- Po uzyskaniu niepodległości w 1991 roku narodowy operator ArmenTel posiadał prawny monopol na usługi telefoniczne i internetowe.
- Monopol ArmenTel-u został formalnie przyznany w 1998 roku, co ograniczało rozwój internetu i blokowało konkurencję.
- W połowie lat 2000 rozpoczęto reformy, a wyłączne prawa ArmenTel-u zostały de facto zniesione około 2005–2007 roku, otwierając rynek ISP i operatorom komórkowym.
- W 2013 roku nowelizacje Ustawy o Komunikacji Elektronicznej usunęły stary reżim licencyjny dla ISP, umożliwiając każdej firmie świadczenie usług po prostym powiadomieniu PSRC.
- W 2022 roku w Armenii było oficjalnie zarejestrowanych ponad 200 ISP.
- Agenda Transformacji Cyfrowej 2018–2030 i inwestycje diaspory wspierają Armenię jako regionalne centrum technologiczne.
- W 2020 roku ITU oceniło regulacje ICT na 88,5/100, klasyfikując Armenię jako zaawansowaną „czwartą generację” regulacji.
- W 2023 roku około 77% populacji Armenii korzystało z internetu, a 77% przedsiębiorstw zapewnia internet pracownikom, z sektorem IT powyżej 90%.
- Sektor szerokopasmowego internetu stacjonarnego jest zdominowany przez Ucom (~130 tys. abonentów, ~45% rynku), Telecom Armenia/Team (~94 800, ~32,1%), Rostelecom Armenia/Ovio (~64 000, ~22%).
- W 2009 roku Ucom zbudował sieć światłowodową w Erywaniu, czyniąc miasto jednym z pierwszych na świecie z pełnym światłowodem, a do początku 2024 roku ponad 83% łączy stacjonarnych to światłowody.
Historyczny rozwój infrastruktury internetowej i polityk
Droga Armenii do nowoczesnej łączności internetowej rozpoczęła się w latach 90. XX wieku od jednego dominującego operatora telekomunikacyjnego. Po uzyskaniu niepodległości w 1991 roku narodowy operator ArmenTel (początkowo częściowo należący do greckiego OTE, później do rosyjskiego VimpelComu) posiadał prawny monopol na usługi telefoniczne i internetowe. Monopol ten, przyznany w 1998 roku, hamował początkowy rozwój internetu, ponieważ konkurenci byli blokowani, a inwestycje w infrastrukturę były niewystarczające [1] [2]. Jednakże, w połowie 2000 roku rozpoczęto reformy. Wyłączne prawa ArmenTel-u zostały de facto zniesione około 2005–2007 roku, co otworzyło rynek dla nowych dostawców usług internetowych (ISP) i operatorów komórkowych [3]. Sektor ten „zaznał szybkiego wzrostu” po przełamaniu monopolu, a nowi gracze pobudzili konkurencję oraz rozbudowę sieci [4].
Kluczowe kamienie milowe w polityce towarzyszyły tym liberalizacjom. Ustanowiono krajowego regulatora telekomunikacyjnego – Komisję Regulacyjną Usług Publicznych (PSRC), aby nadzorować rozwijający się rynek. W 2013 roku, nowelizacje Ustawy o Komunikacji Elektronicznej usunęły stary reżim licencyjny dla ISP, umożliwiając każdej firmie świadczenie usług internetowych po prostym powiadomieniu PSRC [5]. Polityka ta mająca na celu stymulowanie konkurencji znacząco obniżyła bariery wejścia – w 2022 roku w Armenii oficjalnie zarejestrowanych było już ponad 200 ISP [6]. Zaangażowanie rządu w rozwój ICT było widoczne w strategicznych planach jak Agenda Transformacji Cyfrowej 2018–2030 oraz inicjatywach promujących Armenię jako regionalne centrum technologiczne [7]. Przez całe lata 2010 kolejne administracje inwestowały w usługi e-government oraz usprawnienia regulacyjne. Warto podkreślić, że Armenia zdobyła wynik 88,5/100 w ICT Regulatory Tracker ITU (2020), klasyfikując się w zaawansowanej „czwartej generacji” regulacji napędzanej celami polityki ekonomicznej i społecznej [8]. Tak silne ramy regulacyjne i inwestycje diaspory położyły fundament pod rozszerzanie łączności w całym kraju.
Aktualny stan dostępu do Internetu (użytkownicy prywatni i biznesowi)
Dostęp do internetu w Armenii jest dziś powszechny w miastach i stopniowo poprawia się na wsiach. W stolicy Erywaniu szybki szerokopasmowy internet jest normą, a publiczne hotspoty Wi-Fi są liczne, podczas gdy w mniejszych miastach zasięg również dynamicznie rośnie [9]. W 2023 roku około 77% populacji Armenii korzystało z internetu, co stanowi ogromny wzrost w porównaniu do poprzednich dekad [10]. Firmy są jeszcze bardziej połączone – 77% przedsiębiorstw zapewnia internet swoim pracownikom, przy czym w sektorze IT wskaźnik ten przekracza 90% [11]. Wśród użytkowników domowych, w miastach najpopularniejsze są stałe łącza szerokopasmowe, podczas gdy na terenach wiejskich wiele gospodarstw domowych korzysta głównie z transmisji danych komórkowych z powodu ograniczonej infrastruktury przewodowej. Ogólny wskaźnik penetracji szerokopasmowego internetu stacjonarnego to 18,5 abonamentów na 100 osób [12], co oznacza, że mniej więcej co piąty mieszkaniec Armenii ma domowe stałe łącze internetowe. Jednocześnie internet mobilny jest niemal wszechobecny – penetracja szerokopasmowego internetu mobilnego w Armenii to ok. 103% (ponad jedno aktywne konto na osobę) dzięki przystępnym planom taryfowym na smartfony [13].
Pod względem jakości parametry połączeń znacząco się poprawiły. Według Ookla Global Speed Index, w połowie 2024 roku mediana prędkości internetu stacjonarnego wynosiła ok. 56,8 Mbps, natomiast danych mobilnych – 27,6 Mbps [14] [15]. Wyniki te odzwierciedlają ogólnokrajowe modernizacje sieci światłowodowych oraz technologii mobilnych 4G/5G (o czym niżej). Mimo to wciąż występuje cyfrowy podział – użytkownicy miejscy zazwyczaj cieszą się szybszym i stabilniejszym internetem niż mieszkańcy wsi. Poza miastami w niektórych wioskach dostępny jest tylko podstawowy internet mobilny, a użytkownicy są ograniczeni do starszego sprzętu lub mniejszego wyboru operatorów [16]. Dostępność cenowa jest na ogół dobra – według międzynarodowych wskaźników, ceny internetu w Armenii są rozsądne. Podstawowy plan szerokopasmowego internetu stacjonarnego (ok. 5 GB danych) to koszt około 3,3% DNB per capita miesięcznie, a pakiet 2 GB internetu mobilnego zaledwie 0,8% DNB per capita, co oznacza, że usługi te są w zasięgu przeciętnego konsumenta [17] [18]. Niemniej jednak gospodarstwa o niższych dochodach mogą mieć trudności z opłatami za szybsze plany, dlatego wciąż podejmowane są wysiłki, aby korzyści z dostępu do sieci były szeroko dostępne społeczeństwu [19] [20].
Główni dostawcy usług internetowych i udziały rynkowe
Pomimo dużej liczby licencjonowanych ISP, rynek dostępu do internetu w Armenii jest skoncentrowany w rękach kilku głównych firm. Sektor szerokopasmowego internetu stacjonarnego jest zdominowany przez trzech operatorów – Ucom, Telecom Armenia (znany jako Team Telecom Armenia) oraz Rostelecom Armenia (niedawno przemianowany na Ovio). Razem obsługują oni zdecydowaną większość abonamentów domowych i biznesowych [21] [22]. Mniejsi ISP (ponad 200) istnieją, lecz ich łączny udział w rynku dostępu stacjonarnego jest marginalny [23] [24]. Poniższa tabela przedstawia czołowych dostawców internetu stacjonarnego i ich pozycje rynkowe w 2023 roku:
| Operator | Liczba abonentów szerokopasmowych (2023) | Udział w rynku (około) |
|---|---|---|
| Ucom | ~130 000 (światłowód i DSL) | ~45% abonamentów [25] [26] |
| Telecom Armenia (Team) | 94 800 (IV kw. 2023) | 32,1% abonamentów [27] [28] |
| Rostelecom (Ovio) | ~64 000 | ~22% abonamentów [29] [30] |
| Pozostali ISP (200+ małych) | ~10 000 (łącznie) | ~3% (niszowe rynki lokalne) |
Ucom – założony w 2007 roku – jest obecnie liderem szerokopasmowego internetu stacjonarnego zarówno pod względem liczby abonentów, jak i przychodów. Zarządza szeroką siecią światłowodową w Erywaniu i innych miastach; już w 2009 roku uczynił Erywań jednym z pierwszych w pełni połączonych światłowodem miast na świecie [31] [32]. Telecom Armenia (Team) to następca marki Beeline; od przejęcia jej operacji w 2020 roku zmodernizował swoją sieć i obecnie posiada około jedna trzecią abonentów internetu stacjonarnego [33]. Rostelecom Armenia, wcześniej filia rosyjskiego Rostelecomu (obecnie własność lokalna pod nazwą Ovio), koncentruje się na szerokopasmowym internecie stacjonarnym oraz IPTV i ma silną pozycję zwłaszcza w mniejszych miastach regionów. Warto zaznaczyć, że technologia światłowodowa wyprzedziła stary DSL – na początku 2024 roku ponad 83% wszystkich łączy internetu stacjonarnego w Armenii stanowiła technologia światłowodowa [34] [35], a DSL i inne linie miedziane szybko tracą na znaczeniu.
W segmencie internetu mobilnego działają w kraju trzy sieci komórkowe: Viva-MTS (obecnie Viva), Ucom oraz Telecom Armenia (Team). Viva, historycznie pod marką VivaCell-MTS, to największy gracz z ponad połową udziałów w rynku komórkowym. Pod koniec 2023 roku udział Viva wynosił ok. 57% rynku (ok. 2,3 mln aktywnych kart SIM) [36] [37]. Udział Team Telecom to ok. 26% (nieco ponad 1,04 mln użytkowników) [38] [39], a Ucom – pozostałe około 17%. Przedstawia to poniższa tabela:
| Operator komórkowy | Liczba abonentów (IV kw. 2023) | Udział w rynku (IV kw. 2023) |
|---|---|---|
| Viva (dawniej Viva-MTS) | ~2,3 mln | 56–59% (lider rynku) [40] [41] |
| Team Telecom Armenia | 1 044 939 | 25,6% [42] [43] |
| Ucom | ~700 000 | 15–18% (szacunkowo) |
Viva od lat jest dominującym operatorem mobilnym i jako pierwsza wprowadziła w Armenii testową sieć 5G. Telecom Armenia (Team) odziedziczył sieć komórkową Beeline i intensywnie inwestuje w jej modernizację, podczas gdy Ucom działa na rynku komórkowym od 2015 roku, przejmując wcześniej Orange Armenia, i stopniowo zwiększa swój udział. Wszyscy trzej oferują usługi 2G/3G/4G w całym kraju, rosnące znaczenie ma 4G LTE i wdrożenia 5G w Erywaniu. Co istotne, struktura własnościowa w latach 2023–2024 uległa zmianie: rosyjska firma-matka MTS sprzedała swoje armeńskie oddziały (Viva-MTS) grupie zachodnich inwestorów, w wyniku czego marka została uproszczona do „Viva” [44] [45]. Rząd Armenii uzyskał w ramach tej transakcji 20% udziałów w Vivie jako zabezpieczenie strategicznego interesu państwa [46] [47]. Z kolei armeński oddział Rostelecomu został przejęty przez lokalnych inwestorów (Electric Networks of Armenia) i w 2022 r. działa już pod nazwą Ovio [48]. Te zmiany odzwierciedlają trend „armenizacji” własności sektora telekomunikacyjnego oraz stopniowego uniezależniania się od kontroli rosyjskich korporacji w kontekście szerszych zmian geopolitycznych.
References
1. hetq.am, 2. www.azatutyun.am, 3. www.azatutyun.am, 4. www.azatutyun.am, 5. freedomhouse.org, 6. freedomhouse.org, 7. www.budde.com.au, 8. armenia.un.org, 9. freedomhouse.org, 10. freedomhouse.org, 11. arkatelecom.am, 12. freedomhouse.org, 13. freedomhouse.org, 14. freedomhouse.org, 15. freedomhouse.org, 16. freedomhouse.org, 17. freedomhouse.org, 18. freedomhouse.org, 19. freedomhouse.org, 20. freedomhouse.org, 21. freedomhouse.org, 22. freedomhouse.org, 23. freedomhouse.org, 24. freedomhouse.org, 25. freedomhouse.org, 26. freedomhouse.org, 27. armenpress.am, 28. armenpress.am, 29. freedomhouse.org, 30. freedomhouse.org, 31. galaxygroup.am, 32. galaxygroup.am, 33. armenpress.am, 34. www.budde.com.au, 35. www.budde.com.au, 36. freedomhouse.org, 37. armenpress.am, 38. armenpress.am, 39. armenpress.am, 40. freedomhouse.org, 41. armenpress.am, 42. armenpress.am, 43. armenpress.am, 44. www.budde.com.au, 45. www.budde.com.au, 46. www.thecaliforniacourier.com, 47. www.thecaliforniacourier.com, 48. freedomhouse.org