Rzadkie kosmiczne zbliżenie: międzygwiezdna kometa 3I/Atlas przeleci obok Marsa, a sondy szykują się do bliskich obserwacji!

Odkrycie i natura: Kometa 3I/Atlas została po raz pierwszy dostrzeżona 1 lipca 2025 roku przez teleskop przeglądowy ATLAS w Chile. Jest to dopiero trzeci znany obiekt międzygwiazdowy (po ʻOumuamua i komecie Borisov), jaki kiedykolwiek zaobserwowano przelatujący przez nasz Układ Słoneczny ^[1] ^[2]. Jej orbita jest silnie hiperboliczna, a kometa pędzi z prędkością około 219 000 km/h (około 60 km/s) ^[3] ^[4], co potwierdza, że pochodzi z innego układu gwiazdowego.
Przelot obok Marsa (3 października 2025): 3I/Atlas zbliży się bardzo blisko do Marsa – na odległość około 30 milionów kilometrów – 3 października 2025 roku ^[5] ^[6]. Będzie to najbliższy przelot komety obok jakiejkolwiek planety. ESA informuje, że w dniach 1–7 października jej orbitery marsjańskie (Mars Express i ExoMars Trace Gas Orbiter) będą skierowane na 3I/Atlas, osiągając minimalną odległość (~30 milionów km) 3 października ^[7] ^[8]. Tymczasem NASA ogłosiła, że jej aktywa na powierzchni Marsa (łaziki Perseverance i Curiosity) oraz Mars Reconnaissance Orbiter również spróbują zaobserwować kometę w tym oknie czasowym ^[9]. (Misja Psyche NASA – w drodze do asteroidy 16 Psyche – także „rzuci okiem” na 3I/Atlas w pobliżu Marsa ^[10].)
Misja Jowisz (listopad 2025): Po Marsie, europejska sonda Jupiter Icy Moons Explorer (JUICE) skieruje swoje instrumenty na 3I/Atlas w dniach 2–25 listopada 2025 roku ^[11] ^[12]. Ten termin jest zamierzony: 3I/Atlas osiąga peryhelium (najbliższe zbliżenie do Słońca) pod koniec października, a JUICE będzie obserwować go tuż po tym wydarzeniu. W peryhelium ciepło Słońca spowoduje gwałtowne uwolnienie lodów komety, tworząc jasną otoczkę i długi warkocz, a JUICE – dzięki swoim potężnym kamerom – ma uchwycić 3I/Atlas w najbardziej aktywnym stanie ^[13] ^[14]. ESA podkreśla, że dane z tego okresu „przyniosą najcenniejsze informacje, ujawniając prawdziwy skład chemiczny i aktywność komety w szczytowym natężeniu” (z jasną otoczką gazowo-pyłową) ^[15].
Perspektywa z Ziemi (grudzień 2025): 3I/Atlas przez cały czas pozostanie daleko od Ziemi. Nie stanowi dla nas zagrożenia (najbliższe zbliżenie do Ziemi to ok. 1,8 AU, czyli około 169 milionów mil w grudniu 2025 roku ^[16] ^[17]). To przelot obok Ziemi umożliwi także ponowne obserwacje, gdy kometa wyjdzie z blasku Słońca. Tymczasem astronomowie na Ziemi już zgromadzili wiele danych: Hubble sfotografował kometę w lipcu, a Webb, SPHEREx i inne teleskopy obserwowały ją do sierpnia ^[18] ^[19].
Rozmiar i skład: Analiza obrazów teleskopowych pokazuje zaskakująco dużą chmurę materii. Obserwacje Hubble’a wyznaczają górną granicę jądra na około 5,6 km średnicy (ale może być ono tak małe jak ~0,44 km) ^[20]. Co najbardziej uderzające, widma w podczerwieni z JWST i SPHEREx ujawniają, że 3I/Atlas otoczony jest ogromną chmurą dwutlenku węgla – około 95% emisji to CO₂, z jedynie śladową ilością pary wodnej ^[21]. To kontrastuje z typowymi kometami Układu Słonecznego (które zwykle uwalniają głównie lód wodny), sugerując, że chemia tej komety może być bardzo inna.
Możliwość naukowa: Astronomowie opisują 3I/Atlas jako „posłańca z daleka”. Jak wyjaśnia Space.com, badanie tej komety pozwoli naukowcom bezpośrednio porównać „jej skład z kometami powstałymi w naszym własnym Układzie Słonecznym” – testując, czy inne układy planetarne mają podobne składniki, czy też zawierają egzotyczne związki chemiczne ^[22]. W szczególności obserwacje 3I/Atlas w peryhelium (za pomocą JUICE i innych sond) umożliwią pomiar pełnego składu gazów i pyłu, co w zasadzie da chemiczny odcisk palca tej komety. Jeśli jej skład będzie zgodny ze znanymi kometami, sugerowałoby to wspólne budulce w całej galaktyce; jeśli nie, możemy mieć do czynienia z nowymi związkami unikalnymi dla środowiska innej gwiazdy ^[23] ^[24].
Dziwne anomalie i teorie: Kometa już zaskoczyła obserwatorów. Obrazy z Gemini South pokazały słaby „anty-ogon” rozciągający się w stronę przeciwną do Słońca – nietypową konfigurację, bardziej zgodną z kierunkiem wiatru słonecznego niż zwykłe ogony komet ^[25]. Spektra z Bardzo Dużego Teleskopu wykryły nawet cyjanek i nikiel (ale nie żelazo) w komecie, co jest dziwną proporcją, którą niektórzy porównują do procesów przemysłowych ^[26]. Te osobliwości wywołały teorie z pogranicza nauki. W szczególności astrofizyk z Harvardu Avi Loeb współautorem pracy argumentującej, że „profil świecenia i trajektoria orbitalna” 3I/Atlas „wymykają się konwencjonalnym wyjaśnieniom” ^[27], a nawet spekuluje o sztucznym („obcym”) pochodzeniu. Jednak główny nurt nauki pozostaje przy stanowisku, że 3I/Atlas to naturalna kometa. David Jewitt z UCLA (który kierował badaniami Hubble’a) powiedział NPR, że 3I/Atlas wykazuje „klasyczne oznaki zachowania komet”: produkcja pyłu i prędkości wyrzutu są „w granicach oczekiwanych dla aktywności kometarnej” ^[28], a kometa wciąż znajduje się daleko od Słońca (~4 AU), więc silne emisje gazów pojawią się dopiero później ^[29]. Krótko mówiąc, większość ekspertów ostrzega, że 3I/Atlas najprawdopodobniej podlega fizyce komety powstałej w zimnych, zewnętrznych rejonach jakiejś odległej gwiazdy.

Patrząc w przyszłość: Czego może nas nauczyć 3I/Atlas

Zbliżenie w tym tygodniu to dopiero początek intensywnej kampanii obserwacyjnej. Gdy 3I/Atlas schowa się za Słońcem pod koniec października, teleskopy naziemne stracą go z oczu, ale satelity Marsa i Jowisza (a później teleskopy na Ziemi w grudniu) będą kontynuować obserwacje. Podczas peryhelium i w trakcie oddalania się komety za Jowisza (na początku 2026 roku) powinna ona ujawnić swoje tajemnice – lub przynajmniej swoje typowe kometarne oblicze. Jak zauważa jeden z komentatorów, obserwacja 3I/Atlas w tej aktywnej fazie „da jedne z najjaśniejszych dotąd wskazówek dotyczących zagadki międzygwiezdnych komet” ^[30]. Bez względu na to, czy zachowa się zgodnie z oczekiwaniami, czy zaskoczy naukowców, astronomowie na całym świecie będą monitorować każdy ślad gazu, pyłu lub światła, który wyemituje. To rzadkie kosmiczne spotkanie rozgrywa się na naszych oczach, a NASA, ESA i obserwatoria łączą dane w nadziei na ostateczne zrozumienie natury tego galaktycznego gościa ^[31] ^[32].

Źródła: Obserwacje i plany misji NASA i ESA; raporty The Independent/AP ^[33] ^[34]; analizy i komentarze ekspertów Space.com ^[35] ^[36]; prasa astronomiczna (Sky & Telescope) ^[37] ^[38]; oraz opublikowane badania (Avi Loeb i in., David Jewitt i in.) ^[39] ^[40]. Wszystkie daty i dane są aktualne na październik 2025 r.