Spektrumauksjonen for 5G fann til slutt stad i 2022 og 2023, og operatørane kjøpte løyve i 2,3 GHz-, 2,6 GHz- og 3,5 GHz-bandet. Per midten av 2025 har dei private teleoperatørane gjort 5G-prøvar (for eksempel har Grameenphone og Robi testa 5G med Huawei/Nokia-utstyr i laboratorier og demo-område) globaldata.com, men kommersielt 5G for vanlege brukarar er ikkje allment tilgjengeleg enno. Ein reknar med at 2025–2026 blir første fase med 5G-utbygging frå dei store operatørane i dei største byane og industrisonene.

Når det først er rulla ut, vil 5G gi ekstremt høge hastigheiter og låg forseinking – potensielt 10–20 gonger raskare enn 4G i praksis en.prothomalo.com. Dette vil opne for nye bruksområde som HD-strøyming på mobil, AR/VR-opplevingar og avanserte IoT-løysingar (smarte trafikkstyringssystem, oppkoblede fabrikkar). For Bangladesh kan ein konkret bruk av 5G vere Fixed Wireless Access, altså fiberliknande breiband til heimen via 5G-ruterar (dette blir allereie testa med 4G; 5G vil gje mykje høgare fart). 5G kan også styrkje dekninga i distrikta dersom operatørane nyttar lågband for større rekkjevidde, sjølv om den første utbygginga truleg vil handle om byar. Myndigheitene har understreka at 5G er ein berebjelke i visjonen om Smart Bangladesh – og ser føre seg bruk innan smarte byar, smarte straumnett, telemedisin og digital utdanning en.prothomalo.com. I førebuingsfasen har staten oppgradert ryggradsnettet (som nemnt, prosjekta for å auke kapasiteten ut til upazila-nivå til 100 Gbps via fiber) og oppmodar til utvikling av 5G-applikasjonar via hackathons og program på universiteta. Mot slutten av 2020-åra kan Bangladesh få ei solid 5G-dekning, i alle fall i alle bykommunar og hovudvegar, om ikkje over heile landet. Viktig er det òg at eldre teknologi vil bli faset ut når 5G kjem inn – her kan ein til dømes få sjå at 3G-nett vert lagt ned for å frigjere spektrum til 4G/5G, noko som allereie har skjedd i enkelte land. Dette vil forenkle drifta av mobilnettet og gje høgare snittfart for brukarane.

På satellitt-internett-fronten ser framtida like lovande ut. Med Starlink ventande på lansering i 2025 kan Bangladesh få oppleve at ein heilt ny marknad for tilkopling veks fram. På kort sikt (neste 1–2 år) vil Starlink truleg tilby pakker, kanskje særleg mot bedrifter og offentlege kundar først. Ein kan sjå for seg Starlink-tilkoplingar i avsidesliggjande skular, forskingssenter (til dømes i Sundarbans eller Hill Tracts) eller til bruk i redningsarbeid. Om trenden elles i verda held seg, kan det òg kome tidlige teknologientusiastar og bedrifter i byane som nyttar dette som backup (særleg dersom fastnettet deira er ustabilt). Myndigheitene sitt positive syn – mellom anna ved rask lisensiering – kan tyde på at dei også vil undersøkje direkte samarbeid med Starlink for offentleg bruk. Til dømes kan ein sjå for seg syklonskular langs kysten på Starlink for å sikre kommunikasjon under stormar, eller at marinen/kystvakta i Bengalbukta får satellittdekking.

I tillegg tillet regelverket i Bangladesh at andre aktørar kjem inn; ein kan derfor sjå for seg at OneWeb eller til og med Amazon sitt Kuiper (på lengre sikt) søker lisens dersom marknaden verkar lønnsam. Til dømes kan OneWeb inngå samarbeid med Banglalink sin eigar (Veon) eller Robi sin eigar (Axiata) for distribusjon i Bangladesh. Konkurranse på satellittbreiband kan vere med på å presse prisane, etter kvart. Femårs-lisensen for NGSO-leverandørar jagonews24.com betyr at BTRC vil evaluere innsatsen og kanskje gi fleire lisensar i komande rundar.

Parallelt vil Bangladesh fortsette å utnytte sine eigene satellittressursar. Rundt 2028 kan Bangabandhu-2-satellitten bli skoten opp (statsministeren har allereie gjeve beskjed om å fremskunde prosessen dhakatribune.com). Dersom Bangabandhu-2 blir fokusert på kommunikasjon/breiband, kan han tilby dedikert kapasitet til Bangladesh sitt behov (for eksempel kan ein sikre at alle offentlege kontor i dei 64 distrikta har satellittbackup, eller at ein får stabil dekning ut til øyer som St. Martin’s der det er vanskeleg å leggje kabel). Dette kan supplere LEO-tenester: LEO gir mykje bandbredde men med meir kompleksitet (brukarterminalar m.m.), medan ein geostasjonær som Bangabandhu-2 kan sende ut utdanningsinnhald eller støtte VSAT for bankar og bedrifter.

Vidare offentlege initiativ vil vere svært avgjerande for utviklinga framover. Prosjekt innanfor “Smart Bangladesh” vil bli rulla ut – som nasjonal 5G-dekning til eit visst år (for eksempel 90 % av folket innan 2030 som mål), eller full fiber til alle Union Parishads. Offentleg sektor vil òg satse på å auke den digitale kompetansen – innan 2041 ser styresmaktene føre seg ein generasjon av “smarte borgarar” som handterer teknologi. Derfor kan ein vente seg store investeringar i IKT-opplæring, koding i skuleverket, og fleire digitale ressursar til utdanning (“Éin elev, éin laptop”-type løysingar kan kome på agendaen).

Framtidas internettøkosystem i Bangladesh vil mest truleg vere prega av sterkare integrering av tenester. Grensa mellom telekommunikasjon, IT og media vil bli mindre tydeleg. Vi ser allereie at teleselskapa tilbyr straumetenester, og motsett kan innhaldsleverandørar komme til å inkludere nett-tilgang (tenk deg ein ISP som gir gratis tilgang til offentlege nettportalar utan datapris, osv.). Ved å byggje vidare på si unge befolkning og sine mange teknologistartup, kan Bangladesh også få utvikla fleire lokale appar og plattformar som driv internettbruken opp einast meir (på same måte som India har utvikla si eiga digitale betalingsløysing, eller at drosje-appar fekk folk til å ta meir i bruk mobile nettverk).

Regionalt og internasjonalt samarbeid kan òg forme framtida. Til dømes, viss eit regionalt fibernettverk som koplar Sør-Asia og Søraust-Asia vert bygd, kan Bangladesh tena på å vera ein transitt-hub, noko som gir inntekter til å finansiera lokale forbetringar. Internasjonale teknologiselskap kan investera meir – Google og Facebook har vist interessa for undersjøiske kablar rundt Asia; Amazon etablerte eit edge-punkt i Bangladesh i 2022 for nettskytenestene sine (noko som tyder på framtidig utvikling av nettskyinfrastruktur lokalt). Fleire slike investeringar vil betra lokal tilkopling (for eksempel gjennom mellomlagring av innhald i Bangladesh for å gjera tenestene kjappare for brukarar).

Ein må òg vurdera risikoar og uvissheit: Telekomindustrien globalt er kapitalkrevjande, og bangladeshiske operatørar treng sunn økonomi for å investera i 5G og framtidige teknologiar. Å halda drifta lønsam (gjennom fornuftige prisar, eventuelt konsolidering om nødvendig) er viktig – ein priskrig som pressar operatørane sitt overskot for mykje, kan slå tilbake ved å redusera midlane til nettverksutbygging. Ein annan faktor er verdsekonomien – Bangladesh er ofte avhengig av importert utstyr til netta sine; valutafluktuasjonar eller utfordringar i forsyningskjeda (som den nylege chip-mangelen) kan påverka tempoet på teknologiadopsjon. Regjeringa si rolle for å halda eit gunstig klima (til dømes skattelette for 5G-utstyr, eller lokal produksjon av mobiltelefonar for å kutte kostnader) vil halda fram med å vera viktig.

Samla sett er utsiktene at Bangladesh vil fortsetja med raske framsteg innan internettilgang. Inna 2030 er det sannsynleg at internettnivået vil liggja på 80–90% (tilsvarande dagens rike land), hovudsakleg via smarttelefonar. 5G vil vera vanlig i byane og tilgjengeleg i mange landlege område i ein eller annan form (kanskje ikkje ekstrapresis høgband-5G, men middels- eller lågband for dekking). Satellittkonstellasjonar vil sikra at til og med dei mest avsidesliggjande char-områda eller fjelllandsbyane har ein tilkoplingsmoglegheit. Den digitale kløfta bør krympa betydeleg, sidan dei fleste skular og klinikkar vil vera kopla til. Om kring 45% er på nett i dag, vil den prosenten aukast kvart år gjennom felles innsats frå styresmakter og industri. Grunnmuren vert lagd no – gjennom politikk, lisensar og infrastrukturprosjekt – for eit fullt tilkopla Bangladesh der internett bokstaveleg talt når “Wi-Fi, kablar og himmelen” til kvar person. Utfordringane på vegen er reelle, men utviklinga og innstillinga syner at landet er godt på veg til å oppnå heile biletet av internettilgang som er rask, rimeleg og allstadnærverande.