Cyfrowa przepaść w Turcji: Stan dostępu do Internetu i łączności satelitarnej w 2025 roku

Przegląd infrastruktury internetowej w Turcji

Infrastruktura internetowa Turcji obejmuje mieszankę stałego szerokopasmowego dostępu (DSL, sieci kablowe i światłowodowe) oraz mobilnych sieci szerokopasmowych. Sieć stacjonarna opierała się historycznie na miedzianych liniach DSL, jednak w ostatnich latach nastąpił zdecydowany zwrot w kierunku wdrażania światłowodów. Całkowita długość światłowodów w Turcji wzrosła z około 425 000 km w 2020 roku do ponad 605 000 km do 2024 roku, co odzwierciedla agresywne inwestycje w światłowodowe sieci szkieletowe oraz dostępowe hurriyetdailynews.com. Połączenia światłowód do domu/budynku (FTTH/B) rozwijają się bardzo szybko – liczba abonentów szerokopasmowego łącza światłowodowego podwoiła się mniej więcej w latach 2020–2024 i osiągnęła około 8,1 miliona hurriyetdailynews.com. Mimo to DSL jeszcze do niedawna stanowił największy udział wśród łączy stałych. Na koniec 2024 roku połączenia światłowodowe stanowiły szacunkowo 39,4% wszystkich abonamentów szerokopasmowych (wzrost z 26,7% w 2021 roku), podczas gdy DSL utrzymywał około 49,4% (spadek z 63% w 2021 roku) budde.com.au. Pozostała część użytkowników korzysta z internetu kablowego i stacjonarnego dostępu bezprzewodowego. Przewiduje się, że ten trend przechodzenia na technologię światłowodową będzie postępować, gdy operatorzy będą wycofywać stare linie miedziane na rzecz szybkich sieci światłowodowych.

Infrastruktura mobilna jest również dobrze rozwinięta. Turecka sieć 4.5G (LTE Advanced), wprowadzona w 2016 roku, zapewnia ogólnokrajowy zasięg dla zdecydowanej większości ludności trade.gov. Niemal wszystkie z ponad 97 milionów abonamentów telefonii komórkowej w Turcji to już smartfony trade.gov, a korzystanie z usług 4G/LTE jest powszechne (ponad 87 milionów użytkowników 4.5G do 2024 roku) hurriyetdailynews.com. Kraj nie uruchomił jeszcze komercyjnych usług 5G – jak dotąd prowadzone są jedynie pilotażowe testy w ograniczonych lokalizacjach. Jednak rząd przygotowuje się do wprowadzenia 5G: od dawna oczekiwana aukcja częstotliwości planowana jest na sierpień 2025 roku, a początkowe uruchomienie usług 5G przewidziane jest na 2026 rok, począwszy od największych miast hurriyetdailynews.com reuters.com. Do tego czasu 4G pozostanie podstawą mobilnego internetu szerokopasmowego, z sukcesywnymi modernizacjami i zwiększaniem przepustowości, aby sprostać rosnącemu zapotrzebowaniu na dane.

Międzynarodowa łączność Turcji jest wzmacniana przez kilka podmorskich kabli światłowodowych na Morzu Śródziemnym i Czarnym, a także naziemne trasy światłowodowe łączące Europę, Kaukaz i Bliski Wschód. W 2025 roku inwestycje dodatkowo wzmacniają tę rolę – na przykład partnerstwo między TurkNet i SOCAR Fiber tworzy ultraniezawodną trasę światłowodową o długości 1850 km wzdłuż korytarza gazociągu TANAP, od Gruzji do Grecji przez Turcję capacitymedia.com capacitymedia.com. Ta wschodnio-zachodnia „cyfrowa autostrada” nie tylko poprawi krajową przepustowość szkieletową (łącząc miasta takie jak Kars, Ankara i Bursa), ale również stworzy szybsze połączenia transgraniczne pomiędzy Europą, Turcją, Kaukazem, a nawet regionem Zatoki Perskiej capacitymedia.com. Takie projekty mają na celu uczynienie Turcji regionalnym węzłem internetowym, wykorzystując jej strategiczne położenie.

Kluczowi dostawcy usług internetowych i udziały rynkowe

Rynek telekomunikacyjny Turcji obejmuje mieszankę dużych zintegrowanych operatorów i mniejszych dostawców usług internetowych. Sektor mobilny jest zdominowany przez trzech głównych operatorów: Turkcell, Vodafone Turkey oraz Türk Telekom (świadczący usługi mobilne pod marką TT Mobil). Według danych Urzędu ds. Technologii Informacyjnych i Komunikacyjnych (BTK) za I kwartał 2024 roku, Turkcell jest największym operatorem komórkowym z około 40,2% abonentów, a za nim plasują się Vodafone z 36,6% oraz TT Mobil z 23,2% bazaartimes.com. Pod względem przychodów z usług mobilnych, Turkcell osiąga jeszcze większy udział (~45%), co odzwierciedla jego koncentrację na klientach korzystających z usług o wyższej wartości bazaartimes.com. Wszyscy trzej operatorzy mają sieci o zasięgu ogólnokrajowym; Turkcell w szczególności cieszy się silną reputacją pod względem zasięgu sieci i był liderem we wczesnym wdrażaniu 4.5G, podczas gdy Türk Telekom wykorzystuje swoją infrastrukturę stacjonarną jako łącza dosyłowe, a Vodafone (będący częścią globalnej grupy Vodafone) systematycznie zwiększa swoją obecność na rynku w ciągu ostatniej dekady.

Po stronie stałego dostępu do internetu, Türk Telekom (dawny operator państwowy, sprywatyzowany w 2005 roku) pozostaje dominującym graczem. Dzięki swojej sieci DSL oraz rozwijającej się sieci światłowodowej, Türk Telekom miał około 15,4 miliona abonentów stałego dostępu do internetu pod koniec 2024 roku hurriyetdailynews.com – to około 75–80% wszystkich linii szerokopasmowych w kraju. Firma modernizuje wielu klientów DSL do światłowodowych/VDSL; na początku 2025 roku Türk Telekom raportował 13,7 miliona abonentów „światłowodowych” (choć ta liczba prawdopodobnie obejmuje również użytkowników VDSL z szafkami zasilanymi światłowodem) hurriyetdailynews.com. Inni znaczący dostawcy internetu stacjonarnego to Turkcell Superonline (dział Turkcellu zajmujący się szerokopasmowym internetem stacjonarnym), który operuje siecią światłowodową w dużych miastach i ma znaczący udział w rynku miejskiego internetu szybkiego, oraz Türksat Kablo, państwowy operator telewizji kablowej. Usługa szerokopasmowego internetu kablowego Türksat (marka Kablonet) obsługuje ponad 1,1 miliona abonentów na rok 2021 i nadal notuje umiarkowany wzrost broadbandtvnews.com – obecny jest szczególnie w miastach, gdzie istnieje infrastruktura telewizji kablowej. Vodafone również oferuje internet stacjonarny (przejął kilku mniejszych dostawców i odsprzedaje linie hurtowe Türk Telekom), choć ma stosunkowo niewielką bazę abonentów. Dodatkowo, niezależni dostawcy tacy jak TurkNet czy Millenicom konkurują, oferując szybki internet światłowodowy (w ograniczonych rejonach) lub usługi DSL w atrakcyjnych cenach. Przykładowo, TurkNet zyskał popularność wśród zaawansowanych technologicznie użytkowników, oferując nielimitowany gigabitowy światłowód w części Stambułu i innych miast, choć jego udział w rynku jest wciąż niewielki. Ogólnie rzecz biorąc, Türk Telekom i jego hurtowa sieć stanowią podstawę dużej części rynku internetu stacjonarnego, jednak konkurencja w miastach rośnie dzięki alternatywnym sieciom światłowodowym od Turkcell, TurkNet i innych.

Najważniejsze udziały w rynku: Turkcell jest największym operatorem komórkowym i drugim największym dostawcą internetu stacjonarnego, Türk Telekom dominuje na rynku internetu stacjonarnego i jest trzeci w usługach mobilnych, a Vodafone utrzymuje mocną drugą pozycję na rynku mobilnym. Türksat specjalizuje się w internecie i telewizji kablowej, a mniejsi dostawcy obsługują łącznie kilka procent rynku. Ten krajobraz odzwierciedla częściową liberalizację – pojawili się konkurenci, jednak infrastruktura odziedziczona przez Türk Telekom daje mu dużą przewagę, zwłaszcza w dostępie szerokopasmowym.

Wskaźniki penetracji internetu i demografia użytkowników

Korzystanie z Internetu w Turcji wzrosło i obejmuje już zdecydowaną większość populacji. Na początku 2024 roku było około 74–75 milionów użytkowników internetu w Turcji, co oznacza współczynnik penetracji internetu na poziomie około 86–88% populacji datareportal.com turkishminute.com. (Dokładna liczba zależy od źródła i przedziału wiekowego; oficjalne badania TurkStat obejmują osoby w wieku 16–74 lat i ustaliły, że 88,8% osób z tej grupy wiekowej było aktywnymi użytkownikami internetu w 2024 roku turkishminute.com.) To oznacza stały wzrost w porównaniu do wcześniejszych lat – na przykład w 2019 roku wskaźnik użycia internetu wśród osób w wieku 16–74 wynosił 75,3%, a do 2024 roku wzrósł do niemal 89%, co pokazuje jak powszechny stał się dostęp do internetu we wszystkich grupach społecznych adi.a4ai.org turkishminute.com.

Demograficznie, korzystanie z internetu jest niemal powszechne wśród młodych i osób w średnim wieku w Turcji. Ponad 96% osób w wieku dwudziestu i trzydziestu lat korzysta z internetu, a nawet w grupie 45–54 lata użycie jest wysokie. Główna luka występuje na najwyższym poziomie wiekowym: seniorzy (65–74 lata) znacznie rzadziej korzystają z internetu – tylko około 25% tej grupy korzystało z e-administracji lub usług online w 2024 roku turkishminute.com. Ta różnica pokoleniowa powoli się zmniejsza wraz ze wzrostem umiejętności cyfrowych wśród osób starszych, jednak pozostaje obszarem wymagającym uwagi.

Występuje również różnica między płciami w dostępie do internetu, choć w ostatnich latach się ona zmniejszyła. W 2024 roku 92,2% mężczyzn wobec 85,4% kobiet (w wieku 16–74 lata) korzystało z internetu turkishminute.com. Ta około 7-punktowa różnica jeszcze niedawno była znacznie większa (wczesne lata 2000 – korzystanie z internetu przez kobiety stanowiło zaledwie połowę korzystania przez mężczyzn). Programy na rzecz włączenia kobiet w cyfrowy świat – wraz z powszechnością smartfonów – pomogły zwiększyć odsetek kobiet korzystających z internetu, ale czynniki kulturowe i społeczno-ekonomiczne wciąż powodują nieco niższy poziom adopcji internetu wśród kobiet, zwłaszcza na terenach wiejskich. Warto zauważyć, że w latach 2016–2019 wskaźnik korzystania z internetu przez kobiety wzrósł o 33% (zamykając dużą część luki względem mężczyzn) adi.a4ai.org, co jest pozytywnym trendem, który prawdopodobnie utrzymał się w latach 2020.

Jeśli chodzi o dostęp gospodarstw domowych, około 92% gospodarstw domowych w Turcji miało dostęp do szerokopasmowego internetu (stałego lub mobilnego) do 2023 roku trade.gov. Około 62% gospodarstw domowych ma stałe łącze szerokopasmowe w domu, podczas gdy reszta polega na danych mobilnych jako głównym połączeniu trade.gov. Oznacza to, że większość korzysta w domu z Wi-Fi przez DSL, światłowód lub telewizję kablową, ale znaczna mniejszość – często gospodarstwa o niższych dochodach lub zamieszkałe na obszarach wiejskich – korzysta z abonamentów sieci komórkowej do domowego internetu. Niemal powszechna dostępność smartfonów z 4G sprawia, że dostęp do internetu nie jest już ograniczony do domu lub pracy: Turcja ma ponad 110% penetracji sieci komórkowej (więcej kart SIM niż ludzi) hurriyetdailynews.com, a praktycznie wszyscy dorośli Turcy mają przynajmniej podstawowy dostęp do internetu przez własne urządzenie.

Warto również zauważyć, że Turcy są intensywnymi użytkownikami mediów społecznościowych i usług online. Jest około 69 milionów aktywnych użytkowników mediów społecznościowych (około 81% populacji) trade.gov. Popularne platformy to WhatsApp (używany przez 86% internautów), YouTube (71%) i Instagram (65%) turkishminute.com. Powszechność korzystania z sieci społecznościowych, komunikatorów i e-commerce (ponad połowa internautów robi zakupy online turkishminute.com) odzwierciedla cyfrowe zaangażowanie społeczeństwa. Nawet usługi rządowe przeszły do internetu: w 2024 roku 73,7% Turków korzystało z portali e-government, by uzyskać dostęp do usług publicznych lub informacji, a wśród osób w wieku 25–34 lata odsetek ten przekracza 92% turkishminute.com. Tak wysokie wskaźniki udziału pokazują, że dla większości społeczeństwa internet stał się integralną częścią codziennego życia, obejmując komunikację, rozrywkę, biznes i usługi publiczne.

Niemniej jednak, nadal istnieją grupy, które pozostają w tyle – przede wszystkim starsi dorośli i niektóre społeczności wiejskie znajdujące się w trudniejszej sytuacji (więcej o tym w sekcji Miasto vs. Wieś). Działania na rzecz poprawy kompetencji cyfrowych oraz zapewnienia niedrogiego dostępu dla wszystkich grup społecznych są nadal istotne, by osiągnąć rzeczywiście powszechne korzystanie z internetu.

Średnie prędkości, opóźnienia i jakość połączenia

Pomimo szerokiej dostępności do internetu, Turcja pozostaje w tyle za wieloma krajami pod względem prędkości i jakości połączeń. Zarówno stacjonarne łącza szerokopasmowe, jak i sieci mobilne w Turcji oferują prędkości poniżej średnich światowych, głównie ze względu na ograniczenia infrastrukturalne (takie jak wciąż wykorzystywane łącza miedziane/DSL i nierównomierne pokrycie światłowodami).

Zgodnie z Speedtest Global Index firmy Ookla (dane z sierpnia 2024), turecki internet stacjonarny osiągał średnią prędkość pobierania zaledwie ≈43 Mb/s, co plasuje kraj na 106. miejscu na świecie (na 161 państw) en.teyit.org. To mniej niż połowa globalnej średniej prędkości pobierania stacjonarnego (≈94 Mb/s) en.teyit.org. Tymczasem internet mobilny w Turcji wypadł nieco lepiej: średnia prędkość pobierania wyniosła około 46,4 Mb/s, co daje 58. miejsce na świecie en.teyit.org – blisko światowej średniej dla internetu mobilnego (~56 Mb/s) en.teyit.org. Innymi słowy, prędkości internetu mobilnego w Turcji są przeciętne, lecz nie najgorsze, podczas gdy internet stacjonarny jest relatywnie wolny jak na kraj o poziomie rozwoju OECD.

Aby pokazać skalę problemu, poniższy wykres porównuje prędkości internetu w Turcji ze średnimi światowymi:

Metryka (sierpień 2024)	Turcja	Średnia globalna	Pozycja globalna
Pobieranie przez stałe łącze szerokopasmowe	42,9 Mbps en.teyit.org	93,99 Mbps en.teyit.org	106. miejsce z 161 krajów en.teyit.org
Pobieranie przez mobilne łącze szerokopasmowe	46,4 Mbps en.teyit.org	55,80 Mbps en.teyit.org	58. miejsce z 111 krajów en.teyit.org
Wysyłanie przez stałe łącze szerokopasmowe	~13 Mbps (szac.)	–	–
Wysyłanie przez mobilne łącze szerokopasmowe	~12 Mbps (szac.)	–	–
Mediana opóźnień (stałe)	~20 ms	–	–
Mediana opóźnień (mobilne)	~30 ms	–	–

(Wartości dotyczące wysyłania i opóźnień są przybliżone; wysoka latencja Turcji w starszych sieciach przekłada się na niższą jakość aplikacji czasu rzeczywistego.)

W dużych miastach, takich jak Stambuł i Ankara, prędkości są zazwyczaj wyższe niż średnia krajowa, ale nadal nie należą do czołówki. Na przykład w Stambule średnia prędkość pobierania połączenia stacjonarnego to około 55 Mb/s, a mobilnego około 57 Mb/s en.teyit.org. Jest to lepszy wynik niż średnia krajowa, lecz Stambuł plasuje się dopiero na 117. miejscu wśród miast świata pod względem prędkości internetu stacjonarnego en.teyit.org. Obszary wiejskie natomiast często borykają się z o wiele niższymi prędkościami, zwłaszcza jeśli dostępne są tylko DSL lub 3G. W niektórych odległych prowincjach średnia prędkość szerokopasmowego internetu może być tak niska, że powstają kreatywne analogie – w jednej analizie zauważono, że wysyłanie danych gołębiami pocztowymi mogłoby teoretycznie pokonać internet dla pliku o wielkości 25 GB na dystansie 50 km, w niektórych regionach Turcji o bardzo niskich prędkościach wysyłania en.teyit.org en.teyit.org. Choć to żartobliwe, podkreśla to wyraźną różnicę jakości między miastami a wsią (więcej na ten temat poniżej).

Opóźnienia (latencja) i niezawodność są również problemami. Światłowodowe łącza w Turcji oferują niskie opóźnienia (często <10 ms w kraju), ale wielu użytkowników korzystających z DSL lub sieci mobilnych doświadcza wyższych opóźnień (20–50 ms lub więcej), co może wpływać na gry online, jakość połączeń VoIP oraz inne usługi w czasie rzeczywistym. W godzinach szczytu niektóre sieci mają problemy z przeciążeniem; w Turcji szerokopasmowy dostęp stacjonarny często opiera się na VDSL opartym na miedzi lub kablu, który wieczorami pod dużym obciążeniem może zwalniać. Sieci mobilne, choć nowoczesne, notowały okazjonalnie ograniczanie prędkości lub awarie w czasie kryzysów lub na skutek decyzji władz (omówione w sekcji o Cenzurze). Ogólnie rzecz biorąc, użytkownicy często narzekają, że reklamowane prędkości „do” nie są osiągane, zwłaszcza na łączach DSL, których jakość spada wraz z odległością od centrali.

Kluczowe czynniki ograniczające prędkości internetu w Turcji to niepełne przejście na światłowód oraz fakt, że znaczna część użytkowników wciąż polega na starszych technologiach. Jak zauważa OECD, tylko około 33% stacjonarnych abonamentów szerokopasmowych w Turcji opierało się na światłowodzie do 2023 roku, w porównaniu do średniej OECD wynoszącej 41% en.teyit.org. Stosunkowo niskie nasycenie światłowodem w Turcji koreluje z jej niższymi średnimi prędkościami en.teyit.org. Rząd i dostawcy internetu zdają sobie z tego sprawę i intensywnie inwestują w zamianę miedzi na światłowód, który może zapewnić prędkości gigabitowe. Dominacja DSL systematycznie się zmniejsza – udział DSL w liniach stacjonarnych spadł z ok. 63% w 2021 roku do poniżej 50% do 2024 roku budde.com.au – ale dopóki światłowód nie stanie się powszechny, statystyki dotyczące prędkości będą pozostawały w tyle za krajami bogatymi w światłowód.

Po stronie mobilnej, tureckie sieci 4.5G zapewniają w rzeczywistości całkiem przyzwoite przepustowości przy dobrych warunkach sygnałowych. Infrastruktura LTE w paśmie średnim może oferować skoki powyżej 100 Mb/s, jednak średnie prędkości utrzymują się w granicach 30–50 Mb/s en.teyit.org częściowo z powodu ograniczeń widma i dużego obciążenia sieci. Tureccy operatorzy mobilni przeprowadzają refarming częstotliwości i dodają stacje bazowe 4G, aby poprawić pojemność sieci. Nadchodzące wdrożenie 5G (z nowymi częstotliwościami, np. w paśmie 3,5 GHz, prawdopodobnie licytowanymi w 2025 roku) powinno znacznie zwiększyć prędkości bezprzewodowe i obniżyć opóźnienia w najbliższych latach. W testach laboratoryjnych i pilotażowych programach 5G już wykazało potencjał wielogigabitowy, ale do czasu powszechnego wdrożenia (po 2025 roku) mobilny internet w Turcji pozostanie w środku światowej stawki.

Podsumowując, jakość połączeń w Turcji poprawia się, ale wciąż jest przestrzeń do rozwoju. Rozbudowa światłowodu i wprowadzenie 5G mają szansę podnieść zarówno prędkość, jak i niezawodność. Jednak na 2025 rok przeciętny turecki użytkownik internetu doświadcza umiarkowanych prędkości szerokopasmowych (kilkadziesiąt Mb/s), wystarczających do streamingu HD i codziennych zadań, ale pozostających w tyle za ultraszybkimi połączeniami z Azji Wschodniej czy części Europy. Zmniejszenie tej różnicy będzie zależało od dalszych ulepszeń infrastruktury oraz rozwiązywania pozostałych „wąskich gardeł” ostatniej mili w sieci.

Ceny i dostępność ofert internetowych

Na pierwszy rzut oka ceny internetu w Turcji wydają się dość tanie w porównaniu międzynarodowym – ale lokalna siła nabywcza pokazuje zupełnie inny obraz. Z powodu silnej dewaluacji waluty w ostatnich latach, po przeliczeniu cen na dolary amerykańskie, Turcja znajduje się wśród najtańszych krajów pod względem szerokopasmowego internetu. Zgodnie z globalnym badaniem cen z 2024 roku przeprowadzonym przez Cable.co.uk, średni miesięczny koszt pakietu internetu szerokopasmowego w Turcji wynosił około 354,5 ₺ (lira turecka), co przekładało się jedynie na 10,95 USD według kursu wymiany z kwietnia 2024 roku en.teyit.org. W przeliczeniu na dolary USA, plasowało to Turcję na 16. miejscu najtańszych spośród 223 krajów objętych badaniem dotyczącym usług internetowych en.teyit.org. (Rzeczywiście, Turcja była jednym z najtańszych krajów w Europie; tylko w kilku krajach, takich jak Ukraina i Rosja, ceny szerokopasmowego internetu w dolarach były niższe.)

Jednak samo używanie cen w dolarach jest mylące. Turecka lira przeszła znaczącą inflację i dewaluację, więc to, co jest „tanie” w dolarach, może być stosunkowo drogie dla tureckich konsumentów. Bardziej miarodajnym wskaźnikiem jest dostępność w stosunku do dochodów. Pod koniec 2023 roku netto płaca minimalna w Turcji wynosiła około 11 402 ₺ miesięcznie en.teyit.org. Średnia opłata za szerokopasmowy internet wynosząca 354,5 ₺ stanowiła około 3,1% miesięcznego wynagrodzenia minimalnego en.teyit.org. Dla porównania, w wielu krajach UE koszt internetu to tylko około 1,5–2,5% płacy minimalnej. Na przykład średni plan internetu szerokopasmowego we Francji kosztuje około 1,8% francuskiej płacy minimalnej, a w Niemczech około 1,7% en.teyit.org. Nawet niektóre kraje Europy Wschodniej o niskich cenach nominalnych mają mniejsze obciążenie: średni rachunek za internet w Rumunii to tylko 1,33% (niższej) płacy minimalnej, a w Bułgarii około 2,14% en.teyit.org. Oznacza to, że Turcy wydają większą część swojej wypłaty na usługi internetowe niż mieszkańcy tych krajów, pomimo niskiej ceny w dolarach en.teyit.org. Ponadto wiele z tych krajów cieszy się znacznie szybszymi prędkościami internetu (na przykład Rumunia zajmuje 6. miejsce na świecie pod względem prędkości internetu stacjonarnego, a jej oferty są relatywnie tańsze względem płac) en.teyit.org en.teyit.org.

Różnica wynika głównie z sytuacji gospodarczej Turcji. Dewaluacja liry sprawiła, że taryfy telekomunikacyjne w Turcji (ustalane w lirach) wydają się niskie w przeliczeniu na waluty obce, ale krajowo ceny wzrosły, aby nadążyć za inflacją. W 2024 roku tureccy operatorzy telekomunikacyjni znacząco podnieśli ceny (przychody Türk Telekom wzrosły w ujęciu nominalnym o 11% w tym roku hurriyetdailynews.com, co wskazuje na wyższe taryfy, choć wciąż poniżej ogólnego poziomu inflacji). Rząd nadal nakłada Specjalny Podatek Komunikacyjny (SCT) w wysokości 10% na usługi internetowe i mobilne hurriyetdailynews.com, a także 18% VAT, co oznacza, że około 28% rachunku stanowią podatki – znaczące obciążenie dla konsumentów. (SCT był pierwotnie „tymczasowym” podatkiem trzęsieniowym z 1999 roku, który stał się stały; został nawet podniesiony z 7,5% do 10% w 2021 roku hurriyetdailynews.com.) GSMA, organizacja branżowa rynku mobilnego, od dawna krytykuje wysokie podatki telekomunikacyjne w Turcji, zauważając, że bezpośrednio podnoszą one koszty dla użytkowników gsma.com.

Jeśli chodzi o dane mobilne, Turcja osiągnęła lepszą przystępność cenową w ujęciu względnym. Dzięki konkurencji i efektowi skali cena mobilnych danych spada. W ramach krajowego planu szerokopasmowego koszt 1 GB danych mobilnych spadł z około 1,2% miesięcznego dochodu w 2016 roku do poniżej 0,5% w 2019 roku adi.a4ai.org. Do 2023 roku średni pakiet 5 GB danych mobilnych stanowił jedynie kilka procent płacy minimalnej. W ujęciu bezwzględnym, 1 GB danych może kosztować dobrze poniżej 0,50 USD w tureckiej ofercie. To czyni Turcję jednym z bardziej przystępnych cenowo krajów pod względem kosztu 1 GB danych w dolarach. W rzeczywistości, spośród gospodarek G20, Turcja została wskazana jako nominalnie 4. najtańszy kraj pod względem internetu w 2023 roku (a potencjalnie 2. najtańszy, jeśli rozpatrywać nowsze dane) en.teyit.org, choć ponownie jest to w dużej mierze efekt kursowy.

Plany szerokopasmowe i struktura cenowa: Na rynku stacjonarnego internetu szerokopasmowego typowe plany domowe obejmują podstawowy ADSL o prędkości 16 Mb/s aż po światłowód 100 Mb/s lub więcej. W 2025 roku standardowy, nielimitowany plan światłowodowy 100 Mb/s może kosztować około 300–400 ₺ miesięcznie (czyli ok. 12–16 USD) nextgenerationequity.com, natomiast podstawowy plan ADSL 24 Mb/s to koszt rzędu 200 ₺. Ceny te podlegały korektom z powodu inflacji – operatorzy często muszą uzyskać zgodę regulatora na zmiany taryf konsumenckich, a w ostatnich latach podnosili stawki, by sprostać rosnącym kosztom. W przypadku internetu mobilnego pakiet kilkuset minut i 10–15 GB danych może kosztować w granicach 150–250 ₺ miesięcznie. Popularne i stosunkowo tanie są także pakiety danych na kartę, co umożliwia wielu użytkownikom o niskich dochodach pozostanie online bez dużych rachunków.

Mimo niskich cen bezwzględnych, badania wskazują, że przystępność cenowa wciąż budzi obawy wśród części Turków, zwłaszcza przy innych problemach gospodarczych. Gdy przeciętne gospodarstwo musi przeznaczyć ponad 3% skromnego budżetu tylko na internet, może to być dużym obciążeniem – co prowadzi do wyboru wyłącznie internetu mobilnego lub ograniczonych planów. Rząd przyznał to i w ramach krajowej strategii szerokopasmowej podkreśla zarówno zwiększanie dostępu, jak i “przystępną cenowo łączność”. Pojawiły się dyskusje nad subsydiowanymi taryfami lub darmowymi hotspotami Wi-Fi w wybranych miejscach, by zapewnić rodzinom o niższych dochodach dostęp do internetu. Na przykład niektóre samorządy oferują bezpłatny Wi-Fi w parkach czy na placach, a w trakcie pandemii uruchomiono programy darmowych pakietów danych dla uczniów na potrzeby nauczania zdalnego.

Podsumowując, usługa internetowa w Turcji jest tania w przeliczeniu na waluty obce, ale umiarkowanie droga dla przeciętnego obywatela Turcji. Unikalna sytuacja gospodarcza kraju zniekształca światowe porównania. W przyszłości, jeśli turecka gospodarka się ustabilizuje i wzrosną dochody (lub gdy konkurencja dalej obniży ceny), internet stanie się bardziej przystępny cenowo realnie. Na razie operatorzy balansują między modernizacją sieci (co wymaga inwestycji i tym samym przychodów), a utrzymaniem atrakcyjnych cen dla milionów wrażliwych cenowo użytkowników. Stosunkowo wysoki poziom korzystania z usług mimo tych problemów sugeruje, że większość Turków priorytetowo traktuje dostęp do internetu w swoich budżetach, uznając go za konieczność.

Różnica w dostępie do internetu: miasta kontra obszary wiejskie i inicjatywy

Podobnie jak w wielu krajach, Turcja mierzy się z cyfrową przepaścią pomiędzy dobrze skomunikowanymi centrami miejskimi a słabiej obsługiwanymi regionami wiejskimi. Obszary miejskie, szczególnie trzy największe miasta – Stambuł, Ankara i Izmir – mają najlepsze opcje internetowe: konkuruje tu wielu operatorów, światłowód do domu jest szeroko wdrażany, a zasięg internetu mobilnego 4G jest mocny nawet głęboko wewnątrz budynków. W tych miastach mieszkańcy mogą wybierać spośród światłowodowych planów do 1 Gb/s (oferowanych przez Turkcell Superonline, Türk Telekom czy mniejszych dostawców, jak TurkNet) oraz internetu kablowego przez Türksat Kablo. W miejscach publicznych często dostępne jest Wi-Fi, a ogólna penetracja internetu jest bardzo wysoka. Na przykład w 2019 roku wskaźnik korzystania z internetu przez osoby indywidualne w Stambule wyniósł 86,6% i prawdopodobnie od tego czasu wzrósł adi.a4ai.org.

W przeciwieństwie do tego, obszary wiejskie i oddalone regiony Turcji charakteryzują się niższym poziomem łączności oraz ogólnie gorszą infrastrukturą. W regionach rolniczych (np. częściach Anatolii Wschodniej, wyżynach Morza Czarnego, Anatolii Południowo-Wschodniej) pokrycie stałym łączem szerokopasmowym jest rzadkie – wiele wiosek nie ma dostępu do światłowodu lub kabli, a nawet linie DSL mogą nie docierać do każdej społeczności. Różnica jest widoczna w statystykach użytkowania: w południowo-wschodnim regionie Turcji (jednym z najbardziej wiejskich obszarów), korzystanie z internetu wynosiło tylko 58,4% w 2019 roku adi.a4ai.org – to duży postęp w stosunku do ~48% w 2016, ale wciąż daleko za regionami zurbanizowanymi. Nawet w 2023 roku prawdopodobnie wskaźnik korzystania z internetu na terenach wiejskich pozostawał o 15–20 punktów procentowych niższy niż w miastach zachodnich. Brak dostatecznego rozwoju na terenach wiejskich wynika zarówno z opóźnienia infrastrukturalnego, jak i czynników społeczno-ekonomicznych (niższy dochód i poziom wykształcenia historycznie korelują z niższym poziomem adopcji internetu).

Opcje łączności na terenach wiejskich: Wiele gospodarstw domowych na obszarach wiejskich polega na mobilnym internecie szerokopasmowym jako swoim głównym (lub jedynym) dostępie do internetu. Tureccy operatorzy komórkowi mają narzucone ogólnokrajowe obowiązki zasięgu i korzystają z Funduszu Usług Powszechnych (USF), aby rozszerzyć zasięg na prawie wszystkie zamieszkane tereny. W rezultacie ponad 99% populacji ma teoretycznie dostęp do sygnału 4G lub co najmniej 3G, jednak zasięg w przeliczeniu na powierzchnię jest mniejszy we wschodnich, górzystych regionach. W praktyce małe wioski mogą mieć zaledwie jedną stację bazową obsługującą 3G/4G, która łatwo się przeciąża. Linie telefoniczne docierają do wielu wiosek (spuścizna wcześniejszych działań na rzecz powszechnego dostępu do telefonii), ale owe miedziane przewody często obsługują tylko wolny ADSL, jeśli w ogóle. Sieci światłowodowe biegną zwykle wzdłuż głównych autostrad i omijają ostatnie kilometry do wsi ze względu na koszty.

Aby temu zaradzić, rząd turecki i regulator podjęli szereg inicjatyw:

• Projekty Usług Powszechnych: Fundusz Usług Powszechnych, finansowany poprzez niewielką opłatę nałożoną na operatorów, dotuje rozbudowę sieci na terenach nieopłacalnych komercyjnie. W ciągu ostatniej dekady wykorzystano go do budowy setek wież komórkowych w niedostatecznie obsłużonych wsiach, poszerzając zasięg sieci GSM i szerokopasmowej. Jeden z przypadków opisuje, jak Turcja wykorzystała USF do sfinansowania mobilnej infrastruktury wiejskiej, co przyniosło poprawę w zasięgu w uprzednio pozbawionych łączności miejscach archive.aessweb.com. Do 2020 roku praktycznie wszystkie osiedla miały przynajmniej podstawowy dostęp do telefonii i danych, co stanowi znaczną poprawę w stosunku do sytuacji sprzed 15 lat.
• Wiejska sieć Wi-Fi i edukacja: Realizowano pilotażowe programy instalacji darmowych lub tanich hotspotów Wi-Fi w centrach wiejskich miejscowości i podłączania szkół do internetu szerokopasmowego. Rządowy projekt „FAITH” (ogólnokrajowa inicjatywa cyfryzacji edukacji) obejmował doprowadzenie łącz szerokopasmowych do tysięcy szkół, w tym wielu w małych miasteczkach. Takie łącza szkolne często służą jako centra dostępu do internetu dla lokalnych społeczności.
• Rozwiązania satelitarne i VSAT: W najbardziej odległych miejscach (odosobnione wsie, wysokie góry) Türk Telekom i Türksat wdrożyły satelitarne terminale VSAT, aby zapewnić dostęp do internetu i telefonii. Usługa Broadband VSAT firmy Türksat jest skierowana szczególnie do regionów, „gdzie sieci telekomunikacyjne naziemne mogą być słabe lub wcale nieobecne”, oferując łączność dla urzędów, gospodarstw rolnych lub wsi za pomocą satelity uydu.turksat.com.tr uydu.turksat.com.tr. Choć przepustowość satelitów jest ograniczona, a opóźnienia duże, może to być ratunek dla naprawdę odizolowanych miejsc (w tym jako łącze awaryjne podczas klęsk żywiołowych).
• Rozwój światłowodu w Anatolii: Najwięksi dostawcy internetu zaczęli rozwijać sieć światłowodową poza wielkimi miastami. Türk Telekom realizuje projekt doprowadzenia światłowodu do wszystkich stolic prowincji i wielu centrów powiatowych, stopniowo rozszerzając zasięg. Podobnie Turkcell ogłosił wdrożenia światłowodu w prowincjach wschodnich (np. świadczenie FTTH w niektórych miastach wschodniej Turcji w 2025 roku według doniesień prasowych roamight.com). Istnieją także inicjatywy takie jak partnerstwo TurkNet–SOCAR Fiber (wspomniane wcześniej), które nie tylko tworzy międzymiastowy szkielet przez wiejskie obszary, ale także umożliwia dostęp do internetu w mniejszych miejscowościach na trasie. Rozwiązania te zmniejszają problem „środkowego odcinka” i ułatwiają podłączanie mniejszych społeczności do szybkiej sieci.

Mimo postępów, wciąż występuje wyraźna przepaść w jakości usług: mieszkańcy miast mogą łatwo uzyskać ponad 100 Mb/s, podczas gdy na wsi użytkownicy korzystają z DSL poniżej 10 Mb/s lub 4G ze słabym zasięgiem. Dostrzegając ten problem, krajowy plan szerokopasmowy Turcji zakłada „inkluzyjną politykę szerokopasmową” i wyraźnie wskazuje na potrzebę skoncentrowania inwestycji na obszarach wiejskich, aby zlikwidować tę przepaść adi.a4ai.org. Rządowe plany na lata 2023–2028 (oparte na wcześniejszej strategii z lat 2017–2020) mają według doniesień obejmować cele pokrycia wysokiego odsetka gospodarstw wiejskich usługami o prędkości co najmniej 30 Mb/s oraz rozwoju sieci światłowodowej do tysięcy wsi, choć dokładne liczby nie zostały upublicznione.

Jednym z obiecujących rozwiązań jest nadchodzące wprowadzenie 5G: choć początkowy zasięg 5G obejmie głównie miasta, operatorzy i rząd planują z czasem wykorzystać 5G (oraz ewentualnie niskopasmowe częstotliwości lub technologie takie jak stałe łącza bezprzewodowe 5G), aby dotrzeć do obszarów wiejskich. Rozważa się także technologie alternatywne, takie jak szerokopasmowy internet w paśmie TV White Space lub LTE na niskich częstotliwościach, aby obsłużyć rejony słabo zaludnione. Na przykład Turk Telekom i Turkcell testowały pasma 700 MHz (uwolnione po telewizji analogowej), które pozwalają objąć rozległe obszary zasięgiem 4G/5G. Z czasem rozwiązania te mogą zapewnić lepszy internet w rolniczych wioskach i przysiółkach.

Podsumowując, miejska Turcja cieszy się niemal światowej klasy łącznością, z wieloma operatorami oraz wysokimi prędkościami, podczas gdy obszary wiejskie wciąż napotykają ograniczenia, często polegając na jednym operatorze komórkowym lub przestarzałym łączu DSL. „Cyfrowa przepaść” jest dostrzegana na najwyższych szczeblach – długoterminowe plany rozwojowe prezydenta Erdoğana podkreślają znaczenie wyrównania dostępu cyfrowego. Trwają projekty finansowane zarówno przez sektor publiczny, jak i prywatny, mające na celu poprawę łączności na obszarach wiejskich, od subsydiowanych masztów komórkowych, przez rozbudowę sieci światłowodowej, po potencjalny internet satelitarny (np. Starlink) w przyszłości (jeśli zostanie zatwierdzony – zobacz sekcję o satelitach). Zniwelowanie tej luki to nie tylko kwestia technologii, ale także sprawiedliwości, ponieważ opóźnienia społeczności wiejskich w cyfryzacji mogą pogłębić nierówności gospodarcze i edukacyjne. W nadchodzących latach będą więc kontynuowane wysiłki, aby łączność w tureckich wsiach dorównywała tej w miastach.

Środowisko regulacyjne i polityka rządu

Krajobraz dostępu do internetu w Turcji kształtowany jest przez silne ramy regulacyjne oraz aktywny udział państwa. Organ regulacyjny sektora, Urząd ds. Technologii Informacyjnych i Komunikacyjnych (BTK) – wcześniej Urząd Telekomunikacyjny – nadzoruje licencjonowanie, zarządzanie pasmem, konkurencję oraz ochronę konsumentów. Prawo o Komunikacji Elektronicznej z 2008 roku i powiązane przepisy regulują rynek, w dużej mierze dostosowując się do standardów UE (ponieważ Turcja jest członkiem OECD i prowadziła negocjacje akcesyjne z UE). Na przestrzeni lat środowisko regulacyjne dążyło do liberalizacji telekomunikacji, zachowując jednocześnie znaczący wpływ państwa.

Kluczowe aspekty środowiska regulacyjnego i polityki Turcji obejmują:

• Liberalizacja rynku i konkurencja: Rynek telekomunikacyjny był liberalizowany etapami – pierwsze licencje GSM wydano w 1998 roku adi.a4ai.org, a monopol Türk Telekom na linie stacjonarne zakończył się w 2004 roku. Obecnie działa wielu dostawców internetu, jednak Türk Telekom uznawany jest za dominującego operatora (często wyznacza się go jako podmiot posiadający znaczącą siłę rynkową w dostępie szerokopasmowym). BTK nakłada na Türk Telekom obowiązek udostępniania dostępu hurtowego (odsprzedaż pętli lokalnej, dostęp strumieniowy) konkurentom, aby wspierać konkurencję. Pozwoliło to operatorom takim jak TurkNet i Vodafone dzierżawić linie i pojemność światłowodową od Türk Telekom i obsługiwać klientów końcowych. Jednak narzekania na wysokie ceny hurtowe i brak rzeczywistej konkurencji infrastrukturalnej utrzymują się – „brak konkurencji” był wymieniany jako czynnik stagnacji sektora w latach 2010 adi.a4ai.org. W ostatnich latach BTK zachęca do większego współdzielenia infrastruktury (np. dzielenie masztów mobilnych i wspólna budowa światłowodów), by uniknąć dublowania inwestycji i zmniejszyć koszty.
• Własność i wpływ rządu: Chociaż Türk Telekom jest sprywatyzowany, rząd (poprzez Turecki Fundusz Majątkowy) w ostatnich latach odzyskał większościowy udział po problemach zadłużeniowych poprzedniego właściciela prywatnego. Podobnie Türksat (operator satelitarny/kablowy) jest własnością państwa. Oznacza to, że rząd zachowuje znaczący wpływ na priorytety w zakresie rozwoju szerokopasmowego internetu. Ministerstwo Transportu i Infrastruktury wyznacza kierunki strategiczne – na przykład opublikowało Krajową Strategię i Plan Działania na rzecz Szerokopasmowego Dostępu do Internetu (NBSAP) 2017–2020, w której wskazano cele takie jak ogólnokrajowa penetracja światłowodów, wyższe prędkości oraz likwidacja różnic między obszarami miejskimi i wiejskimi adi.a4ai.org adi.a4ai.org. Rząd często dostosowuje te cele do krajowych planów rozwoju, a nawet kwestii bezpieczeństwa (preferując lokalne rozwiązania, jak to ma miejsce w przypadku 5G).
• Podatki i opłaty regulacyjne: Jak wspomniano, usługi telekomunikacyjne objęte są dodatkowymi podatkami (10% Specjalny Podatek Komunikacyjny) i świadczeniami (na przykład 1% przychodu na Fundusz Usług Powszechnych). Chociaż środki z tych funduszy są wykorzystywane pozytywnie, podwyższają one również koszt usług. Międzynarodowe firmy ponoszą dodatkowe opłaty, takie jak stopniowo wygaszany Podatek od Usług Cyfrowych (DST) w wysokości 7,5% od przychodów z platform cyfrowych trade.gov. Turcja zgodziła się odejść od DST zgodnie z globalnymi reformami podatkowymi OECD (planowane do końca 2023 roku, choć wdrożenie może się opóźnić) trade.gov. DST i inne lokalne wymogi (takie jak obowiązek posiadania lokalnych biur przez firmy z branży mediów społecznościowych) odzwierciedlają pewien protekcjonistyczny charakter polityki cyfrowej.
• Lokalizacja i polityki bezpieczeństwa: Rząd turecki podkreśla lokalizację technologii. W telekomunikacji jest to szczególnie widoczne w polityce 5G – Turcja dąży do rozwoju krajowego sprzętu 5G i wprowadziła wymogi dotyczące lokalnej zawartości dla operatorów wdrażających 5G trade.gov. Przetargi na 5G mają faworyzować tych, którzy korzystają z opracowanego w Turcji sprzętu lub współpracują z tureckimi dostawcami, aby zbudować rodzimy przemysł technologiczny. W kwestiach bezpieczeństwa urzędnicy byli ostrożni wobec zagranicznej infrastruktury, która może stanowić zagrożenie. Na przykład dyskusje dotyczące licencjonowania Starlink firmy SpaceX koncentrowały się na krajowych kwestiach bezpieczeństwa przed wydaniem zgody turkiyetoday.com turkiyetoday.com. Rząd wprowadził też ustawy (w 2020 i 2022 roku), które wymagają, by dane użytkowników mediów społecznościowych były przechowywane lokalnie, a firmy miały lokalnych przedstawicieli, co wpisuje się w szerszą kontrolę internetu (patrz następna sekcja).
• Regulacja treści i platform: BTK wraz z agencjami, takimi jak RTÜK (regulator mediów), egzekwuje regulacje dotyczące treści w internecie. W szczególności Ustawa nr 5651 reguluje treści online i była używana do blokowania stron internetowych z różnych powodów (od pornografii po „obelgi” wobec urzędników państwowych). W 2020 roku nowe poprawki (zwane czasem „ustawą o mediach społecznościowych”) zobowiązały platformy mające ponad milion użytkowników z Turcji do powołania lokalnych przedstawicieli i szybkiego usuwania treści uznanych za obraźliwe, pod groźbą ograniczenia przepustowości trade.gov. Ustawa ta jest elementem otoczenia regulacyjnego i doprowadziła do tego, że firmy takie jak Facebook, Twitter, YouTube powołały lokalne podmioty, aby uniknąć kar. Oznacza to również, że dostawcy internetu muszą technicznie egzekwować ograniczenia lub blokady nakazane przez władze, gdy jest to wymagane.
• Współdzielenie infrastruktury i wspieranie inwestycji: Rząd zachęca do wspólnych przedsięwzięć w celu przyspieszenia rozwoju infrastruktury. Przykładem jest wspólne przedsięwzięcie Vodafone Turkey z inwestorem z Zatoki Perskiej (DAMAC) dotyczące hurtowego wdrożenia światłowodów (ogłoszone w 2025 roku), co pokazuje wsparcie polityczne dla zagranicznych inwestycji w rozwój sieci capacitymedia.com. Podejmowano również próby uproszczenia formalności związanych z wdrażaniem światłowodów – np. regulacje dotyczące zajęcia pasa drogowego zostały nieco zliberalizowane, aby operatorzy mogli łatwiej układać światłowody wzdłuż dróg lub korzystać ze słupów energetycznych. Dodatkowo, opłata za zajęcie pasa drogowego, którą operatorzy płacili gminom, została kilka lat temu obniżona, aby zachęcić do wdrożeń światłowodowych. Te zmiany mają na celu obniżenie kosztów i przyspieszenie rozbudowy infrastruktury, zgodnie ze strategicznym celem poprawy dostępu do szerokopasmowego internetu.
• Ochrona konsumentów i jakość: BTK ustala standardy jakości usług i posiada mechanizm składania skarg przez konsumentów. Publikują okresowe raporty dotyczące średnich prędkości, częstotliwości awarii itp., choć egzekwowanie jakości może być ograniczone. Konsumenci mają prawo do przenoszenia numeru (zarówno mobilnego, jak i stacjonarnego) i generalnie korzystają ze szczególnie konkurencyjnego rynku telefonii komórkowej. Istnieją również limity cen detalicznych na niektóre usługi – na przykład BTK ustala limity opłat roamingowych, a podczas pandemii nakazała udostępnienie studentom darmowych pakietów danych.

Ogólnie rzecz biorąc, tureckie otoczenie regulacyjne to mieszanka liberalizacji i nadzoru państwowego. Rząd aktywnie kieruje sektorem, tworząc plany i czasami stosując restrykcyjne przepisy (szczególnie dotyczące treści i zagranicznych firm), ale jednocześnie stara się zachęcać do inwestycji i nadążać za zmianami technologicznymi. Można powiedzieć, że polityka Turcji równoważy cel stania się nowoczesnym, połączonym technologicznie krajem z pragnieniem rządu do kontroli i zachowania lokalnej suwerenności nad internetem. Oznacza to, że choć rynek telekomunikacyjny jest w dużej mierze sprywatyzowany i konkurencyjny, wpływ państwa widoczny jest we wszystkim – od strategii 5G po opodatkowanie internetu i cenzurę.

Cenzura, nadzór i wolność dostępu

Jeśli chodzi o wolność w internecie, Turcja zdobyła reputację jednego z bardziej restrykcyjnych środowisk wśród krajów demokratycznych lub quasi-demokratycznych. Cenzura i nadzór wyraźnie wzrosły w ciągu ostatniej dekady, zwłaszcza po próbie zamachu stanu w 2016 roku oraz w okresach napięć politycznych. W raporcie Freedom on the Net organizacji Freedom House Turcja jest konsekwentnie oceniana jako „Kraj bez wolności” – w raporcie za 2024 rok Turcja uzyskała jedynie 31 na 100 punktów w zakresie wolności internetu (z poprawą o jeden punkt w stosunku do 30 w 2023 roku, ale wciąż najniższy wynik w Europie) turkishminute.com. Spadek wolności w internecie przypisuje się powszechnemu blokowaniu stron internetowych, nakazom usuwania treści, ściganiu wypowiedzi w internecie i inwazyjnym przepisom.

Blokowanie stron internetowych i usuwanie treści: Władze tureckie agresywnie blokują dostęp do stron internetowych i adresów URL uznanych za nielegalne lub zagrażające. Odbywa się to na mocy ustaw takich jak 5651 (dotyczącej m.in. obsceniczności, zagrożeń dla bezpieczeństwa narodowego, zniesławienia itp.) oraz różnych nakazów sądowych. Tylko w 2023 roku w Turcji zablokowano ponad 219 000 adresów URL turkishminute.com. Wśród nich znalazło się ponad 197 000 domen (niektóre to całe strony internetowe) oraz około 14 680 konkretnych artykułów prasowych, które zostały indywidualnie zaatakowane turkishminute.com. Wiele zablokowanych elementów dotyczy treści politycznych – na przykład artykuły dotyczące korupcji, nadużyć urzędników państwowych lub krytykujące osoby wpływowe są częstymi celami turkishminute.com turkishminute.com. Media prokurdyjskie i niezależne portale są nieustannie blokowane; jeśli uruchamiają nowe domeny, te również często są blokowane (kilka kurdyjskich serwisów informacyjnych straciło już wiele swoich domen) turkishminute.com. Nawet zagraniczne serwisy zostały dotknięte: Deutsche Welle Türkçe i Voice of America Türkçe miały zablokowane strony w 2022 roku za odmowę uzyskania nowej licencji nadawczej online od RTÜK turkishminute.com. (Odmówiły uzyskania lokalnej licencji z zasady, a Turcja natychmiast zablokowała dostęp do ich stron przez tureckich dostawców internetu.)

Słynne przypadki cenzury internetu w Turcji obejmują wieloletni zakaz Wikipedii – od 2017 roku aż do uchylenia przez sąd na początku 2020 całkowicie zablokowano Wikipedię z powodu artykułu oskarżającego rząd o powiązania z syryjskimi dżihadystami. YouTube był również zablokowany przez dwa lata (2008–2010) za filmy uznane za obrażające Atatürka. Twitter i Facebook doświadczały czasowych banów lub spowolnień w newralgicznych okresach. Na przykład po tragicznym wypadku górniczym lub ataku terrorystycznym władze czasami nakładały ograniczenia na media społecznościowe pod pretekstem powstrzymania „dezinformacji”. W lutym 2023, w kluczowych godzinach po ogromnym trzęsieniu ziemi, dostęp do Twittera został spowolniony na około jeden dzień, utrudniając koordynację pomocy i wywołując oburzenie społeczne en.teyit.org. Chociaż urzędnicy później przywrócili dostęp, podkreśliło to, jak szybko Turcja może nałożyć ogólnokrajowe spowolnienie sieci dla wybranych platform według własnego uznania.

Media społecznościowe i nadzór: Media społecznościowe są ściśle kontrolowane. Tysiące osób zostało postawionych w stan oskarżenia za swoje wpisy – do najczęstszych zarzutów należą „obraza prezydenta”, „szerzenie propagandy terrorystycznej” czy ostatnio „dezinformacja”. Administracja prezydenta Erdoğana, zwłaszcza po 2016 roku, nie waha się aresztować ani karać grzywną internetowych krytyków. W 2022 roku weszło w życie nowe „Prawo o dezinformacji”, które wprowadziło kary karne (do 3 lat więzienia) za rozpowszechnianie w internecie tego, co rząd uzna za „fałszywe wiadomości” turkishminute.com. Ta nieprecyzyjna ustawa budzi obawy, że będzie wykorzystywana przeciwko dziennikarzom i użytkownikom mediów społecznościowych, którzy kwestionują narracje państwowe. W rzeczywistości Turcja więziła dziennikarzy i zwykłych obywateli za posty na Twitterze czy Facebooku – w pewnym momencie pod koniec lat 2010 Turcja była światowym liderem pod względem liczby uwięzionych dziennikarzy (wielu z powodu ich aktywności w internecie) turkishminute.com.

Badania pokazują, że tureccy internauci mają silną świadomość nadzoru. Ponad 63% respondentów zgłosiło odczuwanie niepokoju podczas wyrażania swoich opinii w mediach społecznościowych, obawiając się konsekwencji prawnych turkishminute.com. Ta autocenzura jest bezpośrednim skutkiem represyjnego podejścia władz. Środowisko internetowe jest często określane jako forma „cyfrowego autorytaryzmu” w łagodnej wersji – nie tak skrajnej jak w Chinach czy Iranie, gdyż Turcy mają dostęp do globalnego internetu i mogą korzystać z VPN-ów, aby ominąć część blokad, ale nadal jest to przestrzeń, w której trzeba cały czas uważać na swoje słowa.

Rząd stosuje także środki techniczne. Urządzenia Deep Packet Inspection (DPI) są podobno używane do blokowania usług VPN oraz sieci Tor. W grudniu 2023 roku władze zablokowały dostęp do 17 popularnych usług VPN bez nakazu sądowego balkaninsight.com, mając na celu uniemożliwienie obywatelom obchodzenia cenzury (zwłaszcza w okresie wyborów lub podczas protestów). Strony internetowe głównych dostawców VPN są często blokowane, choć narzędzia te często działają, jeśli zostały wcześniej zainstalowane. BTK zarządza infrastrukturą o nazwie „URL Filtering System”, która jest przekazywana operatorom internetowym, aby mogli natychmiastowo wprowadzać blokady.

Dodatkowo państwo zwiększyło nadzór i żądania dotyczące danych. Na mocy ustawy o mediach społecznościowych z 2020 roku firmy takie jak Twitter i Facebook otrzymują obecnie tysiące żądań usunięcia treści i udostępnienia danych użytkowników od tureckich organów ścigania. Wzrosła liczba przypadków podporządkowania – na przykład Twitter, który kiedyś chlubił się nieustępliwością, powołał lokalnego przedstawiciela i zaczął blokować część treści w Turcji, aby uniknąć spowolnienia działania serwisu. Szyfrowane aplikacje do przesyłania wiadomości również są pod presją; podczas gdy aplikacje takie jak WhatsApp cieszą się popularnością, rząd promuje rodzime narzędzie do komunikacji (BiP od Turkcell) i podobno ściśle monitoruje otwarte sieci społecznościowe. Istnieją niepotwierdzone doniesienia o wykorzystaniu przez władze oprogramowania szpiegującego lub ataków hakerskich w kilku głośnych sprawach, jednak bardziej rutynowa inwigilacja odbywa się w sposób legalny (nakazy sądowe na dane użytkowników itp.).

Wpływ na wolność: Wszystkie te czynniki sprawiły, że organizacja Freedom House zauważyła, iż pomimo poprawy prędkości internetu „wolność w sieci w Turcji nadal jest ograniczana” freedomhouse.org. Tendencja z ostatniej dekady jest negatywna – internet, który był w Turcji stosunkowo otwartą przestrzenią dla sprzeciwu, coraz bardziej podlega tym samym ograniczeniom, które tłumią tradycyjne media. Najwyższa Rada Radia i Telewizji (RTÜK) może obecnie wydawać nakazy usunięcia lub zablokowania treści dla serwisów streamingowych i mediów internetowych, rozszerzając cenzurę znaną z mediów nadawczych również na internetowe kanały informacyjne turkishminute.com. W rezultacie wielu niezależnych dziennikarzy i aktywistów zaczęło się autocenzurować, publikować z zagranicy lub polegać na mirrorach i stale zmieniających się adresach URL, by pozostać dostępnymi.

Podsumowując, cenzura jest rozległa i wielowymiarowa: co roku blokowanych jest dziesiątki tysięcy stron internetowych i treści; prawo penalizuje wypowiedzi w internecie; a rząd posiada zarówno prawne, jak i techniczne narzędzia do monitorowania oraz ograniczania korzystania z internetu. Mimo to w Turcji nadal funkcjonuje aktywna społeczność online – ludzie znajdują sposoby na dostęp do zablokowanych informacji (używając VPN-ów czy serwerów proxy), a media społecznościowe pozostają polem walki o debatę publiczną (nawet jeśli pod nadzorem). Ten ciągły konflikt między zaangażowanym społeczeństwem cyfrowym a kontrolującym państwem definiuje klimat wolności internetu w Turcji w 2025 roku. Obserwatorzy będą przyglądać się, czy podejście Turcji złagodnieje, czy stanie się bardziej rygorystyczne w kolejnych latach, szczególnie w obliczu pojawienia się nowych technologii (takich jak Starlink czy platformy szyfrowane), które stanowią wyzwanie dla scentralizowanej kontroli.

Dostępność internetu satelitarnego i jego rola w łączności

Biorąc pod uwagę rozmiar geograficzny Turcji i urozmaicone ukształtowanie terenu, komunikacja satelitarna od dawna odgrywa rolę w nadawaniu i łączności – a nowe rozwiązania zwiększają jej znaczenie. W 2025 roku internet satelitarny w Turcji jest dostępny głównie dzięki narodowemu operatorowi satelitarnemu Türksat oraz kilku międzynarodowym usługodawcom, jednak nie jest to jeszcze usługa masowa dla konsumentów. Pojawienie się megakonstelacji satelitarnych na niskiej orbicie okołoziemskiej (LEO), takich jak Starlink, stwarza zarówno możliwości, jak i wyzwania regulacyjne, z którymi Turcja aktywnie się mierzy.

Türksat i satelity GEO: Turcja obsługuje serię satelitów komunikacyjnych Türksat na orbicie geostacjonarnej, historycznie używanych do transmisji telewizyjnych oraz niektórych łączy danych. Türksat A.Ş., państwowa spółka, świadczy usługi satelitarnego internetu szerokopasmowego (VSAT) pod marką TürksatNet lub przez partnerów. Usługi te wykorzystują pojemność w paśmie Ka na satelitach takich jak Türksat 4B oraz nowszy Türksat 5B (wystrzelony w 2021 roku)mitsubishielectric.com. Oferty szerokopasmowego VSAT Türksat mogą dostarczać „szybkie” połączenie do obszarów bez infrastruktury naziemnej, wspierając takie zastosowania jak dostęp do internetu na wsiach, komunikacja rządowa czy odbudowa łączności po katastrofach uydu.turksat.com.tr uydu.turksat.com.tr. Jednak prędkości są stosunkowo niewielkie (często kilka Mbps), a opóźnienia wysokie (~600 ms) ze względu na odległość orbity 36 000 km, dlatego VSAT jest zazwyczaj rozwiązaniem awaryjnym lub ostatecznym. Jest używany np. przez niektóre przedsiębiorstwa (banki łączące bankomaty w odległych miejscowościach itd.) oraz przez rząd do łączenia urzędów w odizolowanych regionach. Türksat promuje te rozwiązania jako kluczowe dla odporności – podkreślając, że podczas katastrof naturalnych, gdy sieci naziemne zawodzą, łącza satelitarne mogą utrzymać komunikację uydu.turksat.com.tr.

Turcja rozbudowuje swoją flotę satelitarną, aby zwiększyć zasięg i pojemność. W 2021 roku wystrzelono Türksat-5A, a w 2022 Türksat-5B (przy wsparciu SpaceX), by zapewnić zasięg na terenie Turcji, części Europy, Afryki i Azji poprzez nowe transpondery w paśmie Ku/Ka. Türksat-5B szczególnie znacząco zwiększył przepustowość danych (to satelita wysokiej przepustowości przeznaczony do internetu/zaplecza sieciowego)mitsubishielectric.com. Najważniejsze jest to, że w 2024 Turcja wystrzeliła Türksat-6A, swój pierwszy zbudowany lokalnie satelitę komunikacyjnego. Po testach przewidywane jest, że Türksat 6A rozpocznie pracę w 2025 roku, zwiększając zasięg satelitarny Turcji z 3,5 do 5 miliardów ludzi w Europie, Afryce i Azji dailysabah.com. Ten satelita, zbudowany w większości w oparciu o lokalne technologie, podkreśla dążenie Turcji do suwerenności kosmicznej. Po uruchomieniu Türksat 6A będzie obsługiwał zarówno transmisje, jak i szerokopasmowy internet, prawdopodobnie zapewniając lepsze usługi internetowe (także dla tureckiego wojska i administracji). Dzięki 15-letniej żywotności plasuje Turcję wśród 11 krajów zdolnych do produkcji własnych satelitów komunikacyjnych dailysabah.com.

Starlink i konstelacje LEO: Internet satelitarny na niskiej orbicie okołoziemskiej – uosabiany przez Starlink firmy SpaceX – wzbudził zainteresowanie w Turcji, zwłaszcza po wydarzeniach o dużym znaczeniu medialnym. Po trzęsieniach ziemi w lutym 2023 roku Elon Musk zaoferował udostępnienie Starlinka, aby pomóc w komunikacji kryzysowej, lecz rząd turecki odmówił wtedy, preferując samodzielne rozwiązanie sytuacji ts2.tech. Jednym z powodów jest to, że Starlink nie jest jeszcze zatwierdzony w Turcji. Rząd prowadził rozmowy ze SpaceX, ale do początku 2025 roku nie wydano żadnej licencji turkiyetoday.com turkiyetoday.com. Władze tureckie publicznie stwierdziły, że każdy zagraniczny system satelitarny musi spełniać tureckie wymagania dotyczące bezpieczeństwa. Minister Transportu i Infrastruktury Abdulkadir Uraloğlu powiedział w marcu 2025 roku, że negocjacje ze Starlink wciąż trwają, a licencja może zostać wydana „gdy zostaną spełnione niezbędne warunki” turkiyetoday.com. Podkreślił, że Turcja „nie będzie korzystać z żadnego systemu, w którym nie czuje się bezpiecznie”, wskazując na obawy dotyczące kontroli nad danymi i komunikacją turkiyetoday.com. Turcja chce mieć pewność, że działalność Starlinka nie zagrozi bezpieczeństwu narodowemu ani nie obejdzie regulacji nadzorczych.

Chociaż nie ma jeszcze zatwierdzenia, urzędnicy dostrzegają potencjalną korzyść z internetu satelitarnego LEO dla łączności na obszarach wiejskich oraz w sytuacjach kryzysowych turkiyetoday.com. Starlink (oraz podobne konstelacje) mógłby natychmiast zapewnić szybki internet na odległych obszarach Wyżyny Anatolijskiej lub w górzystej części wschodniej Turcji, gdzie układanie światłowodów jest kosztowne. Mógłby także zapewnić odporne łącze zapasowe w przypadku, gdyby sieci naziemne zostały wyłączone przez trzęsienia ziemi lub inne zdarzenia (co jest znaną słabością po doświadczeniach z trzęsieniem ziemi w 2023 roku) turkiyetoday.com. Turcja jest więc zainteresowana, ale podchodzi do tematu ostrożnie. Minister zasugerował, że gdy Turcja „poczuję się naprawdę bezpieczna” z tym rozwiązaniem, „udzielimy licencji i zezwolenia dla Starlinka”, chociaż „na razie nie jesteśmy jeszcze na tym etapie.” turkiyetoday.com

W międzyczasie, według doniesień, niektórzy obeznani z technologią mieszkańcy Turcji próbowali korzystać ze Starlink, zdobywając terminale przez kraje sąsiednie, ale oficjalnie usługa jest zablokowana geograficznie (usługa przenośności Starlink jest wyłączona na terytorium Turcji, która według warunków Starlinka jest „regionem nieautoryzowanym”) theislander.online. Rząd prawdopodobnie monitoruje sytuację i zabroniłby każdej nielegalnej działalności, gdyby została wykryta.

Poza Starlinkiem, inne opcje internetu satelitarnego to Inmarsat, Thuraya, Viasat itd., używane głównie w określonych przypadkach, jak łączność morska czy lotnicza. Na przykład Turkish Airlines podpisały umowy (w tym ze Starlinkiem w 2023 r. na WiFi podczas lotów na niektórych trasach) mightytravels.com, a Türksat nawiązał współpracę z Eutelsat’s Konnect VHTS w zakresie usług łączności na pokładach samolotów satelliteprome.com. Jednak te rozwiązania nie mają wpływu na zwykłych użytkowników na lądzie.

Krajowe ambicje satelitarne: Turcja również rozwija własne projekty satelitów LEO. We wrześniu 2024 roku Selçuk Bayraktar (CTO firmy Baykar, znanej z dronów) ogłosił plany stworzenia tureckiej sieci satelitów na niskiej orbicie – docelowo do 100 małych satelitów w LEO w ramach Tureckiego Narodowego Programu Kosmicznego nex24.news nex24.news. Podano, że pierwsze dwa satelity są gotowe, a wizja obejmuje stworzenie “globalnego systemu pozycjonowania” oraz potencjalnie możliwości komunikacyjnych. Lokalna prasa określiła ten projekt jako „konkurenta Starlinka” nex24.news, choć głównym celem wydaje się być strategiczna autonomia w nawigacji oraz być może ograniczona komunikacja, a nie konsumencki szerokopasmowy internet. Mimo to podkreśla to determinację Turcji, by nie zostać w tyle w nowym wyścigu kosmicznym.

Podsumowując, łączność satelitarna w Turcji stoi u progu rozwoju. Dziś opiera się głównie na satelitach GEO Türksat, które zapewniają łączność tam, gdzie są luki. Jutro może to być Starlink lub inne usługi LEO oferujące szybki internet każdemu z anteną – jeśli Turcja wyrazi zgodę. Ostrożne podejście rządu sugeruje, że jeśli Starlink zostanie dopuszczony, to mogą zostać nałożone warunki (np. kierowanie ruchu przez lokalną bramę lub współpraca z tureckim podmiotem). Ponadto start Türksata-6A w 2025 roku oraz ewentualne przyszłe inicjatywy LEO wzmocnią możliwości Turcji w zakresie wykorzystania przestrzeni kosmicznej do własnych potrzeb łącznościowych. Dla odległych wiosek, terenów górskich i zarządzania kryzysowego satelity (zarówno GEO, jak i LEO) mogą odegrać istotną, uzupełniającą rolę względem sieci naziemnych, rzeczywiście przyczyniając się do likwidacji ostatniej bariery cyfrowej.

Przyszłe zmiany i inwestycje w sektorze

Patrząc w przyszłość, turecki sektor internetowy i telekomunikacyjny stoi przed poważnymi zmianami, które ukształtują następną dekadę łączności:

• Wdrażanie 5G i nowe usługi mobilne: Najbardziej zauważalną zmianą będzie wprowadzenie sieci mobilnych 5G. Plan rządu dotyczący przeprowadzenia przetargu na częstotliwości 5G w sierpniu 2025 roku oznacza, że operatorzy mogą rozpocząć wdrażanie pod koniec 2025 roku, a komercyjne usługi 5G są spodziewane w 2026 roku hurriyetdailynews.com reuters.com. Początkowo 5G zostanie uruchomione w gęsto zaludnionych miastach i strefach przemysłowych, a następnie będzie stopniowo rozszerzane reuters.com. 5G obiecuje znacznie wyższe prędkości (potencjalnie 1 Gbps+ dla użytkowników) i ultra-niskie opóźnienia, umożliwiając nowe zastosowania, takie jak IoT (inteligentne rolnictwo, inteligentne miasta), zaawansowany szerokopasmowy internet mobilny oraz automatyzację przemysłową. Turkcell, Vodafone i Türk Telekom prowadziły już testy 5G i najprawdopodobniej będą zaciekle rywalizować o to, kto pierwszy i najlepiej zaoferuje usługi 5G. Nacisk rządu na rozwój krajowych rozwiązań 5G może nieco opóźnić pełne wdrożenie (ze względu na chęć użycia komponentów krajowych), ale gdy już się rozpocznie, 5G przyspieszy cyfrową transformację Turcji. Do 2030 roku można oczekiwać, że znaczna część tureckich użytkowników mobilnych korzystać będzie z 5G, zwłaszcza w centrach miejskich.
• Kontynuacja rozwoju sieci światłowodowej: W zakresie rozwiązań stacjonarnych infrastruktura światłowodowa będzie się nadal szybko rozwijać. Türk Telekom i alternatywni dostawcy internetu intensywnie inwestują, aby zwiększyć zasięg światłowodu o kolejne miliony gospodarstw domowych. Osiągnięcie przez sieć światłowodową Türk Telekom 605 000 km do 2024 roku to nie koniec – plany firmy na 2025 rok zakładają „ambitne cele” dotarcia z światłowodem do jeszcze większej liczby domów hurriyetdailynews.com. Rządowe cele (choć nieoficjalnie publikowane, najprawdopodobniej inspirowane unijną strategią Gigabit Society) przewidują, że internet o przepustowości gigabitowej będzie dostępny w większości gospodarstw domowych do końca lat 20. XXI wieku. Będziemy świadkami kolejnych partnerstw podobnych do umowy TurkNet–SOCAR Fiber dotyczących budowy tras szkieletowych (np. wzdłuż gazociągów i autostrad) capacitymedia.com. Mogą także pojawić się porozumienia o współdzieleniu infrastruktury – na przykład operatorzy mogą zdecydować się wspólnie układać światłowód w mniejszych miastach, by obniżyć koszty. Efektem powinien być znaczny wzrost udziału światłowodu w rynku szerokopasmowego internetu (około 39% w 2024 roku budde.com.au). W rzeczywistości Türk Telekom poinformował, że wśród swoich klientów już prawie 90% abonentów usług stacjonarnego internetu szerokopasmowego korzysta z połączeń światłowodowych lub opartych na światłowodzie na koniec I kwartału 2025 roku dailysabah.com. Można się spodziewać, że DSL straci na znaczeniu i w wielu miejscach zostanie wycofany, a jego miejsce zajmą rozwiązania FTTH lub stacjonarny 5G (bezprzewodowy dostęp szerokopasmowy).
• Internet Rzeczy (IoT) i Inteligentne Miasta: Wraz z poprawą łączności Turcja inwestuje w inteligentną infrastrukturę. Krajowa Strategia Inteligentnych Miast jest powiązana z postępami sektora telekomunikacyjnego budde.com.au. Przykładowo, Türk Telekom uruchomił pilotażowy projekt 5G dla rolnictwa, który ma zmodernizować uprawy dzięki danym w czasie rzeczywistym budde.com.au. Wiele miast wdrożyło już czujniki do zarządzania ruchem drogowym, mediami użytkowymi oraz bezpieczeństwem. Dzięki lepszym sieciom projekty te będą się rozwijać na większą skalę. W latach 2025–2026 należy się spodziewać rozwoju obszarów takich jak inteligentne sieci energetyczne, telemedycyna (szczególnie po doświadczeniach pandemii) oraz masowych wdrożeń IoT przez przedsiębiorstwa. Główni operatorzy telekomunikacyjni mają już wydzielone działy IoT i przygotowują się na podłączenie milionów urządzeń (od wodomierzy po roboty przemysłowe), zwłaszcza gdy możliwości komunikacji maszynowej 5G będą szeroko dostępne.
• Ambicje Regionalnego Centrum Cyfrowego: Unikalne położenie Turcji na styku Europy i Azji stwarza okazję do zostania centrum danych. Nowe korytarze światłowodowe, takie jak trasa rurociągu TANAP capacitymedia.com, a także potencjalne połączenia z podmorskimi kablami na Morzu Egejskim, są częścią wizji prowadzenia globalnego ruchu internetowego przez Turcję capacitymedia.com. Przyszłe inwestycje mogą obejmować nowe kable podmorskie docierające do wybrzeży Turcji (inicjatywa Capacity Eurasia, na przykład, podniosła pozycję Turcji w łączności euroazjatyckiej). Jeśli warunki polityczne i biznesowe pozwolą, Turcja mogłaby przyciągnąć duże centra danych obsługujące region, wykorzystując ulepszoną przepustowość międzynarodową. Rząd wyraził zainteresowanie zwiększeniem udziału Turcji w wymianie internetowej i infrastrukturze chmurowej w regionie (choć zależy to także od czynników takich jak koszty energii, otoczenie regulacyjne itd.).
• Rozwój Satelitarny: W dziedzinie satelitarnej, poza uruchomieniem Türksat 6A w 2025 roku dailysabah.com, Turcja może rozważać wystrzelenie większej liczby satelitów GEO (być może Türksat 7A/B do końca dekady), aby zwiększyć pojemność. Jeśli projekt satelitów LEO prowadzony przez firmę Baykar będzie się rozwijał, pod koniec lat 20. Turcja może nawet uruchomić własną mini-konstelację na niskiej orbicie do celów specjalistycznych. Turcja uczestniczy też w międzynarodowych projektach kosmicznych – na przykład współpracując z Azerbejdżanem i innymi krajami przy regionalnych inicjatywach kosmicznych, co może zaowocować nowymi usługami satelitarnymi. Co równie istotne, jeśli Starlink uzyska licencję w Turcji w najbliższym czasie, może to być przełomowe dla połączeń w odległych lokalizacjach. Harmonogram zatwierdzenia Starlinka jest niejasny – może to nastąpić w 2025 roku lub potrwać dłużej – ale gdy już do tego dojdzie, możemy zobaczyć szybkie przyjmowanie tego rozwiązania przez użytkowników wiejskich, firmy transportowe, sektor morski itd., o ile rząd nie nałoży ograniczeń.
• Ewolucja Polityki i Regulacji: W sferze polityki można się spodziewać opublikowania nowego Krajowego Planu Szerokopasmowego (poprzedni obowiązywał w latach 2017–2020). Nowa strategia może wyznaczyć cele na 2025 i 2030 rok, takie jak powszechny dostęp do 100 Mb/s, określone poziomy pokrycia światłowodem itd. Regulator BTK prawdopodobnie zaktualizuje ramy działania, by uwzględnić 5G (alokacje pasma, być może umożliwienie współdzielenia sieci 5G na terenach wiejskich), a także zająć się nowymi wyzwaniami takimi jak bezpieczeństwo sieci (możliwe zaostrzenie przepisów dotyczących dostawców sprzętu czy lokalizacji danych dla sieci 5G). Prawdopodobnie będzie się także utrzymywać ciągłe napięcie między umożliwianiem rozwoju zaawansowanych usług (jak chmura obliczeniowa, fintech itd.), a dążeniem państwa do kontroli (poprzez regulacje dotyczące danych, usług OTT i mediów społecznościowych). To, jak Turcja zrównoważy innowacje i kontrolę, wpłynie na rozwój ekosystemu cyfrowego. Na przykład obniżenie obciążeń podatkowych dla operatorów mogłoby pobudzić inwestycje, ale wprowadzenie nowych podatków cyfrowych czy restrykcyjnych przepisów mogłoby mieć odwrotny skutek.
• Czynniki ekonomiczne i klimat inwestycyjny: Gospodarka Turcji odegra dużą rolę w tych przyszłych wydarzeniach. Wysoka inflacja i zmienność kursu walutowego w ostatnich latach sprawiły, że sprzęt telekomunikacyjny (głównie importowany) stał się bardzo drogi. Jeśli gospodarka się ustabilizuje, operatorzy będą mogli pewniej inwestować w wydatki kapitałowe. Już w 2024 roku firmy telekomunikacyjne znacząco zwiększyły swoje budżety inwestycyjne – inwestycje w sektorze łączności elektronicznej osiągnęły 94,1 mld ₺ w 2024 roku, co stanowi wzrost o 80% w porównaniu z rokiem poprzednim hurriyetdailynews.com. Ten wzrost był częściowo spowodowany pilną potrzebą modernizacji sieci (a może także jednorazowymi kosztami przygotowania do 5G). W 2025 roku i później przewiduje się dalsze wysokie inwestycje (dziesiątki miliardów lir rocznie), skupiające się na wdrażaniu 5G, światłowodach i centrach danych. Inwestorzy międzynarodowi, jak e& (z ZEA), który posiada udziały w Turkcellu, czy globalna grupa Vodafone, pozostają zaangażowani i mogą przynieść dodatkowy kapitał, jeśli warunki będą sprzyjające.
• Trendy konsumenckie: Tureccy konsumenci są spragnieni technologii – przeciętny czas spędzany online i w aplikacjach mobilnych w Turcji należy do najwyższych na świecie. To będzie napędzać popyt na lepsze usługi. Można się spodziewać ofert konwergencji usług stacjonarnych i mobilnych (operatorzy łączący internet mobilny i domowy), coraz powszechniejszego korzystania z Wi-Fi 6/6E, a w przyszłości także Wi-Fi 7 w domach, w miarę jak światłowód stanie się standardem, oraz wzrostu usług takich jak streaming (zarówno tureckie platformy streamingowe, jak i światowe, takie jak Netflix, dla którego Turcja jest ważnym rynkiem). Do 2025 roku w Turcji pojawił się streaming 4K i gry w chmurze, ale wraz z szybszymi sieciami staną się one powszechne. Prawdopodobnie zostaną także rozszerzone programy włączenia cyfrowego – np. przekazywanie tabletów i dostępu do internetu uczniom (kontynuacja wcześniejszych projektów), by nowe technologie przynosiły korzyści wszystkim grupom społecznym.

Podsumowując, w 2025 roku sektor internetowy Turcji znajduje się w punkcie zwrotnym: na horyzoncie są duże modernizacje (5G, światłowody, satelity), które w najbliższych latach znacząco poprawią łączność. Inwestycje i polityki wdrażane obecnie tworzą fundament pod bardziej połączoną, szybszą i cyfrowo wzmocnioną Turcję. Wyzwania pozostają – zapewnienie przystępności cenowej, utrzymanie wolnego i otwartego dostępu do internetu oraz likwidowanie pozostałych barier — ale obrany kierunek to postęp. Pod koniec lat 20. XXI wieku można wyobrazić sobie Turcję z ogólnokrajowym dostępem do szybkiego internetu, prężnie działającymi usługami cyfrowymi oraz, być może, rolą regionalnego centrum cyfrowego, co rzeczywiście zamknie rozdział pt. „cyfrowe wykluczenie”. Realizowane obecnie inicjatywy są sygnałem, że Turcja chce aktywnie kształtować swoją przyszłość w zakresie łączności – na własnych warunkach i przy zachowaniu własnej unikalnej równowagi pomiędzy innowacją a kontrolą.

Źródła: hurriyetdailynews.com bazaartimes.com budde.com.au turkishminute.com en.teyit.org adi.a4ai.org turkishminute.com turkiyetoday.com dailysabah.com reuters.com