وضعیت دسترسی به اینترنت در آلبانی: از فیبر نوری تا سیگنال‌های ماهواره‌ای

دسترسی به اینترنت در آلبانی طی دو دهه گذشته از یک کالای لوکس به یک خدمت ضروری تبدیل شده است. امروز، بیش از ۸۳٪ از آلبانیایی‌ها (در سنین ۱۶ تا ۷۴ سال) به طور منظم از اینترنت استفاده می‌کنند و نزدیک به ۹۶٫۷٪ از خانواده‌ها نوعی دسترسی به اینترنت دارند instat.gov.al. این اتصال سراسری بر پایه ترکیبی از اینترنت ثابت فیبر نوری، شبکه‌های گسترده موبایل و خدمات ماهواره‌ای جدید بنا شده است. تلاش دولت آلبانی برای ارائه خدمات دیجیتال (مانند پورتال e-Albania) و هدف کشور برای رسیدن به استانداردهای دیجیتال اتحادیه اروپا، به پیشرفت‌های بیشتر در زیرساخت و پذیرش اینترنت سرعت بخشیده است. گزارش زیر زیرساخت اینترنت در آلبانی را – از خطوط پرسرعت فیبر نوری تا سیگنال‌های ماهواره‌ای – بررسی می‌کند و به ارزیابی پوشش، کیفیت خدمات، ارائه‌دهندگان اصلی، مقرون‌به‌صرفه بودن، سیاست‌ها و چشم‌انداز آینده می‌پردازد.

زیرساخت اینترنت ثابت در آلبانی

اینترنت ثابت آلبانی در پوشش و سرعت، به‌ویژه در مناطق شهری رشد قابل توجهی داشته است. تا سال ۲۰۲۳، حدود ۹۰٫۴٪ از خانوارهای آلبانیایی به اینترنت ثابت (از طریق فیبر نوری، کابل، ADSL و غیره) دسترسی دارند که این عدد نسبت به سال پیش کمی افزایش یافته است instat.gov.al. این جهش چشمگیر در چند سال گذشته رخ داده (۵۸٪ خانوارها در سال ۲۰۱۹) tiranatimes.com. شبکه‌های فیبر نوری با سرعت در حال گسترش بوده و جایگزین خطوط قدیمی DSL می‌شوند. در اواخر دهه ۲۰۱۰ میلادی، DSL (عموماً فیبر تا گره و آخر با کابل مسی) حدود ۳۹٪ اتصالات را شامل می‌شد، در حالی که فیبر کامل (FTTH/B) به حدود ۳۱٪ رسیده بود tiranatimes.com. اکنون سهم فیبر حتی بیشتر شده و اپراتورها برای پاسخ به تقاضای فزاینده پهنای باند رقابت می‌کنند. اپراتورهای عمده، بسته‌هایی با سرعت گیگابیتی در مراکز شهری ارائه می‌دهند – مثلا، ودافون آلبانی پس از خرید ابکام، بسته‌های فیبر تا ۱ گیگابیت بر ثانیه در برخی نواحی بازاریابی می‌کند home.vodafone.al. در نتیجه، سرعت‌های اینترنت ثابت آلبانی به طور قابل توجهی بهبود یافته است: سرعت دانلود میانه ثابت در ابتدای ۲۰۲۳ حدود ۴۴٫۶ مگابیت بر ثانیه بود که ۴۲٪ رشد نسبت به سال قبل داشت albaniandailynews.com. در برخی شهرها مانند شکودر در سه ماه پایانی ۲۰۲۳ میانگین دانلود نزدیک به ۷۰ مگابیت بر ثانیه گزارش شده است telecompaper.com. این جهش بیانگر ارتقاء مستمر زیرساخت شبکه ثابت در کشور است.

با وجود این پیشرفت‌ها، زیرساخت اینترنت ثابت همچنان به شدت به نفع مناطق شهری است. شبکه‌های فیبر و کابل در شهرهایی مانند تیرانا و دورس پیشرفته‌اند، اما بسیاری از مناطق روستایی و دورافتاده همچنان محروم هستند. به طور کلی حدود ۹۰٪ اشتراک‌های خط ثابت در مناطق شهری است و تنها ۱۰٪ در مناطق روستایی tiranatimes.com. در سال ۲۰۲۱ ضریب نفوذ اینترنت ثابت در مناطق شهری حدود ۳۰٪ و در مناطق روستایی تنها حدود ۸٪ برآورد شده بود exit.al. زمین‌های کوهستانی و هزینه بالای توسعه، گسترش فیبر به روستاها را برای ارائه‌دهندگان خصوصی جذاب نکرده و همین امر شکاف دیجیتالی ایجاد کرده است. شایان ذکر است که نیمی از خطوط اینترنت ثابت کشور تنها در منطقه تیرانا متمرکز است tiranatimes.com. در حوزه اتصال بین‌الملل، آلبانی در بستر زیرساخت ستون فقرات نیز سرمایه‌گذاری کرده: دولت با شرکت مجارستانی 4iG برای ساخت یک فیبر نوری زیردریایی “بزرگراه دیجیتال” که آلبانی را به شبکه مدیترانه و اروپا متصل می‌کند، همکاری داشته است albaniandailynews.com. این پروژه به لینک‌های زمینی و زیردریایی فعلی افزوده و ظرفیت و پایداری شبکه‌های بک‌بون آلبانی را ارتقا می‌دهد. به طور خلاصه، اینترنت ثابت آلبانی در روندی صعودی و مثبت – گسترش فیبر نوری و سرعت‌های بهتر – قرار دارد، اما شکاف پوشش در مناطق کم‌جمعیت همچنان پابرجاست.

اینترنت موبایل: نسل سوم، چهارم و آغاز نسل پنجم (5G)

شبکه‌های موبایل سنگ بنای دسترسی اینترنت آلبانی هستند؛ با پوشش گسترده ۳G/۴G و قدم‌گذاری در عصر ۵G. اوایل ۲۰۲۳ کشور حدود ۲٫۲۷ میلیون کاربر اینترنت داشت (~۸۰٪ جمعیت) datareportal.com که بسیاری از آن‌ها به تلفن‌های هوشمند متکی هستند. حتی تعداد اشتراک‌های اینترنت موبایل از جمعیت هم بیشتر است – ضریب نفوذ بیش از ۱۰۰٪ (زیرا بسیاری از آلبانیایی‌ها چند سیم‌کارت دارند) tiranatimes.com. شبکه‌های ۴G LTE حدود ۹۶٪ جمعیت را پوشش می‌دهند euronews.al و تقریباً تمامی نقاط دارای اینترنت باندپهن موبایل شده‌اند. آلبانی با کمی تاخیر (اواسط دهه ۲۰۱۰) نسل چهارم را راه‌اندازی کرد اما اکنون پوشش فراگیر دارد و ۴G ستون اصلی دسترسی ملی است. شبکه‌های ۳G در حال حذف یا تغییر کاربری‌ هستند زیرا کاربران به ۴G مهاجرت کرده‌اند. بنا به گزارش سازمان تنظیم مقررات ارتباطات (AKEP)، تا ۲۰۲۲ پوشش اینترنت موبایل در مناطق مسکونی تقریباً کامل بوده و ۴G برای پوشش فراگیر، عملی‌تر از ۵G نوظهور است euronews.al euronews.al.

در بازار مخابرات موبایل آلبانی، اخیراً تجمیع رخ داده است. ژانویه ۲۰۲۳ دومین اپراتور بزرگ کشور یعنی وان تلکام با اپراتور اصلی Albtelecom (که خود نیز شبکه موبایل داشت) ادغام و شرکت یکپارچه One Albania را تشکیل دادند en.wikipedia.org. در نتیجه اکنون عملاً دو اپراتور اصلی موبایل وجود دارد: One Albania و Vodafone Albania. ودافون همواره رهبر بازار بوده و وان آلبانیا (متعلق به گروه مجارستانی 4iG) دارایی‌های هر دو شرکت قبلی را ترکیب کرده است. این دو اپراتور کل بازار را پوشش داده و بازیگران کوچکتر یا خارج یا فقط به عنوان MVNO فعالیت دارند. هر دو سرویس 2G/3G/4G سراسری دارند و در مسیر توسعه 5G هستند.

فناوری ۵G در آلبانی در ابتدای راه است. دولت (AKEP) در سال ۲۰۲۳ حراج طیف فرکانسی ۳٫۵ گیگاهرتز را برگزار و مجوزها را به دو اپراتور اعطا کرد politiko.al politiko.al. سرویس تجاری ۵G از اواخر ۲۰۲۴ آغاز شد: One Albania ابتدا در ۲۵ نوامبر ۲۰۲۴ 5G را راه‌اندازی کرد و ودافون هم در پایان نوامبر فعال شد politiko.al. در ابتدا پوشش ۵G فقط در مراکز شهری کلیدی است – تیرانا و دورس اولین شهرهایی بودند که سیگنال ۵G دریافت کردند و گسترش به سایر شهرها تا سال ۲۰۲۵ در برنامه است politiko.al. اوایل ۲۰۲۵ حدود ۱۹٪ کاربران/دستگاه‌ها در آلبانی به سیگنال ۵G دسترسی دارند pulse.internetsociety.org (بازتاب محدود بودن پوشش فعلا) در حالی که تقریبا همه به ۴G دسترسی دارند. هدف شبکه‌های ۵G ارائه سرعت و ظرفیت بالاتر است اما با توجه به شروع دیرهنگام، ۵G احتمالاً در کوتاه‌مدت مکمل ۴G خواهد بود نه جایگزین. قابل توجه است که برای امنیت شبکه ۵G، آلبانی به طرح “شبکه پاک” آمریکا پیوست و متعهد شد از تجهیزات هوآوی/ZTE استفاده نکند tiranatimes.com. هر دو اپراتور وان آلبانیا و ودافون از تأمین‌کنندگان اروپایی مثل اریکسون برای 5G بهره می‌برند datacenterdynamics.com. فعلا، ۴G ستون فقرات اینترنت موبایل است و سرعت مناسبی را برای اغلب کاربران فراهم می‌کند. سرعت متوسط دانلود موبایل در ۲۰۲۳ حدود ۴۸ مگابیت بر ثانیه بود pulse.internetsociety.org و ودافون بابت کیفیت تجربه شبکه (مثلاً امتیازات استریم ویدئو بالا) شناخته شده است frequencycheck.com. در آینده، گسترش ۵G (و شاید اینترنت بی‌سیم ثابت مبتنی بر ۵G برای منازل) می‌تواند ارتباطات را به ویژه در مناطقی که فیبر وجود ندارد بهبود دهد.

خدمات اینترنت ماهواره‌ای

در تحولی جدید، اینترنت ماهواره‌ای وارد بازار آلبانی شده و نوید پوشش در مناطق خارج از شبکه‌های زمینی را می‌دهد. در میانه ۲۰۲۴، آلبانی به نقشه پوشش استارلینک اسپیس‌ایکس افزوده شد و در کنار ۱۰۰+ منطقه دیگر قرار گرفت albaniandailynews.com. این یعنی کاربران آلبانیایی – مخصوصاً در مناطق روستایی یا دور – می‌توانند اینترنت پرسرعت را از ماهواره‌های مدار پایین (LEO) دریافت کنند. خدمات استارلینک شامل خرید کیت دیش ماهواره و اشتراک است. سخت‌افزار حدود ۴۲۵۰۰ لک آلبانی (~۴۱۸ یورو) و اشتراک ماهانه حدود ۶۵۰۰ لک (~۶۰ دلار) هزینه دارد albaniandailynews.com. گرچه این هزینه نسبت به بسته‌های معمول آلبانی بالاست، اما استارلینک داده نامحدود و سرعت بین ۵۰–۲۰۰ مگابیت بر ثانیه را در مناطقی که تنها ADSL کند یا حتی هیچ اینترنت سیمی پایدار نداشتند ارائه می‌دهد. اواخر ۲۰۲۴، استارلینک بیش از ۶۰۰۰ ماهواره (۱۵٪ از کل شبکه برنامه‌ریزی‌شده‌اش) را پرتاب کرده بود albaniandailynews.com و پوشش را در بالکان گسترش داد. برای مناطق مرتفع و کم‌جمعیت آلبانی، ارتباط ماهواره‌ای راهی جایگزین برای کاهش شکاف دیجیتال است. کاربران فقط به دید مستقیم به آسمان نیاز دارند – کیت استارلینک روی بام یا حتی به صورت پرتابل برای سفر هم قابل نصب است albaniandailynews.com.

غیر از استارلینک، گزینه‌های ماهواره‌ای دیگر در آلبانی محدود است. اینترنت ماهواره‌ای سنتی ژئواستیشنری (VSAT) وجود داشت اما به خاطر تاخیر بالا و هزینه فقط در بخش خاصی کاربرد داشت. ورود استارلینک تاخیر را به شدت کاهش داده و سرعت را بالا برده و اینترنت ماهواره‌ای را حتی در مناطق روستایی “آخرین کیلومتر” قابل استفاده برای کاربردهای عمومی (استریم، تماس ویدیویی و…) ساخته است. دولت آلبانی از این فناوری استقبال کرده؛ گزارش‌هایی از حمایت های اداری برای ورود استارلینک (و بحث مالیات‌گذاری بر این خدمات) منتشر شد telegrafi.com albaniandailynews.com. تا ۲۰۲۵ استارلینک بزرگ‌ترین ارائه‌دهنده ماهواره‌ای است و رقبایی مانند OneWeb یا Viasat هنوز در آلبانی فعال نشده‌اند. به طور خلاصه، اینترنت ماهواره‌ای اکنون جزء مهم جدید از منظره اینترنت آلبانی است، عمدتاً برای کاربران دورافتاده و پشتیبان اضطراری. با تداوم گسترش، این فناوری می‌تواند حتی دورترین نقاط آلبانی را آنلاین کند و مکمل توسعه فیبر و موبایل فعلی گردد.

پوشش‌دهی و شکاف شهری–روستایی

در دسترسی به اینترنت در آلبانی، تضاد آشکار بین مراکز شهری و مناطق روستایی کم‌اتصال دیده می‌شود. مناطق شهری تقریبا پوشش کامل دارند: شهرها چند ارائه‌دهنده اینترنت ثابت (فیبر، کابل یا VDSL) و سیگنال‌های موبایل قوی ۴G/۵G دارند. در تیرانا – پایتخت – ضریب نفوذ اینترنت ثابت بالاترین سطح کشور را دارد (بالای ۴۳٪ جمعیت در ۲۰۲۱ اشتراک داشته‌اند) exit.al و هر دو اپراتور بزرگ فیبر را سراسری توسعه داده‌اند. به این ترتیب، کاربران شهری اینترنت خانگی سریع (اغلب بالای ۱۰۰ مگابیت بر ثانیه) و داده موبایل عالی دارند. اما بسیاری از روستاها اصلی‌ترین منبع اینترنت خود را شبکه موبایل می‌دانند زیرا توسعه خطوط ثابت عقب است. تقریباً هر خانواده آلبانیایی به نحوی (خط ثابت یا دستگاه داده موبایل) آنلاین است instat.gov.al instat.gov.al اما کیفیت و سرعت بسته به محل بسیار متفاوت است. چنانکه ذکر شد، ضریب نفوذ اینترنت ثابت در مناطق روستایی فقط حدود ۵–۸٪ بوده است exit.al tiranatimes.com – یعنی اکثریت خانواده‌های روستایی خط اینترنت سیمی ندارند و اغلب ADSL کند دارند. بیشتر کاربران روستایی به ۳G/۴G موبایل متکی‌اند که تقریباً تمامی مناطق مسکونی را پوشش می‌دهد euronews.al اما نسبت به فیبر شهری می‌تواند سرعت یا ظرفیت پایین‌تری داشته باشد. مثلاً فردی در روستا شاید فقط چند مگابیت از ۴G دریافت کند، در حالی که ساکن تیرانا در خانه فیبر پرسرعت دارد.

دولت آلبانی این شکاف دیجیتال شهری–روستایی را به عنوان چالش اصلی شناسایی کرده است. برنامه ملی باندپهن ۲۰۲۰–۲۰۲۵ هدف‌گذاری کرده تا سال ۲۰۲۵ تمامی مناطق روستایی به اینترنت پرسرعت متصل شوند tiranatimes.com tiranatimes.com. یکی از اهداف این است که تمام خانوارهای روستایی دسترسی به حداقل ۱۰۰ مگابیت بر ثانیه داشته باشند (چه از طریق فیبر چه بی‌سیم) tiranatimes.com. اما پیشرفت در برخی نقاط کند بوده است. تا ۲۰۲۲ آلبانی برنامه حمایت مالی عمده برای گسترش اینترنت روستایی را اجرا نکرده و بازارهای آزاد معمولاً از مناطق کم جمعیت عبور می‌کنند exit.al. برخی پیشرفت‌های جزئی حاصل شده: اپراتورهای موبایل می‌خواهند از ۵G برای اینترنت خانگی بی‌سیم در شهرهای کوچک استفاده کنند و ISPهای محلی شروع به فیبرکشی در چند روستای محدود کرده‌اند infrastruktura.gov.al. همچنین وای‌فای رایگان در بسیاری از مراکز شهر و روستا راه‌اندازی شده (هدف، پوشش ۵۰٪ مراکز عمومی تا ۲۰۲۳ بود) tiranatimes.com. با این حال، تفاوت قابل توجهی بین کیفیت خدمات اینترنت شهری و روستایی باقی است. کاربران شهری رضایت بالایی از سرعت و پایداری دارند؛ کاربران روستایی از قطعی یا مناطق بدون سیگنال شکایت دارند. همچنین، گزینه‌هایی مانند استارلینک می‌تواند نوعی تعادل ایجاد کند و اینترنت پرسرعت را به هر نقطه‌ای که آسمانش صاف است بیاورد. و تقریبا پوشش ۴G سراسری تضمین می‌کند دسترسی پایه به اینترنت در سراسر آلبانی برقرار است هرچند سرعت‌ها همه جا مثل شهر نیست euronews.al euronews.al. پر کردن این خلأ نیازمند سرمایه‌گذاری زیرساختی و شاید مداخله دولت برای تشویق احداث خطوط در مناطق محروم است.

سرعت اینترنت و کیفیت خدمات

سرعت اینترنت در آلبانی در سال‌های اخیر پیشرفت چشمگیر داشته است، گرچه بسته به نوع اتصال متفاوت است. در اینترنت ثابت، متوسط سرعت با نفوذ فیبر در بازار بالا رفته است. اوایل ۲۰۲۳ سرعت دانلود میانه در اینترنت ثابت حدود ۴۴٫۶ مگابیت بر ثانیه بود albaniandailynews.com که نسبت به سال قبل جهش زیادی داشت. اواخر ۲۰۲۳، میانگین سرعت کشور بالای ۵۰ مگابیت بر ثانیه شد (جامعه اینترنت رقم ۵۴٫۵ مگابیت گزارش کرده است) pulse.internetsociety.org. این میانگین‌ها تفاوت میان کاربران DSL قدیمی و فیبر جدید را نشان نمی‌دهد: مشتریان فیبر جدید ۱۰۰ مگابیت تا ۱ گیگابیت می‌گیرند، ولی ADSL یا کابل قدیمی ۱۰–۲۰ مگابیت است. در ۲۰۱۹ بیش از نیمی از مشترکین سرعتی بین ۴ تا ۱۰ مگابیت داشتند tiranatimes.com، اما این وضعیت به سرعت تغییر می‌کند. سرعت شبکه موبایل معمولاً پایین‌تر از ثابت است اما هنوز مناسب است. سرعت دانلود میانه موبایل اوایل ۲۰۲۳ حدود ۳۹٫۳ مگابیت بر ثانیه بود datareportal.com که نسبت به سال قبل اندکی کاهش داشت (-۹٪) شاید به دلیل کاربران بیشتر و فشار بر شبکه‌های ۴G باشد datareportal.com. هر دو اپراتور سرمایه‌گذاری در ظرفیت‌های ۴G/۵G را افزایش داده‌اند. طبق گزارش OpenSignal در ۲۰۲۳، وان آلبانیا و ودافون بطور مشترک جایزه سرعت دانلود ۴G را گرفته‌اند و وان در سرعت آپلود (حدود ۱۱٫۹ Mb/s در مقابل ۱۰٫۲) کمی پیشتاز است opensignal.com. پینگ موبایل وضعیت خوبی دارد (معمولاً ۲۵–۳۵ میلی‌ثانیه روی ۴G) و ۵G، هرجا باشد، دانلودهای بالای ۵۰۰ مگابیت فراهم می‌کند.

از نظر کیفیت خدمات، کاربران آلبانی معمولاً از پایداری هسته شبکه راضی‌اند اما مشکلاتی هم مشاهده می‌شود. مناطق شهری پایداری خوبی دارند اما مناطق دوردست هنگام طوفان یا قطع برق به ویژه در ایستگاه‌های موبایل دچار مشکل می‌شوند. کشور یک نقطه تبادل اینترنت (IXP) در تیرانا دارد و حدود ۲۲٪ محتوای پرکاربرد به طور محلی کش می‌شود pulse.internetsociety.org و این امر تاخیر و زمان بارگذاری را کاهش می‌دهد. پهنای باند بین‌المللی کافی است اما رو به رشد: آلبانی از گذشته به فیبرهای مرزی به ایتالیا، یونان و مقدونیه متکی بود و کابل زیردریایی آلبانی–ایتالیا–مصر ظرفیت را بیشتر می‌کند albaniandailynews.com. ISPهای اصلی ستون فقرات خود را برای عبور ترافیک بیشتر (همزمان با افزایش مصرف ویدیو و غیره) ارتقا داده‌اند. در نتیجه، تاب‌آوری و کیفیت اینترنت آلبانی رده متوسط اما رو به بهبود ارزیابی شده – اینترنت سوسایتی نمره تاب‌آوری ۵۰٪ (متوسط) را برای آلبانی ثبت کرده و تنوع ISP و لینک‌های بالادستی کشور را مطلوب می‌داند pulse.internetsociety.org pulse.internetsociety.org. با گسترش فیبر و ۵G انتظار می‌رود سرعت‌ها بالاتر رود. هدف دولت این است که تا ۲۰۲۵ نیمی از مردم به اتصال گیگابیت‌دار دست یابند tiranatimes.com. این هدف بلندپروازانه است اما نشانگر عزم به کیفیت بالاست. اکنون اپراتوری مانند وان آلبانیا ادعا می‌کند فیبر تا خانه را در شهرها توسعه داده و مراکز کلیدی را به ۱ گیگابیت متصل می‌کند (مدارس، دانشگاه، ادارات…) tiranatimes.com. به طور خلاصه، امروزه آلبانیایی‌ها سرعت و کیفیت اینترنت بالاتری نسبت به چند سال پیش دارند اما ثبات و عملکرد مطلوب به موقعیت و سرویس‌دهنده بستگی دارد.

نفوذ اینترنت و سطح استفاده کاربران

آلبانی به سطح بالایی از نفوذ اینترنت دست یافته است. تا ۲۰۲۳، حدودا ۸۳٪ جمعیت (بین ۱۶–۷۴ سال) کاربر اینترنت بودند instat.gov.al pulse.internetsociety.org که این رقم در حال نزدیک شدن به متوسط اروپا (~۹۰٪) است. از نظر عددی، حدود ۲٫۲ میلیون آلبانیایی در اوایل ۲۰۲۳ کاربر اینترنت بوده‌اند albaniandailynews.com. تقریباً همه جوانان و گروه سنی میانسال آنلاین هستند و جمعیت بدون اینترنت عمدتاً سالمندان یا افراد بسیار دورافتاده‌اند. قابل توجه است که استفاده از اینترنت در میان زنان و مردان تقریباً برابر است (حدود ۸۲٪ زنان و ۸۵٪ مردان) pulse.internetsociety.org و شکاف جنسیتی اندک است. آلبانیایی‌ها عمدتاً از طریق موبایل به اینترنت دسترسی دارند – ۹۹٫۸٪ افراد اینترنتی با موبایل/اسمارت‌فون آنلاین می‌شوند instat.gov.al. لپ‌تاپ یا دسکتاپ کمتر مصرف می‌شود (تنها ۲۷٪ با رایانه آنلاین می‌شوند و بسیاری فقط به وابسته به موبایل هستند) instat.gov.al. این رفتار مطابق با ضریب بالای نفوذ اینترنت همراه در کشور است.

از نظر اشتراک اینترنت باندپهن، آلبانی تا پایان ۲۰۲۳ حدود ۶۳۲٬۰۰۰ اشتراک ثابت داشت (حدود ۲۲ اشتراک به ازای هر صد نفر) theglobaleconomy.com. این بدان معناست که بسیاری از خانواده‌ها یک اشتراک ثابت برای کل اعضا دارند (چون پوشش خانوار ~۹۰٪ است). در بخش موبایل، بیش از ۳٫۳ میلیون اشتراک موبایل (شامل صوت و داده) فعال بوده، معادل ۱۲۰٪ جمعیت tiranatimes.com. البته بخش مهمی از این‌ها سیم‌کارت‌های اعتباری یا دوم است و تعداد کاربران منحصربه‌فرد دیتای موبایل نزدیک به ۲ میلیون نفر است. حضور در شبکه‌های اجتماعی هم زیاد است – حدود ۱٫۶ میلیون آلبانیایی در ۲۰۲۳ در شبکه‌های اجتماعی (فیس‌بوک، اینستاگرام و …) بوده‌اند datareportal.com که اغلب از داده موبایل استفاده می‌کنند. دیاسپورای آلبانی و اقتصاد حواله هم به‌طور غیرمستقیم اینترنت را رایج کرده چون خانواده‌ها از تماس تصویری و پیام‌رسان‌ها (واتس‌اپ، وایبر) استفاده می‌کنند؛ در واقع ۹۸٫۷٪ کاربران اینترنت صدا/ویدئو کال آنلاین دارند instat.gov.al. تحول دیگر، دولت الکترونیک و بانکداری آنلاین است: با انتقال صدها خدمت عمومی به بستر آنلاین، شهروندان روزبه‌روز به اینترنت نیازمندتر می‌شوند. این ضریب پذیرش وسیع نشان می‌دهد که آلبانی به نزدیکی اشباع از نظر دسترسی پایه اینترنت رسیده و اکنون تمرکز بر کیفیت و رساندن باقی افراد محروم (اغلب سالمندان یا فقرا) با برنامه‌های دسترسی ارزان‌تر است.

مقرون‌به‌صرفه بودن اینترنت

دسترسی به اینترنت در آلبانی نسبت به سطح درآمد، نسبتاً مقرون‌به‌صرفه است گرچه هزینه برای اقشار کم‌درآمد کماکان چالش‌برانگیز است. طبق معیارهای بین‌المللی، آلبانی هدف مقرون‌به‌صرفگی کمیسیون باندپهن سازمان ملل را برآورده می‌کند – قیمت بسته پایه اینترنت کمتر از ۲٪ درآمد ماهانه سرانه ناخالص ملی است pulse.internetsociety.org. مثلا، یک بسته دیتای موبایل کم‌مصرف (مثلا ۱٫۵ گیگ ماهانه ۳G/۴G) حدود ۱٫۳٪ درآمد سرانه ناخالص ملی در ۲۰۲۲ قیمت داشته pulse.internetsociety.org. در عمل اپراتورهای موبایل بسته‌های اعتباری رقابتی ارائه می‌دهند – مثلاً ۱۰ گیگ داده ممکن است ۱۰ یورو باشد و بسته‌های نامحدود شبکه‌های اجتماعی حتی ارزان‌تر zenith.travel. اینترنت ثابت هم قیمت مناسبی دارد: اشتراک خانگی استاندارد (۲۰–۵۰ مدیریت بر ثانیه نامحدود) بین ۱۵۰۰–۲۰۰۰ لک آلبانی (حدود ۱۵–۲۰ دلار) است numbeo.com. بسته‌های فیبر سریع (۱۰۰ مدیریت یا سه‌گانه همراه با تلویزیون) ۲۵–۳۰ یورو ماهانه هستند که برای خانواده‌های متوسط مقرون‌به‌صرفه است zenith.travel.

در قیاس با درآمد، این قیمت‌ها متوسط است. حقوق ماهانه متوسط در آلبانی در سال ۲۰۲۳ حدود ۷۰٬۰۰۰ لک (تقریبا ۶۰۰ یورو) بوده telegrafi.com لذا یک بسته عادی اینترنت با قیمت ۱۵۰۰ لک فقط ۲٪ درآمد یک فرد متوسط است. حتی برای اقشار کم‌درآمد (مثلا افراد حداقل‌بگیر یا روستایی)، اشتراک ابتدایی اینترنت (مانند بسته ۴G) حدود ۵–۶٪ درآمد است که گرچه چندان کم نیست، اما نسبت به ده سال پیش بسیار ارزان‌تر است. گسترش رقابت و فناوری، هزینه‌ها را پایین آورده؛ به عنوان مثال در ۲۰۱۰ اینترنت هم کندتر بود و هم گران‌تر. امروزه قیمت‌های اینترنت آلبانی هم‌تراز یا پایین‌تر از بسیاری کشورهای بالکان است techjury.net. موبایل دیتا به ویژه هر گیگ بسیار ارزان است که به آمار بالای استفاده اینترنت همراه کمک کرده است. با این حال، همچنان در حاشیه مساله مقرون‌به‌صرفگی وجود دارد: افراد روستایی کم‌درآمد حتی برای ۱۰۰۰ لک/ماه دچار مشکل می‌شوند و برخی مجبور به تکیه بر راه‌کارهای گران بی‌سیم یا ماهواره‌ای هستند. استارلینک اگرچه فنی مفید است اما با قیمت ۶۰ یورو/ماه فقط برای کسب‌وکارها یا کاربران مرفه روستایی مقرون‌به‌صرفه است albaniandailynews.com. برای بهبود عدالت، دولت و NGOها به سراغ برنامه‌های فراگیری دیجیتال رفته‌اند – مثلا اینترنت رایگان برای مراکز عمومی یا یارانه به مدارس و درمانگاه‌ها. در کل روند آلبانی به سوی افزایش مقرون‌به‌صرفگی اینترنت است به خصوص که بسته‌های جدید سرعت را افزایش داده‌اند (هر واحد هزینه، مگابیت بیشتری). با میانگین هزینه ۱۵–۲۰ دلار برای سرویس خوب، آلبانی از لحاظ مقرون‌به‌صرفگی وضعیت مطلوبی دارد که به رشد ادامه‌دار نفوذ اینترنت کمک می‌کند.

سیاست‌های دولتی و ابتکارات

دولت آلبانی نقش فعالی در هدایت توسعه زیرساخت اینترنت و افزایش فراگیری دیجیتال ایفا می‌کند. سیاست کلیدی، برنامه ملی باندپهن (NBP) ۲۰۲۰–۲۰۲۵ است که اهداف جاه‌طلبانه‌ای برای اتصال سراسری ترسیم کرده است. طبق آن، دولت دست‌یابی به پوشش ۱۰۰٪ خانوارها، مشاغل و نهادها تا ۲۰۲۵ را هدف‌گذاری کرده است tiranatimes.com. همچنین هدف‌گذاری عملکرد: تا ۲۰۲۵ ۵۰٪ اتصالات شهری (مانند تیرانا) باید گیگابیتی و ۱۰۰٪ مناطق روستایی حداقل ۱۰۰ مگابیت باشند tiranatimes.com tiranatimes.com. این اهداف هم‌راستا با معیارهای “جامعه گیگابیتی” اتحادیه اروپاست و هدف آلبانی برای تطبیق با استانداردهای اروپاست. برای تحقق آن‌ها، دولت سرمایه‌گذاری در فیبر را تشویق کرده (زیرا تنها فیبر به شکل پایدار سرعت گیگابیت می‌دهد) tiranatimes.com. NBP همچنین اتصال همه مدارس و درمانگاه‌ها به لینک ۱ گیگابیت تا ۲۰۲۵ را هدف گرفته و بسیاری از این مراکز در سال‌های اخیر با فیبر یا لینک‌های بی‌سیم اختصاصی بروزرسانی شده‌اند tiranatimes.com.

علاوه بر برنامه‌ریزی، دولت اقدامات تنظیمی و حمایتی نیز انجام داده است. AKEP (رگولاتور)، به طور منظم موانع توسعه زیرساخت را کاهش داده – مانند ساده‌سازی مجوز فیبرکشی یا اجرای انتقال‌پذیری شماره و تشویق رقابت. ادغام Albtelecom و One در ۲۰۲۲–۲۰۲۳ توسط رگولاتور تایید شد تا اپراتور یکپارچه (وان آلبانیا) و ودافون هر دو انگیزه و توان مالی توسعه ۵G و فیبر را بیابند en.wikipedia.org. اما نهادهای ناظر مراقب هستند این دوگانگی به سوءاستفاده از قدرت بازار ختم نشود و بر کیفیت و قیمت نظارت دارند. دولت برای گسترش پوشش در مناطق محروم روی کمک خارجی حساب باز کرده؛ از طریق طرح غرب بالکان (WBIF) و سازوکارهای اتحادیه اروپا پروژه‌هایی برای شناسایی شکاف‌های روستایی و آزمایش توسعه در مناطق محروم تامین مالی گرفته aconium.al wbif.eu. مثلا پروژه‌ای برای توسعه زیرساخت باندپهن در هشت استان و تمرکز بر روستاهای دورافتاده راه افتاد aconium.al. هرچند تا ۲۰۲۲ یارانه گسترده دولتی بر اینترنت روستایی نبود اما زیربنای آن ایجاد شده است exit.al. در حوزه موبایل، دولت حراج طیف ۵G را شفاف و با قیمت پایه پایین برای تشویق توسعه برگزار کرد و مجوز آزمایشی (ودافون اولین بار در ۲۰۱۹) صادر کرد itu.int. سیاست حذف موانع فناوری هم دنبال شده – مثلا امکان استفاده باند ۸۰۰ برای ۴G و تلاش برای تخلیه باند ۷۰۰ (هنوز برای تلویزیون) برای استفاده موبایل itu.int.

تاکید ویژه سیاستی بر خدمات دولت الکترونیک بوده که به‌طور غیرمستقیم ضریب نفوذ اینترنت را بالا برده است. پرتال e-Albania صدها خدمت آنلاین دارد (مالیات، گواهی، مجوز) و بسیاری از خدمات از ۲۰۲۲ فقط اینترنتی ارائه می‌شوند و این امر ابتکارات ارتقای مهارت دیجیتال و آگاهی عمومی را به دنبال داشته است. دولت با کمک اهداکنندگان کمپین آگاهی و آموزش مهارت دیجیتال اجرا کرده است. همچنین آلبانی در توافقات منطقه‌ای برای کاهش هزینه رومینگ شرکت داشته است که از جولای ۲۰۲۱ رومینگ میان کشورهای بالکان حذف شد – گامی برای ارتقای ارتباطات و یکپارچگی منطقه‌ای. در حوزه امنیت سایبری، قانون برای محافظت از زیرساخت، مطابق با دستورالعمل اتحادیه اروپا بروز شده است. عضویت آلبانی در شبکه پاک (تحریم تأمین‌کنندگان نامعتبر در ۵G) tiranatimes.com همانطور که گفته شد تصمیمی ژئوپولیتیک موثر بر خرید تجهیزات بود. خلاصه اینکه اقدام دولت بر تسهیل توسعه زیرساخت، تعیین هدف راهبردی و استفاده از فناوری دیجیتال برای توسعه متمرکز بوده است. هرچند در اجرا چالش‌هایی وجود دارد اما این سیاست‌ها نشانگر تعهد جدی به گسترش دسترسی اینترنتی برای همه آلبانیایی‌هاست.

چالش‌ها و فرصت‌های رشد

در مسیر گسترش ارتباطات دیجیتال، آلبانی با چالش‌ها و فرصت‌هایی روبروست. چالش عمده اتمام پوشش‌دهی روستاها و فراگیری کامل است. آخرین درصد خانوارهای فاقد اینترنت معمولاً در مناطق کوهستانی یا فقیر هستند و توسعه فیبر یا حتی آنتن موبایل به اینجاها بدون یارانه اقتصادی نیست. بانک جهانی تخمین زده پوشش سراسری پرسرعت در آلبانی (۴۰۰ مگابیت شهری، ۱۰ مگابیت روستایی با ۴G) به ۲۵۰ تا ۳۴۰ میلیون دلار سرمایه نیاز دارد euronews.al euronews.al – که رقم قابل توجهی است. اما این فرصتی نیز هست: آلبانی می‌تواند از بودجه توسعه اتحادیه اروپا یا شراکت‌های خصوصی–دولتی برای این پروژه استفاده کند. کارشناس‌ها معتقدند استفاده از شبکه فعلی ۴G و زیرساخت اشتراکی مقرون‌به‌صرفه‌ترین راه پوشش کامل است euronews.al euronews.al. همزمان گسترش ۵G هم چالش است و هم فرصت: چالش آن است که ۵G شکاف شهری–روستایی را تشدید نکند (چون ابتدا در شهرها راه‌اندازی می‌شود). اما فرصت آن است که ۵G وایرلس ثابت می‌تواند سرعت فیبر را بدون کابل‌کشی به خانه‌های روستایی برساند اگر طیف و سرمایه کافی برای این منظور اختصاص یابد. اپراتورهای آلبانی می‌توانند در شبکه ۵G روستایی مشترک همکاری کنند که طبق گزارش بانک جهانی هزینه را تا ۷۰٪ کاهش می‌دهد، هرچند نگرانی رقابتی وجود دارد euronews.al.

چالش دیگر حفظ مقرون‌به‌صرفگی و رقابت با وجود فقط دو اپراتور موبایل است. تجمیع اخیر نیازمند مراقبت در جهت حفظ قیمت عادلانه و کیفیت خوب است. فرصت برای ورود اپراتورهای مجازی جدید (MVNO) برای افزایش تنوع و گزینه به‌خصوص در مناطق خاص یا روستایی وجود دارد. در بخش اینترنت ثابت، تنوع ISPهای کوچک (مانند Abissnet، Tring، Digicom، Asc Fiber و …) به نفع رقابت است. این اپراتورهای محلی اغلب در آپارتمان‌ها یا حومه راه حل‌های فیبر یا وایرلس نوآورانه ارائه می‌کنند و مسیر رشد را برای بزرگان دشوار می‌کنند. تشویق اشتراک زیرساخت (مثلاً استفاده ISPهای کوچک از تونل‌ها یا دکل‌های Albtelecom/One) توسعه را تسریع و هزینه‌ها را کاهش می‌دهد – فرصتی که رگولاتوری آلبانی باید حفظ کند. همچنین افزایش لینک‌های فیبر بین‌المللی (کابل جدید آلبانی–مصر و لینک‌های فعلی ایتالیا/یونان) فرصت تبدیل آلبانی به هاب منطقه‌ای ترانزیت اینترنت و جذب دیتاسنتر یا کش محتوایی برای بالکان فراهم می‌کند که هم کیفیت محلی را بالا می‌برد و هم ارزش اقتصادی دارد.

افزایش تقاضا برای خدمات دیجیتال در آلبانی (استریم، کلود، فین‌تک، دولت الکترونیک، تجارت آنلاین) فرصت دیگری برای جذب سرمایه‌گذاری جدید در شبکه است. هرچه مردم بیشتر خدمات پرمصرف داده استفاده کنند، انگیزه بیشتری برای ISPها در ارتقای زیرساخت ایجاد می‌شود. همچنین بخش فناوری و استارتاپ‌های آلبانی با بهبود ارتباطات می‌تواند رشد کند – کارهایی مانند برونسپاری IT، کارآفرینی دیجیتال و پروژه‌های شهر هوشمند (تیرانا ابتکارات شهر هوشمند را با اتکا به اینترنت خوب آغاز کرده است). البته چالش‌هایی هم در زمینه امنیت سایبری و حریم داده‌ها با افزایش اتصال وجود دارد – آلبانی در ۲۰۲۲ یک حمله سایبری بزرگ را تجربه کرد که خدمات دولتی را مختل کرد – پس تاب‌آوری و امنیت نیز باید همپای توسعه دسترسی رشد کنند. عامل انسانی نیز مهم است: جمعیت جوان آلبانی (میانگین ۳۸ سال) مهارت دیجیتال خوبی دارند، اما آموزش مستمر ضروری است تا همگان استفاده موثر از اینترنت را بیاموزند و شکاف سواد بزرگسالان پر شود.

در نتیجه، وضعیت دسترسی اینترنت در آلبانی در حال پیشرفت سریع و پتانسیل بالاست. از اینترنت فیبر نوری در آپارتمان‌های شهری تا سیگنال ۴G در دورترین نقاط کوهستان – و اکنون پرتوهای ماهواره‌ای از فضا – آلبانیایی‌ها بیش از هر زمان دیگر متصل شده‌اند. طی سال‌های اخیر کشور در زیرساخت، پوشش و پذیرش اینترنت پیشرفت چشمگیری داشته و این پیشرفت با چشم‌انداز سیاستی و تحولات بازار همراه بوده است. در آینده تمرکز باید بر اتمام کار اتصال جمعیت به اینترنت باکیفیت و بهره‌گیری از این اتصال برای توسعه اقتصادی و اجتماعی باشد. چالش‌هایی مانند شکاف شهری–روستایی و نیاز به سرمایه واقعیست اما با تعهد و استفاده هوشمندانه از فناوری‌های نوین (مثل ۵G و ماهواره)، آلبانی در مسیر تحقق یک جامعه دیجیتال فراگیر است. پیشرفت آلبانی از فیبر زیرزمینی تا سیگنال‌های ماهواره‌ای، نماد عزم این کشور برای پل زدن بر هر “آخرین کیلومتر” در مسیر ارتباطات است.

منابع: آمار و اطلاعات جدید از گزارش‌های رسمی و منابع معتبر، از جمله مؤسسه آمار آلبانی (INSTAT) درباره دسترسی خانوار به اینترنت instat.gov.al، سازمان ارتباطات پستی و الکترونیکی و بانک جهانی درباره پوشش euronews.al، اتحادیه بین‌المللی مخابرات و اینترنت سوسایتی درباره ضریب استفاده و مقرون‌به‌صرفگی pulse.internetsociety.org pulse.internetsociety.org، رسانه‌هایی چون Euronews Albania و Albanian Daily News درباره ۵G و ماهواره politiko.al albaniandailynews.com و بیانیه‌های شرکت‌های مخابراتی و تحلیل‌های صنعت برای بازار en.wikipedia.org exit.al برداشت شده است. این منابع تصویری جامع و به‌روز از منظره اینترنت آلبانی در ۲۰۲۳–۲۰۲۴ ارائه می‌دهد.