Dostęp do Internetu w Andorze: Od sygnałów górskich po niebo Starlink

Andora to maleńkie księstwo górskie, które przeszło transformację swojej łączności – od polegania na trudnych „sygnałach górskich” do wdrażania nowoczesnych, szybkich sieci. Pomimo wymagającego terenu oraz historycznie odizolowanego rynku telekomunikacyjnego, Andora może się dziś pochwalić kompleksowym pokryciem światłowodowym, solidnymi sieciami mobilnymi, a także dostępem do najnowocześniejszego internetu satelitarnego. Niniejszy raport przedstawia szczegółową analizę dostępu do internetu w Andorze – obejmuje infrastrukturę kraju, dostawców usług, jakość internetu mobilnego, ostatnie zmiany (takie jak modernizacja światłowodów i 5G), pojawienie się rozwiązań satelitarnych, w tym Starlinka, inicjatywy rządu na rzecz inkluzji cyfrowej oraz porównanie internetu w Andorze z tym w Hiszpanii i Francji.

Przegląd infrastruktury internetowej w Andorze

Andora zbudowała nowoczesną, szerokopasmową infrastrukturę, która dociera praktycznie do każdego zakątka jej górzystego terenu. Internet stacjonarny dostarczany jest niemal w całości technologią światłowodową FTTH – 100% gospodarstw domowych podłączono do światłowodu już od wczesnych lat 2010 en.wikipedia.org psf.ad. To osiągnięcie sprawiło, że Andora jako jeden z pierwszych krajów na świecie ogłosiła internet po światłowodzie „usługą powszechną” – gwarantując minimum 100 Mbps we wszystkich zamieszkanych rejonach za podstawową cenę intercomms.net. Ogólnokrajowy rollout światłowodu ukończono w 2012 roku, a stare łącza miedziane ADSL całkowicie wycofano do 2016 andorrainsiders.com. Dziś każde miasto i wioska, niezależnie od położenia w Pirenejach, mają światłowodowe łącza – co dla wielu większych krajów wciąż jest tylko celem. Andora łączy się ze światem światłowodami do Hiszpanii i Francji en.wikipedia.org, zapewniając nadmiarowe połączenia mimo braku dostępu do morza.

Infrastruktura sieci mobilnej jest równie zaawansowana. Andorra Telecom (operator narodowy) zbudował rozległą infrastrukturę 3G/4G, osiągając pokrycie 4G LTE na ponad 98% terytorium andorrapartner.com. Mówi się, że nawet podczas wędrówek w głębokich Pirenejach zazwyczaj wciąż mamy zasięg 4G andorrapartner.com. Niewielka powierzchnia kraju (ok. 468 km²) i skoncentrowane inwestycje umożliwiły niemal pełne pokrycie, przy stosunkowo niewielkiej liczbie masztów. Andora rozpoczęła również wdrażanie 5G – pierwsza aktywacja nastąpiła pod koniec 2021 roku, a celem było 99% pokrycia populacji do końca 2022 psf.ad. Jednak 5G obecnie działa w trybie nie-niezależnym (NSA, na infrastrukturze 4G), więc pełna funkcjonalność 5G (osobny rdzeń 5G i ultra-niskie opóźnienia/wysokie prędkości) oczekiwana jest w 2025 r. psf.ad. Do tego czasu istniejąca sieć oferuje szybkie dane mobilne i będzie stopniowo modernizowana wraz z dojrzewaniem sprzętu i standardów.

Penetracja internetu szerokopasmowego w Andorze jest wysoka. W 2018 aktywnych było ok. 34 624 łączy stacjonarnych – wszystkie na światłowodzie en.wikipedia.org. Przy populacji ok. 80 tys. sugeruje to, że praktycznie każde gospodarstwo domowe i przedsiębiorstwo korzysta z internetu szerokopasmowego. Podobnie liczba aktywnych kart SIM przewyższa populację (ponad 81 tys. aktywnych numerów) en.wikipedia.org – wielu mieszkańców ma więcej niż jedno urządzenie. Słowem: Andorczycy są doskonale podłączeni – praktycznie każdy dom ma szybki internet, a niemal każdy ma telefon komórkowy z dostępem do danych. Połączenie wszechobecnego światłowodu i szerokiego pokrycia mobilnego tworzy solidną podstawę dla usług cyfrowych w całym kraju.

Główni dostawcy internetu (ISP) w Andorze

Jedną z unikalnych cech sektora telekomunikacyjnego Andory jest fakt, że Andorra Telecom to jedyny ISP oraz operator telekomunikacyjny w kraju psf.ad. Jako państwowy monopolista, Andorra Telecom obsługuje cały internet stacjonarny, komórkowy, telefony stacjonarne i nawet telewizję w Księstwie en.wikipedia.org. Nie ma żadnych lokalnych konkurencyjnych ISP – Andorra Telecom posiada wyłączną kontrolę nad infrastrukturą i usługami (na co pozwala m.in. nieobecność Andory w UE, przez co nie obowiązują ją zasady liberalizacji rynku UE justlanded.com). Monopol czasem prowadzi do wyższych cen lub ograniczeń innowacyjności, jednak Andorra Telecom wykorzystuje tę pozycję do intensywnych inwestycji w modernizację sieci (np. ogólnokrajowy światłowód) i oferuje na ogół niezawodne, nowoczesne usługi (choć bez konkurencji cenowej).

Obszary pokrycia: Jako jedyny operator, Andorra Telecom obejmuje cały kraj. Każda parafia – od Andorra la Vella po najbardziej odległe górskie wioski – korzysta z tego samego dostawcy i sieci. Jednolite pokrycie ma zalety – nie ma „wykluczonych” regionów pod względem dostępności internetu stacjonarnego psf.ad. Sieć jest zarządzana centralnie, więc nawet małe społeczności mają ten sam dostęp do światłowodu co centra miejskie.

Oferta usług internetowych: Internet stacjonarny Andorra Telecom dostarczany jest przez FTTH z kilkoma prostymi pakietami prędkości dla klientów indywidualnych. Wszystkie taryfy są symetryczne (identyczna prędkość pobierania/wysyłania) i konkurencyjne cenowo względem uzyskiwanych osiągów. Aktualne pakiety domowe to:

• 300 Mbps światłowód – około 25 €/miesiąc (indywidualny) andorrapartner.com
• 700 Mbps światłowód – około 35 €/miesiąc andorrapartner.com
• 1 Gbps światłowód – około 42 €/miesiąc samenacouncil.org samenacouncil.org

Dla firm czy wymagających użytkowników Andorra Telecom oferowała historycznie 1 Gbps za wyższą cenę (~69 €), zanim gigabit trafił do gospodarstw domowych andorrapartner.com, ale od końca 2021 gigabit za 42 €/miesięcznie jest dostępny dla każdego mieszkańca samenacouncil.org. Wszystkie taryfy mają nieograniczone dane (brak limitów) oraz niskie opóźnienia (lokalnie pingi to zaledwie kilka ms). Tabela 1 przedstawia podstawową ofertę internetową Andorra Telecom: <table> <tr><th>Nazwa planu</th><th>Prędkość pobierania/wysyłania</th><th>Cena miesięczna (€/mies.)</th><th>Klient docelowy</th></tr> <tr><td>Fiber 300</td><td>300 Mbps sym.</td><td>25 €</td><td>Dom (standard)</td></tr> <tr><td>Fiber 700</td><td>700 Mbps sym.</td><td>35 €</td><td>Dom (premium)</td></tr> <tr><td>Fiber 1 Gbps</td><td>1000 Mbps sym.</td><td>42 €</td><td>Dom (ultra/wysokie wymagania)</td></tr> </table>

Tabela 1: Domowe pakiety światłowodowe Andorra Telecom andorrainsiders.com andorrainsiders.com.

Każdy z tych pakietów obejmuje instalację światłowodu do domu (Andorra Telecom dostarcza router optyczny/ONT). Dzięki tej sieci stacjonarnej nawet podstawowa oferta 300 Mbps jest bardzo solidnym łączem. Andora wprowadziła 300 Mbps w całym kraju już w 2017, potem 700 Mbps w 2018, a teraz gigabit – co pokazuje szybką ewolucję prędkości andorrapartner.com. Dla porównania: wiele krajów marzy o ogólnokrajowym gigabicie – w Andorze to codzienność.

Poza internetem stacjonarnym Andorra Telecom oferuje pakiety łączone (np. internet + telefon stacjonarny + telewizja cyfrowa). Popularny pakiet ok. 2013 roku to telefon + internet 100 Mbps + TV za ok. 49 € justlanded.com justlanded.com. Ze względu na monopol pakiety są popularne, ale można wybrać też sam internet. Obsługa klienta i wsparcie prowadzone są poprzez biura i stronę Andorra Telecom (w kilku językach). Jest jedno miejsce kontaktu dla wszystkich usług, co upraszcza sprawę – choć w przypadku problemów nie ma alternatywy.

Alternatywni ISP: W Andorze de facto nie ma tradycyjnych alternatywnych ISP. Monopol oznacza brak lokalnej telewizji kablowej, operatorów DSL czy zagranicznych (Orange, Telefónica), którzy sprzedawaliby usługi krajowe. Alternatywą jest właściwie tylko dostęp przez sieć mobilną (o czym niżej) lub usługi satelitarne, na które mogą zdecydować się niektóre firmy/osoby. W skrócie: Andorra Telecom to główny (jedyny) dostawca internetu we wszystkich segmentach psf.ad – od internetu domowego po biznes, od telefonii po mobilny internet 5G.

Internet mobilny – dostępność i jakość

Internet mobilny w Andorze jest powszechny i wysokiej jakości dzięki jednej sieci oraz dużym inwestycjom w infrastrukturę. Andorra Telecom obsługuje jedyną sieć komórkową (GSM/UMTS/LTE oraz już 5G) pod marką Mobiland. Zasięg obejmuje 2G (stare), 3G, 4G LTE i wchodzące 5G w całym kraju. Zarówno mieszkańcy jak i turyści mają zasięg 4G/LTE niemal wszędzie (~98%) andorrapartner.com, nawet na stokach narciarskich czy górskich drogach. LTE gwarantuje dobre prędkości – często dziesiątki Mbps – i wystarczającą przepustowość. Górzysta topografia oznacza, że jest wiele małych przekaźników; niektóre strategiczne masztu wykorzystują wyższe partie do pokrycia dolin (dawniej przez radiolinię, dziś światłowód). Ogólnie rzecz biorąc, niezawodność internetu mobilnego jest znakomita jak na tak mały i ciężki terenowo kraj – nawet w tradycyjnie trudnych miejscach.

W grudniu 2021 Andorra Telecom rozpoczęła wdrażanie 5G en.wikipedia.org. Początkowo 5G to Non-Standalone (na nadajnikach 4G), a w połowie 2022 operator deklarował pokrycie 5G dla 99% populacji do końca 2022 psf.ad. To oznacza, że praktycznie każda miejscowość i główne drogi mają zasięg 5G. Jednak pełne doświadczenie 5G (tj. z wydzielonym rdzeniem i zaawansowanymi funkcjami) trochę potrwa, Andora przewiduje pełny tryb 5G ok. 2025 r. psf.ad. Obecnie użytkownicy widzą zwiększone prędkości i pojemność (oraz ikonki 5G), ale pełne korzyści (ultraniskie opóźnienia, sieci wydzielane) przyjdą, gdy rdzeń będzie w 5G. Urządzenia 5G szybko się popularyzują – w połowie 2022 w Andorze było już 14 500 aktywnych urządzeń 5G psf.ad – liczba ta stale rośnie. Wczesny popyt na 5G pokazuje, że Andorczycy są chętni na nowe technologie mobilne, a operator idzie z duchem czasu.

Jakość internetu mobilnego jest ogólnie bardzo dobra. Prędkości: W 4G uzyskujemy zwykle 20–100 Mbps w zależności od miejsca i ruchu; w 5G, teoretyczny maksimum to 1 Gbps, choć realnie na początku najczęściej 100–300 Mbps. Opóźnienia: 4G to ok. 30–40 ms, 5G może zejść do 20 ms lub mniej (po wdrożeniu trybu SA 5G). Pojemność: Jako jedyny operator, Andorra Telecom zapewnia sieć dostosowaną do miejscowych potrzeb, jak i masowego napływu turystów (a tych są miliony – np. sezon narciarski). Podczas dużych imprez sieć może być mniej wydajna, ale rozbudowa (np. nowe częstotliwości 5G, więcej stanowisk) ma temu zapobiegać. Ważne: Andora wyłączyła sieć 2G w 2021, a do 2026 planuje wyłączyć 3G (uwolnione zasoby są przekierowywane na 4G/5G) linkedin.com.

Oferty i ceny internetu mobilnego: Jako monopolista Andorra Telecom proponuje różnorodne plany, ale bez konkurencji ceny za 1 GB bywają wyższe niż u sąsiadów. Usługi są dostępne w pre-paid (dla turystów/krótkoterminowych użytkowników) oraz w post-paid (abonament) dla mieszkańców. Pre-paid SIM (teraz „Prepagament”) kupuje się w biurach lub punktach partnerskich po okazaniu dokumentu prepaid-data-sim-card.fandom.com prepaid-data-sim-card.fandom.com. Prepaid to pakiety miesięczne (np. Tarifa S/M na 30 dni). Tarifa S (10 €) daje 3 GB, minuty i SMS/30 dni; Tarifa M (20 €) – już 12 GB prepaid-data-sim-card.fandom.com. Doładowania online, są również eSIMy prepaid-data-sim-card.fandom.com.

Dla abonamentów (post-paid) operator proponuje kilka poziomów, które można dopasować pod siebie. Przykładowe plany:

• Plan XS – 5,50 €/msc: ok. 200 MB, 20 min rozmów, 30 SMS – minimum andorrainsiders.com. (Wystarczy ledwie na komunikatory).
• Plan S – 16 €/msc: ok. 6 GB (tylko Andora), 300 min krajowe, 30 min międz., 100 SMS andorrainsiders.com.
• Plan M – 26 €/msc: ok. 30 GB (krajowe), rozmowy krajowe bez limitu, 300 min międzynarodowe, 100 SMS andorrainsiders.com. Za +4 € można używać tego pakietu też w Hiszpanii/Francji/Portugalii andorrainsiders.com.
• Plan L – 56 €/msc: ok. 100 GB (kraj), wszystko bez limitu andorrainsiders.com. Opcje: +10 € podwaja dane do 200GB; +12 € – można ich używać w całej Europie andorrainsiders.com.

Widać, że dane mobilne w Andorze są limitowane, a żeby używać SIMa za granicą trzeba dopłacić. Powodem jest fakt, że Andora nie należy do UE/EEE, więc nie dotyczy jej „Roam Like at Home”. W praktyce roaming jest drogi: odwiedzający z UE płacą wysokie stawki, a Andorczycy w UE muszą wykupić oddzielne pakiety prepaid-data-sim-card.fandom.com prepaid-data-sim-card.fandom.com. Większość operatorów UE explicitnie wyłącza Andorę z bezpłatnego roamingu ze względu na wysokie koszty prepaid-data-sim-card.fandom.com. Dlatego turystom zaleca się kupno lokalnej karty SIM lub korzystanie z Wi-Fi. (By wspomóc odwiedzających, Andorra Telecom i rząd oferują rozległą sieć darmowych hot-spotów – o czym dalej).

Mimo nieco wysokich cen dużych pakietów mobilnych jakość internetu mobilnego ocenia się bardzo dobrze. Sieć rzadko cierpi z powodu przeciążeń poza szczytem sezonu, a pokrycie jest dogłębne. Streaming wideo, mapy, social media – typowy zestaw działa sprawnie. Ponadto niewielki kraj sprawia, że nawet na górskich drogach zawsze jesteś blisko nadajnika – co daje ciągłość usługi. Przeciętny mieszkaniec w domu korzysta z Wi-Fi światłowodowego (do ciężkich zastosowań), a „w trasie” z planu M lub L, co w pełni wystarcza codziennie. Turyści z kolei korzystają z prepaida lub Wi-Fi, by nie płacić za roaming.

Nowości w szybkim internecie: światłowód i ekspansja 5G

Droga Andory do szybkiego internetu była szybka i strategiczna. W stałym internecie państwo od lat zdecydowanie postawiło na światłowód. Rząd i Andorra Telecom dostrzegli ograniczenia DSL-u w górach i rozpoczęli „rewolucję światłowodową” ok. 2007–2010 intercomms.net. Już w 2012 światłowód FTTH trafił wszędzie – Andora była jednym z pierwszych krajów z całkowitym pokryciem en.wikipedia.org. Wtedy prędkość „usługi powszechnej” to 100 Mbps intercomms.net. Z czasem, dzięki światłowodowi, Andorra Telecom podnosiła prędkości:

• Lata 2010: 100 Mbps standardem (z wyższymi taryfami dla premium).
• 2017: Ulepszenia pozwalają na 300 Mbps symetrycznie andorrapartner.com.
• 2018: Topowe prędkości do 700 Mbps andorrapartner.com.
• 2021: Gigabit (1 Gbps) trafia do klientów domowych za 42 €/msc samenacouncil.org. Gigabit był początkowo dla firm, ale zapotrzebowanie (m.in. home office i streaming w pandemii) wymusiło poszerzenie samenacouncil.org.

Dzisiaj gigabitowy światłowód jest szeroko dostępny i przystępny cenowo. Operator raportuje wysokie zainteresowanie – domy stały się centrami pracy i rozrywki samenacouncil.org. Nawet posiadając niższą taryfę (300 lub 700 Mbps), prędkości są wyższe niż wynik „bardzo wysokiej wydajności” w Europie. W pierwszych latach faktyczne prędkości bywały niższe niż możliwości światłowodu (np. ok. 2010 rzeczywiste prędkości rzadko przekraczały 10 Mbps – problem rdzenia sieci), ale dziś transfer na trasie Andorra-zagranica to 20–50 Gbps en.wikipedia.org i klienci faktycznie uzyskują deklarowaną wydajność. W przyszłości możliwy jest światłowód >1 Gbps (np. 10 Gbps), choć na razie gigabit wystarcza dla większości użytkowników.

Po stronie mobilnej wielką nowością jest wdrożenie 5G. Po opóźnieniach (koordynacja pasm, pandemia), Andorra Telecom rozpoczęła 5G pod koniec 2021 r. en.wikipedia.org. Strategia polega na pokryciu 5G tam, gdzie już jest 4G tak, by szybko objąć niemal całą populację (szczególnie odległe wsie, stoki, drogi). Jak wyżej, początkowo to Non-Standalone (tzn. radia 5G, ale rdzeń nadal 4G LTE) – pełną funkcjonalność 5G zobaczymy dopiero od 2025 psf.ad. Dzięki tej strategii użytkownik korzysta z części zalet 5G od razu, a operator stopniowo modernizuje rdzeń sieci na pełny 5G.

Inny trend to wygaszanie starszych sieci: Andora agresywnie wyłączyła 2G (GSM) w 2021, a do 2026 wygasi 3G en.wikipedia.org linkedin.com – za kilka lat w użyciu będą wyłącznie 4G i 5G (również rozmowy VoLTE i Vo5G).

Pod względem zasięgu niewielka powierzchnia kraju pozwala na szybkie wdrażanie nowości. Gdy uruchamiano 4G, kraj osiągnął 95% pokrycia w mniej niż dwa lata. Przy 5G wdrożenie wygląda podobnie – średnie i wysokie pasma wszędzie, a w tłocznych miejscach możliwe punktowe ultrawysokie pasma (mmWave).

Rozwijany jest także publiczny Wi-Fi oraz rozbudowa światłowodu do punktów końcowych. Andorra la Vella i mniejsze miasta już w 2014 roku uruchomiły miejskie Wi-Fi (na sprzęcie Cisco) newsroom.cisco.com newsroom.cisco.com. Hotspoty „Andorra Wi-Fi” oferują podstawowy, darmowy internet dla gości, a ciężsi użytkownicy mogą wykupić wersję premium newsroom.cisco.com. To przykład wykorzystania światłowodu do dystrybucji łączności w przestrzeni publicznej. Operator uaktualnia także sprzęt klientowski (ONT, routery) oraz współpracuje z producentami (np. Huawei) przy modernizacji zaplecza andorrainsiders.com.

Podsumowując, rozwój szybkiego internetu w Andorze to wczesna adopcja i ciągłe udoskonalenia. Państwo nie czekało na dyrektywy UE ani na sąsiadów – wyprzedziło ich ogólnokrajowym światłowodem i teraz inwestuje w technologię mobilną. Dzięki temu Andora ma jedne z najszybszych łączy na głowę na świecie, a infrastruktura jest przygotowana na nowe pomysły (smart city, telemedycyna itp.). Zaangażowanie w 5G i dalszy rozwój pozwala, by Andora pozostała liderem innowacyjności telekomunikacyjnej.

Internet satelitarny w Andorze (Starlink i inni)

Mimo doskonałej sieci naziemnej, internet satelitarny ma niszowe, lecz rosnące znaczenie w Andorze – zwłaszcza po pojawieniu się LEO (niskoorbita). Tradycyjnie był dostępny przez satelity geostacjonarne, ale korzystali z niego nieliczni: np. odcięte chaty w górach lub firmy potrzebujące awaryjnego łącza. Takie usługi cechuje wysokie opóźnienie (~600 ms), raczej powolny transfer (<20 Mbps) oraz limity danych, więc w kraju z pełnym światłowodem nie miały sensu.

Sytuacja zmieniła się wraz z projektem SpaceX Starlink i podobnymi systemami LEO (np. OneWeb). Starlink w Andorze: Starlink działa w Andorze jako część europejskiego pokrycia (nie został wyłączony jak np. niektóre rynki silnie regulowane). Już w 2022 satelity pokryły całą Andorę; mieszkańcy mogą zamówić zestaw Starlink na lokalny adres. Brak sygnałów sprzeciwu lub blokad ze strony rządu; Starlink działa zapewne na podstawie ogólnego zezwolenia, bo monopol Andorra Telecom nie dotyczy łączności bezpośrednio z kosmosu. Użytkownik z anteną Starlink w praktyce omija miejscowego operatora, uzyskując niezależny dostęp.

Wydajność i zasięg: Satelity Starlink są znacznie bliżej Ziemi niż GEO; oferują znacznie niższe opóźnienia (20–40 ms) i wysokie szybkości. Starlink w UE reklamuje 50–150 Mbps (czasem do 200 Mbps w idealnych warunkach), upload 10–40 Mbps en.wikipedia.org politico.eu. W 2022 użytkownicy uzyskiwali średnio ~90 Mbps, przy większej liczbie klientów transfer może spadać en.wikipedia.org. Starlink pokrywa całą Andorę – nawet wysokie góry (wystarczy widoczność nieba). Ze względu na mały obszar cały kraj leży w jednym sektorze sygnału. Dla sygnału Starlink nie istnieją bariery terenowe – nawet odległe schronisko po podłączeniu Starlinka ma szybki internet (wystarczy prąd i zestaw).

Koszty i instalacja: Użytkownik kupuje sprzęt i płaci abonament. W Europie abonament to średnio ok. 49 €/msc politico.eu. Zestaw Starlink (talerz + router) początkowo kosztował 500–600 €, ale spadł w niektórych regionach do 249 € za podstawowy zestaw politico.eu. Instalacja jest prosta – wystarczy talerz z widokiem na niebo i podłączenie do zasilania. Abonament jest miesięczny, bez długoterminowej umowy. Dostępna też wersja Starlink Roam (dawniej RV) – można korzystać np. na kamperze w górach Andory.

Dla porównania: Starlink vs światłowód Andory: Starlink to ok. 100+ Mbps, światłowód do 1000 Mbps; opóźnienie Starlinka ~30 ms, światłowodu lokalnie ~2–5 ms. Cena Starlinka (ok. 49 €/msc) jest wyższa niż światłowodu andorskiego (od 25 €). W rzeczywistości Starlink to koszt ponad dwukrotnie wyższy od średniej ceny światłowodu w UE politico.eu. Dla każdego, kto może mieć światłowód, światłowód jest bezkonkurencyjny. Starlink to rozwiązanie awaryjne (np. przerwy w dostawie, bardzo odległe lokalizacje).

A co z innymi operatorami satelitarnymi? OneWeb działa od 2023 dla przedsiębiorstw/rządu – nie prowadzi sprzedaży detalicznej, ale przez brokerów (np. GlobalTT, IPSEOS) dostępny jest w Europie (również Andorze) globaltt.com ipseos.eu dla firm/sporadycznych odbiorców – do 200 Mbps, niski ping. Dodatkowo wciąż można zamówić klasyczne VSAT-y (Viasat, HughesNet/Echostar, Konnect/SES): to ~50 Mbps, opóźnienie 600+ ms, łącza kosztowne i z limitami. Stąd w Andorze, przy powszechnym światłowodzie, satelity GEO są niemal nieużywane.

Kwestie regulacyjne: Andora ma pełną suwerenność radiową i mogłaby regulować używanie terminali typu Starlink. Nie wiadomo publicznie, czy wymagane jest zezwolenie na talerz, ale większe kraje (Francja, Hiszpania) dopuściły Starlink przy uproszczonej licencji, więc i Andora najpewniej przyzwala. Teoretycznie Andorra Telecom (jako monopol) mógłby traktować Starlinka jak konkurencję, ale Starlink to rynek niszowy (a oferta światłowodu jest tania), więc konfliktu nie odnotowano. Rząd Andory generalnie wspiera nowości, chyba że zagrażają bezpieczeństwu. Internet satelitarny sprawdza się komplementarnie – jako:

• Zapas/awaria: Biznes może mieć zapasowego Starlinka na wypadek przecięcia światłowodu (w 2021 wichury spowodowały taki przypadek; satelita rozwiązałby problem).
• Mobilność/teren: Ratownicy górscy, badacze, podróżnicy w kamperach wykorzystują Starlinka poza zasięgiem sieci mobilnej.
• Chęć niezależności: Zaawansowani technicznie czasem wybierają Starlinka dla prywatności, ale zapłacą więcej za relatywnie niższą wydajność niż światłowód – to wybór osobisty, nie masowy.

Podsumowując: Starlink i nowoczesny internet satelitarny są dostępne w Andorze, ale są raczej dodatkiem do bardzo dobrej sieci naziemnej. Starlink jest wygodny do zastosowań specjalnych i stanowi wizytówkę – nawet z górskiego szczytu można połączyć się bezpośrednio z globalną siecią, choć prawie każdy wybierze szybki światłowód z ziemi.

Terminal użytkownika Starlink (talerz satelitarny) zamontowany na dachu. Usługi satelitarne niskoorbitowe jak Starlink oferują ~50–150 Mbps i ~20–40 ms opóźnienia nawet w trudno dostępnych miejscach en.wikipedia.org. W Andorze Starlink to alternatywa dla państwowego ISP, jednak światłowód pozostaje głównym łączem dla większości domostw.

Polityka rządu i inicjatywy wspierające dostęp do internetu

Rząd Andory odegrał aktywną rolę w promowaniu dostępu do internetu i inkluzji cyfrowej. Podstawą strategii było uznanie szerokopasmowego łącza za kluczową infrastrukturę dla wszystkich. Już w 2011 rząd ogłosił internet światłowodowy „usługą powszechną” – każdy obywatel powinien mieć dostęp do łącza o ustalonej prędkości i w rozsądnej cenie intercomms.net. To był przełom – Andora jako pierwsza ustaliła minimum powszechnego internetu na poziomie 100 Mbps intercomms.net. W tym celu państwowy operator intensywnie inwestował nawet w najmniejsze wsie (oranie światłowodem nawet w górach). Traktując infrastrukturę jak użyteczność publiczną, Andora uniknęła podziału cyfrowego „miasto-wieś”.

Własność publiczna i regulacja: Andorra Telecom jest w 100% państwowa en.wikipedia.org. To pozwala ustalać cele zgodne z polityką publiczną (np. pokrycie, ceny, modernizacje o wartości społecznej – światłowód do każdej szkoły, szpitala itd.). System ten ma plusy i minusy. Pozwalał na szybkie i skoordynowane inwestycje (światłowód do każdego, szybki rollout 4G), bez motywowania konkurentów komercyjnych. Z drugiej strony, bez konkurencji ceny mogłyby być wysokie – rząd reguluje taryfy Andorra Telecom (np. światłowód 25–42 € za 300–1000 Mbps to rozsądną stawkę na tle Europy andorrapartner.com), najpewniej dzięki naciskom władz. Niemniej w przeszłości zauważano, że usługi telekomunikacyjne w Andorze były „znacznie droższe niż w innych krajach Europy” przez monopol justlanded.com. Ostatnio wraz ze wzrostem prędkości i rewizją cen relacja jakość/cena poprawiła się, ale rząd nadal pilnuje tego balansu.

Programy inkluzji cyfrowej: Państwo i Andorra Telecom realizują szereg działań, by nikogo nie zostawić offline:

• Darmowe Wi-Fi dla obywateli i turystów: Współpraca z samorządami i dostawcami sprzętu pozwoliła uruchomić Andorra Wi-Fi – sieć darmowych hot-spotów w kluczowych lokalizacjach: centra miast, ulice handlowe, stacje narciarskie, budynki publiczne (biblioteki, schroniska) newsroom.cisco.com andorrainsiders.com. Podstawowy dostęp jest bezpłatny (np. do map czy komunikatorów), istnieją opcje premium newsroom.cisco.com. Cel: wsparcie turystów (którzy nie mogą używać roamingu UE w Andorze) i promowanie łączności dla każdego. Również wiele kawiarni/hoteli/sklepów oferuje Wi-Fi dla klientów andorrainsiders.com.
• Ceny „usług powszechnych”: Podstawowy internet światłowodowy dostępny jest w uregulowanej cenie, dostępnej także dla uboższych. W praktyce 25 € za szybki światłowód to realna cena na tle zarobków. Są ułatwienia dla pracowników sezonowych (umowy na kilka miesięcy) andorrainsiders.com.
• Połączenia edukacyjne: Rząd zapewnia szybki internet we wszystkich szkołach, wdraża narzędzia cyfrowe do nauczania, prowadzi wypożyczalnie laptopów/tabletów uczniom oraz szkolenia dla nauczycieli.
• E-Usługi publiczne: W ramach Krajowej Strategii Transformacji Cyfrowej psf.ad Andora wdrożyła szeroką gamę usług on-line – od rozliczeń podatkowych, przez e-zdrowie po rejestry publiczne. Warunkiem jest szybki internet dla wszystkich. Wprowadzono również państwowy system tożsamości cyfrowej biometricupdate.com.
• Wsparcie dla biznesu: Rząd przyciąga firmy technologiczne i pracowników zdalnych – w 2022 przyjęto ustawy o gospodarce cyfrowej, przedsiębiorczości i innowacji, w 2023–2024 uruchomiono cyfrową wizę nomady fintaxandorra.com fintaxandorra.com. Motywem jest właśnie świetna infrastruktura internetowa, która ma zachęcić zdalnych profesjonalistów (np. w finansach, IT, twórców treści – o czym piszą blogerzy andorrapartner.com).
• Edukacja cyfrowa i integracja: Mimo niemal 100% alfabetyzacji i wysokiego standardu, Andora prowadzi kursy i szkolenia komputerowo-internetowe dla seniorów, kampanie nt. bezpieczeństwa, zachęca do korzystania z e-usług. Dzięki światłowodowi nawet w małych wsiach można organizować warsztaty IT itp.

W skrócie: polityka państwa traktuje dostęp do internetu jak podstawową infrastrukturę, porównywalną z drogami czy prądem. Publiczna kontrola sieci i jej staranne modernizowanie pozwoliły Andorze uniknąć miejskiego i wiejskiego wykluczenia cyfrowego psf.ad i dały jej pozycję lidera. Wysiłki te są nieodłączną częścią dywersyfikacji gospodarki (zależnej od turystyki i bankowości) ku sektorom wiedzy. „Cyfrowy azyl” z ekspresowym internetem to element nowoczesnej marki Andory, który wspierają zarówno powszechny światłowód, jak i nowe wizy dla zdalnych specjalistów.

Internet w Andorze a sąsiedzi (Hiszpania i Francja)

Andora graniczy z Hiszpanią i Francją (i korzysta z łącz światłowodowych do obu krajów), więc naturalne jest pytanie: jak dostęp do internetu w Andorze wypada na tle tych – znacznie większych – sąsiadów? Mimo niewielkich rozmiarów, Andora często zaskakuje poziomem infrastruktury, choć występują istotne różnice w strukturze rynku i cenach.

Pokrycie światłowodem: Andora ma 100% pokrycia FTTH psf.ad – podczas gdy Hiszpania i Francja jeszcze tego nie osiągnęły (choć szybko odrabiają dystans). Hiszpania jest liderem w UE – w 2022 ok. 90% FTTH statista.com, w 2023 już ok. 92%. Francja jeszcze nadgania (plan „Très Haut Débit”); w 2023 pokrycie sieci VHCN ok. 90%, a skuteczna penetracja FTTH ok. 75% telcotitans.com. Wieś/obszary górskie to wyzwanie – tam wciąż spotkać można VDSL, 4G lub satelitę. Tymczasem nawet wiejskie domy w Andorze mają światłowód, podczas gdy w Hiszpanii często pozostaje DSL. Jak wyraził się jeden z blogerów: „w najdzikszych zakątkach Andory masz lepszy światłowód niż w wielu miastach wewnętrznej Hiszpanii” psf.ad. To wyraźny atut Andory.

Prędkości internetu: We wszystkich 3 krajach wysokie prędkości są już dostępne dla klientów FTTH. W Andorze to do 1 Gbps (symetrycznie) samenacouncil.org. W Hiszpanii czołowe firmy (Movistar, Orange itd.) mają do 1 lub nawet 10 Gbps (np. Orange ruszył z 10 Gpbs w 2022 w miastach). Francuskie SFR, Free, Orange też mają 1 Gbps, Free nawet 2–8 Gb/s wybranych miejscach. Wszędzie więc deklarowane „maksy” są podobne. Przewagą Andory jest spójność – nawet na wsi łącze ma 300–1000 Mbps andorrainsiders.com, a w Hiszpanii/Francji gigabit dostępny jest przede wszystkim w miastach, na prowincji bywa 20 Mbps DSL lub LTE. Komisja Europejska podaje: 79% gospodarstw w UE pokrytych siecią gigabitową politico.eu – Andora to de facto 100%. Średnia realna prędkość w Andorze jest bardzo wysoka przez światłowód wszędzie. Hiszpanię i Francję „zaniżają” obszary wiejskie (w miastach prędkości są znakomite, Hiszpania przoduje w Europie wg Ookla Speedtest Index). W konsekwencji Andora, Hiszpania i Francja mają nowoczesny internet, ale Andora oferuje topowe prędkości całej populacji.

Ceny:

• Internet stacjonarny: Światłowód Andory (300 Mbps 25 €, 1 Gbps 42 €) jest rozsądnie wyceniony, ale nie najtańszy. W Hiszpanii przez konkurencję znajdziesz 600–1000 Mbps za 30–40 € (często w pakiecie). We Francji Free od lat miał 1 Gbps za ~30 €. Średnia unijna to ok. 21 € za porównywalne łącze politico.eu, więc Andora jest lekko powyżej średniej, ale bazowa prędkość bywa wyższa. W Hiszpanii/Francji jest też większa elastyczność, opcje promocyjne, możliwość „manewrowania” ofertami; w Andorze oferta jest jedna.
• Internet mobilny: Tu Andora jest wyraźnie drogim rynkiem. W Hiszpanii konkurencja (Telefonica, Vodafone, Orange, MVNO) oferuje nielimitowane pakiety już za 30–40 €, czy 20–30 GB za kilkanaście euro. We Francji Free wywołał rewolucję cenami (np. 100 GB za 20 €, promocje 50 GB za 10 €). W Andorze nie ma oferty nielimitowanej, 30 GB to 26 €, 100 GB to aż 56 € andorrainsiders.com – za tyle we Francji kupisz kilka razy większy pakiet. Roaming to osobny problem – Hiszpania, Francja mają „Roam Like at Home”, Andora jest poza UE, więc odwiedzający płaci ekstra (co skutkuje „szokiem rachunkowym”). By temu zapobiegać, Państwo i branża turystyczna promują lokalne SIMy i Wi-Fi. Dane mobilne są znacznie tańsze u sąsiadów przez konkurencję, w Andorze ceny są „premium”, ale zysk wraca do sieci i państwa.

Struktura rynku: Różnice cen wynikają z monopolu (Andora) vs konkurencji (Hiszpania/Fra). Tam gdzie rynek jest otwarty, sieci prześcigają się w ofertach, pakietach, promocjach. Hiszpanie i Francuzi przywykli do zmiany operatora („polowania na okazje”); w Andorze nie można „przenosić numeru” do konkurencji. Plusem dla Andory jest natomiast lepsza koordynacja – wszystko działa jednolicie, szybciej można inwestować na słabo zaludnionych terenach. W Hiszpanii/Francji z kolei potrzebne były dopłaty publiczne do rozbudowy wiejskiej infrastruktury – w Andorze monopolista po prostu ją położył z urzędu.

Jakość usług: Każdy z krajów zapewnia wysoką jakość internetu. W Andorze mała skala pozwala szybko reagować na awarie (albo upgrade). Zdarzały się poważne przerwy, gdy przerwano światłowód do Hiszpanii (brak alternatywy), ale trwa rozbudowa redundancji en.wikipedia.org. Hiszpania/Francja mają wiele połączeń krajowych i międzynarodowych. Obsługa w Andorze przy mniejszej liczbie klientów może być indywidualna, szybka. W sąsiednich krajach czasem na wsiach czeka się długo na instalację, a konkurencja między ISP potrafi generować biurokrację i chaos techniczny – w Andorze wszyscy mają ten sam router i tę samą TV.

Użytkowanie i innowacje: Andorczycy, Hiszpanie i Francuzi są bardzo aktywni w internecie: social media, streaming, gry. W Andorze brak limitów na światłowodzie sprawdza się do wszelkich zastosowań, w 2022 nagłośnienie zyskał eksport hiszpańskich streamerów do Andory (ze względu na podatki i szybki internet). Pokazało to, że internet jest dość dobry nawet do profesjonalnych transmisji live. Jednak rówieśnicy z Hiszpanii czy Francji bez problemu mają światłowód w miastach, a Francja/Hiszpania inwestują w innowacje (np. 10 Gbps w dużych miastach).

Roaming i przekraczanie granic: Charakterystycznym zjawiskiem jest przełączanie się telefonu na granicy Andory i szybki rachunek za roaming – w UE można przemieszczać się bez kosztów, w Andorze i na jej krawędziach płaci się osobno. To tworzy trochę cyfrową wyspę. Państwo prowadzi osobne negocjacje z operatorami UE nt. pakietów roamingowych (aktualnie ~3 €/dzień za 1GB w UE dla klientów andorskich prepaid-data-sim-card.fandom.com), ale to wciąż kosztowna opcja dla regularnych podróżników. Docelowo Andora być może włączy się do roamingu UE lub poszerzy sieć Wi-Fi.

Podsumowanie porównania:

• Infrastruktura: Andora – światłowód & 4G/5G wszędzie; Hiszpania/Francja – światłowód gł. w miastach, 5G w miastach, trwają uzupełnienia na prowincji.
• Prędkość: Wszyscy oferują szybkie łącza tam, gdzie jest światłowód, ale Andora utrzymuje wysoką prędkość wszędzie; sąsiedzi – w miastach szybko, na wsiach bywa wolno.
• Dostawcy: Andora – 1 (państwowy). Hiszpania – wielu (Movistar, Orange, Vodafone, itd. dla sieci mobilnych/fix); Francja – także konkurencja: Orange, SFR, Bouygues, Free itd.
• Ceny: Internet stacjonarny: Andora cenowo w środku Europy (nie najtaniej, nie najdrożej), bardzo szybkie taryfy. Hiszpania/Francja – większa rozpiętość cen/promocji. Internet mobilny: Andora drożej; Hiszpania/Francja o wiele taniej dzięki konkurencji.
• Innowacje: Andora prowadziła w powszechnym światłowodzie; Hiszpania lider wymiany technologii FTTH; Francja – ceny Free Mobile, niskokosztowe oferty. Andora wdraża nowości szybko po sąsiadach, natychmiastowo pokrywając kraj.
• Doświadczenie użytkownika: W Andorze każdy ma świetny internet, ale brak wyboru. W Hiszpanii/Francji – w miastach superinternet i możliwość zmiany operatora, na wsi bywa wolniej, dopóki nie dojdzie światłowód.

Na koniec: osoba mieszkająca w Andorra la Vella może mieć światłowód 700 Mbps za 35 €, plan mobilny 30 GB za ~30 €. Po drugiej stronie granicy, np. La Seu d’Urgell (Hiszpania), ktoś ma 600 Mbps za 40 € (często z TV) i plan mobilny 50 GB za 20 € – różne ceny, oba bardzo dobre łącza. Jednak turysta z Hiszpanii w Andorze wyłączy dane, by nie zapłacić fortuny, a Andorczyk w Hiszpanii kupi dodatek lub lokalną kartę. Internet w Andorze technicznie dorównuje lub przewyższa poziom sąsiadów, ale regulacje (UE kontra poza UE) powodują dodatkowe koszty na granicach.

Wnioski: „Od sygnałów górskich do nieba Starlinka” – historia internetu w Andorze to przykład ogromnego rozwoju. Kraj przeszedł od sygnałów górskich do pełnego FTTH i 5G w kilkadzieścia lat. Jedyny operator osiągnął coś, czego nie udało się wielu konkurencyjnym rynkom – całkowite pokrycie światłowodem, choć kosztem konkurencji cenowej. Mobilny internet jest powszechny i coraz szybszy dzięki 5G, choć kosztowny na tle sąsiadów. Satelitarne nowinki jak Starlink dodają symbolicznie „kolejną warstwę połączenia”, nawet na górskich szczytach. Porównując z Hiszpanią i Francją, Andora wypada bardzo dobrze: w części przewyższa sąsiadów (powszechność światłowodu), w części ustępuje (elastyczność cenowa). Dla mieszkańców i firm krajobraz internetowy jest bardzo obiecujący – praktycznie każdy ma szybkie łącze, a rządowe inicjatywy cyfrowe gwarantują dalszy postęp w jakości, przystępności i inkluzji w najbliższych latach.

Źródła:

• Andorra Telecom – oficjalny monopolista obsługujący internet stacjonarny, mobilny i TV w Andorze psf.ad en.wikipedia.org. Wszelki internet (światłowód, dawniej ADSL) – tylko przez tę państwową spółkę.
• Pełne pokrycie FTTH od 2012 r.; sieć miedziana zlikwidowana do 2016 andorrainsiders.com en.wikipedia.org. 2011: światłowód 100 Mbps ogłoszony usługą powszechną intercomms.net.
• Aktualne plany światłowodowe dla domu: 300 Mbps (25 €), 700 Mbps (35 €), 1 Gbps (42 €) andorrainsiders.com andorrainsiders.com; gigabit dla domów możliwy od 2021 samenacouncil.org samenacouncil.org.
• Siec mobilna: 4G – pokrycie ~98% Andory andorrapartner.com. 5G start w 2021, do końca 2022 celem pokrycie 99% psf.ad, pełne 5G (SAM) oczekiwane w 2025 psf.ad. Tylko jeden operator mobilny (Andorra Telecom).
• Plany mobilne: np. 30 GB ok. 26 € (M), 100 GB 56 € (L); brak roamingu UE w standardzie andorrainsiders.com andorrainsiders.com. Andora poza UE – SIMy zagraniczne płacą bardzo drogi roaming prepaid-data-sim-card.fandom.com.
• Internet satelitarny: Starlink w Andorze ~50–150 Mbps, 20–40 ms opóźnienia en.wikipedia.org. Koszt ~49 €/msc + sprzęt (249–500 €) politico.eu. Pokrycie całego kraju, ale światłowód szybszy (1 Gbps) i tańszy politico.eu. Inne opcje satelitarne (OneWeb przez brokerów, klasyczne VSAT) do 200 Mbps globaltt.com, ale nie są powszechne.
• Inicjatywy rządu: darmowa sieć Wi-Fi w centrach, rejonach turystycznych, urzędach newsroom.cisco.com andorrainsiders.com. Strategia digital transformation – usługi publiczne on-line, gospodarka cyfrowa fintaxandorra.com fintaxandorra.com. 2023: wiza cyfrowa nomady bazująca na wysokiej jakości infrastruktury fintaxandorra.com fintaxandorra.com.
• Porównanie z sąsiadami: Hiszpania ~90% FTTH (2022) statista.com, Francja zbliżona wartość (2023), Andora – 100%. Średnia UE ~79% gospodarstw ze światłowodem gigabit politico.eu. Starlink/satelita w Europie znacznie droższa (49 €/msc + sprzęt) niż światłowód (21 €/msc średnio w UE) politico.eu. Monopol Andory powodował historycznie wyższe ceny niż w UE justlanded.com, obecnie internet stacjonarny jest w okolicy średniej, mobilny – droższy niż u konkurentów.