Odbudowa Ukrainy: Plany, Postępy i Perspektywy (Połowa 2025 roku)

Wprowadzenie

Pełnoskalowa inwazja Rosji na Ukrainę w 2022 roku spowodowała ogromne zniszczenia i cierpienie ludzi, stając się początkiem największego w Europie wysiłku odbudowy od czasu II wojny światowej. Ponad 26 000 cywilów zostało zabitych lub rannych, a miliony Ukraińców musiało opuścić swoje domy. Na połowę 2025 roku około 3,7 miliona osób pozostaje wewnętrznie przesiedlonych, a około 6 milionów uciekło za granicę. Wojna wpędziła szacunkowo 7 milionów Ukraińców w ubóstwo, niwecząc 15 lat rozwoju. Skala fizycznych zniszczeń infrastruktury i budynków jest ogromna: na początku 2025 roku bezpośrednie szkody wojenne wyceniane są na 176 miliardów dolarów, obejmując tysiące szkół, szpitali, dróg, mostów i obiektów energetycznych zniszczonych lub uszkodzonych. Zaktualizowana ocena potrzeb szacuje, że Ukraina będzie potrzebować około 524 miliardów dolarów (506 miliardów euro) w ciągu następnej dekady na naprawę i odbudowę – to około 2,8 razy więcej niż całe ukraińskie PKB w 2024 roku. Ta odbudowa nie polega tylko na przywróceniu stanu sprzed wojny, lecz na przekształceniu Ukrainy w nowoczesny, odporny kraj europejski. Plany obejmują wszystkie sektory – infrastrukturę, gospodarkę, energetykę, zdrowie, edukację, zarządzanie, środowisko, mieszkalnictwo i dziedzictwo kulturowe – a kluczową rolę odgrywają rząd Ukrainy, partnerzy międzynarodowi, NGO oraz sektor prywatny. Niniejszy raport przedstawia kompleksowy przegląd tych planów i inicjatyw, aktualną sytuację oraz dotychczasowy postęp, zobowiązania finansowe i harmonogramy, a także prognozy ekspertów dotyczące odbudowy Ukrainy w krótkim i długim okresie.

Skutki wojny i aktualne potrzeby (połowa 2025 r.)

Po ponad trzech latach wojny Ukraina stoi w obliczu ogromnych potrzeb humanitarnych i odbudowy. Infrastruktura cywilna była systematycznie atakowana, co doprowadziło do katastrofalnych zniszczeń w mieszkalnictwie, usługach komunalnych i przemyśle. W grudniu 2024 roku 13% całego zasobu mieszkaniowego Ukrainy zostało zniszczone lub uszkodzone, co dotknęło ponad 2,5 mln gospodarstw domowych. Kluczowa infrastruktura techniczna została szczególnie mocno dotknięta – w latach 2022–2024 zniszczenia w sektorze energetycznym były tak poważne, że na początku 2025 roku o 70% więcej infrastruktury energetycznej zostało zrujnowanej w porównaniu do roku wcześniejszego. Łącznie bezpośrednie szkody materialne wynikające z inwazji wynosiły pod koniec 2024 roku 176 miliardów dolarów, z czego 72% skoncentrowanych było w regionach przyfrontowych (obwody doniecki, charkowski, ługański, zaporoski, chersoński i kijowski). Sektory wymagające największych nakładów na odbudowę długoterminową to mieszkalnictwo (potrzeba 84 miliardów dolarów), infrastruktura transportowa (78 mld), systemy energetyczne (68 mld), handel i przemysł (64 mld) oraz rolnictwo (~55 mld). Ogromne koszty czekają również w zakresie rozminowywania i usuwania gruzów – samo oczyszczanie z pozostałości oraz niewypałów szacowane jest na 13 miliardów dolarów.

Poza fizycznym zniszczeniem, sytuacja humanitarna wciąż jest dramatyczna. W 2025 roku szacuje się, że 12,7 mln Ukraińców – czyli co trzeci – będzie potrzebowało pomocy humanitarnej, a najbardziej pilne potrzeby występują w rejonach przyfrontowych i okupowanych. Na świecie zarejestrowanych jest około 6,9 mln uchodźców z Ukrainy, a 3,7 mln kolejnych jest przesiedlonych wewnętrznie na początku 2025 roku. Cywile na terenach objętych walkami zmagają się z brakiem dostępu do elektryczności, wody i ogrzewania z powodu powtarzających się ataków na sieci energetyczne i infrastrukturę komunalną. Do kwietnia 2025 roku ONZ potwierdziła już ponad 13 100 zabitych cywilów (a liczba niepotwierdzonych jest prawdopodobnie jeszcze wyższa) od początku inwazji. Trauma wojenna jest powszechna, a zapotrzebowanie na opiekę medyczną, wsparcie psychologiczne i protezy dla rannych gwałtownie wzrosło. Również gospodarka została zniszczona – PKB Ukrainy skurczyło się o około 30% w 2022 roku, a ten dramatyczny spadek tylko częściowo został zahamowany powrotem do umiarkowanego wzrostu (~5% w 2023) cdn.ceps.eu. W szczycie walk skokowo wzrosły bezrobocie i inflacja, a finanse państwa nadal są uzależnione od zagranicznej pomocy awaryjnej na wypłaty pensji i emerytur.

Mimo tych trudności, Ukraina wykazała się odpornością i rozpoczęła działania „szybkiej odbudowy” nawet w czasie trwania wojny. Awaryjne naprawy przywróciły podstawową funkcjonalność kluczowej infrastruktury w bezpieczniejszych regionach – na przykład ponad 2 000 km dróg zostało pilnie wyremontowanych w latach 2022–24, by połączyć wyzwolone społeczności. Na początku 2025 roku rząd i darczyńcy przeznaczyli co najmniej 1,2 miliarda dolarów na naprawy mieszkań (np. łatanie dachów, wymiana okien). Dzięki napływowi generatorów i sprzętu do sieci od europejskich partnerów, system energetyczny przetrwał powtarzające się rosyjskie bombardowania zimą 2022–2023. W wielu odbitych miejscowościach dzięki tymczasowym rozwiązaniom lub naprawom wznowiły działalność szkoły i przychodnie. Jednak te doraźne działania pokrywają jedynie niewielką część potrzeb. Według Szybkiej Oceny Szkód i Potrzeb Ukrainy na 2024 rok istnieje luka w finansowaniu na 9,9 miliarda dolarów tylko na najpilniejsze projekty odbudowy w 2025 roku. Organizacje humanitarne starają się pokrywać pilne potrzeby (żywność, schronienie, opieka medyczna), ale miliony Ukraińców będą nadal zależne od pomocy także w 2025 roku. Podsumowując, Ukraina wkracza w połowę 2025 roku z olbrzymimi wymaganiami odbudowy oraz ciągłą potrzebą pomocy humanitarnej – nawet walcząc o powstrzymanie dalszych zniszczeń.

Krajowe plany odbudowy i rekonstrukcji (Rząd Ukrainy)

Strategia rządu ukraińskiego. Rząd Ukrainy przejął inicjatywę w planowaniu odbudowy, podkreślając, że proces rekonstrukcji musi się zacząć teraz, jeszcze przed zakończeniem wojny, i że powinien „odbudować lepiej”, a nie tylko odtworzyć przestarzałą infrastrukturę z czasów radzieckich en.wikipedia.org. W kwietniu 2022 roku powołano Krajową Radę Odbudowy Ukrainy, by opracować kompleksowy plan odbudowy. Na konferencji w Lugano w lipcu 2022 roku przywódcy Ukrainy przedstawili 10-letni Krajowy Plan Odbudowy (2022–2032) o wstępnej wartości ~750 miliardów dolarów. Ten szkic planu, powstały przy udziale ponad 2 000 ekspertów, obejmował trzy fazy odbudowy:

1. Pomoc doraźna (w toku) – Pomoc humanitarna i szybkie naprawy kluczowej infrastruktury (np. przywracanie wody, prądu, budowa tymczasowych mostów) en.wikipedia.org. Etap ten rozpoczął się w 2022 roku i trwa podczas wojny.
2. Odbudowa (2023–2025) – Rozpoczęcie odbudowy szkół, szpitali, domów i innej kluczowej infrastruktury cywilnej en.wikipedia.org. Priorytetem są obszary ponownie kontrolowane przez rząd, w celu przywrócenia podstawowych usług i mieszkań dla przesiedleńców.
3. Modernizacja (2026–2032) – Przekształcenie Ukrainy w nowoczesną europejską gospodarkę, „zieloną” i opartą na innowacjach, spełniającą kryteria członkostwa w UE en.wikipedia.org. Obejmuje to przejście na czyste źródła energii, cyfrowe zarządzanie oraz nowoczesny przemysł zamiast prostego odtwarzania starych zakładów z czasów ZSRR en.wikipedia.org.

Co ważne, przedstawiciele Ukrainy podkreślają, że odbudowa nie może czekać na zakończenie wojny. Wszędzie tam, gdzie Rosjanie zostali wyparci, rekonstrukcja postępuje, by ożywić społeczności. Na przykład już w styczniu 2023 roku Ukraina rozpoczęła projekty odbudowy mieszkań na kijowskim przedmieściu Irpień poprzez platformę crowdfundingową UNITED24, co umożliwiło powrót tysięcy przesiedleńców do domów. W kwietniu 2023 roku rząd zapowiedział plan „całkowitej transformacji i przeprojektowania” sześciu zniszczonych miejscowości jako pilotażowych projektów, zamiast po prostu sprzątać gruz i przywracać stare ulice. To zapowiada nowoczesne myślenie: zniszczone miasta są projektowane na nowo z lepszym planem urbanistycznym, odporną infrastrukturą i energooszczędnym budownictwem. Szkoły, szpitale i centra logistyczne są priorytetami we wczesnej odbudowie, bo umożliwiają funkcjonowanie społeczności – już pod koniec 2022 roku te sektory stanowiły drugą co do wielkości kategorię strat po mieszkalnictwie.

Dla realizacji projektów odbudowy Ukraina powołała nowe instytucje i narzędzia. Utworzono Państwową Agencję Odbudowy i Rozwoju, nadzorującą największe projekty, współpracującą z Ministerstwem Rozwoju Wspólnot, Terytoriów i Infrastruktury (znanym też jako Ministerstwo Odbudowy). Rząd, we współpracy z BlackRock, uruchamia krajową instytucję finansowania rozwoju – Ukraine Development Fund (UDF), która ma przyciągać kapitał publiczny i prywatny na odbudowę. Warto podkreślić, że giganci finansowi BlackRock i JPMorgan Chase doradzają Ukrainie przy tworzeniu banku/funduszu odbudowy, mającego zasilać projekty środkami globalnymi – na początku 2024 roku fundusz ten zdobył ok. 500 mln dolarów wstępnych zobowiązań i zidentyfikował dziesiątki realnych projektów powojennych. Celem jest wykorzystanie publicznych i darczyńców jako „kapitału katalitycznego”, który zmniejsza ryzyko, przyciągając większe inwestycje prywatne. By zapewnić przejrzystość i odpowiedzialność (kluczową dla zaufania darczyńców), Ukraina wdraża cyfrowe innowacje w zarządzaniu. W 2023 roku uruchomiono Ekosystem Cyfrowej Odbudowy dla Odpowiedzialnego Zarządzania (DREAM) – otwartą platformę śledzącą każdy projekt odbudowy od propozycji do ukończenia. DREAM jest cyfrowym kanałem, w którym samorządy zgłaszają projekty, darczyńcy mogą je finansować, a społeczeństwo monitorować w czasie rzeczywistym. Rozszerzeniu podlega także istniejący system e-zamówień ProZorro, mający objąć wszystkie wydatki na odbudowę i zapobiegać korupcji w przetargach.

Co istotne, strategia odbudowy Ukrainy jest silnie powiązana z agendą reform, a zwłaszcza wysiłkiem zmierzającym do członkostwa w Unii Europejskiej. W czerwcu 2022 roku Ukraina uzyskała status kandydata do UE, a plany odbudowy są wyraźnie podporządkowane „europejskiej ścieżce”. Zasady z Lugano dotyczące odbudowy podkreślają przejrzystość, rządy prawa i zaangażowanie społeczne, co odzwierciedla reformy niezbędne do akcesji. Prezydent Wołodymyr Zełenski i premier Denys Szmyhal wielokrotnie powtarzali, że odbudowa Ukrainy musi iść w parze z walką z korupcją i wzmacnianiem instytucji. Do połowy 2023 roku Ukraina przyspieszyła pracę nad siedmioma rekomendacjami reform UE (od reform sądownictwa po przepisy antyprania brudnych pieniędzy). Rząd mianował niezależnych urzędników antykorupcyjnych, uchwalił przepisy dotyczące mediów i praw mniejszości oraz zobowiązał się do pełnego wzmocnienia kluczowych instytucji, takich jak Narodowe Biuro Antykorupcyjne i Specjalna Prokuratura Antykorupcyjna. Te reformy uznawane są za warunek uruchomienia szerokiej pomocy unijnej i mają wzmocnić zaufanie donatorów do rozliczania wydatkowanych środków. Jak podkreślają liderzy Ukrainy, „odbudowa musi się opierać na zasadach dobrego rządzenia”.

Zaangażowanie społeczeństwa lokalnego i obywatelskiego. Plan Ukrainy podkreśla również decentralizację i udział społeczności. Narodowa Rada Odbudowy włączyła do planowania przedstawicieli samorządów lokalnych oraz głosy społeczeństwa obywatelskiego. Częścią strategii jest przydzielanie części środków na odbudowę bezpośrednio gminom i regionom na zasadzie konkursowej, co kontynuuje przedwojenne reformy decentralizacyjne Ukrainy, które wzmacniały lokalne społeczności. Takie podejście pozwala miastom, takim jak Charków czy Mikołajów, proponować własne projekty odbudowy (np. odbudowa transportu miejskiego czy systemów wodociągowych) i otrzymywać fundusze, jeśli spełnią kryteria przejrzystości i efektywności. Koalicje społeczeństwa obywatelskiego – takie jak koalicja NGO RISE Ukraine – aktywnie monitorują proces odbudowy i sugerują priorytety, takie jak prawa mieszkaniowe czy bezpieczeństwo środowiskowe. Panuje szeroka zgoda, że to sami Ukraińcy muszą być „właścicielami” procesu odbudowy; dlatego prowadzone są konsultacje społeczne dotyczące planów odbudowy, a narzędzia cyfrowe (takie jak aplikacja Diia) umożliwiają obywatelom zgłaszanie szkód majątkowych i ubieganie się o odszkodowania. W 2023 roku Ukraina uruchomiła program eRecovery w aplikacji Diia, by zapewnić granty lub bony mieszkaniowe właścicielom domów zniszczonych przez wojnę. Do połowy 2025 roku ponad 100 000 rodzin otrzymało środki na naprawę lub certyfikaty umożliwiające zakup nowego mieszkania, jeśli ich pierwotne domy zostały doszczętnie zniszczone. Te oddolne działania pokazują determinację Ukrainy, by już teraz zacząć odbudowywać życie, mimo że wojna wciąż trwa.

Podsumowując, plany odbudowy ukraińskiego rządu są ambitne i kompleksowe – odpowiadają zarówno na pilne potrzeby, jak i stanowią fundament dla przemiany Ukrainy w kierunku europejskim. Celem nie jest jedynie odbudowa tego, co zostało zniszczone, lecz „przeskoczenie” do przyszłości większej odporności, zielonego rozwoju i integracji z UE. Jednak Ukraina nie jest w stanie osiągnąć tego samodzielnie. Skala potrzebnego finansowania i wiedzy specjalistycznej znacznie przekracza możliwości krajowe, szczególnie przy trwających wydatkach wojskowych. Dlatego międzynarodowe partnerstwa są rdzeniem każdej inicjatywy odbudowy.

Inicjatywy międzynarodowe i wsparcie darczyńców

Społeczność międzynarodowa zjednoczyła się, aby wesprzeć odbudowę Ukrainy, uznając ją za globalne dobro publiczne – silna, odbudowana Ukraina wzmocni bezpieczeństwo i demokrację w Europie. Ustanowiono liczne plany i platformy do koordynacji pomocy, mobilizacji środków i dzielenia się doświadczeniem. Ta sekcja opisuje główne inicjatywy międzynarodowe, począwszy od wysiłków związanych z koordynacją na najwyższym szczeblu, aż po konkretne zobowiązania i programy donorów.

Struktury koordynacyjne i konferencje

Konferencje Odbudowy Ukrainy (URC). Od 2017 roku Ukraina i jej partnerzy organizują coroczne konferencje poświęcone reformom; po 2022 roku zostały one przekształcone w Konferencje Odbudowy Ukrainy koncentrujące się na rekonstrukcji. Kluczowe URC obejmują Lugano 2022, Londyn 2023 oraz Berlin 2024, które wyznaczyły zasady i zgromadziły zobowiązania:

• Lugano 2022: Współorganizowana przez Szwajcarię konferencja była pierwszym powojennym spotkaniem (lipiec 2022), na którym nakreślono mapę drogową odbudowy Ukrainy. Owocem spotkania była Deklaracja z Lugano, wyrażająca pełne poparcie dla Ukrainy, potępiająca rosyjską agresję i określająca siedem kluczowych zasad (partnerstwo, koncentracja na reformach, przejrzystość, demokracja, inkluzywność, równość płci, zrównoważony rozwój) mających ukierunkować odbudowę. Zaprezentowano tutaj roboczy Plan Odbudowy Ukrainy opiewający na 750 mld dolarów, a sojusznicy porównali go do „Planu Marshalla dla Ukrainy”. Podano wstępne szacunki strat (ponad 100 mld dolarów strat infrastrukturalnych do połowy 2022 roku). Chociaż Lugano koncentrowało się na planowaniu i zasadach, zapowiedziano także pierwsze wsparcie (przykładowo Wielka Brytania ogłosiła duży pakiet pomocy odbudowej).
• Londyn 2023: Współorganizowana przez Wielką Brytanię i Ukrainę w czerwcu 2023 roku konferencja przeniosła akcent na konkretne zobowiązania i angażowanie sektora prywatnego. Uczestniczyło w niej ponad 59 krajów oraz 33 organizacje międzynarodowe. Efekt był znaczący: Partnerzy Ukrainy uzgodnili 60 mld dolarów nowego wsparcia na odbudowę i rekonstrukcję. Warto odnotować, że UE ogłosiła wieloletni instrument na lata 2024–2027 o wartości 50 mld euro na rzecz odbudowy, rekonstrukcji i modernizacji Ukrainy. Stany Zjednoczone zadeklarowały kolejne 1,3 mld dolarów, w tym 675 mln przeznaczonych na modernizację kluczowej infrastruktury, takiej jak sieć energetyczna. Wielka Brytania przeznaczyła 240 mln funtów na potrzeby pilne oraz 3 mld dolarów gwarancji kredytowych na uruchomienie pożyczek Banku Światowego do 2027 roku. Szwajcaria zadeklarowała 1,5 mld CHF do 2027 r. Te kwoty świadczą o długoterminowym wsparciu. Podczas URC 2023 w Londynie zainaugurowano też Ukraine Business Compact, który do tego czasu podpisało prawie 500 globalnych firm (z 42 krajów, o łącznej wartości przekraczającej 5,2 bln dolarów), deklarując inwestycje i wsparcie dla odbudowy Ukrainy. Wyraźnie postawiono na katalizowanie inwestycji prywatnych: wprowadzono ramy ubezpieczeń od ryzyka wojennego, które mają pomóc ubezpieczycielom w pokrywaniu inwestycji w Ukrainie, a kraje zadeklarowały wkłady do nowego funduszu powierniczego MIGA (Japonia – 23 mln dolarów, Wielka Brytania – 20 mln funtów). G7 i UE wykorzystały również konferencję w Londynie, by ponownie podkreślić, że „Rosja musi zapłacić za długoterminową odbudowę Ukrainy”, powołując Rejestr Szkód (pod auspicjami Rady Europy) do dokumentowania strat wojennych i analizując prawne możliwości wykorzystania zamrożonych rosyjskich aktywów na cele odbudowy. Londyn 2023 przeszedł więc od planowania do finansowania i ułatwiania inwestycji, a główne gospodarki otworzyły portfele i stworzyły narzędzia (ubezpieczenia, gwarancje, platformy), by umożliwić zarówno finansowanie publiczne, jak i prywatne.
• Berlin 2024: Gospodarzem konferencji w czerwcu 2024 były Niemcy; URC 2024 utrzymała impet poprzednich spotkań. W związku z uzyskaniem przez Ukrainę statusu kandydata do UE i rozpoczęciem rozmów akcesyjnych, w Berlinie akcentowano integrację odbudowy z przyszłą akcesją do UE. Uczestniczyło ponad 3400 przedstawicieli, w tym nie tylko rządów i IFI, ale także przedstawicieli przemysłu obronnego (co odzwierciedla pilność zapewnienia bezpieczeństwa Ukrainie). W Berlinie podpisano 110 umów o łącznej wartości ponad 16 mld euro. Dotyczyły one zwłaszcza odporności energetycznej (kluczowy temat wobec rosyjskich ataków na infrastrukturę), przemysłu obronnego, infrastruktury społecznej oraz rozwoju sektora prywatnego. Wiele deklaracji opierało się na nowym instrumencie – EU Ukraine Facility: np. 1,4 mld euro gwarancji i dotacji UE podpisano w Berlinie na rzecz Investment Framework Ukrainy, który odblokuje 3,2 mld euro finansowania dla ukraińskich przedsiębiorstw, samorządów oraz firm państwowych – głównie na naprawę i rozwój infrastruktury energetycznej. Zainaugurowano Sojusz na rzecz Odporności MŚP, skupiający ponad 7 mld euro (w tym 4,5 mld euro w nowych programach finansowanych przez Facility UE), by zapewnić małym i średnim przedsiębiorstwom na Ukrainie dostęp do finansowania, ubezpieczenie ryzyka oraz wsparcie techniczne. Kolejną inicjatywą był Sojusz na rzecz Umiejętności i Edukacji (ponad 700 mln euro) do przekwalifikowania Ukraińców na potrzeby odbudowy. W Berlinie na szczeblu ministerialnym obradowała także platforma Donor Coordination Platform (patrz niżej) i przyjęto wspólne komunikaty, harmonizujące pomoc z priorytetami Ukrainy. URC 2024 w Berlinie zaakcentowało kwestie klimatu i zieloną odbudowę, prezentując Green Energy Challenge Fund oraz zobowiązania dotyczące G7+ Clean Energy Partnership z Ukrainą, by przyspieszyć jej transformację w stronę bezpiecznego, zrównoważonego systemu energetycznego. Zakończenie konferencji ogłosiło łączny poziom zobowiązań powyżej 16 mld euro auswaertiges-amt.de – ogromny zastrzyk środków na kontynuację odbudowy Ukrainy.

Te konferencje, wraz z licznymi sektorowymi spotkaniami donorów, tworzą mechanizm wysokiego szczebla do corocznego pozyskiwania wsparcia i monitorowania postępów. Kolejna konferencja (URC 2025 w Rzymie w lipcu 2025 r.) będzie kontynuować te działania. Każde spotkanie służy nie tylko pozyskiwaniu środków, ale też wzmocnieniu warunkowości (reform) i koordynacji pomiędzy darczyńcami.

Wieloagencjowa Platforma Koordynacji Darczyńców. Aby koordynować pomoc między konferencjami, G7, UE oraz Ukraina powołały w styczniu 2023 r. Platformę Koordynacji Darczyńców. Nazywaną czasami „Ukraine Donor Platform” lub „Platformą Wieloagencjową”, zrzesza ona ponad 30 partnerów (kraje G7, UE, instytucje finansowe jak Bank Światowy, EBOiR, MFW itp.). Platforma posiada zarówno szczebel polityczny, jak i techniczny. Jej celem jest zapewnienie spójnego, przejrzystego i rozliczalnego wsparcia, by unikać dublowania i luk w pomocy. W praktyce koordynuje ona wsparcie krótkoterminowe (np. pomoc budżetową) z długookresowymi planami odbudowy. Platforma spotyka się regularnie; np. jej Komitet Sterujący (współprzewodniczący: UE, USA, Ukraina) obradował w Londynie i Berlinie podczas URC, by dopasować deklarowane środki do priorytetów Ukrainy. Platforma tworzy również wspólną bazę danych projektów i finansowania. Dzięki temu efektywnie łączy pomoc humanitarną, szybkie działania naprawcze i wsparcie długoterminowe. Do połowy 2024 r. członkowie platformy przyjęli komunikat powtarzający zobowiązanie do skoordynowanego wsparcia w kluczowych potrzebach Ukrainy. Ten mechanizm przypomina rozwiązania stosowane po innych wielkich wojnach (np. w Afganistanie czy na Bałkanach), ale to Ukraina jest tu podmiotem i panuje bezprecedensowa przejrzystość (system DREAM Ukrainy jest powiązany z systemami darczyńców). W przyszłości platforma prawdopodobnie rozwinie się w formalne Partnerstwo Odbudowy zarządzające wielofunduszowym funduszem powierniczym.

Międzynarodowe grupy ekspertów. Oprócz formalnych struktur, różne konferencje ekspertów oraz grupy robocze wspierają planowanie odbudowy Ukrainy. Przykładowo w październiku 2022 r. Niemcy i Komisja Europejska zorganizowały w Berlinie Międzynarodową Konferencję Ekspercką na rzecz Odbudowy Ukrainy. Spotkanie ekonomistów i planistów podkreśliło dobre praktyki oraz potrzebę wsparcia długoterminowego. Ponadto powołano G7+ Koordynacyjną Grupę ds. Energii pod koniec 2022 r., by pomóc Ukrainie w szybkiej naprawie i ochronie sieci energetycznej; oświadczenie z Berlina 2024 wskazywało trwające projekty (bez podawania szczegółów nowych zobowiązań). OECD otworzyło biuro łącznikowe w Kijowie i uruchomiło „Program Krajowy OECD-Ukraina” doradzający w zakresie zarządzania i reform gospodarczych na potrzeby odbudowy. Organizacja Narodów Zjednoczonych zintegrowała działania wczesnej odbudowy ze swoimi klastrami humanitarnymi; UNDP i inne agencje współtworzą oceny i pilotażowe projekty odbudowy (np. usuwanie gruzów, infrastruktura społecznościowa). Takie wysiłki wielostronne zapewniają Ukrainie dostęp do światowej wiedzy w takich obszarach jak budownictwo po konflikcie, rozminowywanie czy reforma administracji publicznej.

Najważniejsze zobowiązania finansowe i wkłady darczyńców

Międzynarodowe wsparcie finansowe dla przetrwania i odbudowy Ukrainy było wyjątkowe. Na kwiecień 2025 r. zmobilizowano ponad 77 miliardów dolarów zagranicznej pomocy finansowej dla Ukrainy od czasu inwazji. Obejmuje to pomoc humanitarną, wsparcie budżetowe i fundusze na odbudowę pozyskiwane od szerokiej gamy darczyńców. Poniższa tabela podsumowuje kluczowe deklaracje i wkłady głównych darczyńców oraz instytucji na rzecz odbudowy i rekonwalescencji Ukrainy (koncentrując się na pomocy niemilitarnej):

Tabela: Najważniejsze zobowiązania pomocy niemilitarnej na rzecz odbudowy i rekonwalescencji Ukrainy (tabela nie jest wyczerpująca; wiele państw i organizacji wnosi wkład wykraczający poza wymienione).

To ogromne wsparcie było kluczowe dla utrzymania ukraińskiego rządu i gospodarki na powierzchni podczas wojny oraz dla stworzenia podstaw do odbudowy. Środki darczyńców finansowały wynagrodzenia nauczycieli, lekarzy i emerytów, naprawę elektrowni i mieszkań oraz rozminowywanie gruntów rolnych pod uprawy. Nadal jednak potrzeby finansowe znacznie przewyższają dostępne zasoby. Bank Światowy szacuje, że tylko na najbardziej pilne inwestycje w odbudowę w 2023 roku potrzeba 14 miliardów dolarów, a w 2024 roku niemal 50 miliardów dolarów na budżet i pilne naprawy cdn.ceps.eu cdn.ceps.eu. Premier Ukrainy ostrzegł, że w 2024 roku kraj będzie potrzebował około 14 miliardów euro międzynarodowego wsparcia, by pokryć deficyt budżetowy i natychmiastowe projekty odbudowy. Na początku 2025 roku darczyńcy wciąż nie zidentyfikowali sposobu na pełne zamknięcie luki finansowej w wysokości 10 miliardów dolarów w planie odbudowy Ukrainy na rok 2025. Toczą się dyskusje dotyczące innowacyjnych źródeł finansowania – kluczową rolę odgrywa m.in. wykorzystanie zamrożonych rosyjskich aktywów państwowych (ponad 300 miliardów dolarów przetrzymywanych za granicą) na potrzeby odbudowy. Choć istnieją przeszkody prawne, partnerzy z G7 oraz UE aktywnie badają sposoby przekierowania tych aktywów do Ukrainy, o czym zapewniano podczas konferencji w Londynie i Berlinie. Innym potencjalnym źródłem są reparacje wojenne od Rosji (co jest mało prawdopodobne w najbliższym czasie bez porozumienia politycznego). Tymczasem Ukraina wydaje krajowe obligacje wojenne na finansowanie części odbudowy oraz rozważa instrumenty dłużne powiązane z przyszłym wzrostem (np. warranty uzależnione od PKB). Platforma koordynacyjna mapuje źródła finansowania dla priorytetowych sektorów, licząc na zaangażowanie kolejnych darczyńców dwustronnych (np. kraje Zatoki Perskiej i Chiny dotąd były niewielkimi darczyńcami, ale mogą zwiększyć wsparcie dla projektów humanitarnych lub infrastrukturalnych).

Podsumowując, międzynarodowi darczyńcy zobowiązali się przekazać dziesiątki miliardów dolarów na rzecz Ukrainy, uruchamiając szereg programów – od napraw awaryjnych w energetyce po długofalową modernizację gospodarczą. To wsparcie jednak musi być utrzymywane, a nawet zwiększane przez wiele lat. Jak zauważa MFW, Ukraina będzie potrzebować „nadzwyczajnej, długotrwałej międzynarodowej pomocy”, by pokryć koszty odbudowy i utrzymać stabilność makroekonomiczną cdn.ceps.eu cdn.ceps.eu. Wspólny wysiłek na rzecz odbudowy Ukrainy dopiero się rozpoczyna – i ciągła solidarność międzynarodowa będzie kluczowa dla jego powodzenia.

Priorytety odbudowy sektorowej

Odbudowa Ukrainy obejmuje wszystkie najważniejsze sektory gospodarki i społeczeństwa. W tej części przedstawiono główne plany i inicjatywy według sektorów – podkreślając zarówno poniesione szkody, jak i podejmowane działania na rzecz odbudowy w każdym z nich:

Infrastruktura i transport

Szkody i potrzeby: Atak Rosji zdewastował infrastrukturę Ukrainy. Uszkodzonych lub zniszczonych zostało ponad 25 000 km dróg oraz kilkaset mostów, a także linie kolejowe, lotniska i porty. Kluczowe autostrady i korytarze kolejowe na wschodzie i południu zostały zrujnowane przez ostrzały. Port w Mariupolu został praktycznie zniszczony, a porty nad Morzem Czarnym były atakowane i blokowane. Zgodnie z oceną potrzeb Banku Światowego potrzeby odbudowy sektora transportowego wynoszą niemal 78 miliardów dolarów – to drugi wynik po mieszkalnictwie. Ponowne uruchomienie i naprawa szlaków transportowych jest kluczowa zarówno dla gospodarki (np. eksport zbóż), jak i dla dostępu humanitarnego.

Plany i postępy: Ukraina przywraca połączenia w wyzwolonych obszarach dzięki tymczasowym środkom (mosty pontonowe, drogi żwirowe) oraz planuje kompleksową modernizację w dłuższej perspektywie. Mosty: Do połowy 2023 roku Ukraina postawiła ponad 50 mostów tymczasowych, a trwa odbudowa mostów stałych na głównych szlakach, takich jak autostrada Kijów–Charków. Ukravtodor (agencja drogowa) wdrożyła program wojenny, by priorytetowo traktować trasy umożliwiające dostawy zaopatrzenia i powrót cywilów. Drogi: Projekty finansowane przez darczyńców obejmują remonty kluczowych autostrad – na przykład USAID i Bank Światowy sfinansowały pilne naprawy trasy M-06 w kierunku granicy z Polską w latach 2022–23. Przyszłe plany zakładają nie tylko naprawę dróg, ale modernizację transportu do standardów europejskich – w tym ewentualną konwersję części linii kolejowych z szerokotorowych (sowieckich) na europejskie, by poprawić integrację z UE. Inicjatywa UE „Solidarity Lanes” już inwestuje w infrastrukturę graniczną (rozbudowa przejść, zwiększenie zdolności przeładunku kolejowego), by ułatwić eksport i podróże podczas blokady portów czarnomorskich. EIB i EBRD udzielają pożyczek i grantów na projekty takie jak naprawa taboru kolejowego i zakup mostów modułowych. Polska i inni sąsiedzi pomagają w naprawie kolei i dróg prowadzących do swoich granic, by zwiększyć handel lądowy. W miastach priorytetem jest odbudowa transportu publicznego (np. sieci trolejbusowe w Charkowie i Czernihowie są przywracane dzięki zagranicznej pomocy). W długim okresie strategia transportowa Ukrainy (według krajowego planu odbudowy) przewiduje „inteligentną” i zrównoważoną infrastrukturę – np. cyfrową logistykę, rozszerzenie elektryfikacji kolei oraz autostrady domykające luki w sieci europejskiej. Już rozważane są duże projekty, takie jak nowy korytarz kolejowy o rozstawie europejskim z Polski do Kijowa, na okres powojenny. Ponadto, po poprawie bezpieczeństwa, kluczowa będzie odbudowa portów i szlaków wodnych Ukrainy. Wstępnie planuje się odbudowę portu w Mariupolu oraz mostów nad Dnieprem, potencjalnie z udziałem organizacji międzynarodowych ds. żeglugi oraz partnerów takich jak Turcja. Reasumując, odbudowa transportu w Ukrainie skupia się obecnie na łączeniu społeczności, a w dłuższej perspektywie – na reintegration Ukrainy z europejskimi i światowymi rynkami poprzez nowoczesną i odporną infrastrukturę.

Sektor energetyczny

Szkody i potrzeby: Sektor energetyczny był głównym celem rosyjskich kampanii rakietowych i dronowych. Ukraińska sieć energetyczna doznała setek ataków na elektrownie (cieplne i wodne), podstacje wysokiego napięcia oraz linie przesyłowe. Całe miasta okresowo pogrążały się w ciemnościach i zimnie, szczególnie pod koniec 2022 roku, gdy około 50% krajowej sieci było wyłączone. Zniszczenie Elektrowni Wodnej Kachowka w czerwcu 2023 było ogromnym ciosem – nie tylko wyeliminowało ważne źródło energii, ale też opróżniło zbiornik Kachowski, wpływając na chłodzenie Elektrowni Jądrowej w Zaporożu oraz nawadnianie rolnictwa. Na koniec 2024 roku bezpośrednie szkody w infrastrukturze energetycznej szacowano na ponad 10 miliardów dolarów, a potrzeby odbudowy w energetyce przekraczają 68 miliardów dolarów (w tym modernizacja systemu). Ukraina straciła także dostęp do kopalń węgla na terenach okupowanych i do Elektrowni Jądrowej w Zaporożu (największej w Europie), która pozostaje pod rosyjską kontrolą – tworząc ogromny deficyt energetyczny.

Plany i postępy: Ukrainie udało się zapobiec całkowitemu załamaniu sieci dzięki szybkim naprawom i wsparciu międzynarodowemu. Zimą 2022 i 2023 roku sojusznicy dostarczyli awaryjne generatory diesla i miliony urządzeń energetycznych (grzejniki, powerbanki, transformatory). Na początku 2023 roku Ukraina zsynchronizowała swoją sieć z systemem kontynentalnym Europy, umożliwiając import awaryjny prądu z UE en.wikipedia.org. W kolejnych latach ukraińska odbudowa energetyki opiera się na dwóch filarach: odbudowie i wzmacnianiu istniejącej sieci dla natychmiastowej odporności oraz budowie nowego, czystszego systemu energetycznego na przyszłość. Obecnie trwają naprawy uszkodzonych elektrowni; na przykład kilka jednostek cieplnych trafionych rakietami częściowo przywrócono do pracy wymieniając transformatory (często ze wsparciem krajów europejskich – Francja, Niemcy, Litwa i inni przekazali dziesiątki transformatorów). Aby zmniejszyć podatność systemu, Ukraina decentralizuje źródła energii: instalowane są tysiące przemysłowych generatorów oraz mobilne bloki gazowo-turbinowe jako rezerwowe źródło zasilania. Darczyńcy, tacy jak USA, zadeklarowali przekazanie 520 milionów dolarów specjalnie na modernizację i ochronę ukraińskiej sieci energetycznej – w tym wzmocnienia infrastruktury, lepszą obronę przeciwlotniczą kluczowych zakładów oraz przenoszenie niektórych węzłów sieci do podziemnych lub bezpieczniejszych lokalizacji na zachodzie Ukrainy.

W perspektywie długofalowej Ukraina planuje „zieloną” odbudowę sektora energetycznego. Oznacza to rozwój OZE (wiatr, słońce, bioenergia), poprawę efektywności energetycznej i odejście od starej zależności od węgla. Przed inwazją OZE stanowiły tylko około 10% miksu energetycznego Ukrainy; Plan Odbudowy zakłada wyraźny wzrost tego udziału do 2030 roku. Partnerzy międzynarodowi uruchomili Clean Energy Partnership („Partnerstwo Czystej Energii”) z Ukrainą podczas URC 2023, by wspierać tę transformację. Już teraz darczyńcy finansują instalację paneli słonecznych i pomp ciepła w kluczowych placówkach (szpitale, szkoły), by zmniejszyć ich zależność od sieci. Plany obejmują nowe farmy wiatrowe na zachodzie Ukrainy (gdzie będą mniej narażone na ataki) i projekty solarnych instalacji z magazynami energii jako źródła rozproszone. Ukraine Facility UE przeznacza środki na inwestycje w energetykę, a EBRD inwestuje w prywatnych producentów OZE przygotowując ich na powojenną ekspansję. Ukraina chce również odbudowywać zniszczone aktywa nie tylko odtwarzając poprzednią moc, ale także podwyższając wydajność – np. przy odbudowie elektrowni cieplnych mogą one być przebudowywane tak, by w przyszłości współspalać biomasę lub wodór, zgodnie z celami klimatycznymi UE. Infrastruktura gazowa (rurociągi, magazyny) również wymaga napraw, lecz Ukraina widzi w tym szansę – rozważane jest wykorzystanie potężnych magazynów gazu dla bezpieczeństwa energetycznego Europy oraz rozwój produkcji „zielonego wodoru” na eksport do UE. Do połowy 2025 roku 70% uszkodzonych obiektów energetycznych było częściowo odbudowanych, jednak pełna odbudowa wymagać będzie nie tylko naprawy, ale przekształcenia systemu w bardziej rozproszony i cyfrowy, odporny na wyłączenia po atakach wroga.

Podsumowując, odbudowa energetyki Ukrainy koncentruje się wokół budowy odpornej, nowoczesnej sieci energetycznej. Krótkoterminowym celem jest zapewnienie nieprzerwanych dostaw prądu – poprzez naprawy i systemy awaryjne. Długofalowo, wizją jest czystszy sektor energetyczny zintegrowany z Europą, odchodzący od dotychczasowych słabości (zarówno technicznych, jak i geopolitycznych). Transformację tę wesprą międzynarodowe inicjatywy, takie jak Partnerstwo Energetyczne G7–Ukraina oraz znaczne inwestycje UE, USA i innych podmiotów w modernizację sieci i projekty odnawialnych źródeł energii. Wymowny przykład zmiany kulturowej: nawet podczas toczącej się wojny Ukraina i UE uruchomiły program „Zielona Odbudowa” na lata 2024–28, aby przywracać przemysł w oparciu o zasady niskoemisyjne, a UNIDO (Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju Przemysłowego) wspiera ukraińskich producentów przy wdrażaniu czystych technologii podczas odbudowy zakładów. Wszystkie te działania mają zapewnić, że przyszły system energetyczny Ukrainy będzie bezpieczny zarówno przed atakami fizycznymi, jak i zagrożeniami wynikającymi ze zmian klimatycznych.

Mieszkalnictwo i rozwój miast

Skala zniszczeń i potrzeby: Skutki wojny dla sektora mieszkaniowego są olbrzymie – do początku 2025 roku szacuje się, że 150 000 budynków mieszkalnych (zarówno bloków mieszkalnych, jak i domów jednorodzinnych) zostało uszkodzonych lub zniszczonych. Całe dzielnice miast, takich jak Mariupol, Bachmut czy Siewierodonieck, zostały obrócone w ruinę. Nawet na podkijowskich przedmieściach, jak Irpin czy Borodzianka, stoją opuszczone rzędy zbombardowanych bloków. Sektor mieszkaniowy to największe wyzwanie odbudowy – prawie 84 miliardy dolarów w ciągu kolejnej dekady. Poza samymi mieszkaniami, mocno ucierpiała infrastruktura miejska (systemy wodno-kanalizacyjne, sieci ciepłownicze, oświetlenie uliczne), co utrudnia przesiedlanie ludności. Zniszczenie domów pogłębiło kryzys przesiedleńczy, bo miliony ludzi uciekły lub nie mogą wrócić do zdewastowanych miast.

Plany i postępy: Odbudowa mieszkań na Ukrainie realizowana jest dwutorowo: naprawiać to, co da się szybko przywrócić oraz planować szeroko zakrojoną odbudowę i nową zabudowę w zrujnowanych obszarach. W krótkiej perspektywie uruchomiono programy takie jak „eVidnovlennia” (eOdbudowa), które wypłacają właścicielom granty na wymianę wybitych okien, drzwi i naprawę dachów. Do połowy 2023 roku ponad 50 000 gospodarstw domowych otrzymało drobne dotacje na takie prace przez aplikację Diia. Społeczności, nierzadko z pomocą darczyńców, organizują modułowe mieszkania tymczasowe dla ludzi bez dachu nad głową – na przykład Polska przekazała setki prefabrykowanych domków, w których mieszkają teraz rodziny w Buczy i Lwowie. To rozwiązania przejściowe. Docelowo Ukraina opracowuje nowe plany urbanistyczne dla miast dotkniętych wojną. Architekci i urbaniści (często dzięki międzynarodowym konkursom) przeobrażają takie miejsca jak Mariupol czy Popasna, uwzględniając lepszy podział miasta – np. przenosząc mieszkania z niebezpiecznych stref przemysłowych, tworząc parki na dawnych liniach frontu itd. Rekonstrukcja mieszkań opiera się na nowoczesnych standardach: projektowaniu energooszczędnym (by ograniczyć zużycie gazu na ogrzewanie), budowie odpowiednich schronów w każdym dużym budynku i dostępności dla osób o różnych potrzebach. Silna jest zasada „Odbudujmy lepiej” – kiedy UE i UNDP odbudowywały 66 szkół, nie tylko naprawiano ściany, lecz także ulepszano izolację, systemy wentylacji i schronienia. Ta sama zasada będzie stosowana przy mieszkaniach: odbudowane lokale mają być lepsze od tych, które zastępują, jeśli tylko pozwolą na to środki finansowe.

Wspierają partnerzy międzynarodowi. Komisja Europejska uruchomiła inicjatywę odbudowy mieszkań dla przesiedleńców wewnętrznych, a takie kraje jak Niemcy przeznaczają środki na projekty mieszkaniowe (niemiecki bank rozwoju KfW udzielił w 2022 roku 200 mln euro na finansowanie tanich mieszkań dla przesiedleńców). Japonia finansowała mieszkania tymczasowe i uczestniczy w przygotowaniu planów odbudowy szpitali i szkół w społecznościach lokalnych. Wiele partnerstw miast skupia się na odbudowie urbanistycznej – np. Wielka Brytania współpracuje z Kijowem w zakresie odbudowy bloków i rewitalizacji przedmieść, a Francja doradza przy rekonstrukcji zabytkowego centrum Czernihowa. Ponadto rząd Ukrainy przygotowuje się do uruchomienia masowych odszkodowań mieszkaniowych: ustawa z marca 2023 roku (Ustawa 7198) gwarantuje, że obywatele, których domy zostały zniszczone, otrzymają certyfikaty mieszkaniowe lub rekompensaty finansowe od państwa na zakup nowego lokum gdzie indziej na Ukrainie. Realizacja ruszyła w 2023 roku dla pierwszej grupy uprawnionych, a tysiące wniosków są już rozpatrywane. Z czasem certyfikaty te (de facto bony) powinny umożliwić opuszczenie tymczasowych schronień na rzecz stałego mieszkania – a państwo zapewne wykorzysta te fundusze do budowy nowych jednostek mieszkaniowych.

Uwagę poświęca się też infrastrukturze miejskiej. Systemy wodociągowe i ciepłownicze w miastach jak Mikołajów czy Charków przywrócono dzięki wsparciu NATO i UE (np. kiedy wojna odcięła wodę w Mikołajowie, pomoc zagraniczna umożliwiła położenie nowego rurociągu z Bohu). Trwają działania na rzecz modernizacji ciepłownictwa – zastępowanie zniszczonych kotłowni modułowymi instalacjami i stosowanie kolektorów słonecznych na większą skalę. Gospodarka odpadami i recykling gruzu to kolejny aspekt: do uprzątnięcia są miliony ton rumowiska, dlatego UNDP i samorządy wdrażają mobilne kruszarki i wykorzystują beton ze zburzonych budynków do odbudowy dróg. Dzięki temu nie tylko oszczędza się środki, ale też rozwiązuje problemy środowiskowe.

Podsumowując, plan dla sektora mieszkaniowego jest nakierowany na ludzi – chodzi o to, by każda przesiedlona rodzina wróciła do bezpiecznego, nowoczesnego domu. W krótkim terminie to szybkie naprawy i schronienie tymczasowe; w długiej perspektywie – ambitny program budowy i rewitalizacji miast. To proces rozciągnięty w czasie: nawet przy idealnym finansowaniu, budowa dziesiątek tysięcy nowych domów i mieszkań (często w zupełnie nowych lokalizacjach) potrwa 5–10 lat lub więcej. Takie społeczności jak Mariupol mogą wymagać niemal całkowitej odbudowy od podstaw. Niemniej jednak, połączenie programów rekompensat, wsparcia międzynarodowego i starannego planowania urbanistycznego oznacza realną ścieżkę naprzód. W wymownym pierwszym etapie, pod koniec 2023 roku Ukraina zrealizowała pierwszą pełną odbudowę zniszczonego budynku mieszkalnego w Irpiniu – zrekonstruowano niewielki, trzykondygnacyjny blok, do którego wróciły rodziny, symbolizując nadzieję dla tysięcy innych oczekujących na swój powrót.

Odbudowa gospodarcza i finanse

Skala zniszczeń i potrzeby: Wstrząs dla gospodarki Ukrainy wywołany wojną jest ogromny. Oprócz fizycznego zniszczenia fabryk i gruntów rolnych, produkcja gospodarcza drastycznie spadła – PKB skurczyło się o ok. 29% w 2022 r. cdn.ceps.eu cdn.ceps.eu. Tysiące przedsiębiorstw (szczególnie na terenach objętych działaniami wojennymi) zamknęło działalność lub przeniosło się, łańcuchy dostaw zostały przerwane, a eksport drastycznie spadł (zwłaszcza przez blokadę handlu na Morzu Czarnym). Bank Światowy szacuje, że skumulowane straty gospodarcze Ukrainy (utracona produkcja) wynoszą setki miliardów dolarów. Odbudowa tego sektora to nie tylko odtworzenie majątku, lecz również przywrócenie miejsc pracy, źródeł utrzymania i stabilności makroekonomicznej. Sektor handlu i przemysłu wymaga w długim horyzoncie inwestycji na ponad 64 miliardy dolarów wg RDNA4, co uwzględnia nakłady potrzebne do ponownego rozkręcenia produkcji przemysłowej, usług i handlu. Najmocniej ucierpiały małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP); wiele z nich potrzebuje kapitału na odbudowę. Sektor bankowy, choć stabilizowany dzięki wsparciu międzynarodowemu, boryka się z problemem kredytów zagrożonych i ryzyka wojennego. W czasie wojny inflacja i deficyt budżetowy gwałtownie wzrosły, co wymusiło sięgnięcie po zagraniczną pomoc finansową.

Plany i postępy: Fundamentem odbudowy gospodarczej jest stabilizacja makroekonomiczna i reformy prowadzone przy wsparciu MFW i innych darczyńców. Program MFW o wartości 15,6 miliarda dolarów (2023–27) ma wzmocnić rezerwy, wspierać budżet i wdrażać reformy strukturalne (polityka podatkowa, zarządzanie przedsiębiorstwami państwowymi, itp.). Program ten, pierwszy tego typu w kraju ogarniętym wojną, uspokoił innych darczyńców i umożliwił dalszą pomoc. Dzięki niemu i dziesiątkom miliardów zewnętrznego finansowania rząd Ukrainy utrzymał stabilność finansową – waluta (hrywna) pozostała stabilna, inflacja spada (z ponad 20% w 2022 do ok. 10% w 2024 r.), a PKB nawet nieznacznie wzrósł w 2023 roku cdn.ceps.eu. W przyszłości reformy w zakresie zarządzania, przeciwdziałania korupcji i praworządności (napędzane procesem akcesyjnym do UE) mają poprawić klimat dla inwestycji, kluczowych dla długofalowej odbudowy.

Na poziomie lokalnym priorytetem jest wsparcie przedsiębiorczości i tworzenia miejsc pracy. Ukraina przy wsparciu partnerów uruchomiła wiele inicjatyw: SME Resilience Alliance (wspomniana wcześniej) mobilizuje 7 miliardów euro na pożyczki, gwarancje i wsparcie techniczne dla MŚP; Platforma Inwestycyjna Ukraina powołana przez instytucje finansowe G7 do współinwestowania w większe projekty; oraz linie finansowania handlu IFC (sektor prywatny Banku Światowego), by utrzymać płynność importu i eksportu. Rząd uruchomił także granty dla małych firm dotkniętych wojną w ramach programu eRobota, częściowo dzięki wsparciu darczyńców – granty te pomagają przedsiębiorcom kupić sprzęt lub przenieść działalność z terenów przyfrontowych. By zachęcić inwestorów zagranicznych mimo wojny, uruchamiany jest tymczasowy program ubezpieczenia ryzyka wojennego (wspierany funduszem MIGA i pilotażem EBOiR). Pierwsze inwestycje już się pojawiają – np. międzynarodowe firmy rolne finansują magazyny zbożowe w zachodniej Ukrainie, a firmy IT rozwijają oddziały w bezpieczniejszych miastach jak Lwów.

Ukraiński plan odbudowy kładzie też nacisk na modernizację gospodarki: odejście od eksportu surowców na rzecz produktów o wyższej wartości dodanej. To zgodne z przyszłym członkostwem w UE – Ukraina chce włączyć się w europejskie łańcuchy wartości w sektorach takich jak produkcja części samochodowych, maszyn i usług cyfrowych. Na przykład planowane jest zakładanie nowych parków przemysłowych w zachodniej i centralnej Ukrainie, by przyciągnąć producentów (kilka takich parków z ulgami podatkowymi zatwierdzono w 2023 r.). Sektor technologiczny okazuje się sukcesem czasów wojny – eksport IT wręcz rósł w tym okresie. Inicjatywy rządowe jak Diia City (specjalny reżim dla firm IT) oraz partnerskie projekty technologiczne ze wsparciem darczyńców (np. brytyjsko-ukraiński TechBridge, uruchomiony w 2023 r.) stymulują rozwój cyfrowej gospodarki Ukrainy.

Kolejnym kluczowym elementem jest rolnictwo – historycznie stanowiące około 12% PKB i będące głównym źródłem eksportu. Wojna zdewastowała rolnictwo poprzez zaminowanie pól i okupację żyznych terenów. Odbudowa obejmuje rozminowywanie milionów hektarów, naprawę systemów irygacyjnych (szczególnie po katastrofie zapory w Kachowce) oraz wsparcie dla rolników w postaci kredytów i maszyn. Bank Światowy i FAO realizują programy zaopatrzenia rolników w nasiona i finansowanie zasiewów na rozminowanych terenach. UE pomaga Ukrainie otwierać alternatywne szlaki eksportowe (kolej/transport drogowy), aby przezwyciężyć problemy w portach – utrzymując sektor rolniczy do czasu pełnego zapewnienia bezpieczeństwa portów morskich. Zidentyfikowano potrzeby odbudowy rolnictwa o wartości ponad 50 miliardów dolarów (w tym odszkodowania za utracony sprzęt, odbudowę magazynów oraz modernizację do unijnych standardów sanitarnych). Zasada „zielonej odbudowy” znajduje tu również zastosowanie – podejmowane są działania mające na celu wdrożenie rolnictwa przyjaznego klimatowi w trakcie rewitalizacji gospodarstw.

Sektor finansowy: Ukraiński system bankowy, który przeszedł reformy przed wojną, pozostał funkcjonalny. Banki zostały szybko ponownie otwarte po początkowym szoku inwazji, a płatności bezgotówkowe są powszechne. Plany odbudowy sektora finansowego obejmują przyciągnięcie kapitału zagranicznego do ukraińskich banków oraz możliwość powołania dedykowanego Banku Odbudowy (z doradztwem BlackRock/JPMorgan), który miałby łączyć finansowanie publiczne i prywatne. Do stycznia 2024 roku fundusz/bank odbudowy miał już prawie 1 miliard dolarów zadeklarowanego kapitału. Ukraińskie władze rozważają także wykorzystanie zamrożonych rosyjskich aktywów jako zabezpieczenia do pozyskania środków – rozmowy są prowadzone w ramach G7 i UE. Krajowo, Ukraina będzie musiała zreformować system podatkowy po wojnie (rząd tymczasowo obniżył niektóre podatki, aby pobudzić biznes podczas wojny), by zapewnić zrównoważone dochody na rzecz odbudowy.

Podsumowując, odbudowa gospodarcza to w takim samym stopniu kwestia polityki i klimatu inwestycyjnego, jak i pieniędzy. W krótkim okresie gospodarka Ukrainy funkcjonuje dzięki zewnętrznemu wsparciu finansowemu. W długiej perspektywie (najbliższe 5–10 lat) celem jest wyzwolenie wzrostu poprzez odbudowę zdolności produkcyjnych i wdrożenie gruntownych reform. Eksperci przewidują, że jeśli walki ustaną, Ukraina może odnotować silne ożywienie: EBOiR prognozuje, że wzrost PKB może osiągnąć około 5% lub więcej w pierwszych latach po wojnie dzięki wydatkom na odbudowę euromaidanpress.com. MFW ostrożnie szacuje, że ukraińskie PKB może powrócić do poziomu sprzed wojny (2021) do 2029 roku, jeśli reformy będą kontynuowane i napłyną znaczące inwestycje cdn.ceps.eu cdn.ceps.eu. Osiągnięcie tego wymaga utrzymania stabilności makroekonomicznej (niskiej inflacji, stabilnej waluty), poprawy zarządzania (aby przyciągnąć inwestorów) i efektywnego kierowania środków na odbudowę fabryk, gospodarstw i firm. Istnienie platformy koordynacyjnej oraz znaczące zaangażowanie partnerów zachodnich wskazują, że co najmniej do końca tej dekady Ukraina nie będzie szła tą drogą sama.

Zdrowie i system opieki zdrowotnej

Zniszczenia i potrzeby: Wojna mocno wpłynęła na ukraiński system opieki zdrowotnej. Według Ministerstwa Zdrowia do połowy 2023 roku co najmniej 150 szpitali i przychodni zostało zniszczonych, a ponad 1 000 uszkodzonych w wyniku ataków (w tym celowych uderzeń w szpitale) – liczby te od tego czasu jeszcze wzrosły. Sprzęt medyczny i karetki również zostały utracone. Poza szkodami materialnymi, system jest przeciążony wojennymi ofiarami (urazy, amputacje, oparzenia), kryzysem zdrowia psychicznego oraz wyjazdem lub przesiedleniem tysięcy lekarzy i pielęgniarek. Odsetek szczepień drastycznie spadł, a rutynowa opieka w strefach wojny została wstrzymana. Szacuje się, że potrzeba 16 miliardów dolarów na odbudowę i usprawnienie infrastruktury oraz usług zdrowotnych (ta kwota jest uwzględniona w całościowych potrzebach sektora społecznego). Flagowy dziecięcy szpital w Kijowie (Ohmatdyt) został uszkodzony we wczesnej fazie wojny, stając się symbolem potrzeby ochrony służby zdrowia; darczyńcy ruszyli ze wsparciem (np. Niemcy zadeklarowali 20 milionów euro na odbudowę i rozbudowę Ohmatdytu en.wikipedia.org).

Plany i postępy: Ukraińskie Ministerstwo Zdrowia, przy wsparciu WHO i darczyńców, przygotowało plan „odbudowy lepszej służby zdrowia”. W najbliższym czasie priorytetem jest zapewnienie dostępu: tworzenie mobilnych przychodni, rewitalizacja uszkodzonych szpitali oraz rozbudowa zdolności leczenia rannych na wojnie. Przykładowo, w wyzwolonych terenach rozlokowano liczne modułowe przychodnie, gdzie szpitale zostały zniszczone. Międzynarodowi partnerzy (WHO, Czerwony Krzyż) pomagali w utworzeniu szpitali polowych oraz dostarczali kluczowy sprzęt. Wykorzystywana jest także telemedycyna, umożliwiająca pacjentom na linii frontu kontakt z lekarzami w innych regionach.

W dłuższej perspektywie Ukraina zamierza zmodernizować swoją infrastrukturę zdrowotną. Plan odbudowy zakłada utworzenie nowych regionalnych sieci szpitalnych z dobrze wyposażonymi szpitalami węzłowymi. Zamiast odbudowywać każdą małą placówkę, celem jest koncentracja zasobów w zmodernizowanych obiektach obsługujących większe obszary, podczas gdy mniejsze kliniki zapewniają podstawową opiekę. Była to zresztą część reformy zdrowotnej rozpoczętej przed wojną, która została przerwana. Odbudowa szpitali już trwa w niektórych miejscach: w 2023 roku rozpoczęto budowę nowego krajowego centrum rehabilitacyjnego dla weteranów i ludności cywilnej z obrażeniami wojennymi (protezy, PTSD itd.), współfinansowanego przez rząd i darczyńców. Zdrowie psychiczne jest priorytetem forsowanym przez Pierwszą Damę Ołenę Zełenską – Ukraina uruchomiła Narodowy Program Zdrowia Psychicznego, a darczyńcy tacy jak UE i Kanada finansują szkolenia psychologów oraz tworzenie ośrodków poradnictwa dla osób dotkniętych traumą wojenną.

Kluczowe inicjatywy darczyńców to m.in.: USAID i WHO remontujące dziesiątki zniszczonych przychodni podstawowej opieki; Japonia przekazująca 58 milionów dolarów na nowy sprzęt medyczny i karetki kyivindependent.com; UE finansująca wyjazdy ukraińskich zespołów medycznych i ewakuację pacjentów do Europy, gdy zajdzie taka potrzeba. Warto również wspomnieć o inicjatywie protetyki rehabilitacyjnej – kraje jak Kanada i Australia sponsorowały wyjazdy ukraińskich amputantów za granicę na dopasowanie protez i szkolenie ukraińskich protetyków, a w kraju Ukraina rozwija własne centra rehabilitacyjne (często przy wsparciu fundacji charytatywnych).

Jednym z najbardziej emocjonalnych punktów odbudowy zdrowia jest szpital położniczy w Mariupolu, który został zbombardowany w marcu 2022 roku (obrazy rannych ciężarnych kobiet obiegły świat); placówka ma zostać odbudowana po wyzwoleniu miasta, a środki są już zabezpieczane, by powstało tam nowoczesne centrum perinatalne. Podobnie Dziecięcy Szpital Ohmatdyt w Kijowie – który poniósł pewne szkody – otrzymuje środki zagraniczne na rozbudowę, gwarantując leczenie onkologii dziecięcej i innych złożonych przypadków z całego regionu en.wikipedia.org. W międzyczasie mniejsze lokalne szpitale w miejscowościach takich jak Trostianiec i Izium zostały naprawione i ponownie otwarte dzięki pomocy Francji i innych krajów.

Wojna uwypukliła konieczność posiadania sprawnego systemu ratownictwa medycznego. Dlatego odbudowa zdrowia obejmuje także ratownictwo medyczne – nowe karetki (wiele przekazanych przez UE i Japonię), lepsze szkolenia z zakresu opieki urazowej oraz infrastruktura, taka jak lądowiska dla śmigłowców do ewakuacji medycznej przy głównych szpitalach. Darczyńcy przekazali zaawansowane karetki, a także pomogli utworzyć centrum konsultacji telemedycznych w Kijowie, które wspiera lekarzy z frontu poradami specjalistów.

Podsumowując: odbudowa systemu zdrowia w Ukrainie ma na celu nie tylko powrót do stanu sprzed wojny, ale osiągnięcie nowoczesnych, wydajnych usług opieki zdrowotnej. Celem jest system zdrowia na poziomie Europy Zachodniej, zintegrowany z UE (co w przyszłości może oznaczać dla Ukrainy dostęp do unijnych funduszy zdrowotnych). W wymiarze ilościowym Ukraina zakłada odbudowę lub budowę ok. 200 placówek zdrowotnych w najbliższych latach. Realizacja tego celu będzie uzależniona od trwających inwestycji darczyńców. Pocieszające jest, że do połowy 2025 roku ponad 300 szpitali i przychodni zostało już naprawionych lub częściowo przywróconych do działania (choć często w ograniczonym zakresie), co pokazuje postęp. Jednak pełna odbudowa – budowa nowych szpitali, ich pełne wyposażenie oraz wykształcenie/zastąpienie utraconej kadry – to zadanie na dekady, być może aż do początku lat 30. XXI wieku.

Edukacja i szkoły

Zniszczenia i potrzeby: Inwazja Rosji zdewastowała infrastrukturę edukacyjną Ukrainy i zakłóciła naukę milionom dzieci. Na początku 2025 roku ponad 3 370 instytucji edukacyjnych (szkół, przedszkoli, uniwersytetów) zostało uszkodzonych lub zniszczonych przez wojnę. Obejmuje to zarówno bezpośrednie ataki, jak i szkody pośrednie. W strefach okupowanych wiele szkół zostało zamkniętych lub przejętych przez wojska rosyjskie. Poza zniszczeniami materialnymi wojna doprowadziła do masowego zamykania szkół ze względów bezpieczeństwa; w pewnym momencie w 2022 roku cała nauka prowadzona była zdalnie. Skutki społeczne są ogromne – dzieci straciły miesiące lub lata nauki stacjonarnej, a wiele z nich uciekło za granicę (kraje sąsiednie przyjęły ok. 500 000 ukraińskich uczniów). Potrzeby odbudowy edukacji to nie tylko odbudowa szkół (szacowana na dziesiątki miliardów dolarów), ale też „nadrobienie zaległości” straconego pokolenia zarówno edukacyjnie, jak i psychospołecznie.

Plany i postępy: Ministerstwo Edukacji Ukrainy przyjęło strategię podwójną: przywrócić jak najwięcej nauki stacjonarnej tam, gdzie to możliwe, a jednocześnie umacniać nauczanie zdalne dla tych, którzy nie mogą jeszcze wrócić do szkoły. W 2022–2023 roku kluczowe było wyposażanie szkół w schrony przeciwbombowe – pod koniec 2023 roku 80% szkół miało funkcjonujące schrony (wzrost z 68% na początku wojny). Umożliwiło to większej liczbie placówek powrót do nauki hybrydowej lub całkowicie stacjonarnej (odsetek szkół prowadzących nauczanie stacjonarne wzrósł z 25% do 57% w latach 2022–2024). Darczyńcy pomagali, finansując adaptację piwnic na schrony i dostarczając mobilne moduły schronowe.

Trwa odbudowa zniszczonych szkół, przy czym priorytetem są obecnie bezpieczne obszary. Flagowym projektem jest inicjatywa „EU4Schools” prowadzona przez UE, UNDP i Ministerstwo Infrastruktury: do połowy 2025 roku naprawiono 66 szkół zniszczonych przez wojnę w 11 regionach. Te szkoły nie tylko zostały wyremontowane, ale „odbudowane lepiej” – z nowoczesnymi salami, nowym wyposażeniem oraz wzmocnionymi schronami. Skorzystało z nich ponad 21 000 uczniów i nauczycieli, umożliwiając powrót do bezpiecznego, wysokiej jakości środowiska nauki. To wzór dla przyszłych projektów edukacyjnych. Wsparcie zapewniły także inne kraje: np. Finlandia (znana z doskonałości edukacyjnej) doradza w odbudowie szkół według innowacyjnych projektów; Włochy sfinansowały odbudowę szkoły muzycznej w Czernihowie; Czechy i Litwa wspólnie pomogły przy restauracji przedszkoli w regionie Kijowa.

Szkolnictwo wyższe również jest częścią planu. Kilka uniwersytetów zniszczonych na wschodzie (jak Charkowski Uniwersytet Narodowy im. Karazina) planuje odbudowę ze środków państwowych i darczyńców, ale tymczasowo wiele uczelni przeniosło się na zachód, a partnerskie zagraniczne uniwersytety przyjęły ukraińskich studentów. Z czasem, gdy miasta będą odbudowywane, kampusy uniwersyteckie zostaną wyremontowane i zmodernizowane – prawdopodobnie z integracją w europejskich sieciach akademickich (niektórzy mówią o tworzeniu wspólnych centrów badawczych w ramach odbudowy).

Ważnym aspektem jest edukacja cyfrowa: Ukraina miała przed wojną dobrze rozwiniętą infrastrukturę IT i szybko ją wykorzystała. Rząd rozwinął platformę Ogólnoukraińskiej Szkoły Online do prowadzenia zdalnych lekcji; darczyńcy, tacy jak Google, przekazali tysiące laptopów i tabletów uczniom i nauczycielom. Ten potencjał cyfrowy pozostanie cenny dla ciągłości edukacji podczas odbudowy i poza nią. Wpisuje się to też w plany przyszłej modernizacji programów nauczania oraz metodyki do standardów UE – czyniąc ukraiński system edukacji bardziej innowacyjnym i kompetencyjnym.

Jeśli chodzi o konkretne projekty odbudowy: wiele wiosek i miasteczek już odbudowuje mniejsze szkoły przy wsparciu wolontariuszy i lokalnych budżetów. Jednak w przypadku dużych szkół miejskich (które obsługiwały nawet ponad 1 000 uczniów) Ukraina będzie polegać na znaczącym finansowaniu. Ocena potrzeb Banku Światowego przyznała edukacji znaczącą część środków. Część z nich jest zaspokajana przez przesunięcia środków w ukraińskim budżecie (wydatki na edukację były maksymalnie chronione w czasie wojny). Może zostać utworzony Fundusz Rehabilitacji Szkół, do którego będą trafiać wyłącznie pieniądze od darczyńców na odbudowę edukacji.

Przywracając szkoły, Ukraina nie tylko przywraca normalne życie, ale także zachęca przesiedlone rodziny do powrotu. Pokrzepiające były sceny, takie jak w Irpieniu, gdzie dzieci we wrześniu 2023 roku wróciły do odbudowanej szkoły podstawowej, z psychologami na miejscu wspomagającymi proces adaptacji. W ciągu najbliższych 2–3 lat Ukraina zamierza odbudować co najmniej 74 szkoły i 20 przedszkoli jako priorytetowe projekty pilotażowe, a docelowo kilkaset kolejnych. Biorąc pod uwagę kluczową rolę edukacji w przyszłym rozwoju kapitału ludzkiego Ukrainy, ten sektor pozostanie w centrum uwagi zarówno rządu, jak i darczyńców.

Zarządzanie i budowa instytucji

Kontekst i potrzeby: Nawet przed wojną reforma zarządzania na Ukrainie (antykorupcyjna, sądownicza, decentralizacyjna) była procesem ciągłym. Wojna zarówno obciążyła instytucje, jak i stworzyła impuls do dalszej reformy. Skuteczne, przejrzyste zarządzanie jest przesłanką przekrojową dla odbudowy – darczyńcy muszą mieć pewność, że środki zostaną należycie wykorzystane, a Ukraina potrzebuje silnych instytucji do zarządzania ogromnym wysiłkiem odbudowy. Wojna wymusiła także zmiany, takie jak uproszczone zamówienia publiczne dla potrzeb awaryjnych oraz ścisłą koordynację między centralnymi a lokalnymi władzami.

Plany i reformy: Jak wspomniano wcześniej, zasady z Lugano oraz wszystkie deklaracje darczyńców podkreślają wartości zarządzania: przejrzystość, rządy prawa, zaangażowanie obywateli. Ukraina podjęła w zakresie odbudowy szereg inicjatyw z obszaru zarządzania:

• Działania antykorupcyjne: W latach 2022–2025 Ukraina wzmocniła kluczowe agencje (NABU, SAPO, Wysoki Sąd Antykorupcyjny). Rząd zobowiązał się na URC 2023 do zapewnienia „operacyjnej niezależności” tych instytucji oraz energicznego ścigania korupcji. Głośny przykład: na początku 2023 r. Ukraina usunęła i oskarżyła kilku urzędników za nadużycia przy zakupach na potrzeby wojenne, pokazując gotowość do samokontroli. Nowe narzędzia cyfrowe, takie jak DREAM i rozbudowany Prozorro e-procurement dla projektów odbudowy, mają ujawniać każdy kontrakt. Ponadto silnie zaangażowane jest społeczeństwo obywatelskie (RISE Ukraina, Transparency International Ukraine), aktywnie monitorujące przetargi i wydatki związane z odbudową.
• Reforma administracji publicznej: Pomimo wojny Ukraina kontynuuje reformy mające na celu usprawnienie i ukierunkowanie administracji na potrzeby obywateli. Plan odbudowy zakłada modernizację służby cywilnej i ograniczenie biurokracji. Ciekawa nowość: aplikacja cyfrowa Diia, początkowo do e-usług publicznych, podczas wojny została rozbudowana, by wspierać odbudowę (np. zgłaszanie szkód przez obywateli do wypłat odszkodowań). Cyfryzacja ta ogranicza okazje do nadużyć i przyspiesza obsługę.
• Decentralizacja i samorząd: Doceniona reforma decentralizacyjna Ukrainy (2014–2020) wzmocniła samorządy, co okazało się nieocenione podczas wojny, gdy lokalne władze brały inicjatywę w reagowaniu na kryzys. Plany odbudowy bazują na tym: lokalne społeczności będą silnie zaangażowane w określanie potrzeb i realizację projektów. Jednak niezbędne są pewne poprawki legislacyjne, by umożliwić lokalnym budżetom zaciąganie pożyczek lub bezpośrednie otrzymywanie środków międzynarodowych na odbudowę. Trwają prace nad ramami prawnymi dla obligacji komunalnych oraz wzmacnianiem kompetencji rad lokalnych w zarządzaniu dużymi projektami (przy wsparciu ekspertów technicznych z UE i USA).
• Reforma sądownictwa i prawa: Sprawiedliwy system sądownictwa jest niezbędny do przyciągnięcia inwestycji w odbudowę. Ukraina, przy wsparciu UE, uchwaliła ustawę o odnowie Najwyższej Rady Sądownictwa i reformuje sposób powoływania sędziów. Na URC 2023, UE zauważyła, że Ukraina uczyniła „imponujący” postęp w reformie sądownictwa i innych obszarach. Kontynuacja reform powinna poprawić egzekwowanie kontraktów i prawa własności, zachęcając ukraińskie i zagraniczne firmy do inwestowania w odbudowę.
• Integracja z UE: Reforma zarządzania na Ukrainie jest obecnie ściśle związana ze spełnianiem kryteriów członkostwa w UE. Pod koniec 2023 r. Komisja Europejska przekazała pozytywną ustną aktualizację na temat wdrażania przez Ukrainę 7 zaleceń (reforma sądownictwa, antykorupcja, środki antyoligarchiczne, prawo medialne itd.). Rada Europejska w grudniu 2023 r. zadecydowała o rozpoczęciu formalnych negocjacji akcesyjnych z Ukrainą, łącząc dobrą jakość rządzenia z odblokowywaniem przyszłej pomocy Unii na odbudowę (np. funduszy strukturalnych). Program krajowy OECD dla Ukrainy również wspiera dostosowanie polityk do najlepszych praktyk OECD, dodatkowo kierując usprawnieniami zarządzania.
• Rządy prawa i policja: Budowa społeczeństwa wymaga reformy sektora bezpieczeństwa. Policja narodowa i służby ratownicze są ponownie wyposażane (przy wsparciu darczyńców w postaci pojazdów itp.), by zapewnić rządy prawa na wyzwolonych terenach. Prace nad rozminowywaniem, najczęściej prowadzone przez Państwową Służbę Ratowniczą, otrzymały 182 miliony dolarów od USA i innych partnerów, co zwiększyło zdolność władz do zapewnienia bezpieczeństwa regionów. Na liście priorytetów jest także przywrócenie wymiaru sprawiedliwości w wyzwolonych społecznościach (np. mobilne sądy, unijne programy sprawiedliwości).

Ogólnie rzecz biorąc, wzmocnienie zarządzania i instytucji stanowi „oprogramowanie” odbudowy, które ma uzupełnić fizyczny „sprzęt”. Sukces Ukrainy na tym polu zdecyduje o efektywności i sprawiedliwości procesu odbudowy. Wczesne sygnały są pozytywne – Ukraina zdołała utrzymać funkcjonowanie państwa w najtrudniejszych chwilach wojny, przeprowadzić uczciwe wybory uzupełniające w 2022 r. (lokalne), a także wypłacać emerytury i zapewniać usługi nawet dla przesiedleńców. Trwające działania reformatorskie, ściśle monitorowane przez partnerów zagranicznych, mają sprawić, że ogromny napływ funduszy na odbudowę w najbliższych latach będzie wydatnie i transparentnie wykorzystany, z realnymi korzyściami dla społeczeństwa.

Środowisko i rozminowywanie

Zniszczenia i potrzeby: Wojna na Ukrainie spowodowała rozległe szkody środowiskowe – niektórzy mówią wręcz o ekobójstwie. Zanieczyszczenie od wybuchów i odpadów wojskowych skaziło glebę i wodę. Zniszczenie Tamy Kachowskiej w 2023 r. doprowadziło do katastrofalnych powodzi w dół rzeki, dewastując ekosystemy wzdłuż Dniepru i opróżniając ogromny zbiornik, co na lata zagraża bioróżnorodności i zaopatrzeniu w wodę. Lasy na wschodzie płonęły od ostrzałów, a ekosystemy, takie jak wybrzeże Morza Azowskiego, zostały zniszczone przez działania militarne. Szacuje się, że 20% ukraińskich obszarów chronionych zostało dotkniętych wojną. Do tego dochodzi śmiertelne dziedzictwo w postaci niewybuchów – na 2025 r. ok. 174 000 kilometrów kwadratowych Ukrainy (niemal 30% kraju) może być zaminowane lub skażone niewybuchami, czyniąc z niej jeden z najbardziej zaminowanych krajów świata. To ogromna bariera dla bezpiecznej odbudowy oraz powrotu rolnictwa i codziennego życia. Rozminowanie tego obszaru może kosztować dziesiątki miliardów i zająć dekadę lub dłużej bez znaczącego przyspieszenia.

Plany i postępy: Rozumiejąc te wyzwania, Ukraina i jej partnerzy włączyli odbudowę środowiska i rozminowywanie do planowania odbudowy:

• Rozminowywanie: To punkt zerowy przed odbudową wielu obszarów. Państwowa Służba Ratownicza i inżynierowie wojskowi Ukrainy, wraz z międzynarodowymi NGO zajmującymi się rozminowywaniem (Halo Trust, MAG, Duńska Rada Uchodźców itd.), prowadzą rozpoznania i akcje oczyszczania. Priorytetem są tereny potrzebne rolnictwu i osiedleniom. Do połowy 2025 r. tysiące hektarów gruntów rolnych zostało już rozminowanych i częściowo przywrócono uprawy. Darczyńcy są tu bardzo zaangażowani: USA przeznaczyły 182 mln dolarów na rozminowywanie w latach 2023–24, Japonia oraz kraje UE dostarczyły sprzęt i szkolenia. Na URC 2024 ogłoszono dodatkowe 35 mln dolarów na humanitarne rozminowywanie. Ukraina sama zwiększa swoje moce – szkoli się setki nowych saperów, często przy wsparciu partnerów (np. chorwaccy eksperci dzielą się wiedzą z Bałkanów). Rozminowywanie to zadanie długoterminowe: strategia krajowa zakłada oczyszczenie 80% skażenia do 2030 r., z naciskiem najpierw na kluczową infrastrukturę, miasta i grunty orne.
• Usuwanie zanieczyszczeń: Plany obejmują ocenę i remediację skażonych terenów – np. tam, gdzie zbombardowano zakłady chemiczne, składy paliw czy inne obiekty przemysłowe, niezbędne jest oczyszczanie gleby i wód gruntowych. Ministerstwo Środowiska, z pomocą UNEP i OBWE, kataloguje szkody środowiskowe. Może powstać specjalny fundusz odbudowy środowiska (potencjalnie finansowany w przyszłości grzywnami środowiskowymi nałożonymi na Rosję lub zielonymi obligacjami). W regionach takich jak Donbas wojna nasiliła istniejący problem zalewania kopalń, zagrażający skażeniem wód podziemnych – rozwiązanie tego wymaga inżynieryjnych projektów odpompowywania i oczyszczania wód.
• Zalesianie i odnowa gleb: Ukraina zamierza rozpocząć szeroką kampanię zalesiania, by odtworzyć lasy spalone lub wycięte (Rosja miała nawet wywozić drewno z okupowanych lasów). Inicjatywa „Zielony Kraj” pierwotnie zakładała posadzenie miliarda drzew do 2025 r.; wojna ją przerwała, ale zostanie wznowiona jako element zielonej odbudowy, być może z pomocą światowych funduszy klimatycznych. Ponadto zniszczone tereny podmokłe i rzeki będą wymagały renaturyzacji – z czym pomóc może fachowa wiedza UE w ramach rozdziałów środowiskowych umowy stowarzyszeniowej.
• Klimat i zielony wzrost: Mimo wojny Ukraina potwierdziła swoje zaangażowanie w cele klimatyczne. W 2023 r. zaktualizowała swoje cele klimatyczne na 2030 r., a w 2024 r. uruchomiła (wraz z UNIDO) Program Zielonej Odbudowy Przemysłu 2024–28, by nowe gałęzie przemysłu były niskoemisyjne i efektywne zasobowo. Chodzi o odbudowę bez powrotu do starych wysokoemisyjnych technologii. Np. kiedy w przyszłości odbudowywane będą huty w Mariupolu, priorytetem mogą być nowoczesne elektryczne piece łukowe czy technologie produkcji stali na wodorze zamiast starych pieców koksowych. To zwiększy konkurencyjność ukraińskiego przemysłu w kontekście Zielonego Ładu UE. UE wspiera dostosowanie Ukrainy do standardów środowiskowych, a w przyszłości kraj mógłby korzystać z unijnych funduszy klimatycznych jako członek wspólnoty.
• Zarządzanie środowiskiem: Ukraina była na ścieżce reform środowiskowych (poprawa gospodarki odpadami, ustawodawstwo o jakości powietrza) w zgodzie z umowami z UE. Wojna opóźniła część z nich, ale odbudowa to szansa, by zrobić skok rozwojowy. Przykład: zamiast odbudowywać zniszczoną starą elektrownię węglową, Ukraina może zastąpić ją zestawem odnawialnych źródeł i magazynów energii, osiągając przy tym cele redukcji emisji. Międzynarodowe organizacje środowiskowe (WWF, Ecoaction w Ukrainie) aktywnie promują „zieloną odbudowę”, by zrównoważony rozwój był wpisany w każdy projekt. Na URC 2024 panele o zielonej odbudowie przyniosły zobowiązania do klimatycznej odporności projektów i uwzględniania oceny oddziaływania na środowisko przy planowaniu.

Podsumowując, choć fizyczna odbudowa jest widoczna w budynkach i drogach, Ukraina równie silnie koncentruje się na „niewidocznej” odbudowie środowiska naturalnego i zapewnieniu zrównoważonego, ekologicznego rozwoju. Rozminowanie to jedno z najważniejszych zadań: bez bezpiecznego krajobrazu żadna odbudowa nie może ruszyć. Dlatego partnerzy Ukrainy postrzegają finansowanie rozminowywania jako pomoc o najwyższym wpływie – to dosłownie toruje drogę do wszystkiego innego. Bezpieczne i czyste środowisko poprawi też zdrowie publiczne i umożliwi ponowne wykorzystanie bogactw naturalnych Ukrainy (żyzne gleby, lasy, woda) jako atutów gospodarki. To trudne wyzwanie, ale takie, gdzie międzynarodowa solidarność (od zespołów rozminowujących po integrację środowiskową z UE) realnie robi różnicę.

Dziedzictwo kulturowe i odbudowa społeczności

Zniszczenia i znaczenie: Bogate dziedzictwo kulturowe Ukrainy – historyczne cerkwie, teatry, muzea, pomniki – nie zostało oszczędzone przez wojnę. UNESCO potwierdziło uszkodzenia 494 obiektów kultury na dzień kwiecień 2025 roku, w tym 149 obiektów religijnych (cerkwie, meczety), 34 muzea, 33 pomniki, 17 bibliotek i więcej. Niektóre straty są nieodwracalne: muzeum regionalne w Iwankowie (z pracami wybitnej ludowej artystki Marii Prymaczenko) spłonęło na początku 2022 roku; XVIII-wieczna drewniana cerkiew w Karpatach została zniszczona przez pożar wywołany podczas alarmu lotniczego. Mimo to Ukraina jest zdeterminowana, by przywrócić tak dużo swojego dziedzictwa kulturowego, jak tylko to możliwe – zarówno ze względu na jego wartość samą w sobie, jak i dlatego, że kultura postrzegana jest jako „dusza” społeczności, klucz do powojennej tożsamości i leczenia ran.

Plany i działania: Działania na rzecz ochrony rozpoczęły się już w trakcie wojny – pracownicy muzeów i wolontariusze ewakuowali tysiące artefaktów z terenów przyfrontowych w bezpieczniejsze miejsca w zachodniej Ukrainie lub za granicą. Przykładem jest tajna ewakuacja zbiorów Khersonskiego Muzeum Sztuki tuż przed grabieżą przez siły rosyjskie. UNESCO i partnerzy dostarczyli materiały do ochrony zabytków (worki z piaskiem, impregnaty ognioodporne, cyfrowe skanowanie rzeźb). Te działania awaryjne będą stopniowo przekształcane w pełne projekty restauratorskie w czasie pokoju.

Już teraz realizowane są lub planowane liczne projekty odbudowy:

• Stare Miasto w Odessie i Katedra Przemienienia Pańskiego: W lipcu 2023 roku rosyjski pocisk trafił w historyczną Katedrę Przemienienia Pańskiego w Odessie, powodując poważne zniszczenia. UNESCO natychmiast wysłało ekspertów, a w październiku 2023 Włochy podpisały umowę z UNESCO i Ukrainą o pomocy w restauracji zabytków Odessy, w tym katedry. Włochy przekazały początkowe 500 000 euro na awaryjny remont dachu i obejmą wiodącą rolę przy kompleksowej odbudowie XIX-wiecznej katedry. UNESCO wpisało też historyczne centrum Odessy na Listę Światowego Dziedzictwa w Zagrożeniu, co zwiększa szanse na międzynarodową pomoc. Do połowy 2025 roku zakończono prace stabilizacyjne w katedrze (uprzątanie gruzów, zabezpieczenie dachu), przygotowując grunt pod pełną odbudowę.
• Pomniki w Charkowie i Czernihowie: Charkowski gmach Derżpromu (ikona architektury konstruktywistycznej) i inne obiekty odniosły niewielkie szkody; są odnawiane ze środków krajowych. Czernihów (średniowieczne miasto ze starożytnymi cerkwiami) ucierpiał w kilku barokowych cerkwiach oraz zabytkowej bibliotece. Łotwa i Niemcy wyraziły zainteresowanie pomocą w odbudowie architektonicznych skarbów Czernihowa. Kraków „zaadoptował” dziedzictwo Lwowa pod patronatem UNESCO – choć Lwów uniknął większych zniszczeń fizycznych, zmaga się z napływem archiwaliów i dzieł sztuki ze zniszczonych regionów wymagających ochrony.
• Muzea i instytucje kultury: Muzeum w Iwankowie (kolekcja Prymaczenko) zostanie odbudowane dzięki wsparciu prywatnych darczyńców – ocalone dzieła powrócą do nowego budynku. W Chersoniu zrabowane przez Rosjan muzeum sztuki lokalnej jest przeznaczone do renowacji i, jeśli uda się odzyskać dzieła (trwają międzynarodowe starania prawne), do powrotu utraconych zbiorów. Uwaga skupia się także na nowoczesnej infrastrukturze kulturalnej: Ministerstwo Kultury Ukrainy chce budować nowe ośrodki kultury w zniszczonych wojną miejscowościach jako symbole odrodzenia (wielofunkcyjne sale, biblioteki itp.).
• Międzynarodowa pomoc kulturalna: Poza UNESCO, Międzynarodowy Sojusz Ochrony Dziedzictwa w Konfliktach (ALIPH) finansował środki zabezpieczające i ma wesprzeć odbudowę. Program UE Kreatywna Europa przyznał specjalne granty ukraińskim organizacjom kulturalnym na uchodźstwie i najprawdopodobniej będzie wspierał odbudowę instytucji kultury. Wsparcie okazują także słynne instytucje – np. Luwr w Paryżu przyjął część ukraińskich dzieł muzealnych do restauracji.

Odbudowa kultury to nie tylko kwestia cegieł i zaprawy, lecz także odbudowa tkanki społecznej i tożsamości. Przykład: lokalne społeczności angażują się w przywracanie zniszczonych pomników i rzeźb. Pokrzepiający przykład: w miejscowości Borodzianka mieszkańcy po wyzwoleniu naprawili postrzelony przez Rosjan pomnik bociana (symbol domu w Ukrainie), co stało się symbolem odporności. W szerszej skali Ukraina planuje upamiętnić miejsca tragedii (np. Teatr Dramatyczny w Mariupolu, gdzie zginęły setki osób podczas bombardowania) – czy przez odbudowę jako teatry z tablicami pamiątkowymi, czy przez zachowanie ruin jako miejsc pamięci, będzie ustalane po konsultacjach społecznych.

Odrodzenie kultury obejmuje także wsparcie dla artystów, pisarzy i muzyków, z których wielu musiało opuścić domy. Istnieją programy stypendialne lub zamówienia na prace odzwierciedlające tematykę wojny i odbudowy jako sposób przepracowania traumy zbiorowej. Stolice kultury Europy organizują ukraińskie koncerty i wystawy, by utrzymać obecność ukraińskiej kultury w światowej świadomości.

Podsumowując, odbudowa dziedzictwa kulturowego Ukrainy pozwoli na nowo zszyć tkaninę tożsamości narodu – co będzie równie ważne dla morale społeczeństwa, jak i dla turystyki oraz gospodarki w dłuższej perspektywie. Międzynarodowi partnerzy zdają sobie z tego sprawę: pewna część pomocy zawsze jest rezerwowana na kulturę (np. na URC 2024 niemiecki fundusz ogłosił wsparcie dla ukraińskich szkoleń dla konserwatorów zabytków). Czas pełnej odbudowy najważniejszych obiektów kultury sięgać będzie dobrze poza 5 lat, prawdopodobnie do lat 30. XXI wieku. Jednak krok po kroku Ukraina chroni pamięć i przygotowuje się do świętowania swojego kulturowego odrodzenia równolegle z odbudową materialną kraju.

Perspektywy finansowe i harmonogram odbudowy

Odbudowa Ukrainy to ogromne przedsięwzięcie, które będzie realizowane etapami. Na podstawie analiz ekspertów i obecnych planów można przewidzieć orientacyjny harmonogram efektów w krótkiej perspektywie (1–2 lata) oraz długofalowo (5–10 lat):

Tab.: Krótkoterminowe a długoterminowe perspektywy odbudowy cdn.ceps.eu cdn.ceps.eu.

Eksperci podkreślają, że te ramy czasowe są obarczone dużą niepewnością, głównie ze względu na przebieg wojny. Zawieszenie broni lub pokój w najbliższym czasie znacznie przyspieszyłoby odbudowę (umożliwiając prace na obecnie spornych terenach i zwiększając zaufanie inwestorów), podczas gdy przedłużający się konflikt opóźni projekty na wschodzie i utrzyma zasoby przesunięte na potrzeby obronne. Niemniej jednak przygotowania trwają dla obu scenariuszy – odbudowy tego, co można naprawić już teraz, oraz gotowości do szeroko zakrojonych prac, gdy całkowity pokój na to pozwoli.

Jedno przesłanie powtarzane przez analityków brzmi: odbudowa Ukrainy to maraton, a nie sprint cdn.ceps.eu cdn.ceps.eu. Nawet w idealnych warunkach kompleksowa odbudowa „potrwa około dekady lub dłużej” cdn.ceps.eu. Dekada 2025–2035 będzie zatem erą odbudowy Ukrainy, porównywalną do czasów Planu Marshalla w Europie Zachodniej po II wojnie światowej. Do końca tego okresu spodziewamy się, że Ukraina w dużej mierze wyleczy fizyczne rany wojny – miasta zostaną odbudowane, infrastruktura odnowiona – choć rany ludzkie będą goić się dłużej. Sukces Ukrainy zależeć będzie od dalszej międzynarodowej solidarności, skutecznego zarządzania funduszami oraz wytrwałości i pomysłowości narodu ukraińskiego, który już wykazał się niezwykłą odpornością. Dzięki solidnym planom wdrażanym we wszystkich sektorach i bezprecedensowemu światowemu wsparciu, ostrożny optymizm pozwala wierzyć, że Ukraina wyjdzie z tego mrocznego okresu silniejsza, bardziej nowoczesna i trwale zakotwiczona w świecie demokratycznym.

Wnioski

Podsumowując, odbudowa Ukrainy to przedsięwzięcie o historycznej skali, a wyraźne plany kształtują się w każdym sektorze. Obecna sytuacja pozostaje trudna – kryzys humanitarny ciągle trwa, kluczowe naprawy prowadzone są w cieniu wojny – jednak postęp jest widoczny. Rząd Ukrainy, kierując się zasadą odbudowy lepszej niż przed wojną oraz integracji z Europą, przedstawił kompleksową mapę drogową powrotu do normalności en.wikipedia.org. Partnerzy międzynarodowi zjednoczyli siły, deklarując setki miliardów pomocy i bezprecedensowe długofalowe wsparcie. W ciągu najbliższych 1–2 lat priorytetem jest ratowanie życia i pilne naprawy, a równocześnie tworzenie instytucji oraz finansowania dla większej skali odbudowy cdn.ceps.eu. W kolejnej dekadzie, przy założeniu pokoju i reform, Ukraina stoi przed szansą gruntownej transformacji – od kraju zrujnowanego wojną do odrodzonego, z nowoczesną infrastrukturą, dynamiczną zieloną gospodarką i silniejszymi instytucjami chroniącymi jej demokrację. Wyzwań nie zabraknie: od corocznego pozyskiwania wystarczających środków po koordynację licznych projektów i zapewnienie włączenia społecznego w odbudowę. Jednak obserwowane w połowie 2025 roku tempo i determinacja napawają optymizmem. Jak powiedział prezydent Zełenski, odbudowa Ukrainy to nie tylko zadanie ukraińskie, ale „wspólne zadanie całego demokratycznego świata” – i już się rozpoczęła. Najbliższe lata będą sprawdzianem tej determinacji. Jeśli plany zostaną zrealizowane, feniksowa przemiana Ukrainy będzie świadectwem światowej solidarności i niezłomnego ducha jej narodu.

Źródła:

1. Wyniki i zobowiązania Szczytu Odbudowy Ukrainy 2022–2024
2. Raport Banku Światowego: Szybka ocena strat i potrzeb 2023–2025
3. Plan odbudowy i oświadczenia rządu Ukrainy en.wikipedia.org
4. Oświadczenia współprzewodniczących, Londyn 2023 & Berlin 2024 (Wielka Brytania, Niemcy)
5. Raport United24 Media o odbudowie szkół
6. Raport nadzoru USA o finansowaniu i funduszu odbudowy (kwiecień 2025)
7. Komisja Europejska – informacje o Narzędziu dla Ukrainy i platformie donorów
8. Raporty Reuters i UNESCO o zniszczeniach dziedzictwa kulturowego i wysiłkach odbudowy
9. CEPS Explainer o odbudowie Ukrainy (2024) cdn.ceps.eu cdn.ceps.eu
10. Dodatkowe informacje z cytowanych powyżej źródeł cdn.ceps.eu