Satellitttelefonar: Omfattande global FAQ

Grunnleggande om satellitttelefonar

Kva er ein satellitttelefon?

Ein satellitttelefon (eller satphone) er ein mobiltelefon som koplar seg direkte til satellittar i bane rundt jorda i staden for bakkebaserte mobilmaster. Det betyr at han kan ringe og sende meldingar frå nesten kvar som helst på jorda, spesielt i område utan mobildekning. Akkurat som ein vanleg mobiltelefon, støttar ein satellitttelefon taleanrop og SMS, og enkelte modellar har låg datahastigheit for e-post eller enkel nett-tilgang. Den store fordelen er at satellitttelefonar fungerer i avsidesliggande strøk – fjell, hav, ørken – der det ikkje finst fasttelefon eller mobilnett. Dei krev derimot fri sikt til himmelen for å nå satellittane, difor har dei gjerne ein stor og synleg antenne, og må brukast ute eller nær eit vindauge.

Korleis fungerer ein satellitttelefon?

Satellitttelefonar sender samtala eller meldinga di opp til ein satellitt i bane rundt jorda, som så vidareformidlar signalet ned til ein bakkestasjon kopla til det offentlege telefonnettet tridon.com. I staden for å hoppe mellom mobilmaster, reiser stemmen din altså gjennom verdsrommet. Alt etter korleis nettverket er bygd opp, kan samtala bli vidarekopla via fleire satellittar (nokre konstellasjonar brukar samband mellom satellittane) før ho kjem til bakkeporten som rutar signalet vidare til den du ringjer. Denne løysinga gjer at satellitttelefonar kan dekke store område. Samtidig fører det også til ein viss forseinking (latens) i samtalen – spesielt i nettverk med geostasjonære satellittar høgt over jorda, der signalet reiser omtrent 36 000 km opp og ned. I praksis kan samtalar via satellitt ha ein merkbar tidsforsinking på om lag eit halvt sekund på enkelte nettverk. Nettverk med lågjordbane-satellittar (LEO) har mindre forseinking fordi desse satellittane ligg mykje nærare jorda.

Korleis skil ein satellitttelefon seg frå ein vanleg mobiltelefon?

Den viktigaste skilnaden er kva dei koplar seg til. Ein mobiltelefon nyttar nærliggande mobilmaster på bakken (og mister dekning viss du er for langt unna eller mastene er nede), medan ein satellitttelefon sender signal direkte til satellittar over deg. I praksis betyr det:

• Dekning: Satellitttelefonar kan brukast praktisk talt over heile kloden (med nokre unntak – sjå under), mens mobiltelefonar er avhengige av mobilnettdekning. Difor er satellitttelefonar viktige for ekspedisjonar, skip, avsides arbeidsstader og katastrofeområde der mobilen ikkje fungerer.
• Fri sikt: Ein satellitttelefon treng uhindra sikt til himmelen. Bygningar, tre, fjell eller tett vegetasjon kan blokkere signalet, så satellitttelefonar fungerer ofte ikkje innandørs utan ekstern antenne. Mobiltelefonar kan derimot ofte brukast inne, dersom det er mobilsignal tilgjengeleg.
• Antenner og storleik: Satellitttelefonar har vanlegvis ein stor ekstern antenne (som du fell opp eller stikk ut) for å kommunisere med satellittane. Dei første modellane var like store som mobiltelefonar frå 1980-talet, men moderne satellitttelefonar er omtrent same storleik som vanlege telefonar (~13–17 cm høge, vekt 200–300 g). Dei er likevel litt større og tyngre enn tynne smarttelefonar, grunna antenne og robust utføring.
• Kostnader: Satellitt-telefoni er mykje dyrare. Minuttprisar og einingskostnadar er langt høgare enn med vanlege mobilabonnement (meir om dette nedanfor). Derfor blir satellitttelefonar vanlegvis brukt kun når det trengst, og ikkje som kvardagstelefonar.
• Funksjonar: Dei fleste satellitttelefonar har fokus på enkle samtalar og tekstmeldingar. Dei manglar ofte rask data, app-butikkar og kamera med høg kvalitet slik moderne smarttelefonar har. Til gjengjeld har dei gjerne spesialfunksjonar som SOS-knapp eller sending av GPS-posisjon for tryggleik (funksjonar som sjeldan finst i vanlege telefonar).

Oppsummert: Ein satellitttelefon er ei spesialinnretta eining for påliteleg kommunikasjon utanfor allfarveg. Du får mindre komfort (må ha fri sikt, høgare kostnad, enklare funksjonar) i byte mot å kunne kommunisere frå nær sagt kvar som helst på jorda.

Kvifor og når bør eg vurdere satellitttelefon? Kven brukar dei?

Du bør vurdere satellitttelefon viss du reiser eller jobbar utanfor rekkjevidda til vanlege mobilnett, eller om du treng ein backup for kommunikasjon i krisesituasjonar. Vanlege bruksområde:

• Avsides reiser og eventyr: Fjellvandrarar, seglarar, langturreisande, klatrarar og oppdagarar tek med satellitttelefon for å vere tilgjengelege i villmarka, på havet eller polarområda der det ikkje er mobildekning. I ei krisesituasjon (skade, borte frå gruppa) kan ein ringe etter hjelp – livline på tur.
• Sjøfart og luftfart: Skip til havs og privatfly brukar ofte satellitttelefon (eller installerte satellittkommunikasjonssystem), sidan bakkebasert nett forsvinn straks du er ute frå kysten. Satellitttelefonen gjer at skip kan sende tekstmeldingar og ringe langt til havs (ofte i kombinasjon med satellittradio).
• Landsbygda og fjernarbeid: Forskarar i felt, gruvarbeidarar, folk frå olje og gass, skogarbeidarar, hjelpearbeidarar og militære einingar i avsides område brukar satellitttelefon for å koordinere og rapportere. Kvar som helst der ein har operasjonar utanfor byområde, kan folk få utdelt satellitttelefon for tryggleik og logistikk.
• Beredskap og katastrofehjelp: Etter naturkatastrofar (orkan, jordskjelv o.l.) eller i krigsområde, kan lokal kommunikasjon svikte. Satelitttelefon blir då avgjerande for redningsmannskap, frivillige og styresmakter for å organisere hjelpa. Dei er òg populære i krisesett (t.d. i hushald eller verksemder der orkanar er vanlege, så har dei ein satellitttelefon som backup viss straum og mobilnett er nede).
• Personleg beredskap: Nokre har satellitttelefon til krisebruk (t.d. folk i grisgrendte strøk, dommedagsprepparar eller folk med alvorlege helseproblem som skal farte utanfor dekning). Dersom du må kunne nåast eller ringe etter hjelp uansett, gir ein satellitttelefon sjelefred.

Kort sagt: Ein brukar satellitttelefon når vanlege telefonar ikkje strekk til. Er du alltid i nærleiken av byar eller mobildekning, treng du truleg ikkje ein. Men for verdsfararar, folk i avsides yrke eller i beredskap, kan ein satellitttelefon vere livsnødvendig.

Ein reisande brukar ein Iridium-satellitttelefon utandørs. For å kunne kommunisere med satellittane på himmelen, må ein ha fri sikt – merk den store antennen som strekkast ut for å få kontakt.

Finst det ulemper med satellitttelefonar?

Ja – det er fleire kompromiss med satellitt-teknologi:

• Kostnad: Både einingane og tenesta er dyr samanlikna med vanlege mobiltelefonar. Du må rekne med fleire tusen kroner for sjølve telefonen, og samtaletakstar på ofte meir enn $1 per minutt (detaljert under Kostnadar og abonnement). Høg pris gjer til at dei fleste ikkje brukar satellitttelefon til kvardags.
• Fri-sikt-avgrensingar: Som nemnt, fungerer satellitttelefon ikkje under bakken, inne i dei fleste bygningar eller under tett tredekke utan ekstern antenne. Du må kanskje gå til ein open plass eller opp på ei høgd for å ringe. Til og med utandørs må du ofte halde antennen peikande mot satellittane. I byar er det vanskeleg – høge bygg kan blokkere signalet («by-canyon»).
• Talforsinking: Avhengig av nettverk kan du merke forsinking i samtalen. Spesielt på geostasjonære nettverk (som Inmarsat eller Thuraya) opplever ein gjerne om lag 0,5 sekund forsinkelse kvar veg grunna den lange turen til/frå rommet. Det krev litt tolmod for å unngå å prate i munnen på kvarandre. LEO-nettverk (Iridium, Globalstar) har langt lågare forsinking (50–150 ms) så det er meir likt mobiltelefon.
• Litt dårlegare lydkvalitet: Lydkvaliteten er stort sett god (digitale kodekar), men ikkje like skarp som moderne mobil-HD-lyd. Er signalet svakt eller hindra, kan det bli dropouts. Moderne satellitttelefonar har likevel blitt betre (Globalstar, til dømes, reklamerer med “krystallklar” tale), men det varierer etter forholda.
• Låg datahastigheit: Treng du internet, er satellitttelefon svært sakte – langt saktare enn til og med 3G-mobil. Vi snakkar oppringt-modem-nivå (t.d. 2,4 kbps opptil kanskje 20 kbps på handhaldne telefonar) – nok til tekstbasert e-post eller GPS-paingar, men ikkje til surfing eller streaming. Nokre nye tenester og punkt kan levere fleire hundre kbps (meir om det under Datatenester), men for breiband treng du større terminalar (ikkje handhaldne).
• Storleik/batteri: Dei er bærbare, men noko større og tyngre enn typiske smarttelefonar grunna antenne og robust bygg. Batteritid er grei, men ofte kortare enn enkle mobilar – typisk nokre få timar med samtale. Du bør planlegge lading, spesielt på lengre turar utan tilgang til straum (solcellelader eller ekstrabatteri er vanleg å ha med).
• Reguleringsavgrensingar: I nokre land er det rett og slett forbode å bruke eller ta med seg satellitttelefon (meir om dette under Lovlegheit). Dette er ei stor ulempe om du reiser internasjonalt, då feil telefon på feil plass kan gje alvorlege konsekvensar.

Trass alle ulempene – viss du treng satellitttelefon, finst det ofte ikkje noko alternativ. Brukarane aksepterer desse avgrensingane for å få kontakt uansett kor dei er i kritiske situasjonar.

Dekning og satellittnettverk

Dekker satellitttelefonar verkeleg heile verda?

Nesten. Løftet om ein satellitttelefon er global dekning, men nokre unntak finst:

• Fri siktlinje: Teknisk sett kan ei satelitttelefon få signal overalt så lenge ho har fri sikt til satellitten (ingen hinder som terreng, bygningar, tett vegetasjon). Om du er i ein djupt juv, inne i ein bunker, eller under jungeltak, kan det hende telefonen ikkje får satellittsignal før du flyttar deg til eit ope område. Under open himmel (stepper, ørken, ope hav osb.) kan du som regel koble opp frå kvar som helst på jorda med rett nettverk.
• Nettverksdekning: Ulike satellittnettverk har ulike dekningsområde. Iridium er det einaste nettverket som tilbyr verkeleg 100% global dekning, inkludert polområda. Inmarsat har tilnærma global dekning (omtrent 70°N til 70°S breddegrad); det dekker ikkje dei ekstreme polane. Thuraya dekker om lag 160 land, primært i Europa, Afrika, Midtausten, Asia og Australia, men ikkje Amerika eller polarområda. Globalstar dekker dei fleste befolkede landområda, men har nokre hol (det krev å koble via regionale bakkeinestasjonar, så svært avsidesliggjande hav- eller polarområder er ikkje dekka). Sjekk alltid dekningskartet til leverandøren før du stoler på satfon i eit spesifikt område. Om du treng dekning overalt, er Iridium det beste valet.
• Ekstreme breddegrader: Som nemnt bør polarekspedisjonar bruke Iridium. Inmarsats geostasjonære satellittar står over ekvator, så når du nærmar deg polane vil satellitten vere låg på himmelen; du kan miste fri siktlinje eller få upåliteleg tilkopling (og over visse breiddegrader, ingen dekning i det heile). Thuraya rekkjer heller ikkje til polane. Globalstars satellittar dekkjer ikkje høge polare breiddegrader (banene har maks 52° inklinasjon). For bruk i Arktis/Antarktis er difor i praksis Iridium einaste val.
• Havområder: Inmarsat og Iridium tilbyr begge havdekning (Inmarsat har lenge betjent skipsfarten). Thuraya har regional dekning (t.d. kystnære område innanfor dekningsfeltet, men ikkje midt i Stillehavet). Globalstar har hol i dekninga på ope hav fordi ein satellitt må vere i rekkevidde av ein bakkeinestasjon – dekninga er best nær kontinent. Igjen, Iridiums konstellasjon dekker ope hav overalt (ein av grunnane til at Iridium-telefonar er populære på båtar og skip).
• Inne & under bakken: Som standard – nei – om du er inne, vil ikkje ei satellitttelefon fungere aleine (bygget blokkerer signalet). Løysinga er å bruke ekstern antenne eller dokkingstasjon. For eksempel finst det dokking-sett som lar deg plassere antenne ute (på tak eller køyretøy) og trekke kabel inn til ein dokkingstasjon, slik at du i praksis får ein “satellittelefon-fasttelefon” inne i bygget. Då kan du bruke satfon inne (vanleg på båtar, køyretøy eller feltkontor), men det krev ekstra utstyr. Det finst også satellitt Wi-Fi-hotspotar (som Thuraya Hotspot eller Iridium GO) du lar stå ute eller i vindauget og koplar deg til via Wi-Fi frå innsida med mobilen satcomglobal.com. Men ei satelitttelefon aleine, utan desse tilbehøra, må vere ute under open himmel.

Oppsummert: ei satellitttelefon kan virke praktisk talt kvar som helst på jorda om du vel rett nettverk og har fri sikt. For verkeleg global bruk (polane inkludert): vel Iridium. For dei fleste andre område kan Inmarsat eller andre vere nok. Sjekk alltid at leverandøren din faktisk har dekning der du skal (særleg for smale/niche-område).

Kva er dei største satellittnettverka for telefon og kva skil dei (Iridium, Inmarsat, Thuraya, Globalstar, osv.)?

Det finst fleire leverandørar av satellitttenester, alle med eigne satellittflåtar og dekning. Dei “Fire Store” for handhalde satellitttelefonar er Iridium, Inmarsat, Thuraya og Globalstar:

• Iridium: Eit amerikansk nettverk med 66 aktive satellittar i låg jordbane (LEO). Iridium gir verkeleg global dekning, frå pol til pol. Satellittane går i bane ca. 780 km over jorda og dannar eit nettverk der signal kan rutast mellom satellittar i verdsrommet til ein bakkeinestasjon. Fordelar: virkar overalt på planeten, inkludert ope hav og polarområde; lågare forsinkelse (~0,1–0,2 sekund éin veg) pga låg bane; vanlegvis, om eit signal blir blokkert står neste satellitt snart i synsfeltet (dei rører seg over himmelen). Ulemper: krev fri sikt – som alle satfonar – og signal kan blokkerast av hinder, men rørlege satellittar gjer at du ofte får signal igjen etter nokre minutt sjølv om det er blokkert midlertidig. Iridium-telefonar brukar å vere dyrare, og samtaleprisar litt høgare, då dei tilbyr global dekning. Typiske brukarar: ekspedisjonar, myndigheiter/forsvar, luftfart og shipping (særleg polarområde).
• Inmarsat: Eit britisk-grunna nettverk (oppstart på 1980-talet). Det brukar få, store geostasjonære (GEO) satellittar kring 35 700 km over ekvator. Inmarsat dekkjer nesten heile kloden utanom ytterpunkta (omtrent frå ~ ±75° breddegrad). Kun 3–4 GEO-satellittar trengs for dette. Fordelar: stabil tilkopling (satellitten står “stille” på himmelen); som regel sterk signalstyrke i dekningsområdet om du peikar telefonens antenne mot satellitten. Inmarsat sine handsett (t.d. IsatPhone) har god talekvalitet og svært lang batterilevetid. Ulemper: virkar ikkje i polarområda; høgare forseinking (~0,5 s) pga avstanden; krev bevisst peiking av antenne mot ekvator (telefonen har signalmålar for dette). Inmarsat har også fleire breibandtenester (som BGAN-terminalar for data). Vanleg for skipsfart, media (reportasjar frå avsidesliggjande område), og globale reisande som ikkje skal til polane. Inmarsat har ofte kostnadseffektive ringeprisar om du ikkje treng polar-dekning.
• Thuraya: Basert i UAE, Thuraya har 2 GEO-satellittar for spesifikke regionar. Dekninga omfattar Europa, det meste av Afrika, Midtausten, Asia og Australia. Dekker ikkje Amerika eller polområda. Thuraya er kjend for mindre, mobil-liknande telefonar og lågare prisar. Fordelar: rimelegare einingar og abonnementsplanar (for dei innanfor dekninga), og enkelte nyskapande produkt (som SatSleeve, som gjer vanlege mobiltelefonar til satfonar). Ulemper: Kun regional bruk; Thuraya virkar ikkje om du reiser til den vestlege halvkula. Forsinking som vanleg for GEO (~0,5 s). I nordlege delar av dekningsområdet (t.d. Nord-Europa) står satellitten lågt på himmelen, så terreng blokkerer lett. Thuraya passar for deg som mest held deg i EMEA og delar av Asia og vil ha ein billeg satellitt-telefon for desse områda.
• Globalstar: Eit amerikansk nettverk med LEO-konstellasjon (lik Iridium) – opphavleg 48 LEO-satellittar, no andre generasjon med 24 satellittar (fleire kjem). Dekning: Globalstar har stor dekning, men ikkje global. Dekker mesteparten av Nord-Amerika, Europa og Australia, delar av Sør-Amerika og kysten av Afrika/Asia – altså mellom-breddelag der dei har bakkeinestasjonar. Globalstar-satellittar må ha kontakt med ein regional bakke-gateway for å handsame samtaler, så det er hol i dekninga på ope hav og svært avsides områder. Dekker heller ikkje polane (bane inklinasjon ~52°). Fordelar: Indenfor dekningsområdet har Globalstar ofte veldig god talekvalitet og låg forseinking (LEO ca. 1400 km). Dei kan vere billegare, og Globalstar har ofte kampanjar (subsidierte telefonar med abonnement). Ulemper: Ikkje egna for ekspedisjonar til dei mest avsidesliggjande områda, pga dekning-hol. Sjekk alltid dekningskartet før du vel Globalstar. Populær blant friluftsfolk i Nord-Amerika (Globalstar står også bak SPOT-satellittmeldingsboksar for nød og sporing).

Det dukkar også opp nye og framtidige satellittnettverk det er verdt å merke seg:

• Starlink (SpaceX): Dette er først og fremst ein internett-teneste (med tusenvis av LEO-satellittar) som krev spesialantenne. Det er ikkje eit handhalde telefonnettverk. Men SpaceX har annonsert samarbeid med T-Mobile om å bruke Starlink direkte med vanlege telefonar for tekstmeldingar i framtida. Nye Starlink-satellittar vil ha “direct-to-cell”-antenner for å støtte grunnleggjande SMS og seinare taleteneste på vanlege mobiltelefonar (forventast mot slutten av 2024 eller 2025). Det er framleis undervegs, men tyder på ei framtid der vanlege mobiltelefonar kan koble direkte til satellittar for avgrensa tenester (les meir under Vanlege Telefonar Koblar til Satellitt).
• AST SpaceMobile og Lynk: Dette er oppstartsfirma som lanserer satellittar som skal fungere som “mobilmaster i verdsrommet” for vanlege mobiltelefonar. I 2023 gjennomførte AST SpaceMobile den første 5G-samtalen direkte frå ein ukomodifisert smarttelefon til satellitt (BlueWalker-3-test). Lynk Global har sende SMS frå satellitt til vanlege telefonar og fått amerikansk FCC-løyve for slik teneste. Desse netta er ikkje i full drift enno, men under testing/innføring. Planen er å gje global SMS/telefon-teneste til ordinære mobiltelefonar (samarbeid med nasjonale mobiloperatørar).
• Andre regionale system: Det har vore nokre mindre eller regionale satfon-system (t.d. TerreStar og LightSquared/SkyTerra i Nord-Amerika, ACES i Asia, Tiantong i Kina, m.m.). Nokre var éin-satellitt-løysingar for spesifikke område eller tilskot til mobilnettet (TerreStar til dømes tilbydde satellitt som tillegg til AT&T-mobilar i ein periode). Statusen for desse er ofte nedlagt eller svært avgrensa. Merk: Kinas Tiantong-satellittar (starta opp frå 2016) gir eiga satfon-teneste i Kina og nærregionen – Kina har eigne satfonar for dette systemet. Desse er ikkje tilgjengelege globalt, men er ein lokal satfon-løysing i Kina (sidan utanlandske satfonar er forbode – sjå avsnitt om Lovlegheit).

For å vise forskjellane har du her ein samanlikningstabell over hovudpunkta for dei største nettverka:

Kvar nettverk krev sin spesifikke telefon eller eining – du kan ikkje bruke ein Inmarsat-telefon på Iridium sitt nettverk, osv. Ditt val kjem an på kvar du treng teneste og kva som er viktig for deg (global dekning vs. pris vs. datafart).

Kva satellittnettverk passar best for meg – Iridium, Inmarsat eller andre?

Det finst ikkje noko “one-size-fits-all”; det kjem an på behova dine:

• Om du treng overalt-dekning (inkludert polane eller avsides hav): Vel Iridium. Det er den einaste tilbydaren som dekker absolutt alle områder på kloden. Døme: polarekspedisjonar, jorda-rundt-seglas, eller om du vil bruke ei enkelt eining globalt.
• Om du hovudsakleg brukar telefonen utanfor polarområda og vil ha påliteleg samband: Inmarsat er eit godt val. Dei gir svært stabile linjer i dekningsområdet sitt, og IsatPhone 2 er kjent for god samtalekvalitet og batteritid. For maritime brukarar som ikkje skal til polane, er Inmarsat populært (det er standarden for naudkommunikasjon på skip). Inmarsat-abonnement kan også vere rimelege om du ikkje treng polar-dekning.
• Om du har lågare budsjett og regionen din passar med Thuraya sitt dekningsområde: Thuraya kan spare deg for pengar. Thuraya XT-LITE-telefonen, til dømes, er mykje billegare enn ein Iridium-telefon, og prisen per minutt er lågare på enkelte Thuraya-abonnement. Passar godt for bruk i Afrika, Midtausten, Europa eller Asia. Hugs: den fungerar ikkje i Amerika, så det er ikkje for verdsreisande – det er regionspesifikt.
• Om du er i Nord-Amerika og vil ha ei rimeleg løysing for sporadisk bruk: Globalstar kan vere nok. T.d. fjellvandrarar eller jegerar i USA/Kanada brukar ofte Globalstar for å kunne ringe heim frå villmarka. Telefonane/abonnementa kan vere subsidiere (du kan få ein Globalstar-telefon for nokre hundrelappar med abonnement). Talekvaliteten er veldig god der du har dekning. Ver berre klar over dekningsavgrensingane – t.d. ikkje noko for Atlanterhavskryssing eller ekspedisjonar i Amazonas.
• Om du treng data eller breiband: Ingen av dei handhaldne satellitt-telefonane gir høg fart på data – du treng større terminalar. Inmarsat sin BGAN eller nye Iridium Certus gir fleire hundre kbps til et par Mbps (med laptopstor eller køyretøy-monterte einingar), men dette er ikkje lommetelefonar. Thuraya har små SatSleeve og Hotspot-einingar med ~60 kbps og 384 kbps til smarttelefonar. Dersom data er viktig (t.d. sende store filer, rask internett), må du vurdere slike spesialiserte einingar i staden for klassisk satellitt-telefon. For enkel e-post eller WhatsApp-meldingar held vanleg sattelefon, men det går tregt.

Oppsummert: Iridium = maksimal dekning, Inmarsat = solid nær-global med gode tenester, Thuraya = billeg regional, Globalstar = billeg løysing, men sjekk dekning. Mange profesjonelle har faktisk fleire einingar (til dømes ein Iridium-telefon pluss ein Inmarsat-breibandseining) for å dra nytte av ulike styrker. Men for deg som førstegangskjøpar: finn ut kvar du skal bruke eininga og vel nettverket som dekker det området.

Virkar ein satellitt-telefon innandørs, under bakken eller i køyretøy?

Nei, ikkje åleine. Satellitt-telefonar treng fri sikt til satellitten, så dei fungerar vanlegvis ikkje innandørs, under bakken eller i lukka køyretøy utan hjelp. Nokre detaljer:

• Innandørs: Forsøker du å bruke ein handhalden satellitt-telefon langt inne i eit bygg får du ikkje signal. Nokre gongar får du litt signal nær store vindauge eller på øvre etasje med tynt tak, men du kan ikkje stole på det. Du må som regel utandørs. Det finst løysingar: mange sattelefonar har port for ekstern antenne. Då kan du montere antenne på taket eller utanfor eit vindauge og trekkje kabel til ein dokkingstasjon eller direkte til telefonen. Tilbehør som ASE eller Beam har dokkingsett som gjer sattelefon til “fasttelefon” med antenne ute. Dette er vanleg på båtar (antenne i mast, telefon i hutena) og anleggsbrakker. I tillegg har produkt som Thuraya SatSleeve Hotspot eller Iridium GO trådlaus sat-hotspot – du plasserer eininga (med antenne) ute/ på taket og koplar telefonen til via Wi-Fi inne. Med rett oppsett kan du bruke sattelefon innandørs, men det krev ekstra utstyr.
• Under bakken eller under vatn: Nei – i gruver, grotter, tunnelar mm. virker ikkje sattelefon (ikkje fri sikt til himmelen). Einaste høve er å føre kablet antenne til overflata. Under vatn er umogeleg (radiosignal går dårleg i vatn, og ingen sikt til himmelen). For ubåtar brukast heilt eigne system – ikkje sattelefonar.
• I køyretøy: Inne i bil eller fly vil metallramma som oftast blokkere signalet. I bil kan du vere heldig gjennom vindauga, eller med cabriolet og taket nede – men til vanleg treng du ekstern antenne. Mange brukar magnetfesta antenne på biltaket kopla til dokk eller telefon med kabel satcomglobal.com. Då kan du bruke telefonen under køyring – t.d. feste på dashbord og antenne på tak, og ringe medan du køyrer (som sat-GPS). På båt, tilsvarande: antenne på dekk for kontinuerleg bruk.
• Fly: Handhalden sattelefon på passasjerfly er ikkje lov (og det ville uansett ikkje verka i stålkroppen). Fly har eigne system. Nokre privatfly har Iridium-telefon med eigen antenne på flykropp – det er mogeleg med spesialsett. Men for vanlege passasjerar: du kan ikkje bruke sattelefon under flyging. (Merk også: enkelte flyselskap reknar batteriet på dei som farleg gods i innsjekka bagasje, så sjekk alltid reglane når du reiser med sattelefon).

Tommelregel: satellitt-telefonar treng fri himmel. For bruk inne/ i køyretøy, må du rekne med antenne ute eller repeater. Nokre nettverk tilbyr eittvegs varsling eller ringevarsel som nokre gongar kjem inn gjennom vegger slik at du får varsel om anrop, sjølv om du ikkje kan svare inne satcomglobal.com. Til dømes har Iridium eigen varslingskanal, så telefonen får varsel om innkommende anrop mens du er inne, slik at du kan gå ut for å svare satcomglobal.com. Men du må likevel sannsynlegvis ut for å faktisk bruke telefonen.

Påverkar vêr eller terreng satellitt-telefonsignal?

Terreng – ja; vêr – normalt berre viss det er ekstremt.

• Terreng og hindringar: Alt som stengjer for fri sikt til satellitt vil forstyrre signalet. Fjell, åsar, klipper eller store bygg kan stengje signalvegen. For GEO-satellittar (Inmarsat/Thuraya) kan fjell eller høghus rett sør for deg (nord på Sørhalvkula) blokkere signala frå ein fast satellitt. For LEO (Iridium/Globalstar) gjeld hindringar òg, men sidan satellittane rører seg, kan det bli signal når ein satellitt kjem i ein annan posisjon på himmelen. Tette skogar kan dempe signal mykje – brukarar må ofte ut i open plass eller bruke antenne over tretoppane. I byar kan høghus lage “skuggesoner”. Det finst portable repeaterar ein kan setje opp for å forbetre dekninga litt, men i praksis: store hindringar = ingen teneste.
• Vêr: Satellitt-telefon brukar L-band (~1,5–1,6 GHz) som tåler vêr godt. Regn, snø og skyer påverkar nesten ikkje L-band-signal, som er grunnen til at desse frekvensane blir brukt – dei går betre gjennom regn enn satellittar på høgare frekvens. Lett til moderat vêr har normalt ingen merkbar påverking på samtalar. Ved ekstreme regnskyll/ tordenvêr kan det bli litt svekking av signalet (rain fade), men det kuttar sjeldan linja heilt, i verste fall litt knittring eller dårlegare kvalitet. Kanskje vanskar i dei sterkaste regnskylla, eller om antenne blir veldig våt (vatn kan “detune” antenne). Mange har brukt sattelefonar under orkanar eller snøstorm utan problem – hovudutfordringa er å halde utstyret tørt og trygt, ikkje signalet. Skydekke, tåke, snø – har så godt som inga merkbar innverknad.
• Sola: Ein sjeldan faktor – solstormar eller geomagnetiske stormar kan kortvarig forstyrre radiosamband, også satellitt. Dette skjer sjeldan, men kraftig solaktivitet kan svekkje signal i ein periode. Lite du kan gjere – det går fort over og skjer sjeldan.
• Temperatur og miljø: Ikkje signal-forstyrring, men merk at sattelefonar er laga for hardt klima. Dei fleste tåler ~ -20°C til +55°C, er tette mot støv og noko vatn. Dei varer i ørkenvarme eller arktisk kulde (batteriet varer kortare i sterk kulde). Mange telefonar er ruggedized for utandørs bruk – t.d. Iridium Extreme 9575 militærstandard og IP65-støvtett/vasstett. Så vêr tek sjeldan knekken på telefonen heller.

Oppsummert: terreng er ein langt større fiende for sattelefonsignal enn vêr. Er du i kupert terreng, prøv å koma deg på eit høgt og ope sted. Ikkje ver uroleg om du må bruke den i regn eller snø – vern berre eininga mot vatn om den ikkje er heilt vassfast (dei fleste tåler ein del vatn). Om du anar at ein hindring blokkerer (fjell el. bygning) – prøv å byte posisjon eller vent på betre satellittvinkel (for LEO-system).

Bruk av satellitt-telefon: Drift og funksjonar

Korleis ringjer eg med ein satellitt-telefon?

Å bruke ein satellitt-telefon er likt som å bruke ein mobiltelefon, men med nokre ekstra steg og omsyn:

1. Gå ut og strekk ut antenna: Først må du sørge for at du har fri sikt til himmelen. Strekk heilt ut eller slå ut telefonens antenne (f.eks. trekk opp eller vipp ut antenne, avhengig av modell). Satellitt-telefonar registrerer seg ikkje på nettet før antenna er oppe og har fri synslinje. Mange telefonar har ein signalstyrkemålar som hjelper deg å retta telefonen. For GEO-satellittar (Inmarsat/Thuraya) må du kanskje vri eller vippe telefonen til du får låst inn satellitten (telefonen vil vanlegvis veilede deg med pip eller signalfelt). For Iridium/Globalstar held det ofte å ha antenna loddrett og telefonen ute, sidan satellittane passerer over deg.
2. Vent på registrering: Slå på telefonen og vent på at han finn satellitt-nettverket. Dette kan ta frå nokre sekund til eitt eller to minutt. Telefonens skjerm viser når den er registrert (t.d. «Registrert» eller nettverksnamnet). Når du er registrert, kan du ringje og ta imot samtalar. Dersom det ikkje koblar til, må du kanskje endre posisjon eller sjekke at SIM-kortet er aktivt.
3. Ring nummeret: Satellitt-telefonar brukar internasjonalt ringjeformat. Kvar sat-telefon har eigentleg eit «internasjonalt» nummer. For å ringje, ringjer du vanlegvis «+» (eller internasjonalt prefiks), deretter landskode og telefonnummer – akkurat som ved ei internasjonal mobiloppringing. Døme: For å ringje eit amerikansk nummer (555-1234 i retningsnummer 212), ringjer du +1 212 555 1234. For å ringje Storbritannia, +44 … osv. Skal du ringje ein annan sat-telefon, ringer du telefonens spesiallandsnummer (sjå neste spørsmål/svar for satnummer).
   • Nokre satellittnettverk har snarvegar: t.d. på Iridium kan du berre taste 00 etterfølgt av landskode og nummer (00 er internasjonalt prefiks). Men «+» fungerer alltid dersom telefonen har ein +-tast.
   • Trykk den grøne «Send»/ringjeknappen (akkurat som på mobil) for å starte samtalen.
4. Snakk og lytt med eit lite opphald: Når du er kobla på, hugs at det kan vere eit halvt sekund forsinkelse. Sei gjerne «over» eller ta ein pause for å unngå at ein snakkar i munnen på kvarandre, particularly på GEO-system.
5. Avslutt samtalen: Legg på ved å trykke vanleg «Avslutt»- eller raud knapp.

Tips: Hald antenna peikande opp under samtalen (nokre telefonar har signaldelen du kan følgje med på – droppar han må du justere retninga). Unngå å dekke til antenna med handa. Fordi signalet er retningsbestemt, brukar enkelte øyrepropp så dei kan halde telefonen i optimal posisjon medan dei snakkar. Dersom du står roleg, ikkje rør på deg for å unngå signaltap – særleg med GEO-satellittar. Dersom samtalen bryt, prøv igjen – det kan skje viss satellitten går ut av rekkevidde (på LEO-nett kan samtalar handover mellom satellittar, men dei kan brytast kort dersom handover feilar eller signalet er dekka til).

Oppsummert er oppringing og samtalear på satellittelefon lett – mest som gamle mobiltelefonar. Den største skilnaden er at du først må opprette satellitt-link og bruke internasjonalt ringjeformat.

Korleis sender eg tekstmelding (SMS) med satellitt-telefon?

Å sende SMS på ein satellitt-telefon liknar ein mobil, sjølv om grensesnittet ofte er enklare (ingen WhatsApp eller iMessage – kun vanleg SMS):

• Sjekk at du er registrert på nettverket (igjen: telefon på, antenne oppe, ute).
• Gå til meldingsmenyen («Meldingar» eller eit konvoluttikon). Vel «Ny melding» eller «Skriv SMS».
• Du må legge inn mottakarnummeret. Viktig: Du må ofte bruke internasjonalt format (+landsnummer), sjølv om det er lokalt mobilnummer. Til dømes +61… for Australia eller +254… for Kenya. Skal du sende til sat-telefon, bruk alltid full sat-nummer inklusiv landskode.
• Skriv meldinga. Satellitt-telefonar har stort sett gammalt T9-tastatur (med mindre du har modell med fullt tastatur/smarttelefon-gui). Halde det kort – vanleg SMS-grense er 160 teikn. Nokre nettverk støttar lengre meldingar (samanslåing), men det tryggaste er å vere kortfatta, då lange meldingar kan feile ved signaltap.
• Send meldinga og vent på stadfesting. På grunn av satellittlink kan det ta lenger tid å sende enn på mobil. Du ser gjerne ein status eller framdriftsindikator. På nokre telefonar flyttar meldinga seg frå Utkorg til Sendt ved levering. Dersom du rører deg eller mistar signal under sending, kan meldinga feile eller bli forseinka. Telefonen vil vanlegvis prøve fleire gongar om meldinga feilar.

Satellitt-SMS kan sendast til vanlege mobiltelefonar eller e-postadresser (nokre sat-telefonar let deg sende SMS til e-post ved å skrive inn e-postadressa i staden for nummer). Merk: Om ei sat-telefon sender melding til ein mobil, vil mottakar sjå det som eit rart internasjonalt nummer. Dei kan som regel berre svare direkte, men må betale internasjonal SMS-takst.

Kostnadsmessig er SMS på satellitt-nettverk billegare enn samtaler, men ikkje gratis – ofte rundt 0,5 eller 1 dollar per melding (nokre abonnement har tekst-pakke). På visse abonnement (t.d. Iridium-pakkar) kan SMS vere ned mot ~$0,10, men ved enkeltmelding reknar du ofte med $0,50.

Ein fordel: Mottak av SMS på sat-telefon er ofte gratis for sat-telefonbrukar (du betaler for å sende, men ikkje for å ta imot). Nokre leverandørar har webportal der ein kan sende gratis/veldig rimeleg tekstmelding til sat-telefon. Til dømes har Iridium eit webskjema for å sende gratis 160-teikns SMS til Iridium-telefon og Globalstar sin SPOT-teneste let deg få nokre gratis meldingar inni.

Har satellitt-telefonar internett- eller datamoglegheiter?

Ja, men veldig avgrensa samanlikna med smarttelefon. Alle moderne satellittelefonar har ein viss datafunksjon, men farten er låg og bruken er dyr. Dette kan du forvente:

• Oppringt data: Tradisjonelle satellitt-telefonar (Iridium 9555/9575, Inmarsat IsatPhone) har kretssvitsja datamodus – i praksis som gammal oppringt modem over satellitt med 2,4 kbps (Iridium), eller rundt 20 kbps (Inmarsat). Dette er ekstremt treigt i dag – berre for tekst-e-post eller veldig enkel data. Til dømes kan Inmarsat IsatPhone 2 sende korte e-post eller GPS-posisjonar via data-kanalen. Iridium kan koblast til PC via USB og, med eiget program, sende e-post eller minimalt nett. Ikkje vent deg bilder eller media – det er for tekst.
• SMS til e-post og korte data: Nokre telefonar lar deg sende kort e-post via SMS eller har innebygd GPS-posisjonsdeling. Dette tek ikkje mykje data, men er nyttig (t.d. «send lokasjonen min» – sender dine GPS-koordinatar via SMS/e-post). Utnyttar nettverket, men i mikropakkar.
• Ekstrautstyr for data: Det finst tilbehør som gjer meir:
  • Thuraya SatSleeve+ – eit deksel for smarttelefonar (iPhone/Android) som gjer mobilen din til satellittelefon for tale, SMS og lågdata. Rundt 60 kbps – nok for meldingsappar, enkel sosial media eller veldig lett surfing. 60 kbps er enno treigt, men mykje betre enn 2,4 kbps. Eit av dei meste avanserte data-alternativa for handhaldne einingar.
  • Satellitt-hotspot (Wi-Fi-ruterar): Til dømes Inmarsat IsatHub (Wideye iSavi) er ein bærbar hotspot – du har med ein boks (på størrelse med iPad) som koblast til Inmarsat og lager Wi-Fi for mobilar/datamaskiner. Opp mot 384 kbps nedlasting, nok for e-post med vedlegg, lågoppløyste bilder eller enkel nettsurfing. Iridium GO! lager og Wi-Fi-hotspot (men er berre ~2,4 kbps direkte, men kan komprimere til ~20 kbps). Desse lar deg bruke gradvis komprimerte e-postappar eller nettlesar for å få nytte av den trange båndbredda.
  • BGAN/Certus-terminalar: Ikkje handhalde, men verdt å nevne – Inmarsat BGAN-terminalar og Iridium sine nye Certus-terminalar gir fleire hundre kbps til nokre Mbps (t.d. Iridium Certus rundt 700 kbps på største eining, og BGAN HDR opp mot 800 kbps). Dette er koffert- eller laptopstørrelse, ofte brukt av media på farten. Det er utanfor «handhalde telefon», men viser spennvidda i sat-data.

Kort sagt: handhalde satellitt-telefonar er ikkje for tung nettbruk. Dei fungerer for tekst og nødkoordinering. Dersom du prøver surfe på vanleg nett via sattelefonsamband utan komprimering, tek det fleire minutt (og kostar mykje) for berre ei nettside. Men bruker du spesial-epostprogram eller komprimerte nettlesarar, får du gjort det mest nødvendige. Mange brukar sat-telefon saman med UUPlus eller OneMail for å sende og motta e-post svært effektivt over satellitt.

Kostnadene for data er høge – ofte vert det teke betalt per minutt eller per megabyte. Til dømes kan data via Iridium i praksis koste $1+ per minutt, og då får du berre nokre få kilobyte per minutt! Nokre nyare tenester (som førehandsbetalte einingar frå Inmarsat) tek betalt per megabyte (og det kan vere $6+ per MB i tillegg til grunnprisen på einingar). Så du brukar det eigentleg berre om det er nødvendig.

Konklusjon: Ja, du kan kome deg på nett med ein satellittelefon, men du må vere tålmodig. Han passar for behov med låg bandbreidde som e-post, vêrmeldingar eller meldingstenester. Om du treng ekte internett (Zoom-samtaler, strøyming, store filoverføringar), må du ha eit mykje dyrare satellittbreibandsoppsett (som ein Starlink-terminal eller BGAN) i staden for ein handhalden satellittelefon.

Kan eg bruke ein satellittelefon til å ringe vanlege telefonar, og motsett?

Ja, heilt klart. Satellittelefonar er kopla til det vanlege telefonnettet, så du kan ringe vanlege telefonnummer, og folk på vanlege telefonar kan ringe til nummeret til satellittelefonen. Det er nokre ting å vere klar over:

• Oppringingsformat: Når du ringer frå ein satellittelefon til ein vanleg telefon, tastar du “+ [landkode] [nummer]” som nemnt tidlegare. Satellittnettet koplar samtalen din til det offentlege nettet i det landet du ringer til. For eksempel, for å ringe ein fasttelefon i New York frå satellittelefonen, tastar du +1 212 xxx xxxx. For personen du ringer, ser det ut som ein inngåande internasjonal samtale (med satellittnummeret ditt som visast på innringjar-ID).
• Ringe til ein satellittelefon: Kvar satellittelefon får tildelt eit telefonnummer, ofte med ei spesiell landkode som ikkje er knytt til eitt enkelt land. Til dømes startar Iridium-nummer med +8816 eller +8817 (landkode 881 er tilordna “Global Mobile Satellite System”). Inmarsat-telefonnummer startar som oftast med +870 (Inmarsat brukar landkode 870 globalt). Thuraya-nummer brukar +88216 eller +882 (òg ein spesiell satellittnummerrange). Globalstar brukar i mange tilfelle nummer innanfor eit land (t.d. kan ein amerikansk Globalstar-telefon ha eit +1-nummer) eller bruker +8818/8819 for nokre tenester, men Globalstar-samtaler kan ofte koplast via lokale nummer. Frå ståstaden til den som ringer, er det som å ringe eit kvar som helst internasjonalt nummer: du tastar den internasjonale utgangskoden og heile satellittelefonnummeret. Til dømes må ein i USA som ringer til ein Iridium-telefon slå 011 8816 XXX XXXX.
• Kostnad for å ringe til ein satellittelefon: Dette er fellene. Det kan bli veldig dyrt å ringe til ein satellittelefon frå ein vanleg telefon, avhengig av leverandøren. Takstane er ofte ikkje medrekna i mobilabonnement eller utanlandspakkar. Det er ikkje uvanleg at operatørar tek $5 til $10 per minutt (eller meir) for å ringe til eit Iridium- eller Thuraya-nummer. Den som har satellittelefonen, betaler vanlegvis ikkje for innkommande samtalar (dei har alt betalt mykje for tenesta), så kostnaden ligg på innringjar. På grunn av dei høge prisane tilbyr enkelte satellittnettverk ulike løysingar, som to-trinns oppringing eller tildeling av lokalt nummer:
  • To-trinns oppringing (for Iridium): Innringjar ringer først eit spesielt lokalt nummer (for Iridium, eit amerikansk nummer i Arizona). Dei får ein taleprompt om å taste inn Iridium-nummeret, og så koplar systemet samtalen vidare. Innringjar betaler for ein vanleg samtale til Arizona, medan brukaren av satellittelefonen blir trekt minutt for samtalen som blir vidaresendt (ofte er dette billegare totalt sett).
  • Lokaltilgangsnummer: Nokre leverandørar kan tildele satellittelefonen eit lokalt telefonnummer (mot gebyr) i eit bestemt land, som vidarekoplar til satellittelefonen. Til dømes eit britisk +44- eller amerikansk +1-nummer som sendast vidare til din satellittelefon – slik blir det billegare for familie/venner å nå deg (dei betaler nasjonale eller vanlege utanlandstakstar, medan du betaler ein viss pris per minutt for vidaresendinga).

Oppsummert: Ja, du kan ringe mellom satellittelefonar og vanlege telefonar utan problem, berre ver merksam på det internasjonale aspektet. Brukaren av satellittelefonen ringer ut som vanleg (treng berre å bruke +landkode), medan dei som ringer inn må ha det globale nummeret til satellittelefonen og vere budde på høge kostnader om dei ikkje brukar ei løysing for å gjere det billegare.

Har satellittelefonar eigne telefonnummer eller SIM-kort?

Ja, satellittelefonar får tildelt telefonnummer og brukar SIM-kort (i dei fleste tilfelle) på same måte som mobiltelefonar:

• Telefonnummer: Som nemnt brukar satellittelefonnummer ofte eigne landkoder for satellitttenester. Til dømes:
  • Iridium: nummer ligg i +881 6- og +881 7-rekka. Desse er ein del av “881”-landkoden for globale satellittar. Om du har ein Iridium-telefon, kan nummeret ditt sjå slik ut: +8816 325 XXXXX.
  • Inmarsat: brukar landkode +870 for alle tenestene sine (tidlegare var det eigne kodar for ulike havområde, men dei vart samla til 870). Ein Inmarsat-telefon kan derfor ha nummer +870 773XXXXX.
  • Thuraya: brukar delar av +882- og +88216-rekka (som er ein annan blokk for internasjonale satellittnummer).
  • Globalstar: Globalstar fungerer litt annleis – i mange område er Globalstar-tenesta integrert med lokal telekom, så du får eit “normalt” nummer. Eit Globalstar-apparat i USA kan ha eit lokalt +1-rekke nummer, slik at det blir lettare/billegare for andre i USA å ringe til deg (samtalen går via ein bakkestasjon og vidare ut via satellitt). I andre område kan dei òg bruke lokale nummer, eller +881. Sjekk med leverandøren; Globalstar marknadsfører ofte telefonane sine med lokale nummer i Amerika.
  • Andre: Om du brukar eit nyare system (t.d. ein satellittmeldingsenhet), kan det hende du ikkje får eit direkte ringbart nummer, men berre ein konto (t.d. Garmin inReach – desse har ikkje vanleg telefonnummer for tale, men brukar e-post/SMS-mellomledd for meldingar).

Så ja, ein satellittelefon har eit unikt telefonnummer du deler med dei som må kunne ringe deg. Det er viktig at dei skjønar at det er ei internasjonal samtale (sjå info om kostnader over).

• SIM-kort: Dei fleste satellittelefonar brukar SIM-kort, ganske likt GSM-mobiltelefonar. Iridium, Inmarsat og Thuraya har SIM-kort som du set inn i telefonen. SIM-kortet er knytt til tenesteplanen din (førehandsbetalte minutt eller månadsabonnement) og til telefonnummeret. Dette betyr at du ofte kan bytte SIM kort mellom telefonar på same nettverk. Har du to Iridium-apparat, kan du flytte SIM-kortet og bruke same nummer/abonnement på den andre telefonen (berre éin aktiv om gongen, sjølvsagt). Dette betyr òg at om du leiger eller låner ein satellittelefon, er det SIM-kortet som bestemmer tenesta. Nokre få leverandørar tilbyr multi-nettverk SIM (sjelden); helst held du deg til eitt nettverk per SIM. Globalstar brukar òg ein slags SIM-kort i sine apparat. Den einaste hovudregelen som ikkje følgjer dette, var gamle typar (t.d. nokre tidlegare Inmarsat-basar), men alle moderne handhalde er SIM-baserte.
  • Kjøper du ein telefon, treng du SIM-kort og tenesteplan i tillegg. SIM-kortet blir ofte levert med telefonen om du kjøper frå ein leverandør, eller du kjøpar det separat. Når du aktiverer SIM-kortet, får du telefonnummer og tilgang på tenesta.
  • Førehandsbetalt SIM: Mange brukar førehandsbetalte SIM-kort – du lader opp eit visst tal einingar (minutt/meldingar) som du kan bruke i ein bestemt periode. Kvar SIM har eige nummer og utløpsdato om den ikkje vert lada opp på nytt.

Oppsummert: Ein satellittelefon minner mykje om ein ulåst GSM-telefon – nummer og teneste blir styrt av SIM-kortet. Dersom SIM-kortet ikkje er aktivt, får ikkje telefonen kontakt (heller ikkje for naudnummer som 911 i dei fleste tilfelle – meir om det nedanfor). Det er difor viktig å halde SIM/tenesteplanen aktiv.

Er satellittelefonar enkle å bruke?

Overraskande nok ja – å bruke ein vanleg satellittelefon er ikkje meir komplisert enn ein mobiltelefon frå 90-talet. Dei er som regel enkle og laga for samtaler og SMS. Om du klarar å bruke ein gammal Nokia eller Motorola “candybar”-telefon, klarar du òg ein satellittelefon. Nokre punkt om bruk:

• Brukargrensesnitt: Dei fleste satellittelefonar har eit enkelt menysystem, ofte med ein monokrom eller enkel fargeskjerm. Dei har stort sett fysiske tastatur. Frå menyen får du tilgang til kontaktar, meldingar, samtalelogg, osv. Systemet er ofte laga for å vere gjenkjenneleg for bruke av mobiltelefon, berre med litt ekstra signalindikatorar for satellittnettverket. Moderne telefonar, som Thuraya X5-Touch, er til og med basert på Android og har berøringsskjerm (og dermed like enkle i bruk som ein smarttelefon, men desse er dyrere og meir avanserte). Dei vanlegaste modellane (Iridium 9555/9575, Inmarsat IsatPhone) har oversiktlege menyar og store knappar.
• Språk og skjerm: Dei støttar mange språk (engelsk, spansk, fransk, arabisk, kinesisk, m.fl., sidan dei blir selde over heile verda). Skjermane er ofte laga for å vere lettleste utandørs (transreflekterande skjerm for sollys, slik at du ser det i sterkt sollys). Tastatura er som regel store eller har god avstand mellom knappane, slik at du kan taste med hanskar (praktisk i kalde strok). Slike detaljar gjer dei brukarvenlege i ekstreme forhold.
• Samtalar og SMS: Som nemnt, det er stort sett som ein vanleg telefon, bortsett frå at du må få kontakt med satellittnettet først. Når du har signal, er det berre å ringe/snakkje som vanleg – det er vanleg øyretelefon/mikrofon (og ofte handsfree på nokre modellar). Å sende SMS kan vere litt meir tungvint sidan det er T9-skriving, men om du hugsar teksting på gamle mobiltelefonar, er det heilt likt.
• Robustheit: Satellittelefonar er robuste, så du treng ikkje vere redd for å skade dei. Du kan bruke dei i regn, støv, osv. Dei er laga for å tole å bli mista i bakken, og for å fungere i både svært varme og svært kalde miljø. Difor slepp du å bekymre deg for at litt regn skal øydelegge telefonen – du kan berre fokusere på samtalen. Mange modellar er vass- og støvtette (nokre kan vere under vatn i opptil ein meter i korte periodar). Det gjer dei enkle å ha med å gjere ute i felten.

Samandrag: Ein vanleg person kan plukke opp ein satellittelefon og bruke han nesten utan opplæring. Det viktigaste å hugse er: alltid slo ut antenna, vend rett veg mot GEO-satellittar, ring med +internasjonalt format, og vere tålmodig medan nettverket får kontakt. Når du har forstått dette, verkar han som ein vanleg mobil. Dei fleste leverandørar sender med ein kort brukarmanual som forklarer desse poenga, og ofte kan du også lage ein test-oppringing til eit gratis nummer (t.d. har Iridium eit gratis testnummer så du kan sjekke om telefonen verkar). Du treng altså ikkje vere “teknologinerd” for å bruke ein satellittelefon.

Kva spesialfunksjonar har satellitt-telefonar (t.d. SOS-knapp, GPS)?

Mange satellitt-telefonar har nokre ekstra funksjonar utover ringing og tekstmelding, særlig retta mot tryggleik og bruk utandørs:

• SOS / Nødknapp: Mange sattelefonar har ein programmerbar nødknapp. Til dømes har Iridium Extreme (9575) og Inmarsat IsatPhone 2 begge ein SOS-knapp du kan trykkje og halde inne i ein nødsituasjon. Denne knappen kan setjast opp til å ringe eit på førehand definert nummer (som eit redningskoordineringssenter, ein lagleiar, osb.) og/eller sende ein automatisk nød-SMS med posisjonen din til faste kontaktar. På Iridium Extreme kan SOS òg aktivere ein sporingsmodus slik at redningsmannskap kan sjå posisjonsoppdateringar. Dette er uvurderleg viss du til dømes er skadd og ikkje kan bruke tid på å ringje – du kan trykkje SOS og vere trygg på at naudhjelp får GPS-koordinatane dine. Nokre tenester samarbeider med GEOS eller andre nødsentralar når SOS vert aktivert (abonnement kan vere påkravd for overvaking).
• GPS-mottakar: Praktisk talt alle moderne sattelefonar har innebygd GPS-mottakar. Dette gjer at telefonen ikkje berre veit kvar han er (til hjelp for nettverket og brukaren), men òg kan inkludere posisjon i meldingar. Du kan vanlegvis sjå koordinatane dine på skjermen, og mange telefonar lèt deg sende GPS-posisjon via SMS til nokon (t.d. «Her er eg: bredde/lengde»). Dette er nyttig for navigasjon og nødsituasjonar. Til dømes, dersom du treng hjelp, kan du lese opp koordinatane for redningsmannskap. Telefonen sin GPS kan òg nyttast til enkle veipunkt eller som kompass i visse modellar, men er ikkje eit fullverdig kart-GPS-apparat.
• Sporing og SOS-tenester: Nokre sattelefonar og tilhøyrande einingar støttar kontinuerleg sporing. Du kan til dømes sette opp Iridium Extreme til å sende posisjonsrapportar med visse mellomrom til ein portal (nyttig på ekspedisjonar der vener/familie kan følgje med). Dette krev ofte eit ekstra abonnement eller ei ekstern app, men det er ein funksjon mange ikkje veit at sattelefonar har.
• Robust design: Som nemnt, er dei ofte haldne for å vere ekstra slitesterke – mange har MIL-STD-810G-godkjenning (for støyt, vibrasjon, fukt o.l.) og IP65+ for støv/vatn. Iridium Extreme 9575 vert trekt fram som ein militærgradert robust telefon. Dette er ikkje ein «funksjon» du kan slå på, men det er eit salsargument – han toler påkjenningar som ville øydelegge vanlege mobiltelefonar.
• Lang batteritid i ventemodus: Sattelefonar har ofte god batteritid på vent (fordi folk treng å ha dei påslått i lang tid utan mobile nett). Til dømes har IsatPhone 2 opp til 160 timar (nesten ei veke) ventemodus. Dette er ein viktig eigenskap – du kan ha telefonen påslått og klar for innkomande anrop eller SOS i fleire dagar. Samtaletid er vanlegvis fleire timar (4–8 timar avhengig av modell). Dei har ofte høgkapasitetsbatteri og somme har tilleggsutstyr som solcelleladdarar for ekspedisjonar.
• Personvern / Kryptering: Ikkje nødvendigvis noko brukaren merkar, men satellittsamtalar er stort sett krypterte i lufta. Dette er standard på dei fleste nettverk for å hindre avlytting. (Merk: Dette er ikkje absolutt tryggleik – myndigheiter eller avanserte aktørar kan avlytte med spesialutstyr, men det er vanlegvis trygt for folk flest. Det finst spesialiserte krypterte sattelefonar for styresmakter, men det er nisjeprodukt.) For vanlege brukarar er det ein tryggleik at sattelefon-kommunikasjon ikkje lett kan avlyttast av hobbyistar.
• Andre hjelpemiddel: Nokre sattelefonar har enkle verktøy som vekkjarklokke, kalender, kalkulator – vanlege telefonfunksjonar. Dei har sjeldan meir avansert enn det (med mindre du har ein hybrid smarttelefon-sattelefon som Thuraya X5-Touch, som har fullverdige Android-funksjonar).

Satellitt-telefonar har generelt sett færre funksjonar enn moderne smarttelefonar, men dei funksjonane dei har, handlar om pålitelegheit og tryggleik. SOS-nødvarsling og GPS er dei to viktigaste – dei kan bokstaveleg talt redde liv i ein krisesituasjon. Om du skaffar deg sattelefon, er det lurt å programmere nødknappen med kontaktinfo til naudteneste eller ansvarleg person straks du får telefonen, og teste funksjonen (mange telefonar har ein testmodus for SOS slik at du ikkje varslar myndigheitene under oppsettet).

Kor lenge varer batteriet på ein satellitt-telefon?

Batteritid på sattelefonar er ganske bra i ventemodus, og moderat under samtalar:

• Ventemodus: Dei fleste handhaldne sattelefonar oppgir ventetid på 30–100 timar eller meir, avhengig av modell og nettverk. Til dømes har Inmarsat IsatPhone 2 svært god ventemodus på opp til 160 timar (om lag 1 veke) om han berre står påslått. Thuraya XT-LITE tilbyr rundt 80 timar ventemodus. Iridium Extreme 9575 har om lag 30–54 timar ventemodus, avhengig av batterimodell. Globalstar GSP-1700 ligg på rundt 36 timar. Desse tala føreset god dekning; leitar telefonen konstant etter signal (til dømes innandørs utan signal), blir batteriet fortare tomt. Ventemodus betyr at telefonen er på og registrert, men ikkje i bruk.
• Samtaletid: Dette er vanlegvis 3 til 8 timar med kontinuerlig samtale, avhengig av modell og batteri. Nokre eksempel: Iridium 9575 Extreme – om lag 4 timar samtale på standardbatteri. Iridium 9555 liknande, 3,5–4 timar. Thuraya XT-LITE – opp til 6 timar samtale. Inmarsat IsatPhone 2 – opp til 8 timar (det har stort batteri). Globalstar GSP-1700 – om lag 4 timar. Vanlegvis rekk det til nokre korte samtalar om dagen. Merk at sattelefonsamtalar ofte er korte (pga. kostnad), så i praksis kan ein oppladd sattelefon vare fleire dagar viss du berre tar nokre korte samtalar om dagen.
• Faktorar som påverkar batteritid: Bruk i ekstrem kulde kan svekke batteriet (hald det tett på kroppen i kulde, og ta det kun fram for bruk). GPS-sporing eller mykje bruk av baklyset drenerer fortare. Å leite etter signal etter oppstart brukar meir straum ei lita stund. Men desse batteria er laga for å halde på straumen lenge i ventemodus.
• Lading: Satellitt-telefonar blir levert med nettadapter og ofte lader for biluttak. Mange som skal på ekspedisjon tar med seg solcellelader eller powerbank for opplading i felt. Telefonane brukar spesialbatteri (som regel litium-ion), og du kan kjøpe ekstra batteri. Det er ofte anbefalt å ha eit ekstrabatteri viss du skal vere lenge utan tilgang til straum – til dømes kan du halde eitt batteri varmt i lomma og bruke det andre når det trengst i minusgrader.
• Levetid på batteri: Litiumbatteri blir dårlegare over nokre år. Eit nytt batteri kan gje deg 8 timar samtale, men etter nokre år kan det vere nede i 6 timar. Viss du er avhengig av sattelefon, bør du vurdere å bytte batteri kvart tredje/femte år eller om du merkar brått kortare driftstid.

I praksis kan ein fullada satellitt-telefon stå på i fleire dagar til ei veke for å kunne ta i mot samtalar. Viss du berre slår han på når det trengst, held batteriet mykje lenger totalt sett. Mange sparar batteriet ved å ha han avslått og berre slå på til avtalt sjekk-inn eller når ein skal ringje ut (innkomande samtalar er sjeldne utan avtale). Treng du derimot å ha telefonen påslått til kvar tid for naud, må du rekne med fleire dagar på ei lading (IsatPhone 2 utmerkar seg med nesten 7 dagar ventemodus).

Kostnadar og abonnement

Kva kostar det å kjøpe ein satellitt-telefon?

Satellitt-telefonar er dyrare enn vanlege mobiltelefonar, men prisane har gått noko ned dei siste åra. Prisen kjem an på merke/modell og om du kjøper nytt eller brukt. Her er omtrentlege prisar (i USD) for populære modellar:

• Iridium Extreme 9575: ca. $1 400 (toppmodell, ekstra robust og global dekning).
• Iridium 9555: ca. $1 000–1 200 (den litt eldre Iridium-modellen, litt billigare enn Extreme).
• Inmarsat IsatPhone 2: ca. $1 000 (ofte rundt $700–$1 000; ein leverandør oppgir $1 080). Av og til på tilbud til litt lågare pris.
• Thuraya XT-LITE: ca. $600–800 (ofte rundt $650). Thuraya sine dyrare modellar (XT-Pro, X5-Touch smarttelefon) kan koste meir (over $1 000), men XT-LITE er eit populært og rimeleg alternativ i Thuraya-områda.
• Globalstar GSP-1700: ca. $500 (med abonnement). Ofte ser du tilbod der telefonen kostar $499 viss du aktiverer med abonnement rfgear2go.com. Veil. pris kan vere høgare om du kjøper berre telefonen (nokre oppgjev $750+), men Globalstar subsidierer vanlegvis utstyret. Eldre eller brukte Globalstar-modellar kan koste $300–500 satellitephonerental.com.
• Garmin inReach (satellitt-meldingsteneste, ikkje tale): $300–450 (nemnt som eit alternativ for tekstmeldingsbaserte einingar).
• Leigealternativ: Du treng ikkje kjøpe – du kan leige satellitt-telefon via ulike leverandørar. Leigeprisen ligg på omtrent $8–15 per dag. Til dømes kan leige av Iridium-telefon koste rundt $9/dag eller $60/veke. Dette er lønnsamt for kortare turar der du berre treng telefonen ei veke eller to.

Prisane kan variere, og det finst pakkeavtalar (nokre leverandørar sel telefon med førehandsbetalte samtaletimar). Brukte satellitt-telefonar er ofte tilgjengelege på marknaden – ein brukt eldre Iridium eller Thuraya kan du finne til nokre hundre dollar. Men sjå til at brukt utstyr fungerer og ikkje er rapportert stolen (satellittleverandørar kan svarteliste IMEI-nummer på stolne einingar).

Hugs på, å kjøpe telefonen er berre éin del – du må også budsjettere for tenesta (SIM-kort, taletid) som òg kan vere ein betydeleg kostnad (omtalt under). Men sjølve einingskostnaden er ei eingongskostnad. Telefonane er solide og varer ofte i mange år, så den største utgifta over tid er som regel abonnementet/tenesta, ikkje sjølve utstyret.

Her er ei rask samanlikning av nokre telefonprisar og spesifikasjonar:

(Prisane er omtrente for nye einingar; gateprisane kan variere. Prisar i USD, oppdatert med siste tilgjengelege data.)

Synest du desse prisane verkar høge, hugs at satellitt-telefonar vert produserte i mykje lågare volum enn mobiltelefonar og har spesialteknologi, i tillegg til at dei ofte inkluderer noko subsidie for nettinfrastrukturen. Toppmodellane er dessutan bygd veldig robust, noko som gjer dei dyrare. Men om du berre treng telefonen for ein enkelt-tur, kan leige eller brukt kjøp senke kostnadane mykje.

Kva kostar samtalar og meldingar på ein satellitt-telefon?

Satellitt-taletime er dyrt samanlikna med mobilnett. Nøyaktig pris avheng av leverandør og abonnement, men normalt er talet:

• Telefonsamtalar (utgåande): Om lag $1 til $2 per minutt på dei aller fleste nettverk med standard abonnement. For eksempel kostar ofte Iridium-planar mellom $1,00 og $1,50 per minutt for utgåande samtalar (med pakkeløysing eller postpaid er det kanskje litt mindre). Inmarsat kan vere noko billegare eller liknande (~$0,80 til $1,50/minutt alt etter plan og om du ringer fasttelefon eller annan satellitt-telefon). Thuraya kan vere billegare i sona si – av og til $0,50–1,00/minutt for samtalar innanfor nettverket eller til fasttelefon, men meir om du ringer ut av sona eller eit anna satellitt-nettverk. Nokre eksempel: ein leverandør sin grunnleggjande Iridium-postpaid har ekstra minutt til $0,99/min. Forhåndsbetalte verdikupongar tilsvarar ofte omlag $1,20/min. VIKTIG: Viss du ringer frå din satellitt-telefon til ein satellitt-telefon på eit anna nettverk, kan det bli ekstremt dyrt (ofte $5–$10 per minutt) – t.d. Iridium-til-Thuraya vert fakturert med premium (fordi det går via internasjonale knutepunkt). Vanlegvis ringer du til vanlege telefonar eller andre på same nettverk.
• Innkommande samtalar: Du (brukaren av satellitt-telefon) betalar vanlegvis ikkje for innkommande samtalar på din satellitt-telefon (den som ringer deg, betalar høg takst). Så du kan få kven som helst til å ringe deg og snakke, og kostnaden kjem på deira faktura. Viss du derimot brukar to-trinns oppringing eller vidarekopling, kan du få noko kostnad for innkommande (t.d. Iridium to-trinns innkommande samtalar kostar brukaren $1/min). Sjekk abonnementet ditt for detaljar.
• Tekstmeldingar (SMS): Vanlegvis rundt $0,5 til $1 per melding sendt frå satellitt-telefon. Nokre abonnement er billegare; t.d. oppgir Global Satellite (ein leverandør) SMS til rundt $0,10 per stk på visse abonnement, som er lågt. Iridium er ofte rundt $0,5 per 160-tegnsmelding om du betalar etter bruk. Inmarsat rundt $0,5. Thuraya pleier å vere rimelegare, som $0,25. Men det varierer. Innkommande SMS til satellitt-telefonen er vanlegvis gratis (du betaler ikkje for å motta).
• Data: Data vert gjerne fakturert per minutt eller per megabyte. For eksempel kan Inmarsat forhåndsbetalt ta 9 einingar per MB (der éi eining er ca $1), altså ~$9 per MB. Eller Iridium kan effektivt vere $1,30 per minutt med data (men det går veldig tregt, typisk 2,4 kbps!). Det er komplisert, men kort oppsummert: bruk av data kan fort bli dyrt om du prøver noko meir enn e-post. Nokre nye abonnement som Iridium Certus har pakkeløysingar for data, men for handhalde satellitt-telefonar vil du stort fokusere på nokre få e-postar, som ofte vil koste nokre dollar per e-post.
• Abonnement vs forhåndsbetalt:
  • Forhåndsbetalt: Du kjøper eit knippe minutt eller einingar. For eksempel kan du kjøpe eit Iridium 75-minutt forhåndsbetalt kort for $150 (gyldig i 30 dagar) – reelt sett $2/minutt. Større pakkar gir betre pris (t.d. 500-minuttar til $600 = $1,20/min). Einingar trekkast forskjellig for ulik bruk: ringe anna satellitt-nettverk kan koste 5 einingar/min, ei SMS 0,5 eining, osv., så sjekk konverteringstabellen. Forhåndsbetalt passar om du vil ha kontroll på kostnadane og slepp faste månadsgebyr utanom bruk.
  • Månadleg (Postpaid): Du betaler eit månadsgebyr og får ei pakke med minutt eller berre moglegheit for bruk mot etterfaktura. For eksempel: $70/månad kan inkludere 10 minutt, og deretter $1,20 per ekstra minutt. Det finst høgare pakkar, t.d. $150/mnd for 100 minutt, osv. Brukar du mykje gjennom året, kan abonnement lønne seg. Om du berre treng det eit par månader i året, er forhåndsbetalt eller sesongavtalar betre. Nokre leverandørar har “pausemodus” for lågare pris i periodane med lite bruk.
• Ringe frå fasttelefon/mobil til satellitt-telefon: Som sagt, den som ringer må betale ein høg takst. Det påverkar ikkje din taletid (bortsett frå ved spesial-innkommande tenester), men det er lurt å varsle folk om ikkje å ringe deg frå vanleg telefon med mindre det er krise, for det kan gi ein overraskande høg telefonrekning (ofte $10/min på deira faktura). Du som brukar kan heller avtale å ringe opp igjen for å spare dei for kostnaden.

Døme: La oss sei du har ein Iridium-telefon med forhåndsbetalt SIM. Du kjøper ein 200-minuttar, 6 månaders verdikupong for $400. Det blir $2/minutt. Om du brukar 20 minutt og sender 10 SMS på turen, har du brukt $40 på samtalar og ca $5 på SMS. Ubrukte einingar forsvinn etter 6 månader om du ikkje fyller på. På eit månadsabonnement kan du kanskje betale $50/mnd sjølv utan bruk, men prisen per minutt blir ofte litt lågare.

Merk òg at leige ofte fakturerer per minutt i tillegg til leigeavgift. Døme: leiger du telefonen ei veke for $60, kostar samtalar gjerne $1,50/min og SMS $0,50 per stk på leigeavtalen.

Det lønner seg å sjekke med tjenestetilbydarar for ferskaste prisar, sidan konkurranse kan presse prisane ned. Det finst òg regionale avtalar: f.eks. har Thuraya ein “NOVA”-soneregion der bruk i enkelte land er billegare. Inmarsat har regionale pakkar for nokre område. Treng du berre telefonen i éin region, spør om rabatterte lokalabonnement (av og til finst eigen Afrika-avtale eller Alaska-avtale til lågare minuttpris).

Oppsummert: rekna med $1–2 per minutt for samtale, og rundt $0,5 per SMS, med mindre du har spesialpakke. Satellitt-kommunikasjon er dyrt, men ved smart bruk (t.d. berre nødsamtaler eller innsjekking) kan totalen bli rimeleg. Få alltid klarleik i prisane frå leverandøren for å unngå overraskingar på fakturaen.

Må eg betale månadleg for satellitt-telefon eller finst det forhåndsbetalte alternativ?

Du treng ikkje nødvendigvis betale månadleg; både forhåndsbetalt (betal for bruk) og abonnement (månadleg betaling) finst:

• Månadsabonnement (Postpaid): Dette er som ein mobilkontrakt. Du teiknar eit abonnement som blir fakturert kvar månad. Vanlegvis betalar du ein grunnpris med nokre inkluderte minutt, og betalar deretter for forbruk ut over det. Til dømes kan Iridium vere $70/månad med 10 minutt inkludert, og ekstra minutt til $1. Større pakker gir fleire minutt. Fordel: nummeret ditt er alltid aktivt, du slepp tenke på å fylle verdikupongar, og tenesta er alltid klar. Bruker du telefonen mykje eller treng den tilgjengelig heile tida for samtalar inn, kan abonnement vere lurt. Nokre pakkar har også ting som dedikert amerikansk nummer (mot litt ekstra), detaljert faktura osv. Ulempe: du betalar kvar månad uansett bruk. På eit år kan det fort bli fleire hundre dollar sjølv utan særleg bruk. Nokre tilbydarar tillèt sesongpause (låg gebyr for å halde kontoen, men ikkje aktiv bruk utanom sesongen).
• Forhåndsbetalte verdikort/SIM: Her kjøper du ein pakke taletids-einingar som har utløp. Til dømes kan du kjøpe eit “50 einingar”-kort, “500 einingar”-kort osv. Desse einingane tilsvarar minutt eller SMS (kvar operatør har omrekningstabell – ofte 1 eining = 1 taleminutt, 0,5 eining = 1 SMS, osv. innan same nettverk). Forhåndsbetalt passar for sporadisk bruk eller korte periodar. Du ladar SIM-kortet med nok einingar til turen. Tom? Fyll opp på nett eller med skrapekortkode. Verdikort har gyldigheitsperiode (30 dagar, 90 dagar, 1 år for større kort). Ubrukte einingar forsvinn om ein ikkje fyller på i tide (nokre leverandørar lar deg rulle vidare om du fyller på før utløp). Fordel: ingen faste utgifter. Du betalar på førehand og ferdig med det. Treng du berre telefonen på eit par ekspedisjonar per år, er dette kostnadseffektivt. Men om du vil ha telefonen aktiv heile året for å ta imot samtalar, må SIM-et vera aktivt (krev gjerne påfyll før utløp uansett bruk). Nokre nettverk har minstekrav per år for å halde SIM aktivt. F.eks. Inmarsat krev kanskje litt påfyll kvar år.
• Hybrid-/Årsavtale: Nokre forhandlarar tilbyr årsforhåndsbetalt (betal éin gong, få visst antal minutt gyldig i eitt år). F.eks. 1 000 einingar gyldig i 12 månadar for ~$1 150 – bra for moderat bruk utan månadsfaktura. Andre har “beredskapsabonnement” med lågt fastgebyr for å halde det aktivt, og høgare minuttpris viss du brukar det.

Ifølgje ein kjelde: “Iridium tilbyr postpaid-abonnement frå om lag $72 per månad … Inmarsat og Thuraya har liknande månadsabonnement frå $50–$150 alt etter bruk”. Forhåndsbetalt finst òg på alle desse nettverka.

Så, betaler du månadleg? Berre om du vel ein månadleg plan. Om du heller ikkje vil det, kan du sjølvsagt gå for kontantkort og ha ingen løpande rekning – du fyller berre på når du treng det. Mange som brukar telefonen berre av og til, vel kontantkort nettopp for å unngå faste utgifter.

Éin ting å merke seg: Om taletida på eit kontantkort går ut og du ikkje fyller på, kan SIM-kortet bli deaktivert etter ei ventetid. Du kan miste telefonnummeret eller måtte betale eit reaktiveringsgebyr. Så om det er viktig å behalde det same nummeret, må du passe på utløpsdato. For ein sjeldan brukt «nød»-satellittelefon er ein strategi å kjøpe akkurat nok kontantkort til å halde liv i han, teste han jamleg, eller velje ein billeg årleg plan.

Oppsummert, fleksibiliteten er der – månadleg abonnement for tunge eller faste brukarar, og kontantkort for sporadisk bruk. Du kan velje det som passar både budsjett og dei bruksbehova du har.

Kan eg leige ein satellittelefon i staden for å kjøpe?

Ja. Det er vidt tilgjengeleg å leige satellittelefon, og dette er eit godt alternativ for kortvarig bruk. Mange selskap som tilbyr satellittenester, og til og med utstyrsleige for friluftsliv, har sattelefon til leige.

Slik fungerer leige: Vanlegvis reserverer du ein telefon for den perioden du har bruk for, og betalar ein dagleg eller vekepris. Til dømes er ein vanleg pris ca. 8–15 dollar dagen, ofte med vekepakker rundt 50–100 dollar pr. veke. Ein Iridium-telefon kan til dømes koste 9 dollar per dag. Nokre gonger har dei eit minsteleigekrav, til dømes ei veke. Leiga inkluderer vanlegvis SIM-kort og midlertidig telefonnummer, og du betaler separat for bruk (samtalar/meldingar), eller det kan vere inkludert litt taletid.

Taletakst på leige: Minuttprisen på leige kan vere litt høgare, eller om lag på nivå med vanlege prisar. Til dømes kan det koste 1,50 eller 2 dollar per minutt brukt. Ofte blir dette trekt frå depositum, eller du får rekning på kortet etter retur for bruk. Nokre leigeordningar inkluderer litt gratis bruk. Sjekk alltid pris per bruk slik at du ikkje får overraskingar – du slepp å kjøpe dyrt utstyr, men taletid kostar det det kostar.

Depositum/forsikring: Selskapa tek vanlegvis depositum (sidan telefonane er dyre). Dette kan vere 500 dollar eller meir, eller berre ein reservasjon på kredittkortet, som blir sleppt når du leverer tilbake i god stand. Nokre tilbyr eigne forsikringsavtalar mot skade/tap mot ekstra kostnad.

Kva du får: Leigepakken består typisk av telefonen, batteri, lader (ofte både til stikkontakt og bil), og gjerne ein liten ekstern antenne eller handsfree-kit. Dei legg ved bruksanvisning og kontaktinformasjon til teknisk støtte. Du får tildelt eit telefonnummer for utleigeperioden. Er det eit skikkeleg firma, er telefonen vanlegvis testa og ladet før du får han.

Når bør du leige: Om du berre treng satellittelefon på ein kort tur (nokre veker til ein månad eller to), er leige mykje billigare enn kjøp. Til dømes kan ein to-vekers tur koste ~$100 i leige, kontra $1000 for å kjøpe telefon. Men om du skal på fleire turar eller lange ekspedisjonar, blir eigarskap meir lønsamt på sikt. Folk leiger ofte til enkeltreiser, medieoppdrag, seglturar osv. Om du er nysgjerrig på å teste ein bestemt nettverksleverandør eller telefon før du kjøper, er leige òg ein god måte å prøve utstyret på.

Éin ting: Bestill på førehand, særleg i høgsesong (t.d. ekspedisjonssommar eller orkansesong), for utleige kan bli vanskelegare å få tak i då. Leigetelefon kan vanlegvis sendast til deg, eller du kan hente han hos selskapet. Nokre flyplassar eller butikkar i friluftsmekka tilbyr også leige.

Kort oppsummert: Leige er eit praktisk, uro-fritt val viss du berre treng satellittelefon ein kort periode. Hugs å rekne med både leigeavgifta og minuttprisen i budsjettet. Og ver sikker på å returnere i tide; forseinka tilbakelevering gir ofte ekstra kostnader.

(Bonus: Om du berre treng å sende ei naudmelding, ikkje ringe vanleg, er det òg mogleg å leige satellittmeldingsutstyr, som Garmin inReach – billegare pr. dag. Men for å kunne ringe normalt, må du gå for leige av satellittelefon.)

Kostar det verkeleg 10 dollar minuttet å ringje til satellittelefon?

Det kan vere det, ja, alt etter kva telefonoperatør innringaren brukar. Dette kjem ofte som eit sjokk for folk. Dei høge takstane gjeld hovudsakleg samtalar frå vanlege telefonnett til satellittnummer (særleg nummer med “internasjonale” sat-kodar som +881 eller +870).

For å forklare: Når nokon ringer din satellittelefon frå fasttelefon eller mobil, ser deira teleoperatør dette som ein internasjonal samtale til eit spesialnummer og takserer deretter. Mange operatørar handsamar Inmarsat/Iridium-nummer som “premium” internasjonale soner. I USA ser ein ofte prisar på $5 til $15 per minutt for slike samtaler. Det finst fleire anekdotiske historier (og diskusjonar på t.d. Reddit) der folk har ringt Iridium-telefon og fått $10/min på mobilrekninga. Det er ikkje uvanleg.

Kvifor så dyrt? Samtalen må gå via bakkejordstasjonar vidare til satellittnettverket, og desse operatørane er ikkje med i vanlege avtalereglar – satellittoperatøren fakturerer teleoperatøren dyrt, som så legg på eiga forteneste. Det er heller ingen konkurranse om desse sambanda som pressar prisane ned.

Slik kan du avgrense det: Som satellittelefon-brukar kan du:

• Bruke to-trinns oppringing (gjelder på nokre nettverk som Iridium) som nemnd tidlegare – då betaler innringaren berre for ein vanleg samtale, og du betalar sjølv for bruken.
• Skaffe lokalnummer-teneste: Nokre tilbydarar koplar sattelefonen til eit vanleg nummer (t.d. amerikansk 480-nummer for Iridium). Då kan folk ringje dette nummeret og betale vanleg norsk (eller internasjonal) takst, og samtalen blir kopla vidare til satellittelefonen din. Då betaler du sjølv for oppkopla samtaler ($1,50/min typisk), men slepp at vennene eller kundane dine får forskrekkande rekning. Dette er bra om du har forretningar og vil bli nådd utan at folk vegrar seg for å ringje.
• Om nokon må ringje deg direkte, be dei sjekke prisar til “Inmarsat” eller “Iridium” hjå sin operatør, så dei ikkje får sjokk. Eller: få dei til å sende SMS og be deg ringje dei opp – melding til satellittelefon kan koste dei ~50 cent, og du kan så ringje tilbake (du betalar sjølv, men sannsynlegvis vesentleg mindre enn om dei ringer inn).

Samtalar frå satellittelefon til vanleg telefon: Her brukar du di eiga taletid (vanlegvis rundt $1-2/min), og dei som blir ringt opp, betalar ingenting ekstra (for mottakaren liknar det ein vanleg internasjonal samtale, avhengig av deira abonnement). Det lønner seg derfor ofte for sattelefonbrukaren å ringje ut ved lange samtaler, heller enn å be folk ringje inn.

For å oppsummere: 10 dollar/minutt-scenarioet er reelt for visse operatørar, og bør takast på alvor. Det finst måtar å unngå dette på, som spesialoppringingsmetodar. Mange bruksrettleiingar for sattelefon presiserer nettopp dette for å unngå sjokk på rekninga.

Til dømes, ein referanse: “Networks charge up to $10.00/minute to call a satellite phone number…” – ja, det er velkjent i bransjen. Dette er éin grunn til at få folk ringer sattelefon direkte om det ikkje er heilt nødvendig.

Konklusjon: Om du gir satnummeret ditt til familie eller kollegaer, må du forklare at dei ikkje skal ringe dit utan at det er akutt. Bruk SMS, avtal samtaler på førehand, eller bruk alternativa nemnt over for å halde styr på kostnadane. Dette er ei heilt spesiell side ved satellittelefonar knytt til korleis teleselskapa handterer samtalane.

Lovlegheit og tryggleik

Er det lov å bruke satellittelefon? (Og kvar er det ulovleg eller restriksjonar?)

I dei fleste land er satellittelefon lovleg å eige og bruke. Men det finst nokre unntak og restriksjonar, særleg i enkelte delar av verda. Det er viktig å ha oversikt over dette om du skal reise med sattelefon – brot på desse reglane kan føre til alvorlege konsekvensar (til og med fengsling for spionasje i verste fall).

Land som forbyr eller har restriksjonar mot satellittelefon:

• India: Svært regulert. I India har ikkje privatpersonar lov å bruke satellittelefon fritt. Berre tenester via myndighetsgodkjent nettverk (Inmarsat gjennom kjend statleg gateway) er lov, og då berre med førehandsløyve. Tek du med Iridium, Thuraya eller annan ulovleg sattelefon til India, risikerer du å bli arrestert og telefonen konfiskert. Turistar er blitt arrestert for berre å ha ein slik på flyplassen. Om du må ha ein sattelefon må du ha eksplisitt tillating frå Indisk teletilsyn. For dei fleste er det enklast å la vere å ta med sattelefon.
• Kina: Ulovleg å ha satellittelefon utan løyve. Kina ser på slike med stor skepsis (også mange GPS-ar). Myndigheitene vil ha full kontroll på kommunikasjonen; ulovlege sattelefonar blir sette på som eit forsøk på å omgå overvaking. Du skal aldri ta med sattelefon til Kina utan klarering til ein spesiell ekspedisjon og deklarering. Utstyr er blitt beslaglagt i tollen. Sidan mobilnettet i Kina er svært godt utbygd, forventar dei at du nyttar det (sjølv om internett er sensurert).
• Bangladesh: Heilforbod. Berre å ha ein kan føre til fengsel.
• Myanmar (Burma): Tidlegare forbode under militærdiktaturet. Etter politiske reformer litt meir sleppt opp, men det er framleis sensitivt. Du skal uansett søke løyve hos styresmaktene om du treng ein. Hald deg til at det ikkje er lovleg, med mindre du har fått klarsignal.
• Cuba: Forbode utan godkjenning frå styresmaktene. Du kan ikkje ta med sattelefon til Cuba utan løyve frå det kubanske telekommunikasjonsdepartementet apollosat.com. Dei ser på slike som undergravande verktøy (til å omgå statskontroll). Blir du teken kan du bli arrestert og tiltalt for spionasje apollosat.com.
• Nord-Korea: Eier ein, blir du utan tvil arrestert. Etter nokre hendingar blei det sett i gong jamning og sporing av sattelefonsignal ved grenser. Det er ikkje noko poeng å eingong tenkje på å ta med sattelefon til Nord-Korea.
• Russland: Tillate men du må registrere telefonen og SIM-kortet hjå styresmaktene (Roskomnadzor) på førehand. Russland forbyr ikkje, men krev kontroll. Berre visse telefonmodellar/leverandørar får seljast lovleg. Tek du med ein telefon, må du erklære han og fylle ut importskjema. Å bruke uregistrert sattelefon kan gi alvorlege problem – særleg nær sensitive område.
• Sri Lanka: Krev lisens frå nasjonalt teletilsyn for å ta med inn. Truleg restar frå borgarkrigen. Journalist kan søke godkjenning på førehand.
• Tsjad: Ulovleg ut frå tryggingsomsyn (frykt for terrorbruk). Du kan bli arrestert og få tinga konfiskert.
• Sudan: Sterkt regulert; tek du inn ein, kan han bli beslaglagt straks, og du må søke det inn i visumsøknaden.
• Libya: Thuraya-telefonar var forbode i 2011 (brukte av opprørarar). Status i dag uklar – det kan vere risikabelt. Sjekk oppdatert informasjon eller la vere.
• Nigeria (nord): I Borno-stat vart det innført forbod under Boko Haram-opprøret til å hindre kommunikasjon for opprørarar. På nasjonalt nivå er det ikkje forbod, men ein kan bli undersøkt av styresmaktene.
• Andre: Nokre land i Midtausten og Afrika har midlertidige eller geografisk avgrensa restriksjonar, ofte av tryggleiksgrunnar.

I mesteparten av Europa, Amerika, Aust-Asia, osv. er sattelefoni lovleg. Til dømes er det lov i EU, Nord-Amerika, Australia, Japan osv. I enkelte land, som Egypt, har det tidlegare vore restriksjonar, men turistar har brukt dei den siste tida (eg ville likevel meldt frå ved innreise). Sjekk alltid den siste informasjonen om landet du skal til – reglar kan endrast brått, særleg viss den politiske situasjonen endrar seg.

Kvifor desse forbod? Myndigheiter forbyr eller avgrensar satellitt-telefonar oftast av omsyn til sikkerheit og kontroll. Satellitt-telefonar omgår dei lokale telekommunikasjonsnetta, så styresmaktene kan ikkje enkelt overvake kommunikasjonen. I område med opprør eller strenge regime fryktar dei at satellitt-telefonar kan bli brukte av opprørarar, spionar, eller til å lekke informasjon. Til dømes hevda indiske styresmakter at Thuraya-telefonar vart brukte av terroristar under Mumbai-åtaket i 2008, som grunngjeving for streng kontroll. Kina og Cuba vil rett og slett ikkje ha uregulert kommunikasjon. Det handlar i stor grad om å ikkje tillate ein ukontrollert kommunikasjonskanal. Nokre land har òg berre statlege gatewayar (India har nyleg opna for Inmarsat via BSNL) – dei vil ha inntekt/kontroll over all satellitt-teneste.

Straffer: Bryt du desse forbod, kan det variere frå konfiskering og bøter til fengsel og skuldingar om spionasje. Det er alvorleg. Eit kjend døme: i 2012 vart somme turistar i India sette i fengsel i nokre dagar for å ha ein Thuraya-telefon. Ein journalist i Iran (eit anna sensitivt land) hamna i store problem for ein satellitt Thuraya-telefon for nokre år sidan.

Så konklusjonen er: Sjekk reglane før du reiser med satellitt-telefon. Ein trygg måte er å kontakte ambassaden til landet eller finne ut om dei krev løyve. Nokre land (t.d. India) kan du søkje førehand om løyve (men for turistar blir det sjeldan innvilga med mindre du har ein særs god grunn). Om det er heilt forbode, ikkje ta sjansen – leig/ordne telefon på staden om mogleg med tillating, eller bruk andre metodar.

apollosat.com (for døme, lister opp restriksjonane: Cuba krev løyve, og India tillèt berre Inmarsat med godkjenning, med fare for arrest om ikkje godkjent).

Kan satellitt-telefonsamtaler bli avlytta eller spora? Er dei sikre?

Sikkerheit: Satellitt-telefonar gir eit rimeleg høgt nivå av privatliv, men dei er ikkje 100 % spionsikre. Dei fleste satellitt-nettverk brukar kryptering på luftlenka:

• Iridium bruker til dømes proprietær kryptering for talemeldingar over lufta, noko som gjer det vanskeleg for kven som helst utan spesialutstyr å avlytte tridon.com.
• Inmarsat og Thuraya har òg kryptering (med algoritmar som GMR-2). Merk likevel: Det har vore tilfelle der forskarar har knekt eldre Thuraya/Inmarsat krypteringsskjema (GMR-1/GMR-2 chiffer) i laboratorium, noko som betyr at ein målretta angripar med rett utstyr kan dekryptere i sanntid. Men dette er ikkje enkelt – det er ikkje noko den vanlege personen eller vanlege styresmakter enkelt kan gjere på direkten. Det kravde mykje datakraft då det vart demonstrert.
• Myndigheiter: Det er kjend at sofistikerte signaletterretningsbyrå (NSA, m.fl., eller nasjonale organ i Russland/Kina) sannsynlegvis kan avskjere og dekryptere nokre satellitt-telefonsamtaler, eller i det minste identifisere og lokalisere bruk av satellitt-telefonar. Eitt motiv for at autoritære regime forbyr satellitt-telefonar er nettopp fordi dei er vanskelegare (ikke umogleg, men vanskelegare) å avlytte enn vanlege telefonar tridon.com. I tillegg er satellitt-signal oppdagbare med peileutstyr, så å bruke ein slik kan gjere det lett å spore deg om nokon leitar (signala kan fangast opp av nærliggande sensorar eller til og med satellittar). For eksempel har det vore rapportert at den indiske hæren kunne oppdage aktivitet med satellitt-telefon nær grenser.
• Sporing: Telefonen sin eigen GPS kan sende posisjonen din om du deler han eller nødfunksjonen blir aktivert. Men sjølv utan dette, vil bruk av satellitt-telefon skape loggar – satellitt-nettverket veit omtrentlig kvar du er (basert på spotstrålar eller timing). Det er ikkje offentleg informasjon, men politi kan krevje utlevering av loggar for å få lokasjon eller samtalelister. I konfliktområde kan militær etterretning spore ein satellitt-telefons kjelde med radiosporing. Så ikkje gå ut frå at satellitt-telefonbruk er usynleg – snarare tvert imot: I land der det er ulovleg, kan det å skru han på føre til alarmar om dei har overvaking (signalet kan plukkast opp av peilestasjonar).
• For den vanlege brukaren som ringer vanlege samtaler, er praktisk sikkerheit at innhaldet ikkje enkelt blir avlytta av tilfeldig tredjepart. Det er sikrare enn ukryptert radiobruk (f.eks analoge walkie-talkier). Tridon Communications noterer at “satellitt-telefonsamtaler er som oftast sikre; krypteringa gjer avlytting vanskelegare enn på standard mobilnett” tridon.com. Dette held som regel for forretnings- eller personleg konfidensialitet. Men om du er eit høgprofilert mål, bør du gå ut frå at store statlege organ kan lytte om dei verkeleg vil.

Om du treng maksimal sikkerheit, finst det spesialkrypterte satellitt-telefonar (som GSMK CryptoPhone-versjonane eller statlege einingar) som gir ende-til-ende-kryptering. Desse er utanfor vanleg bruk.

Konklusjon: Å bruke satellitt-telefon til vanlege samtaler er rimeleg privat og trygt for tilfeldig avlytting. Du bør likevel gå ut frå at myndigheitene kan sjå at du bruker satellitt-telefon, og at sofistikerte etatar kanskje kan avlytte innhaldet om du er av interesse. Så i eit land der dei er ulovlege, er det mest risikabelt å bli oppdaga med bruk i det heile, enn at nokon lyttar til samtalen med mor di. Om du er uroa for lovlegheit eller viktig hemmeleghald, bør du planlegge deretter (og kanskje bruke andre sikre meldingstenester som satellitt-meldingstenester med kryptering, kodeord osv.).

Kan eg ringe naudnummer (911/112) frå ein satellitt-telefon?

Ja, i mange tilfelle kan du ringe naudnummer frå ein satellitt-telefon, men korleis det fungerer varierer etter nettverk og stad:

• Universelle naudnummer: Dei fleste satellitt-telefonar vil kjenne att standard naudnummer som 911 (Nord-Amerika) eller 112 (internasjonalt) og kople deg vidare. Til dømes er Iridium-telefonar programmert til å rute 911-samtaler til eit dedikert naudanropssenter (driven av t.d. GEOS/Intrado) for assistanse. I USA, om du ringer 911 på ein Iridium vil du bli kopla til eit naudanropssenter som spør etter situasjon og posisjon, og så koblar deg til relevant lokal redning eller set i verk tiltak (eller koordinerer sjølv). Dette fordi Iridium følgjer FCC sine reglar om å tilby 911-teneste til brukarar i USA. Om du ringer 112 frå Inmarsat eller Thuraya, blir du ofte ruta til eit globalt naudanropssenter eller ein regional operatør. På nokre nettverk kan både 112 og 911 fungere.
• Avgrensingar etter stad: Det er heilt avgjerande at naudnummer berre vil fungere der tilbydaren har sett det opp. Til dømes er Iridium si 911-teneste via Intrado berre for USA-sonen (dei 50 statane og DC). Ringer du 911 utanfor USA på Iridium, kan det hende det ikkje går direkte til lokale tenester. Ifølgje info frå Apollo Satellite, om du ringer 911 på Iridium utanfor USA får du ei melding om at det er ingen teneste og at du må ringe ein naudleverandør direkte. Så utanfor visse område må du vite direkte nummer (som lokalt naudnummer, eller tal til eit redningskoordinasjonssenter). Sjøfolk kan til dømes ringe Maritime Rescue Coordination Centre (MRCC) direkte eller eventyrarar i t.d. Nepal ringe kjent helikopterredning.
• SOS-tenester: Mange brukarar av satellitt-telefonar abonnerer på ei SOS-overvakings­teneste (som GEOS, no del av Garmin IERCC). Har telefonen ein SOS-knapp og du brukar den, blir du ofte kopla til eit døgnopent naudanropssenter som koordinerer med lokale redningsetat om dei har GPS-posisjonen din. Dette er separat frå 911, men gir same resultat. Det er som ein privat naudlinje inkludert på nokre einingar (Garmin inReach kjem f.eks. automatisk med det, medan med telefon bør det setjast opp).
• Direkte naudnummer: Du kan alltid ringe spesialnummer direkte frå ein satellitt-telefon. Til dømes kan du ringe +1-703-255-3000, som er US Coast Guard sin globale naudlinje (for sjøfarande over heile verda). Eller UK Coast Guard sitt nummer, osv. Har du rett agentur eller tenestenummer, kan du ringe dei frå satellitt-telefon som eit vanleg internasjonalt anrop. Nokre land har eigne naudnummer for satellitt-telefon. Til sjøs bruker ein ofte DSC-nødmelding eller EPIRB, men for tale kan du ringe naudoperatør om du har nummeret klar.
• Ingen SIM / Ikkje teneste: I motsetnad til mobiltelefonar, som vil forsøke nødanrop sjølv utan SIM eller nett (dei vil bruke alle tilgjengelege nettverk for 112/911), vil ein satellitt-telefon som hovudregel ikkje kunne ringe utan aktivt abonnement/SIM. Er ikkje SIM-kortet aktivt, eller kontantkortet tomt, går ikkje nødnummeret gjennom (FCC krev ikkje at satellittleverandørar tillèt naudanrop utan aktiv SIM slik som for mobiloperatørar – Apollo påpeiker at du må ha aktiv SIM for naudanrop på Iridium). Sørg for at telefonen har taletid om det gjeld naud!

Døme (Iridium 911): Du ringer 911. Iridium sitt system gjenkjenner det og koplar til Intrado (ein 911-leverandør). Ein opplært operatør svarar, tek imot opplysingar (kva slags naud, posisjonen din, tilbakeringings­nummer). Så kontaktar dei rett lokal naudteneste basert på det du rapporterer (kan vere koordinering med søk & redning, lokal politi, kystvakt osv.). Dette er særs nyttig om du ikkje veit kven du skal ringe – dei fikser det. Men om du er på hav eller i eit land der dette senteret ikkje er integrert, vil dei framleis forsøke å hjelpe via internasjonale samarbeidspartnarar.

Konklusjon: Har du satellitt-telefon og det gjeld naud:

• Prøv å ringe 911 eller 112. Det vil truleg koble deg til hjelpeteneste, eller i det minste ein telefonsvarar som gir deg rettleiing.
• Viss det ikkje fungerer, ver førebudd med alternative naudnummer (som ein påliteleg person du kan ringe som så varslar naudetatane, eller kjende redningsteneste-nummer for området ditt).
• Å bruke telefonens SOS-funksjon (om tilgjengeleg og sett opp) kan vere endå enklare – trykk på SOS og la systemet handtere resten. Til dømes, IsatPhone 2 kan sende ei varsling med GPS til eit førehandssatt nummer eller e-post (f.eks. til ein venn eller overvakningsteneste).

Mange eventyrarar stolar i dag faktisk meir på satellitt-meldar SOS (som Garmin inReach) for global dekning med døgnkontinuerleg overvaking, men ein sat-telefon gir deg fordelen av tovegs tale med redningsmannskapa.

Så ja, hjelpa er berre ein telefonsamtale unna på sat-telefon, men vit korleis nettverket ditt handterer det, og hugs alltid å oppgi posisjonen din tydeleg (sat-telefonar sender ikkje automatisk GPS-posisjonen din til 911-sentralen, så du må oppgi den munnleg eller via SOS-tekst). Ein god vane er å notere koordinatane dine eller vere klar til å lesa dei frå telefonens GPS-skjerm når du ringjer naudnummer.

Er det sant at satellitt-telefonar ikkje fungerer til bestemte tider (som under solstormar eller måneformørking)?

Som hovudregel er satellitt-telefonar tilgjengelege 24/7, men det finst sjeldne hendingar som kan forstyrre dei:

• Solstormar: Som nemnt tidlegare, kan kraftige solutbrot/geomagnetiske stormar påverke satellitt-kommunikasjon. Om eit massivt solutbrot treff, kan det føre til utfall eller meir støy på satellitt-linjene i ein kort periode. Dette skjer sjeldan, men i ekstreme tilfelle (til dømes eit sol-superstorm som berre skjer kvart tiår) kan du oppleve at sat-telefonen får dårlegare dekning for ei stund. Dei fleste har aldri opplevd dette. Lette solaktivitetar påverkar som regel ikkje signal på L-band nemneverdig.
• Måneformørking (av satellittar): LEO-satellittar går gjennom jordas skugge regelmessig (kvar runde), men det påvirkar ikkje funksjonen – dei bruker berre batteri medan dei er i skugge (satellittane er designa for dette). GEO-satellittar opplever solformørking av jorda til bestemte tider under jevndøgn, men bytter då til batteri – som regel utan at brukaren merkar noko, med mindre satellitten får straumproblem.
• Vedlikehald eller utfall: Satellitt-nettverk har veldig høg oppetid. Likevel kan det oppstå vedlikehald eller sporadiske problem. Iridium opplevde til dømes for mange år sidan ein kollisjon mellom ein funksjonslaus og ein aktiv satellitt – men dei hadde reservar så det fekk liten praktisk betyding. Inmarsat pensjonerer av og til gamle satellittar og flyttar nye inn – noko som som oftast skjer utan at brukaren merkar noko. Det er lurt å ha siste programvare på telefonen i tilfelle nettverket no endrar seg (leverandøren varslar som regel om planlagt nedetid).
• Travelt nettverk: I ein stor katastrofe, der mange sat-telefonar er samla i same område, kan du få “opptatt”-signal (satellittkanalane kan bli overbelasta). Etter store jordskjelv eller under 9/11 såg ein at sat-telefon-nettverka hadde stor trafikk. Kanalane har maks kapasitet per stråle. Om det skjer, må du kanskje prøve fleire gonger for å kome gjennom. Men normalt er det inga problem, då brukarane er spreidde.

Det finst ingen kjent regelmessig “nedetid” dagleg eller liknande. Dei går kontinuerleg. Nokon spør om sat-telefon er avhengig av bakkenettverk som har kontortid – nei, viss ein bakkestasjon fell ut, blir som regel trafikk dirigert via andre stasjonar.

Oppsummert: Ingenting som “formørking” eller “natt” stoppar sat-telefon frå å virke (natt eller dag har ingenting å seie for radiokommunikasjon). Dei er bygde for konstant tilgjenge. Berre heilt spesielle forhold, som ekstremt romvêr eller tekniske feil, kan forårsake nedetid – og det skjer sjeldan.

Om påliteligheit er kritisk, har enkelte profesjonelle fleire nettverk – til dømes både Iridium og Inmarsat – slik at om det eine går ned, eller ein satellitt er blokkert av terreng her og no, så kan det andre fungere. Men for dei fleste er éin sat-telefon meir enn nok – og ekstremt påliteleg.

Sanninga er altså, satellitt-telefonar fungerer stort sett når som helst, kvar som helst (så lenge det er fri sikt), og har ikkje noko dagleg nedetid. Dei er faktisk meir pålitelege enn mobilnett, som ofte går ned (sidan satellittnett ikkje blir påverka av lokale straumbrot eller katastrofar på bakken).

Kva er det “satellittikonet” eller “SOS” på smarttelefonen min? Er mobilen min ein sat-telefon?

Dette er eit godt spørsmål, fordi nye smarttelefonar (som iPhones) har fått satellitt-meldingstenester – og brukargrensesnittet kan forvirre folk.

• iPhones “SOS via satellitt”-ikon: Har du ein iPhone 14 eller nyare og er i eit område der Apple sin Emergency SOS via Satellite-teneste er støtta, kan du sjå “SOS” eller eit satellittikon i statusfeltet når du ikkje har mobildekning. Det betyr ikkje at iPhonen din plutseleg har blitt ein fullverdig satellitt-telefon – det betyr spesifikt at du kan bruke Apples naudmeldingsteneste via satellitt. På iPhone, om du ringer 911 (eller lokalt naudnummer) og ikkje har mobildekning, vil telefonen be deg om å bruke Emergency SOS via satellitt. Du får då instruksjonar på skjermen om å peike telefonen mot ein satellitt (med eit ikon og pil). Når du får kontakt, kan du sende ein kort tekst til naudtenesta. Satellittikonet med grøn prikk på skjermen viser at du har fått kontakt med satellitt for SOS. I iOS 17+ kan du òg få opp ikon for satellitttilgang til tenester som Emergency SOS, Vegassistanse eller å dele stad via Finn. Dette betyr ikkje at du kan ringe vanlege samtalar via satellitt – det er berre for SOS.
• “SOS” vs “Berre SOS”: Mange telefonar (også før satellittfunksjonar) viser “SOS” eller “Berre naudanrop” når dei ikkje har dekning, men kan framleis ringe naudnummer via eit tilgjengeleg nettverk. Android kan til dømes vise “Berre naudanrop” om den ikkje finn sitt eige nettverk. På iPhones betyr “SOS” i statusfeltet (utan satellittikon) at du ikkje har teneste hos operatøren, men at telefonen kan ringe naudnummer via ein annan operatør (f.eks. den ser signal for 112/911). Satellitt-SOS er ein eigen funksjon og blir tydeleg merka som “SOS via satellitt” når den er aktivert.
• GPS-ikon feiltolka: På enkelte Android-telefonar kan GPS-stadfestingsikonet (liknar parabol eller satellittsymbol) vise seg når telefonen bruker GPS. Dette forvekslast av og til med satellitt-kommunikasjon. Det ikonet betyr berre at GPS-mottakaren er aktiv (du får posisjon frå satellittar), ikkje at du har sat-telefonfunksjon. Alle smarttelefonar bruker GPS-satellittar for posisjonering, men berre enkelte nye har satellitt-meldingsfunksjonar.
• Satellittmodus i innstillingar: Nokre telefonar har meny eller app for satellittjenester om dei støttar det. Kommande Android-telefonar (med Qualcomm Snapdragon Satellite) vil kanskje ha eige menyvalg for satellitt-SMS. På iPhone finst “Emergency SOS via Satellite”-informasjon under innstillingar der du kan teste funksjonen. Om du ser eit satellittikon i kontrollsenteret (som det var rykte om for iOS 17-beta), er det knytt til desse spesial-tenestene. Det betyr ikkje at mobilen din er ein ekte sat-telefon; det er ein avgrensa moglegheit.
• Poenget: Ser du eit satellittikon på mobilen, sjå nøye etter konteksten: På iPhone betyr det at naudmelding via satellitt er tilgjengeleg (berre for naud, eller nå også vegassistanse nokon stader). På andre telefonar betyr det ofte at GPS er aktiv. Den vanlege mobilen din kan ikkje sende vanlege samtalar eller SMS via satellitt (utanom nokre få spesialtilfelle). Det er ikkje ein full sat-telefon. For å kunne ringe eller sende SMS som vanleg via satellitt, treng du ei dedikert satellitt-enhet eller spesialteneste.

Så, oppsummert: Satellittikonet på ein smarttelefon betyr som regel avgrensa satellittfunksjon (som naudmelding). Det betyr ikkje at telefonen kan erstatte ein ekte sat-telefon for dagleg bruk av samtale/SMS. Trykker du på ikonet eller brukar funksjonen, er det berre for naud eller enkelte spesialtenester, ikkje fordi du kan ringe kompisen din via satellitt når som helst.

Kva er “satellitt-SMS” og korleis kan eg sende SMS via satellitt?

“Satellitt-SMS” betyr å sende tekstmeldingar over satellitt-nettverket i staden for mobilnett. Det finst fleire måtar å gjere dette på:

• Med satellitt-telefon: Alle satellitt-telefonar støttar SMS. Du kan sende ein tekst frå sat-telefonen til ein annan sat-telefon eller til ein vanleg mobil, og det er i praksis satellitt-SMS. Frå brukarens ståstad liknar dette på SMS på gammal mobil: du skriv meldinga på sat-telefonen, sender, og ho går via satellitt til mottakar (eller til mobiloperatøren). Mange brukar denne funksjonen for korte oppdateringar når tale ikkje trengs. Mange sat-telefon-brukarar føretrekk SMS fordi det tar mindre tid, er billigare og fungerer sjølv ved dårlegare dekning. Til dømes, ein SMS frå Iridium til mobil er satellitt-SMS. Mottakar kan svare tilbake (svara går då via internasjonale gatewayar til sat-nettet). Merk at mottakar må bruke spesielle internasjonale format, eller at det kan koste ekstra for internasjonale SMS. Men stort sett fungerer det.
• Dedikerte satellitt-meldingseiningar: Einingar som Garmin inReach, Spot X, ZOLEO, Bivy Stick m.fl. er laga for satelittmeldingar (og SOS). Dei er ikkje tale-telefonar, men koblast til mobilen eller har små tastatur, og du kan sende SMS via satellitt. Til dømes bruker Garmin inReach Iridium-nettverket til å sende/mottta meldinger (opp til ca. 160 teikn) og epost. Det går litt treigare enn vanleg SMS (20–60 sekund å sende) men det verkar nesten overalt. Mange brukar slike på tur for å oppdatere familien eller “chatte” off-grid. Du treng abonnement (månadleg plan for X meldingar). Opplevinga: Du opnar appen (om kobla til mobil), skriv melding, sender, og eininga koblar til satellitt og sender. Mottakar får meldinga som vanleg SMS frå spesialnummer eller epost. Dei kan svare tilbake. Det er tovegs SMS over satellitt.
• Smarttelefon med innebygd satellitt-SMS: No har vi Apple Emergency SOS via satellitt på iPhone 14/15, som gir ein svært avgrensa mulighet – berre naudtjenester eller nokre spesialfunksjonar (som å dele stad via Finn eller veghjelp i USA). Du kan ikkje berre sende “hei” til ein venn via satellitt på iPhone (utanom å “hacke” det med stad-deling kanskje). Men etter kvart kjem Qualcomm Snapdragon Satellite, som lèt visse Android-telefonar (frå 2024+) sende SMS via Iridium-nettet for naud eller enkel teksting. Dette kjem snart – då kan mobil kanskje sende melding frå fjellet utan mobildekning. Per i dag er det berre naudtenester på dei fleste vanlege telefonar.
• Slik sender du satelitt-SMS i dag: Har du sat-telefon, brukar du SMS-funksjonen. Har du Garmin inReach el.l., brukar du app eller eininga. Har du iPhone 14 i støtta land (USA/UK/CA/Europa/Aus. etc) og ingen mobildekning, kan du prøve Emergency SOS-funksjon (også eit demomodus under instillingar). Du får då stegvis forklaring for å finne satellitt, og kan sende ei førehandsformatert melding til naudteneste. Apple si løysing komprimerer meldingar til ca 100 byte og kan ta over 15 sekund per kortmelding grunna låg båndbreidde – det er meint for naud, typ “Skada, brukken fot, treng hjelp her”. Det er ein slags sat-SMS, men ikkje for kvardagschat.
• Kostnad: Satelitt-SMS frå sat-telefon blir rekna mot dataplan din, og kostar typisk kr 5 per melding. Meldingsenheter krev ofte abonnement, f.eks. Garmin har plan frå ca 150 kroner/mnd for 10 SMS, osv. Nød-SMS på smarttelefon er for tida gratis ei viss tid (Apple gir 2 år gratis med ny iPhone 14/15, deretter ukjent; enkelte operatørar kan etter kvart inkludere tenesta).

Så, “satellitt-SMS” er eigentleg all tekstkommunikasjon over satellitt. Det er svært nyttig fordi det er raskt, brukar lite strøm, og i ein naudssituasjon kan ein kort tekst (“Eg er ok” eller “Treng hjelp”) redde liv når samtale ikkje går gjennom eller ville vore overdriven. Mange eventyrarar har med satellitt-meldingseining av denne grunn – teksting er ofte nok og rimelegare enn tale.

Døme:

• Ein fjellvandrar med ein Garmin inReach kan sende melding til familien: “Kom fram til campen, alt bra” frå Himalaya (den meldinga går via Iridium til familien sitt telefon som SMS).
• Ein seglar med ein Spot X kan sende meldingar til andre båtar eller land.
• Ein iPhone-brukar som krasjar bilen i eit område utan dekning kan bruke Emergency SOS for å sende tekstmelding til ein relésentral som kontaktar 911 for dei.

Til slutt: Satelitt-sms er her og veks. Om du vil sende SMS via satellitt, treng du anten ein satellitt-telefon/teneste eller ein av dei nye smarttelefonane med naud-satellitt-funksjonar. Det er ikkje like raskt eller billeg som vanleg sms, men det fungerer der ingenting anna gjer det.

Vil vanlege smarttelefonar kobla direkte til satellittar i framtida?

Det ser svært sannsynleg ut at ja, i nær framtid vil standardtelefonar få noko satellitt-tilkopling for grunnleggande tenester. Det skjer mykje på dette feltet:

• Status no (2023): Som nemnt har Apple introdusert naud-satellitt-sms på iPhone 14, i samarbeid med Globalstar-satellittar. T-Mobile (USA) og SpaceX annonserte ein plan om å bruke Starlink-satellittar til å levere sms til eksisterande telefonar (ved å bruke delar av T-Mobile sitt spektrum) – dei hevda at kundar rundt ~2024 kanskje kan sende SMS eller MMS via satellitt når dei er utan mobildekning. AST SpaceMobile har demonstrert ein direkte telefonsamtale til ein vanleg smarttelefon ved å bruke prototypen BlueWalker 3 og AT&T sitt spektrum. Dei har også klart 4G-datakonneksjon og ein 5G-test. Lynk Global har skote opp små satellittar som har til mål å sende SMS direkte til vanlege telefonar, og dei har kontraktar med operatørar i fleire land, samt FCC-løyve i USA. Faktisk sende Lynk testmeldingar til vanlege Android-telefonar utan spesialutstyr i 2020-21.
• Korleis kan ein vanleg telefon gjere det? Moderne smarttelefonar har radiosendarar som kan justerast til satellitt-band, eller i det minste til frekvensar satellittar kan bruke (AST og Lynk bruker mobilband, men satellittane har store, kraftige antennar). Avgrensingane er straum (telefonen si antenne er svært lita, og satellittane er langt vekk), men nye satellittar blir designa med enorme antennar eller med nyttelast som gjer dette mogleg. For eksempel fungerer AST sin satellitt som eit gigantisk basestasjonstårn i rommet. Vanlege telefonar ser han berre som endå eit «tårn» (med enorm rekkevidde). Testane viser at det let seg gjere – dei har til og med gjennoført videotelefonsamtale via satellitt til ein vanleg smarttelefon nyleg.
• Tidsskjema: Truleg i 2024-2025 ser vi dei første tenestene for sms over satellitt. Apple kan utvide tenestene utover berre naud (kanskje melding til kontaktar mot avgift). Android-telefonar med Snapdragon Satellite vil få avgrensa sms gjennom Iridium frå 2024 på utvalde modeller. T-Mobile/Starlink startar truleg testing seint i 2024. AST SpaceMobile har planar om å begynne å bygge ut eit satellittnettverk for avgrensa breiband og tale frå og med 2025+ (dei har alt avtalar med AT&T, Vodafone med fleire for integrering). Lynk samarbeider allereie med mindre operatørar for å tilby sms i område utan dekning som ein roameteneste. Så dei neste åra kan det hende telefonen din automatisk bruker satellitt for SMS om ingen mobilmaster er tilgjengeleg (avhengig av abonnement og modell).
• Avgrensingar: I starten vil desse tenestene vere trege (berre plass til nokre meldingar eller låg fart om gangen), kanskje berre fungere ute med fri sikt til himmelen og kanskje krevje at du held telefonen mot satellitten (som Apple si teneste). Det blir truleg ikkje støtte for sanntid-telefonsamtalar før satellittnettverket er stort nok (AST planlegg tale, men det krev kontinuerleg dekning med fleire satellittar over deg – ein stor utbygging). Starlink sitt tilbod rett til telefon siktar mot enkle meldingar og kanskje treg data som meldingstenester eller e-post, ikkje høgfart i starten. Men det er starten på “NTN” (Non-Terrestrial Networks) som del av 5G-standarden.

Så ja, trenden går mot å binde saman satellitt og mobilnett. Om nokre år kan spørsmålet “Treng eg eiga satellitt-telefon?” få svaret “Berre om du treng sikker tale over alt – elles kan vanleg telefon sende ut melding i naud via satellitt.”

Men dedikerte satellittelefonar vil framleis ha ei rolle for storbrukarar, profesjonelle i utmark osv., for desse handterer lange samtalar og jamn bruk som desse nye satellitt-tenestene ikkje er laga for (dei kan vere avgrensa til naud eller sjeldan bruk på grunn av kapasitet).

Oppsummert: Framtida kjem fort: Vanlege smarttelefonar som koblar til satellitt er ikkje sci-fi lenger. Dei fyrste døma er her allereie (iPhone SOS, AST si samtale, Lynk sine meldingar). Så sjølv om du i dag treng satellittelefon for påliteleg kommunikasjon utanfor dekning, kan mobilen din i morgon vere redninga når du manglar mobilmaster.

Følg med på operatørnyheiter – til dømes AT&T, Vodafone og andre som samarbeider med AST, eller telefonar med reklame for “Satellite Ready”. Dette er utfordringar som vil gjere naudkommunikasjon og lågtsvevande samband tilgjengeleg globalt for fleire.

Kjelder: Opplysningane over er henta frå ulike pålitelege kjelder, som produsentar av satellitt-telefonar, tenestetilbydarar og teknologipublikasjonar. For eksempel har Satcom Global sin FAQ gitt innsikt i eigenskapar og dekning for satellitt-telefonar, Global Satellite si guide forklarte prisstruktur, Apollo Satellite og Global Rescue har omtalt juridiske restriksjonar i ulike land apollosat.com, og siste nytt frå teknologifeltet har skildra nyhende som Apple sin satellitt-SOS og AST SpaceMobile sine testar. Desse og andre kjelder er vist til i teksten for å styrkje poenga og sikre nøyaktigheita i denne omfattande FAQ-en.