۱۰ هواپیمای جنگنده برتر که در سال ۲۰۲۵ بر آسمان‌ها سلطه دارند
یک جنگنده رادارگریز اف-۳۵I اسرائیلی در حال برخاستن طی تمرین Red Flag (2023). جنگنده‌های F-35 Lightning II و سایر نمونه‌ها، نماد پیشتازی برتری هوایی در سال ۲۰۲۵ هستند.
جنگنده‌های مدرن با تلفیق رادارگریزی، ابر مانورپذیری، اویونیک پیشرفته و قدرت آتش بالا برتری هوایی را تضمین می‌کنند. از جنگنده‌های رادارگریز نسل پنجم تا اسطوره‌های تقویت‌شده نسل چهارم، این هواگردها اوج فناوری نظامی در سال ۲۰۲۵ به شمار می‌روند aviationa2z.com. در ادامه، ۱۰ جنگنده برتر که در سال ۲۰۲۵ بر آسمان‌ها تسلط دارند را با مقایسه منشأ، توانایی‌ها و ویژگی‌هایی که هر یک را به نیرویی هراس‌آور بدل می‌کند، معرفی می‌کنیم. برای تحلیل سریع‌تر، یک جدول مقایسه‌ای خلاصه ارائه شده و سپس هر هواپیما به تفصیل بررسی می‌شود.
جدول مقایسه سریع ۱۰ جنگنده برتر (۲۰۲۵)
| جنگنده (کشور) | نسل | اولین پرواز / ورود به خدمت | بیشینه سرعت | برد رزمی | قیمت واحد (دلار) |
|---|---|---|---|---|---|
| F-35 Lightning II (آمریکا) | پنجم | ۲۰۰۶ / ۲۰۱۵ en.wikipedia.org | ماخ ۱٫۶ aerotime.aero | ~۱۱۰۰ کیلومتر (۵۹۰ مایل دریایی) lockheedmartin.com | ~۸۵ میلیون aviationa2z.com |
| F-22 Raptor (آمریکا) | پنجم | ۱۹۹۷ / ۲۰۰۵ en.wikipedia.org | ماخ ۲٫۲۵ aviationa2z.com | ~۱۶۰۰ مایل دریایی (فری) aerotime.aero | ~۱۵۰ میلیون aviationa2z.com |
| Chengdu J-20 (چین) | پنجم | ۲۰۱۱ / ۲۰۱۷ commons.wikimedia.org | ماخ ۲٫۰ aerotime.aero | ~۳۰۰۰ مایل دریایی (فری) aerotime.aero | ~۱۱۰ میلیون aerotime.aero |
| Sukhoi Su-57 (روسیه) | پنجم | ۲۰۱۰ / ۲۰۲۰ en.wikipedia.org en.wikipedia.org | ماخ ۲٫۰ aviationa2z.com | ~۱۵۰۰ کیلومتر (تخمینی) | ~۴۵ میلیون aviationa2z.com |
| Boeing F-15EX Eagle II (آمریکا) | ۴++ | ۲۰۲۰* / ۲۰۲۴* | ماخ ۲٫۵ aviationa2z.com | ~۲۱۰۰ مایل دریایی (فری) aerotime.aero | ~۹۰ میلیون aerotime.aero |
| Sukhoi Su-35S (روسیه) | ۴++ | ۲۰۰۸ / ۲۰۱۴* | ماخ ۲٫۲۵ aerotime.aero | ~۱۹۰۰ مایل دریایی (فری) aerotime.aero | ~۸۵ میلیون aerotime.aero |
| Dassault Rafale (فرانسه) | ۴٫۵ | ۱۹۸۶ / ۲۰۰۱ | ماخ ۱٫۸ aerotime.aero | ~۱۸۵۰ کیلومتر (با مخزن خارجی) | ~۱۰۰ میلیون aviationa2z.com |
| Eurofighter Typhoon (اتحادیه اروپا) | ۴٫۵ | ۱۹۹۴ / ۲۰۰۳ | ماخ ۲٫۰+ aerotime.aero | ~۱۸۰۰ مایل دریایی (فری) aerotime.aero | ~۱۰۰ میلیون aerotime.aero |
| Saab JAS 39 Gripen (سوئد) | ۴+ | ۱۹۸۸ / ۱۹۹۶ en.wikipedia.org | ماخ ۲٫۰ aerotime.aero | ~۱۳۰۰ کیلومتر (با تانک سوخت) en.wikipedia.org | ~۸۵ میلیون aerotime.aero |
| F-16 Fighting Falcon (آمریکا) | چهارم | ۱۹۷۴ / ۱۹۷۸ | ماخ ۲٫۰ aerotime.aero | ~۵۵۰ کیلومتر (با بار مأموریت) | ~۸۰ میلیون aerotime.aero |
*(اولین تحویل تقریبی F-15EX در سال ۲۰۲۱-۲۰۲۲ انجام شد؛ اولین یگان عملیاتی در ۲۰۲۴.)
۱. لاکهید مارتین F-35 Lightning II (آمریکا) – استادی رادارگریز چندمنظوره
F-35 Lightning II یک جنگنده رادارگریز چندمنظوره نسل پنجم است که توسط لاکهید مارتین (با مشارکت شرکای بین‌المللی) توسعه یافته است. نخستین پرواز این جنگنده در سال ۲۰۰۶ انجام شد و در میانه دهه ۲۰۱۰ وارد خدمت شد en.wikipedia.org. طراحی شده برای انجام مأموریت‌های هوا به هوا و هوا به زمین، اف-۳۵ تک موتوره در سه مدل (A، B، C) برای نیروی هوایی آمریکا، تفنگداران دریایی و نیروی دریایی ارائه می‌شود. این جنگنده دارای طراحی رادارگریز از تمامی زوایا، محفظه‌های داخلی حمل تسلیحات و ادغام پیشرفته حسگرهاست که تشخیص آن را دشوار کرده و آگاهی محیطی بی‌سابقه‌ای به خلبان ارائه می‌دهد aerotime.aero. موتور Pratt & Whitney F135 اف-۳۵ (قدرتمندترین موتور جت نظامی جهان) بیشینه سرعت حدود ماخ ۱٫۶ (≈۱۹۷۵ کیلومتر بر ساعت) را فراهم می‌کند aviationa2z.com. برد رزمی آن با سوخت داخلی برای مدل F-35A بیش از ۱۰۹۰ کیلومتر است lockheedmartin.com و این امکان را برای انجام عملیات در اعماق خاک دشمن به وجود می‌آورد. رادارگریزی و رادار AESA AN/APG-81 به همراه سامانه نشانه‌گیری اپتیکی-الکترونیکی (EOTS)، قابلیت رهگیری و حمله به اهداف را پیش از شناسایی شدن فراهم کرده است. اف-۳۵ می‌تواند مجموعه‌ای از موشک‌های پیشرفته چون AIM-120 AMRAAM و بمب‌های هدایت‌شونده دقیق را به صورت داخلی (برای حفظ رادارگریزی) یا در حالت «حیوان وحشی» به صورت خارجی در مواقعی که پنهانکاری مهم نیست حمل کند.
با وجود انتقادات اولیه به خاطر هزینه آن (هزینه واحد اولیه در حدود ۱۰۰ میلیون دلار، اکنون تقریباً ۸۰ تا ۸۵ میلیون دلار برای F-35A aviationa2z.com) و مشکلات پیش‌آمده در روند توسعه، F-35 به گسترده‌ترین جنگنده نسل پنجم دنیا تبدیل شده است. تا سال ۲۰۲۵، بیش از ۱۰۰۰ فروند F-35 در ۱۷ کشور تحویل داده شده‌اند aviationa2z.com و ستون فقرات بسیاری از نیروهای هوایی متحد را تشکیل می‌دهند. تولید و گسترش جهانی آن (با برنامه بیش از ۳۰۰۰ فروند) باعث کاهش هزینه‌ها و محرک بهبود مداوم شده است. F-35 در سال‌های اخیر در عملیات رزمی نیز مشارکت داشته است: نیروی هوایی اسرائیل اولین نیرویی بود که در سال ۲۰۱۸ این جنگنده را در میدان نبرد به کار گرفت و F-35های آمریکایی در سال ۲۰۱۹ حملاتی را علیه داعش انجام دادند en.wikipedia.org. در خدمت اسرائیل، F-35I “آدیر” حتی پهپادهای دشمن را سرنگون کرده‌اند defensenews.com. به لطف ترکیب پنهانکاری، شبکه‌های داده و انعطاف‌پذیری چندنقشی، F-35 Lightning II اغلب بهترین جنگنده جهان در ۲۰۲۵ تلقی می‌شود؛ پلتفرمی منحصر به فرد که در نبردهای هوابه‌هوا مسلط است، اهداف زمینی را هدف قرار می‌دهد و گره‌ای اطلاعاتی در جنگ شبکه‌محور به شمار می‌رود aviationa2z.com.۲. لاکهید مارتین F-22 رپتور (ایالات متحده) – جنگنده پنهانکار برتری هوایی
F-22 رپتور همچنان یک جنگنده افسانه‌ای و استاندارد طلایی برتری هوایی است حتی پس از دو دهه خدمت aviationa2z.com. این جنگنده که توسط لاکهید مارتین و با همکاری بوئینگ به عنوان اولین جنگنده نسل پنجم آمریکا توسعه یافت، نخستین بار در سال ۱۹۹۷ پرواز کرد و در ۲۰۰۵ به خدمت درآمد en.wikipedia.org. هدف طراحی آن تسلط کامل بر آسمان‌ها با پنهانکاری، سرعت و چابکی بی‌نظیر بود. بدنه و پوشش‌های F-22 امضای راداری فوق‌العاده کمی به آن می‌دهد – طبق گزارش‌ها، ردپای راداری آن به اندازه یک «ساچمه» است aerotime.aero – و آن را به پنهانکارترین جنگنده ساخته شده تا به امروز بدل می‌کند aerotime.aero. با دو موتور توربوجت Pratt & Whitney F119 با خروجی جهت‌پذیر دو بعدی، رپتور می‌تواند در سرعت مافوق صوت بدون پس‌سوز تا ماخ ۱/۸ پرواز کند و حداکثر سرعت آن تقریباً ماخ ۲/۲۵ است aviationa2z.com. از چابکی فوق‌العاده (نسبت رانش به وزن بیش از ۱ و رانش جهت‌پذیر) برخوردار است که در نبردهای نزدیک برتری می‌آورد. شعاع رزمی F-22 حدود ۸۰۰+ کیلومتر (و طی مسافت تا ~۱۶۰۰ مایل دریایی با مخازن خارجی) aerotime.aero است، که برای گشت‌ها و حمله‌های عمیق همراه با سوختگیری هوایی کافی می‌باشد.در زمینه اویونیک، رپتور مجهز به رادار AESA AN/APG-77 و تلفیق سنسورهای پیچیده و همچنین ارتباط داده‌ای امن (گرچه لینک داده درون پروازی آن به دلایل پنهانکاری فقط از F-22 به F-22 محدود بود) است. شش موشک AIM-120 AMRAAM و دو AIM-9 سایدویندر را به طور داخلی برای نبرد هوایی حمل می‌کند و در صورت لزوم می‌تواند بمب‌های JDAM یا GBU قطر کوچک برای مأموریت‌های حمله حمل کند. هزینه هر فروند F-22 بسیار بالا بود (تقریباً ۱۵۰ میلیون دلار برای هر فروند aviationa2z.com) و فقط ۱۹۵ فروند پیش از پایان پروژه در ۲۰۱۱ (به علت مسائل بودجه‌ای و عدم امکان صادرات) تولید شد aerotime.aero. با وجود این، این جنگنده به طور گسترده به عنوان برترین جنگنده هوابه‌هوای جهان شناخته می‌شود. در خدمت عملیاتی، F-22 هرگز در هیچ شبیه‌ساز نبردی مغلوب نشده است و صرفاً حضور آن برای بازدارندگی دشمنان کافی است. حضور عملیاتی رپتورها در جنگ محدود و بیشتر در حملات زمینی به سوریه بود- به خصوص بین ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ که اهداف داعش را زدند و مناطق پرواز ممنوع را زیر سامانه‌های پیشرفته ضد هوایی با موفقیت پوشش دادند، بدون کوچک‌ترین آسیب aviationa2z.com. خلبان‌ها اغلب می‌گویند در تمرینات، F-22 می‌تواند «پیش از آنکه دشمن حتی متوجه حضورش بشود، حمله کند». تنها نقاط ضعف واقعی آن، پیچیدگی تعمیر و نگهداری و قدیمی بودن بخش‌های الکترونیکی آن است. نیروی هوایی آمریکا برنامه‌های ارتقای متعددی را برای افزودن لینک‌های داده‌ای بهتر، بهبود جنگ الکترونیک و موشک‌های جدید (نظیر AIM-260 JATM) اجرا می‌کند تا رپتور را تا دهه ۲۰۳۰ کشنده نگاه دارد aviationa2z.com. در سال ۲۰۲۵، F-22 همچنان عملاً در سلطه هوایی دست‌نیافتنی باقی مانده است و کنار جنگنده‌های جدیدتری چون F-35 به تضمین برتری هوایی ایالات متحده ادامه می‌دهد.
۳. چنگدو J-20 “اژدهای قدرتمند” (چین) – جنگنده پنهانکار برتری هوایی چین
چنگدو J-20 اژدهای قدرتمند چین به سرعت به یکی از جنگنده‌های نخبه جهان بدل شده و جهش عظیم صنعت هوافضای این کشور را نشان می‌دهد. این جنگنده دو موتوره نسل پنج است که نخستین بار در ۲۰۱۱ پرواز کرد و در سال ۲۰۱۷ به خدمت نیروی هوایی ارتش آزادی‌بخش خلق درآمد commons.wikimedia.org. J-20 جنگنده‌ای بزرگ (بیش از ۲۰ متر طول) برای برتری هوایی و حملات راهبردی دوربرد است. طراحی آن پنهانکاری پیش رو را اولویت می‌دهد؛ دماغه تراش‌خورده، کابین یکدست، بدنه یکپارچه و بال‌ها به صورت دلتا-کَنارد متحرک، همگی برای کاهش سطح مقطع راداری از جلو aviationa2z.com aviationa2z.com. اگرچه احتمالاً پنهانکاری جانبی یا پشتی آن نسبت به F-22 کمتر است اما از روبرو شناسایی آن بسیار دشوار است. مدل‌های اولیه J-20 از موتور روسی AL-31F بهره می‌بردند اما اکنون تولیدات جدید با موتور چینی WS-10C و در آینده با WS-15 قدرتمندتر با رانش جهت‌پذیر توسعه می‌یابد aviationa2z.com. با موتور فعلی، J-20 می‌تواند در ماخ ۱/۷+ سوپرکروز کند؛ حداکثر سرعت آن حدود ماخ ۲/۰ تخمین زده می‌شود aerotime.aero. با ظرفیت داخلی سوخت زیاد، شعاع عملیاتی آن عظیم است: حدود ۳۰۰۰ مایل دریایی (تقریباً ۵۵۵۰ کیلومتر محدوده جابجایی) aerotime.aero، که برای چین توان قدرت‌افکنی تا غرب اقیانوس آرام را فراهم می‌آورد. شعاع رزمی آن احتمالاً بیش از ۱۵۰۰ کیلومتر تخمین زده می‌شود که برای پوشش مناطقی چون دریای جنوبی چین یا تنگه تایوان حیاتی است.J-20 دارای رادار AESA و الکترونیک پیشرفته است، اگرچه جزییات آن محرمانه باقی مانده. به احتمال زیاد مجهز به IRST (جستجو و هدف‌گیری مادون قرمز) برای کشف پنهان و همچنین شبکه ارتباطی پیشرفته برای هماهنگی با سایر پلتفرم‌ها (و شاید در آینده با پهپادهای پنهانکار) هم هست. محفظه داخلی تسلیحات آن، کِشنده موشک‌های هوا به هوای بردبلند چون PL-15 (برد برآورده‌شده بیش از ۲۰۰ کیلومتر) و موشک‌های IR PL-10 با قابلیت زاویه حمله زیاد است که امکان برتری در اولین شلیک را می‌دهد. J-20 همچنین قابلیت حمل موشک‌های ضدکشتی یا کروز بزرگ به طور داخلی را دارد و بنابراین علیه جنگنده‌ها و ناوهای جنگی تهدیدی دوجانبه است. با توجه به سرعت تولید بالا در چین، تا کنون بیش از ۲۰۰ فروند J-20 عملیاتی شده‌اند – که از کل تولید F-22 پیشی گرفته‌اند aviationa2z.com – و تولید ماهانه آن همچنان بالاست aerotime.aero. چین J-20 را منحصراً برای مصرف داخلی نگاه داشته و صادر نمی‌کند و آن را وارد دکترین نبرد برای مقابله با برتری هوایی آمریکا در آسیا کرده است aviationa2z.com. اگرچه هنوز در نبردی شرکت نکرده اما در عملیات صلح‌آمیز فعال است، همچون گشت نزدیک تایوان و رویارویی با هواپیماهای جاسوسی آمریکایی بر فراز دریای چین شرقی. بنا بر گزارش‌ها، J-20 در سال ۲۰۲۲ ناگهان در کنار یک F-35 آمریکایی ظاهر شد و باعث شگفتی خلبان غربی شد که نشان‌دهنده افزایش اعتماد چین به این جنگنده است. اژدهای قدرتمند نماد بلوغ هوایی چین است؛ جنگنده‌ای پنهانکار که برای مقابله با F-22 و F-35، دارای برد بالا و تسلیحات پیشرفته طراحی شده و توازن قوا را در آسمان اقیانوس آرام به شکلی بنیادین تغییر داده است aviationa2z.com.
۴. سوخو Su-57 “فلون” (روسیه) – جنگنده نسل پنجم با مانورپذیری فوق‌العاده
سوخو Su-57 روسیه، با اسم رمز ناتو «فلون»، یک جنگنده چندمنظوره نسل پنجم و پاسخ کرملین به F-22/F-35 است. Su-57 اولین پرواز خود را در سال ۲۰۱۰ انجام داد و ورود اولیه‌اش به خدمت را در اواخر ۲۰۲۰ تجربه کرد en.wikipedia.org en.wikipedia.org. به‌عنوان اولین جنگنده پنهانکار روسیه، فلسفه طراحی Su-57 ایجاد تعادل میان مشاهده‌پذیری پایین و نقاط قوت سنتی روسی در زمینه توانایی‌های سینماتیک است. این هواپیما عناصر پنهانکاری را ارائه می‌دهد: بدنه مسطح‌شده، محفظه داخلی تسلیحات، پایدارسازهای مایل و مواد مرکب که عمدتاً برای کاهش سطح مقطع راداری رو به رو است aviationa2z.com. با این حال، از نظر استانداردهای غربی، پنهانکاری آن محدود است؛ کارشناسان معتقدند که در مجموع نسبت به F-22/F-35 کمتر پنهانکار است، به‌خصوص از زاویه‌های جانبی و پشتی 19fortyfive.com 19fortyfive.com. سوخو اولویت را به فوق‌مانورپذیری داده است: Su-57 از موتورهای AL-41F1 با بردار رانش استفاده می‌کند که چابکی و توانایی مانور بسیار بالایی را فراهم می‌سازد (مثلاً گردش تند، مانور معروف «کبرا»). می‌تواند به سرعت حداکثر ماخ ۲ (تقریباً ۲٬۴۷۰ کیلومتر/ساعت) برسد و سوپرکروز حدود ماخ ۱٫۶ را انجام دهد aviationa2z.com. برد عملیاتی آن حدود ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ کیلومتر در نبرد تخمین زده می‌شود که با سوختگیری هوایی قابل افزایش است. از لحاظ آویونیک، Su-57 به رادار AESA چندبانده Sh121 (از جمله رادارهای جانبی برای میدان دید وسیع) و IRST پیشرفته برای رهگیری غیرفعال مجهز است. ترکیب سنسورها و فناوری کابین پروازی این هواپیما نقطه جهشی برای روسیه به‌شمار می‌رود، شامل HUD و نمایشگر متصل به کلاه خلبان که امکان شلیک موشک با زاویه زیاد را می‌دهد.
Su-57 ظرفیت زیادی در حمل تسلیحات دارد: تا چهار موشک هوا-به-هوای برد بلند R-77M (AA-12) یا نمونه پیشرفته R-37M درون محفظه داخلی، به علاوه دو موشک برد کوتاه در محفظه‌های جانبی. همچنین امکان حمل موشک ضدکشتی یا هوا-به-سطح و بمب‌های هدایت‌شونده به‌صورت داخلی یا نصب خارجی (با از دست دادن پنهانکاری) را دارد. یک مزیت مهم قیمت آن است: بهای هر فروند تخمین زده شده ۴۰–۵۰ میلیون دلار، تقریباً یک‌سوم قیمت یک F-35 aviationa2z.com؛ البته این موضوع محدودیت‌های اقتصادی و تحریم‌های روسیه را هم نشان می‌دهد. تا پایان ۲۰۲۴ فقط حدود ۲۰ فروند Su-57 عملیاتی وجود دارد 19fortyfive.com 19fortyfive.com که بسیار کمتر از برنامه اولیه، به دلیل مشکلات مالی و تولیدی است. با این وجود، روسیه Su-57 را در نقش‌های رزمی محدودی به‌کار گرفته است: گزارش شده که ماموریت‌های حمله هوایی محدودی را در سوریه در سال ۲۰۱۸ (با شلیک تسلیحات برد بلند) انجام داده و در درگیری اوکراین عمدتاً به عنوان پرتاب‌کننده موشکی از حریم هوایی ایمن استفاده شده است 19fortyfive.com. مسکو این هواپیماها را از محیط‌های تهدیدآمیز دور نگه می‌دارد تا از تلفات و دسترسی رقبای اطلاعاتی جلوگیری کند. با وجود تعداد کم، Su-57 یک گام فناورانه مهم برای روسیه محسوب می‌شود – ترکیب ویژگی‌های پنهانکاری و مانورپذیری افراطی 19fortyfive.com. حضور این هواپیما نشان‌دهنده عزم روسیه برای حفظ جایگاه خود در نبردهای پیشرفته هوایی است. بهبودهای آینده (مانند موتورهای Izdeliye 30 جدید برای افزایش رانش و قابلیت اطمینان) و صادرات به شرکایی چون هند (یا دیگر کشورها، اگر روابط اجازه دهد) می‌تواند اثرگذاری آن را تقویت کند. در ۲۰۲۵، Su-57 «فلون» در تئوری یک ماشین مرگبار است، و گرچه برای نبرد سطح بالا هنوز آزمایش نشده، پیام آشکاری دارد که روسیه قادر است جنگنده نسل پنجمی را برای به چالش کشیدن برتری هوایی غربی به عرصه بیاورد.
۵. بوئینگ F-15EX ایگل ۲ (ایالات متحده) – «ایگل» نسل آینده با تسلیحات بسیار زیاد
F-15EX ایگل ۲ جدیدترین تکامل جنگنده مشهور F-15 Eagle است؛ جنگنده برتری هوایی نسل چهارمی که نخستین بار در دهه ۷۰ میلادی معرفی شد و اکنون با فناوری قرن ۲۱ باززایی شده است. نخستین فروند این هواپیما در ۲۰۲۱ تحویل شد و از ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۴ تجهیز نیروی هوایی آمریکا به عنوان جایگزین F-15C/Dهای سالخورده آغاز شد aviationa2z.com. در ظاهر شبیه مدل‌های قدیمی است اما زیر پوسته خود آویونیک مدرن و ظرفیت تسلیحات بسیار بالا دارد. مجهز به رادار APG-82 AESA جدید، کابین دیجیتال پیشرفته با نمایشگرهای بزرگ، سامانه کنترلی fly-by-wire مدرن و سامانه جنگ الکترونیکی EPAWSS برای افزایش بقاپذیری می‌باشد aviationa2z.com. قابل توجه اینکه Eagle II همچنان موتورهای دوگانه Pratt & Whitney F100 (یا به‌دلخواه GE F110) با رانش فوق‌العاده را دارد که دستیابی به سرعت ماخ ۲٫۵، یعنی یکی از سریع‌ترین جنگنده‌های دنیا را ممکن می‌سازد aviationa2z.com. این هواپیما از نظر برد عملیاتی نیز عالی است: با مخزن سوخت الحاقی، بیش از ۲٬۱۰۰ مایل دریایی (تقریباً ۳٬۹۰۰ کیلومتر) را طی می‌کند aerotime.aero و شعاع رزمی آن به مراتب بیش از ۱,۰۰۰ کیلومتر است، که برای دفاع ملی یا اسکورت مأموریت‌های تهاجمی استقلال زیادی می‌دهد.
آنچه واقعاً F-15EX را متمایز می‌کند ظرفیت بی‌نظیر حمل مهمات آن است. به آن لقب «کامیون موشک» داده‌اند، زیرا می‌تواند تا ۲۲ موشک هوا-به-هوا (با استفاده از رک‌های جدید) یا ترکیب بمب و موشک تا حدود ۱۳٫۶ تن مهمات حمل کند aviationa2z.com. این بیشترین ظرفیت تسلیحات در میان تمام جنگنده‌های عملیاتی جهان است aviationa2z.com. برای نبرد هوایی، می‌تواند بیشتر از هر جنگنده پنهانکار، موشک‌های AMRAAM یا AIM-260 آینده را حمل کند و به یک هواپیمای آرسنال ایده‌آل برای همراهی با F-35 یا F-22 (که اهداف را تعیین می‌کنند) تبدیل شود aerotime.aero. همچنین می‌تواند مهمات سنگین هوا-به-زمین (JDAM، SDB، موشک ضدکشتی و غیره) حمل کند و قابلیت تهاجم دارد. هرچند F-15EX پنهانکار نیست، اما با سرعت، ارتفاع و سامانه‌های جنگ الکترونیک این ضعف را جبران می‌کند: مخفیانه نزدیک نمی‌شود، با قدرت وارد عمل می‌شود و به سرعت عقب‌نشینی می‌کند aerotime.aero. نیروی هوایی آمریکا برنامه دارد حداقل ۱۴۴ فروند F-15EX (به قیمت حدود ۸۷ میلیون دلار برای هر فروند aviationa2z.com) برای نوسازی ناوگان خود خریداری کند aviationa2z.com و تضمین کند خط تولید ایگل تا دهه ۲۰۵۰ فعال بماند. اولین نمونه‌ها وارد خدمت شده‌اند (اولین F-15EX در ۲۰۲۱ تحویل شد و تا نیمه ۲۰۲۴ هشت فروند دیگر تحویل گردید و تولید ادامه دارد aerotime.aero). هنوز F-15EX وارد نبرد نشده اما مدل قبلی آن F-15C/E، رکورد هوایی بی‌نظیر (بیش از ۱۰۰ سرنگونی، بدون تلفات) دارد و در جنگ‌هایی از طوفان صحرا تا جنگ با تروریسم حضور داشته است. این میراث، به همراه فناوری‌های جدید، ایگل ۲ را به یک عامل بازدارنده قدرتمند تبدیل می‌کند. در سناریوهای جنگی، F-15EX می‌تواند همراه جنگنده‌های پنهانکار پرواز کند، از فاصله دور موشک شلیک نماید یا به‌عنوان مدافع رهگیر هوایی عمل کند، چرا که تعداد موشک‌های حملی آن بالاست. در سال ۲۰۲۵، F-15EX نشان می‌دهد که یک کلاسیک به‌روز شده هنوز می‌تواند برتری داشته باشد: واقعیت این است که مسلح‌ترین جنگنده عملیاتی جهان و سریع‌ترین جنگنده ناوگان آمریکا است و تضمین می‌کند نیروی هوایی آمریکا برای مأموریت‌هایی که نیاز به پنهانکاری ندارند اما قدرت آتش بالا لازم است، پوشش کافی خواهد داشت aerotime.aero.
6. سوخو Su-35S “فلانکر-E” (روسیه) – جنگنده سوپرمانورپذیر نسل 4++
سوخو Su-35S اغلب به عنوان اوج طراحی جنگنده‌های غیرپنهانکار شناخته می‌شود: یک نسخه عمیقاً به‌روزشده از سو-27 فلانکر، با اویونیک پیشرفته و مانورپذیری چشمگیر. این جنگنده تک‌سرنشین که به عنوان جنگنده نسل “4++” شناخته می‌شود، اولین‌بار در سال 2008 پرواز کرد و اواسط دهه 2010 (حدود 2014) وارد خدمت نیروی هوایی روسیه شد. سو-35S همچنان یکی از مهم‌ترین دارایی‌های برتری هوایی روسیه است و همچنین در خدمت چین و مصر نیز قرار دارد aviationa2z.com. سو-35S به دو موتور توربوجت AL-41F1S با نازل‌های بردار رانش سه‌بعدی مجهز است که چابکی کم‌نظیری به آن می‌بخشد. این جنگنده قادر به انجام مانورهای پسای زیاد مانند “کبری پوگاچوف” و “کولبیت” است که برای گریختن از موشک‌ها یا پیروزی در نبرد هوایی نزدیک بسیار مؤثرند aviationa2z.com. هر موتور، توان رانشی معادل 14.5 تن تولید می‌کند و سو-35S به حداکثر سرعت ماخ 2.25 (≈2500+ کیلومتر بر ساعت) می‌رسد و حتی با بار کامل نیز نسبت رانش به وزن بالاتر از 1 دارد aviationa2z.com. نرخ صعود و شتاب آن جزو بهترین‌های جهان است. برد انتقالی این جنگنده به لطف مخازن داخلی عظیم خود بیش از 3500 کیلومتر (حدود 1900 مایل دریایی) می‌باشد aerotime.aero و می‌تواند مسافت‌های طولانی را گشت‌زنی کند؛ شعاع رزمی آن با تسلیحات هوا به هوا حدود 1500 کیلومتر است که برای کشوری وسیع مانند روسیه مزیتی حیاتی محسوب می‌شود.
در بخش اویونیک، سو-35S مجهز به رادار Irbis-E با آرایه اسکن الکترونیکی غیرفعال (PESA) است که هرچند AESA نیست، اما فوق‌العاده قدرتمند است: می‌تواند یک هدف هم‌اندازه جنگنده را از تا 400 کیلومتر فاصله در شرایط ایده‌آل شناسایی کند aviationa2z.com. این رادار بردبلند همراه با سیستم IRST (جست‌وجو و ردیابی فروسرخ) به سو-35 امکان می‌دهد تا اهداف پنهانکارتر را با رادار یا اثر حرارتی رهگیری کند. کابین این پرنده با نمایشگرهای دیجیتال و کنترل‌های HOTAS مدرن‌سازی شده، اگرچه رابط کاربری اویونیک روسی هنوز اندکی از همتایان غربی عقب‌تر است. سو-35 می‌تواند حجم قابل توجهی از مهمات را در 12 جایگاه خارجی خود حمل کند — تا 8000 کیلوگرم تسلیحات aviationa2z.com. این تسلیحات شامل موشک‌های هوا به هوای R-77 و R-27، موشک‌های دوربرد R-37M برای مقابله با AWACS و همچنین انواع تسلیحات هوا به زمین، موشک‌های ضد کشتی و راکت می‌شود. در واقع، یک جنگنده همه‌منظوره واقعی است اگرچه مأموریت اصلی‌اش برتری هوایی است. با قیمت واحدی حدود 85 میلیون دلار aerotime.aero، سو-35S برای یک جنگنده غیرپنهانکار گران‌قیمت است اما نسبت به جنگنده‌های نسل پنجم بسیار مقرون‌به‌صرفه‌تر محسوب می‌شود. تعداد 100 فروند سو-35S در خدمت روسیه است aviationa2z.com و تعدادی را نیز صادر کرده است (چین 24 فروند عملیاتی دارد و مصر تحویل را آغاز نموده است). شایان ذکر است که سو-35 در نبردها از جمله در سوریه برای پوشش هوایی و حمله به اهداف زمینی به کار گرفته شده و در جنگ 2022–2023 اوکراین نیز فعالانه مشارکت داشته‌اند؛ جایی که چندین سرنگونی فراتر از دید بصری هواپیماهای اوکراینی به لطف حسگرها و موشک‌های قدرتمندش ثبت شده است (هرچند گفته می‌شود یک سو-35 نیز توسط پدافند اوکراین ساقط شده). در تمرینات، سو-35 نشان داده که حتی قادر است در نبردهای نزدیک با اف-15 و یوروفایتر رقابت کند. ترکیب سرعت، برد، چابکی و قدرت آتش این جنگنده را به احتمال زیاد به قوی‌ترین جنگنده نسل چهارم عملیاتی تبدیل کرده است. اگرچه توانایی پنهانکاری ندارد، اما در دست خلبانان ماهر و با پشتیبانی مناسب، سو-35S “سوپر فلانکر” همچنان تهدیدی جدی حتی برای جنگنده‌های نسل جدیدتر باقی می‌ماند aviationa2z.com و تضمین می‌کند که روسیه و مشتریانش در آسمان نیز از نوک برنده‌ای برخوردار باشند.
7. داسو رفال (فرانسه) – جنگنده “Omnirole” با تسلط بر جنگ الکترونیک
داسو رفال جنگنده خط مقدم فرانسه است که به خاطر همه‌کاره بودن (“قابلیت omnirole”) و الکترونیک پیشرفته‌اش شهرت دارد. این جنگنده در اواخر جنگ سرد برای جایگزینی چندین هواپیمای فرانسوی توسعه یافت و اولین پرواز خود را در سال 1986 انجام داد و در اوایل دهه 2000 (نسخه دریایی F1 در 2001 و برای نیروی هوایی در 2004) وارد خدمت شد. این جت دوموتوره نسل 4.5 دارای بال دلتا با کاناردهای نزدیک است که به آن چابکی و پایداری برتر می‌بخشد. حداکثر سرعت ماخ 1.8 (~2000 km/h) دارد و در پیکربندی هوا به هوا در سرعت مافوق صوت قادر به سوپرکروز است aviationa2z.com. رفال برد رزمی بسیار خوبی دارد: با مخازن خارجی می‌تواند مأموریت‌های حمله عمیق را در فاصله بیش از 1850 کیلومتر انجام دهد و قابلیت سوختگیری هوایی برد آن را افزایش می‌دهد aerotime.aero. یکی از کلیدی‌ترین جنبه‌های طراحی آن انعطاف بالا در حمل مهمات است: 14 جایگاه (در مدل B/C) دارد و می‌تواند حدود 9.5 تن سلاح/سوخت حمل کند و این امکان را می‌دهد که سلاح‌ها و تجهیزات متنوع را در یک پرواز ترکیب کند (موشک، بمب، پاد،… ) و چندین مأموریت مختلف را به طور همزمان انجام دهد.
محل درخشش واقعی رفال اویونیک و یکپارچه‌سازی سنسورهاست. رادار Thales RBE2 AA AESA (در نسخه‌های جدید F3R/F4) عملکرد رهگیری چندهدفه عالی و مقاومت بالا در برابر جمینگ را فراهم می‌کند. همچنین، رفال جزو نخستین جنگنده‌ها با سیستم جست‌وجو و رهگیری فروسرخ یکپارچه (OSF) و ادغام کامل سنسورها جهت نمایش تصویر میدان نبرد به صورت یکپارچه بوده است. ویژگی منحصربه‌فرد رفال، سامانه جنگ الکترونیک SPECTRA است؛ سامانه‌ای درون پروازی که می‌تواند رادارها و موشک‌های دشمن را کشف، جم یا فریب دهد. SPECTRA سطحی از بقا را شبیه پنهانکاری واقعی ایجاد می‌کند: بعضی آن را “پنهانکار الکترونیکی” می‌دانند که قادر است سنسورهای دشمن را گمراه کرده و احتمال هدف‌گیری را کاهش دهد aviationa2z.com. بنابراین رفال علیرغم نداشتن بدنه پنهانکار، می‌تواند در محیط‌های پرخطر کار کند. در زمینه تسلیحات، رفال موشک‌های هوا به هوای برد بلند MBDA Meteor را حمل می‌کند (که برد BVR بالای 100 کیلومتر می‌دهد) و همچنین موشک‌های هدایت‌راداری و فروسرخ MICA (که برای نبرد هوایی نزدیک مؤثرند). برای حمله به زمین، از موشک‌های کروز پنهانکار SCALP-EG، بمب‌های هدایت‌شونده AASM “Hammer”، بمب‌های هدایت لیزری و حتی موشک‌های هسته‌ای (در نسخه نیروی هوایی، ASMP-A برای بازدارندگی هسته‌ای فرانسه) بهره می‌برد. رفال همچنین قادر به حمل موشک‌های ضدکشتی Exocet یا AM39 است و واقعاً ترکیب‌های ماموریتی متنوعی را ممکن می‌سازد. آخرین استاندارد رفال F4 (در حال توسعه) نیز اتصال‌پذیری بهتر (جنگ شبکه‌محور) و سنسورهای بهبودیافته برای شناسایی اهداف پنهانکار از فاصله دور را افزوده است aerotime.aero.
رفال طی دو دهه اخیر در میدان نبرد آزمایش خود را پس داده است. جنگنده‌های رفال فرانسوی به طور فعال در افغانستان، لیبی (2011)، مالی، عراق، سوریه و سایر مناطق aviationa2z.com حضور یافتند و غالباً در یک سورتی رزمی عملیات حمله دقیق و برتری هوایی را همزمان انجام داده‌اند. عملکرد و اعتمادپذیری بالای آن باعث موفقیت صادرات شد: هند، مصر، قطر، یونان و اخیراً امارات و اندونزی، رفال خریداری کرده‌اند، تا سفارش‌های این هواپیما به بیش از 500 فروند برسد aviationa2z.com. برآورد قیمت هر فروند حدود 100 میلیون دلار است (بسته به قرارداد و تسلیحات)، aviationa2z.com و از گران‌ترین جنگنده‌های نسل 4.5 محسوب می‌شود، اما مشتریان به دلیل توانایی “دو در یک” (جایگزین کردن همزمان جنگنده و بمب‌افکن) حاضر به پرداخت این هزینه هستند. در دهه 2020 رفال همچنان یکی از متوازن‌ترین جنگنده‌هاست: سریع، چابک، دارای مجموعه تسلیحات گسترده و قابلیت جنگ الکترونیک پیشرفته. هر چند فاقد بدنه پنهانکار است، اما ابتکار فرانسوی با SPECTRA باعث شده رفال برای دشمنانی که فکر می‌کنند رفال را کشف کرده‌اند، غافلگیرکننده باشد. عملکرد آن در تمرینات و مانورهای Red Flag چشمگیر بوده و حتی با سایر هواپیماهای 4.5G رقابت می‌کند یا آنها را پشت سر می‌گذارد. به عنوان یک پلتفرم omnirole، رفال نشان‌دهنده قابلیت‌هایی است که یک جنگنده نسل جدید غیرپنهانکار می‌تواند ارائه دهد: تطبیق با هر مأموریت و درخشیدن، و حقیقتاً “دمیدن بادی” تازه بر میدان نبرد.
8. یوروفایتر تایفون (بریتانیا/آلمان/ایتالیا/اسپانیا) – قدرت چندمنظوره اروپایی
یوروفایتر تایفون اصلی‌ترین جنگنده اروپایی نسل ۴.۵ است که حاصل همکاری چهار کشور (بریتانیا، آلمان، ایتالیا، اسپانیا) برای توسعه یک جت پیشرفته برتری هوایی است که برای مأموریت‌های تهاجمی نیز مناسب می‌باشد. نخستین پرواز آن در ۱۹۹۴ انجام شد و در اوایل دهه ۲۰۰۰ وارد خدمت شد و از آن زمان همواره بهبود یافته است. این هواپیما دارای بال دلتا با کنارد جلویی متمایز بوده و با پایداری کاهش یافته و سیستم کنترل پرواز fly-by-wire برای چابکی بهتر طراحی شده است aviationa2z.com. نتیجه آن، مانورپذیری و شتاب عالی است. با دو موتور توربوفن Eurojet EJ200 مجهز به پس‌سوز، تایفون قادر به پرواز سوپرکروز در سرعت Mach 1.5 و دستیابی به حداکثر سرعت بیش از ۲ ماخ (حدود ۲ تا ۲.۲ ماخ در پرواز افقی) است aerotime.aero. نسبت رانش به وزن آن از بهترین‌ها در میان جنگنده‌ها است (در حدود ۱.۱۵ با بارگیری معمولی aerotime.aero) که امکان صعود سریع و گردش‌های پیاپی را فراهم می‌کند. برد تایفون با سوخت داخلی مناسب است — حدود ۱۳۸۹ کیلومتر شعاع رزمی برای مأموریت رهگیری — اما با مخازن خارجی می‌تواند ۱۸۰۰ مایل دریایی (۳۳۰۰ کیلومتر) را پوشش دهد aerotime.aero. نسل جدید مخازن سوخت تطبیقی در دست توسعه است تا برد آن را برای گشت‌های طولانی‌تر افزایش دهد.
تایفون در ابتدا برای مأموریت‌های برتری هوایی صرف طراحی شده بود اما بعدها به عملیات چندمنظوره نیز مجهز شد. این جت دارای رادار CAPTOR (اسکن مکانیکی در ترانشه‌های اولیه ۱/۲، اکنون ارتقا یافته به CAPTOR-E AESA در دسته‌های جدید) برای ردیابی قوی هوایی و زمینی است. یکی از ویژگی‌های خاص تایفون، ترکیب حسگرها و ادغام اطلاعات آن است: این هواپیما حسگر IRST PIRATE (جستجو و ردیابی فروسرخ) (مفید برای کشف پنهانکاران یا اهداف ارتفاع پایین به‌صورت غیرفعال) و سیستم کمکی دفاعی (DASS) برای مقابله الکترونیکی دارد aerotime.aero. این مجموعه به خلبان آگاهی کامل محیطی می‌دهد. از نظر تسلیحات، تایفون بسیار قدرتمند است: معمولاً تا ۸ موشک هوا به هوا (مثلاً ۴ موشک Meteor برد بلند + ۴ موشک ASRAAM/IRIS-T برد کوتاه) و یک توپ مرکزی را حمل می‌کند. همچنین قابلیت حمل انواع بمب (Paveway لیزری هدایت‌شونده، JDAM) و موشک‌های برد بلند (موشک کروز Storm Shadow، موشک ضد زره Brimstone) برای مأموریت‌های تهاجمی را دارد. در آینده نیز ادغام موشک کروز Spear-3 و سایر تسلیحات پیشرفته پیش‌بینی شده است. با ~۹ تن ظرفیت حمل بار، می‌تواند با رافال در زمینه بارگذاری بمب رقابت کند. نکته متمایز تایفون عملکرد آن در نبرد هوایی است: خلبانان اغلب توانایی آن در پرواز در ارتفاع و سرعت بالا را ستایش می‌کنند و در مانورهای داگ‌فایت نزدیک، تایفون حتی مقابل F-22 رقابتی ظاهر شده است (در صورت نیاز با موشک‌هایی با قابلیت نشانه‌گیری خارج از محور).
تایفون تجربه خدمت عملیاتی هم در گشت‌زنی و هم در نبرد را داراست. یوروفایترهای چندین کشور در مأموریت‌های پلیس هوایی بالتیک (رهگیری هواپیماهای روسی در اروپا) شرکت داشته‌اند، در مداخله نظامی لیبی ۲۰۱۱ (بریتانیا و ایتالیا از تایفون هم در نقش هوا به هوا و هم هوا به زمین بهره بردند) به‌کار گرفته شدند و اهداف داعش را در سوریه/عراق بمباران کردند (تایفون نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا حملات دقیقی انجام داد). بیش از ۵۷۰ فروند تایفون در اروپا و خاورمیانه در خدمت است aviationa2z.com، از جمله آلمان، بریتانیا، ایتالیا، اسپانیا، اتریش (صرفاً پدافند هوایی)، عربستان سعودی، قطر و کویت. هزینه خرید هر فروند آن حدود ۹۰ تا ۱۲۰ میلیون دلار است (مشتریان صادراتی قیمت بالاتری می‌پردازند) aerotime.aero. هر چند این هواپیما گران تمام می‌شود، اما مدل کنسرسیومی آن باعث شده کشورهای عضو با هزینه تولید به این فناوری پیشرفته دست پیدا کنند. برنامه یوروفایتر با ارتقاهایی همچون رادار AESA پیشرفته، بهبود الکترونیک و حتی احتمالاً تراست وکتورینگ، قصد دارد این هواپیما را تا دهه ۲۰۴۰ سرپا نگه دارد aviationa2z.com. در سال ۲۰۲۵، تایفون ستون فقرات برتری هوایی ناتو محسوب می‌شود و ترکیبی از چابکی عالی، حسگرهای قدرتمند و تسلیحات سنگین چندمنظوره را ارائه می‌دهد. گرچه پنهانکار نیست، اما با بهره‌گیری از تاکتیک‌ها و جنگ الکترونیک، تایفون‌ها نشان داده‌اند که رقیبی جدی برای هر دشمنی هستند و آسمان اروپا را به‌خوبی محافظت می‌کنند.
9. ساب JAS 39 گریپن (سوئد) – «جنگنده هوشمند» چابک و مقرون‌به‌صرفه
ساب JAS 39 گریپن سوئدی، یک مورد منحصربه‌فرد در میان بهترین جنگنده‌ها است: یک جت نسل ۴+ سبک، ارزان اما بسیار پیشرفته که اغلب به عنوان «جنگنده هوشمند» شناخته می‌شود. این هواپیما با هدف مقرون‌به‌صرفه بودن، نگهداری آسان و قاتل بودن طبق دکترین دفاعی سوئد توسعه یافت. نخستین پرواز گریپن در ۱۹۸۸ انجام شد و در سال ۱۹۹۶ وارد خدمت گردید en.wikipedia.org. عبارت “JAS” مخفف Jakt (هوا به هوا)، Attack (هوا به زمین)، Spaning (شناسایی) بوده و نشان‌دهنده طراحی چندمنظوره آن است. آخرین نسخه، گریپن E (تک‌سرنشین) و F (دو سرنشین)، پیشرفت‌های بزرگی داشته که آن را در مقابل جنگنده‌های سنگین‌وزن نسل ۴.۵ رقابتی می‌کند. طراحی گریپن مشابه رافال و تایفون دارای بال دلتا و کنارد جلویی است تا مانورپذیری بالا و عملکرد عالی در باندهای کوتاه داشته باشد. با وجود تک‌موتوره بودن (ولوو RM12 در مدل‌های C/D اولیه و GE F414 در مدل جدید E)، می‌تواند به سرعت ۲ ماخ در ارتفاع بالا برسد aerotime.aero. ابعاد کوچک و طراحی بهینه آن، شعاع عملیاتی حدود ۸۰۰ کیلومتر (با احتساب سوخت ذخیره) و برد انتقالی تا ۴۰۰۰ کیلومتر با مخازن اضافی را ممکن می‌سازد en.wikipedia.org. مهم‌تر اینکه گریپن برای عملیات از پایگاه‌های ساده و حتی جاده‌ها با حداقل خدمه زمینی طراحی شده و طبق دکترین پراکندگی سوئد عمل می‌کند. زمان تسلیح مجدد و سوختگیری آن بسیار کوتاه است (یک تیم کوچک می‌تواند در کمتر از ۱۰ دقیقه آن را مجدداً آماده کند).
گریپن از نظر اویونیک فراتر از وزن خود عمل می‌کند. این جنگنده جزو نخستین هواپیماهایی بود که به لینک‌های داده شبکه‌ای مجهز شد، به نحوی که اطلاعات اهداف را بین هواپیماها به اشتراک می‌گذارد – قابلیتی که خلبانان ناتو در تمرینات Red Flag اذعان داشتند که گریپن‌های سوئدی گویا «همه چیز» را در هوا می‌دیدند. نسخه جدید گریپن E به رادار AESA لئوناردو Raven ES-05، IRST مدرن (SkyWard-G) و مجموعه جنگ الکترونیک بسیار قوی برای کلاس خودش مجهز است aerotime.aero. شرکت ساب بر جنگ الکترونیک و مقابله تاکید دارد و گریپن را با توانمندی دفاعی قوی نسبت به اندازه‌اش تجهیز کرده است. کابین مدرن گریپن، ارگونومی بالا و پنل‌های یکپارچه مدرن (در گریپن E) و سامانه‌های کمک تصمیم خلبان (حتی برخی قابلیت‌های تاکتیکی مبتنی بر هوش مصنوعی – عامل لقب «جنگنده هوشمند») را داراست aerotime.aero. از نظر تسلیحات، گریپن تقریباً همه انواع سلاح‌های غربی را می‌پذیرد: AIM-120 AMRAAM، AIM-9X/IRIS-T و مهم‌تر از همه MBDA Meteor با برد بلند – سوئد اولین مشتری Meteor بود، که برای جنگنده‌ای سبک چون گریپن، برد فراتر از دید را مشابه جنگنده‌های بزرگتر فراهم کرد. همچنین قادر به حمل بمب‌های هدایت‌شونده، موشک‌های ضدکشتی (RBS-15) و غلاف شناسایی است و واقعاً چندمنظوره به‌شمار می‌آید. ظرفیت حمل بار کمتر است (حدود ۵ تا ۶.۵ تن روی ۸ پایلون) اما مقطع راداری پایین‌تر و چابکی بالا این کاستی را جبران کرده و به او اجازه می‌دهد مبارزه را با شرایط خود انتخاب کند.
یکی از بزرگترین مزایای گریپن هزینه عملیاتی پایین و قابلیت اطمینان آن است. هزینه هر ساعت پرواز آن (حدود ۷۵۰۰ دلار) کسری از هزینه جنگنده‌های دوموتوره رقیب است bulgarianmilitary.com. این ویژگی برای نیروی هوایی کشورهای کوچک‌تر بسیار جذاب است. سوئد حدود ۹۰ فروند گریپن C/D بهره‌برداری می‌کند و در حال انتقال به ۶۰ گریپن E جدید است. مشتریان صادراتی عبارتند از: برزیل (دریافت کننده گریپن E از ۲۰۲۲–۲۰۲۳)، آفریقای جنوبی، مجارستان، جمهوری چک و تایلند. در تمرینات ناتو، گریپن‌ها با اویونیک عالی و Meteor نسبت نابودسازی مطلوبی کسب کردند. اگرچه سوئد این هواپیما را در جنگ‌های با شدت بالا به‌کار نبرده، اما گریپن‌ها در کمپین لیبی ۲۰۱۱ (توسط نیروی هوایی سوئد در مأموریت شناسایی پرواز شدند) مشارکت داشتند. همچنین نقش پلیس هوایی تحت قرارداد اجاره (برای مثال، گریپن‌های چک و مجارستان در محافظت از بالتیک) را ایفا می‌کنند. گریپن E جدید قیمتی در حدود ۸۵ میلیون دلار دارد aerotime.aero، که اگرچه «ارزان» نیست اما مقرون‌به‌صرفه‌تر از اکثر همتایان خود است، به‌ویژه با توجه به فناوری پیشرفته‌اش. در مجموع، JAS 39 گریپن یک جنگنده فوق‌العاده چابک و متصل به شبکه است که ثابت می‌کند برای تسلط هوایی لزوماً به پلتفرم سنگین نیاز ندارید. در ۲۰۲۵، گریپن همچنان به عنوان گزینه مطلوب برای کشورهایی با بودجه محدود اما خواهان ظرفیت پیشرفته مطرح است و ترکیبی جذاب از حسگرهای مدرن، هزینه عملیاتی پایین و انعطاف واقعی چندمنظوره را ارائه می‌کند که آن را حتی در برابر جت‌های پنهانکار همچنان کارآمد نگه می‌دارد.
10. جنرال داینامیکس F-16 فایتینگ فالکن (ایالات متحده) – نماد چندمنظوره با نیشی نوسازی شده
F-16 فایتینگ فالکن که اغلب توسط خلبانان “وایپر” نامیده می‌شود، قدیمی‌ترین طراحی این فهرست است، اما همچنان به‌لطف به‌روزرسانی‌های پیوسته و حضور وسیع خود، صحنه جهانی را تحت سلطه دارد. این جنگنده تک‌موتوره در دهه ۷۰ میلادی به‌عنوان یک رهگیر سبک برای نبرد نزدیک طراحی شد و نخستین پروازش را در سال ۱۹۷۴ انجام داد و در سال ۱۹۷۸ وارد خدمت نیروی هوایی آمریکا شد. با پیشروی تا سال ۲۰۲۵، F-16 به یک جنگنده کاملاً چندماموریتی نسل چهارم+ تبدیل شده است و آخرین نسخه آن با نام F-16V (Viper) Block 70/72 دارای آویونیک مدرن است که حضور آن را در میدان نبرد حفظ می‌کند aerotime.aero. بیش از ۲۰۰۰ فروند F-16 همچنان در سرتاسر جهان در خدمت فعال هستند – بیش از هر مدل جنگنده دیگری aerotime.aero – و نیروی هوایی بیش از ۲۵ کشور را تجهیز می‌کنند. همین استفاده گسترده و ارتقاهای مداوم، جایگاه این جت را حتی در سال 2025 نیز در میان بهترین‌ها تضمین می‌کند.
طراحی F-16 با ادغام بال و بدنه، کابین حبابی برای دید بسیار عالی و کنترل پایداری آرام با فناوری fly-by-wire که در زمان خود نوآورانه بود، شناخته می‌شود. این جنگنده همچنان بسیار مانورپذیر است و می‌تواند تا ۹G را تحمل کند و مانورهای چابکی انجام دهد. با موتور Pratt & Whitney F100 (یا GE F110)، F-16 می‌تواند به سرعت ماخ ۲.۰ برسد و نسبت رانش به وزن آن در پیکربندی سبک تقریباً ۱:۱ است aerotime.aero. شعاع عملیاتی آن متوسط است (حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ کیلومتر در ماموریت‌های رهگیری)، هرچند اکنون می‌تواند مخازن سوخت خارجی و مخازن منطبق را برای افزایش برد خود در ماموریت‌های تهاجمی حمل کند. ارتقای Block 70/72 F-16V شامل رادار AESA Northrop Grumman AN/APG-83، کامپیوتر ماموریت جدید، نمایشگرهای کابین، نمایشگر کلاه ایمنی JHMCS و یکپارچه‌سازی تسلیحات پیشرفته است aerotime.aero. این به‌روزرسانی‌ها، F-16 را به لحاظ الکترونیک به یک جنگنده نسل ۴.۵ تبدیل می‌کند. این جت می‌تواند از موشک‌های هوا به هوای AIM-9X ، AIM-120D، بمب‌های هدایت دقیق JDAM، JSOW، موشک‌های ضد کشتی (Harpoon)، موشک‌های ضد رادار HARM و پادهای مختلف (مانند SNIPER برای تعیین هدف و غیره) استفاده کند و طیف کامل ماموریت‌ها از سرکوب دفاع هوایی دشمن (SEAD) تا حمله دقیق و گشت هوایی را پوشش دهد. یک F-16 می‌تواند تا ۷۷۰۰ کیلوگرم تسلیحات روی ۹ نقطه نصب حمل کند aerotime.aero – شامل شش بمب ۵۰۰ پوندی به همراه موشک یا بمب‌های بزرگتر، که قدرت ضربتی عظیمی نسبت به اندازه‌اش به آن می‌دهد.
سابقه رزمی F-16 بسیار گسترده است. این جت ستون فقرات نیروی هوایی آمریکا و بسیاری از متحدانش در درگیری‌های متعدد بوده است: از جنگ خلیج فارس ۱۹۹۱ (که F-16ها ماموریت‌های بی‌شماری را اجرا کردند) تا کوزوو ۱۹۹۹، جنگ‌های عراق و افغانستان و چندین مناقشه در خاورمیانه. به‌ویژه، نیروی هوایی اسرائیل با F-16 در جنگ‌ها و حملات متعدد حضور داشته (از جمله حمله معروف به رآکتور اوسیراک عراق در سال ۱۹۸۱ و بسیاری عملیات دیگر). F-16ها پیروزی‌های متعدد هوا به هوا کسب کرده‌اند (بیش از ۷۰ شکار در چندین نیروی هوایی کشورهای مختلف با کمترین تلفات در نبرد هوایی). نسخه‌های جدیدتر این جت هنوز با رقیبی هم‌سطح روبرو نشده‌اند، اما ارتقاهایی چون F-16V تضمین می‌کند که این جت به ویژه در ائتلاف‌ها همچنان مسلط خواهد بود. قیمت مناسب F-16 (حدود ۷۰ تا ۸۰ میلیون دلار برای جت نو aerotime.aero) و آسانی نگهداری آن موجب شده حداقل تا دهه ۲۰۳۰ در خدمت باقی بماند. شایان توجه است که در سال ۲۰۲۳ تا ۲۰۲۴ بحث‌هایی درباره اهدای F-16 به اوکراین برای تقویت دفاع این کشور مطرح شد – که نشان می‌دهد حتی در برابر تهدیدهای امروزی نیز یک اسکادران مجهز از F-16 تقویتی بسیار جدی محسوب می‌شود.
در سال 2025، فایتینگ فالکن همچنان در اوج پرواز می‌کند؛ این هواپیما بیشترین استفاده را به عنوان جنگنده در جهان دارد aerotime.aero، و ارتقاهای پیوسته (رادار AESA، تسلیحات جدید، پیوندهای داده) آن را همچنان مرگبار نگه داشته است. F-16 تجسم قابلیت سازگاری است: یک جنگنده ساده که به هیولایی چندمنظوره بدل شد. خلبانان، مانورپذیری و موتور قدرتمند F100/F110 را می‌ستایند که این جت را لذت‌بخش (و تهدیدکننده) در نبرد هوایی می‌سازد. با هزاران فروند در خدمت، حضور F-16 تقریباً در همه نقاط پرتنش جهان احساس می‌شود و واقعاً آن را به یک ستون قدرت هوایی جهانی و جنگنده‌ای نمادین در عصر ما تبدیل کرده است.
جمع‌بندی: تسلط بر آسمان‌ها در سال ۲۰۲۵ متعلق به این ده جنگنده است که هرکدام، اوج مهندسی در رده خود هستند. از پنهانکاری کامل F-35 و J-20 تا قدرت کینماتیک محض Su-35 و F-15EX، این جت‌ها توانایی‌های نبرد هوایی مدرن را تعریف می‌کنند aviationa2z.com aviationa2z.com. آنها متعلق به کشورهای مختلف هستند اما ویژگی‌های مشترکی دارند: سرعت بالا، حسگرهای پیشرفته، تسلیحات قدرتمند و توانایی انجام ماموریت‌های چندگانه از برتری هوایی تا تهاجم و غیره. بسیاری از این جنگنده‌ها به‌صورت غیرمستقیم در مناطق مناقشه یا رزمایش‌ها رودررو شده‌اند و همین موجب پیشرفت مستمر تاکتیک و فناوری شده است. با تداوم تنش‌های ژئوپلیتیک، این جت‌ها نه تنها اسلحه بلکه ابزار بازدارندگی استراتژیک و نماد قدرت ملی هستند. پیشرفت‌های جاری — مانند به‌روزرسانی نرم‌افزاری، موشک‌های جدید (برای مثال Meteor ، AIM-260) و همچنین جنگ الکترونیک پیشرفته‌تر — تضمین می‌کند که حتی سکوهای نسل چهارم نیز در کنار آخرین جت‌های پنهانکار همچنان معتبر و قابل توجه باقی بمانند. با نگاهی به آینده، هرچند جت‌های نسل ششم در افق دهه ۲۰۳۰ پدیدار می‌شوند، اما هواپیماهای این فهرست تا سال‌ها ستون فقرات نیروهای هوایی جهان خواهند بود. تسلط آنها در سال ۲۰۲۵ نتیجه دهه‌ها نوآوری و تلاش بی‌وقفه برای برتری هوایی است که تضمین می‌کند هرکس که بر آسمان‌ها حکومت کند، سرنوشت هر نبرد را رقم خواهد زد.
منابع: اطلاعات فوق بر پایه مجموعه‌ای از گزارش‌های تحلیلی دفاعی، برگه‌های داده رسمی و نظرات کارشناسان از جمله Aviation Week، AeroTime، Aviation A2Z و داده‌های نظامی متن‌باز گردآوری و با یکدیگر تطبیق داده شده‌اند aviationa2z.com aerotime.aero aerotime.aero 19fortyfive.com. مشخصات و سوابق خدمت هر جنگنده براساس همین منابع که در سراسر متن آمده‌اند مستند است.
