F-35 Lightning II odkryty: Wewnątrz wartego bilion dolarów myśliwca stealth, który dominuje na niebie

Wprowadzenie i przegląd

F-35A Lightning II w locie. Piątej generacji F-35 został zaprojektowany jako wielozadaniowy myśliwiec stealth, przeznaczony do dominacji zarówno w walkach powietrznych, jak i atakach naziemnych.
Lockheed Martin F-35 Lightning II to rodzina jednomiejscowych, jednom silnikowych myśliwców stealth piątej generacji opracowanych w ramach programu Joint Strike Fighter en.wikipedia.org. Został pomyślany jako wielozadaniowa platforma równie skuteczna w misjach przewagi powietrznej, jak i precyzyjnych ataków na cele naziemne, z zaawansowanymi sensorami pozwalającymi na prowadzenie walki elektronicznej, a także realizowanie zadań wywiadowczych, obserwacyjnych i rozpoznawczych (ISR) en.wikipedia.org. Program F-35 rozpoczął się w latach 90., aby zastąpić przestarzałe samoloty, takie jak F-16, F/A-18 i AV-8B Harrier II w flotach USA i sojuszników en.wikipedia.org. W 2001 roku projekt X-35 firmy Lockheed pokonał X-32 Boeinga, zdobywając kontrakt JSF, co doprowadziło do rozwoju F-35 jako myśliwca koalicyjnego współfinansowanego przez USA i osiem państw partnerskich en.wikipedia.org.

F-35 po raz pierwszy wzbił się w powietrze w 2006 r. i od tego czasu stał się największym i najbardziej ambitnym zakupem obronnym w historii – szacowany koszt to około 1,7–2 biliony dolarów przez cały cykl życia, obejmujący badania i rozwój, produkcję ponad 2 500 samolotów oraz dekady użytkowania airandspaceforces.com. Samolot wszedł do służby w US Marine Corps (F-35B) w 2015 r., Siłach Powietrznych (F-35A) w 2016 r. i Marynarce Wojennej (F-35C) w 2019 r. en.wikipedia.org. Na rok 2025 dostarczono ponad 1 170 F-35 na całym świecie en.wikipedia.org, a USA planują zakupić 2 456 tych maszyn do 2044 r., czyniąc z nich trzon amerykańskiego lotnictwa taktycznego na dziesięciolecia en.wikipedia.org. Oczekuje się, że F-35 pozostanie w służbie do 2070 r., stając się filarem sił powietrznych NATO i sojuszników en.wikipedia.org. Krótko mówiąc, Lightning II to najnowocześniejszy program myśliwca stealth, niespotykany pod względem skali – choć niepozbawiony znaczących kontrowersji dotyczących kosztów i złożoności, które omówimy w tym raporcie.

Warianty: F-35A, F-35B i F-35C

F-35B z krótkim startem/pionowym lądowaniem (STOVL) na pokładzie HMS Queen Elizabeth. Rodzina F-35 obejmuje trzy warianty: konwencjonalny F-35A, STOVL F-35B i pokładowy F-35C.
F-35 występuje w trzech podstawowych wariantach dostosowanych do różnych potrzeb służb en.wikipedia.org:

• F-35A – Konwencjonalny wariant startu i lądowania (CTOL) przeznaczony do użytku na tradycyjnych pasach, wykorzystywany przez Siły Powietrzne USA i większość partnerów międzynarodowych. Jest to najlżejszy i najbardziej zwrotny wariant (limit przeciążeń do 9 g) oraz jedyny z wbudowanym działkiem (25 mm GAU-22/A) en.wikipedia.org en.wikipedia.org. Zbiornik do tankowania jest kompatybilny z bomami amerykańskich tankowców. Ten wariant może zabrać około 18 250 funtów paliwa wewnętrznego, co daje mu zasięg bez tankowania ponad 1 200 mil morskich (≈2 200 km) i promień bojowy około 670 mil morskich na własnych zbiornikach en.wikipedia.org en.wikipedia.org. Został zaprojektowany jako wielozadaniowy następca F-16 i A-10, mogący operować z konwencjonalnych baz lotniczych.
• F-35B – Wariant krótkiego startu i pionowego lądowania (STOVL) opracowany dla amerykańskiej piechoty morskiej oraz sojuszników, np. Wielkiej Brytanii. F-35B posiada napędzany wałem wentylator unoszący i obracaną dyszę tylnego silnika, co umożliwia zawis i pionowe lądowanie na małych pokładach en.wikipedia.org. Umożliwia to operacje z okrętów desantowych i prymitywnych baz wysuniętych. Wadą jest mniejsza pojemność wewnętrznego paliwa (~13 500 funtów), co daje B krótszy zasięg (>900 Mm) i ok. 505 mil morskich promienia bojowego en.wikipedia.org en.wikipedia.org. Wariant ten ma także niższy limit przeciążeń (7 g) ze względu na inne rozwiązania konstrukcyjne en.wikipedia.org. F-35B nie posiada wewnętrznego działka; jeśli jest potrzebne, montuje się zasobnik z działkiem pod kadłubem. Pomimo tych różnic zachowuje pełen zestaw sensorów i uzbrojenia F-35. Wariant B był przełomem dla US Marines i Królewskiej Marynarki Brytyjskiej, operując z okrętów takich jak USS Essex i HMS Queen Elizabeth, wprowadzając technologię stealth na morza defense.gov royalnavy.mod.uk.
• F-35C – Wariant pokładowy dla Marynarki Wojennej USA (oraz piechoty morskiej w ramach operacji z lotniskowców). F-35C zaprojektowany jest do startów katapultowych i lądowań z liną hamującą (CATOBAR) na pokładach lotniskowców en.wikipedia.org. Ma większą rozpiętość skrzydeł (43 stopy vs 35 stóp) z chowanymi końcówkami, mocniejsze podwozie i ulepszony hak do lądowań pokładowych en.wikipedia.org en.wikipedia.org. Wersja C zabiera najwięcej wewnętrznego paliwa (prawie 19 750 funtów), co zapewnia jej największy zasięg (>1 200 Mm) i promień bojowy ok. 670 mil morskich, jak w F-35A en.wikipedia.org en.wikipedia.org. Poświęca nieco zwrotności (limit 7,5 g) na rzecz mocniejszej konstrukcji en.wikipedia.org. Eskadry F-35C Marynarki współdziałają na lotniskowcach z F/A-18 Super Hornet, wydłużając zasięg grupy lotniczej z użyciem technologii stealth i zaawansowanych sensorów. Piechota morska wprowadziła również F-35C (eskadry lądowe, które mogą wzmacniać grupy lotnicze marynarki). Pierwsza operacyjna misja F-35C z lotniskowca miała miejsce w 2021 r., a w listopadzie 2024 F-35C Marines startujące z USS Abraham Lincoln wykonały pierwsze bojowe uderzenia na cele na Bliskim Wschodzie, demonstrując możliwości dalekiego zasięgu uderzeniowego z morza marinecorpstimes.com marinecorpstimes.com.

Mimo różnic, wszystkie warianty mają około 70% wspólnych systemów i mogą przenosić identyczny zestaw czujników i uzbrojenia. Wspólne rozwiązania miały obniżyć koszty i ułatwić interoperacyjność. Każdy wariant F-35 daje swoim operatorom najnowocześniejszego myśliwca stealth – czy to na bazach lotniczych, pokładach okrętów desantowych czy dużych lotniskowcach.

Specyfikacje techniczne i możliwości bojowe

Stealth i konstrukcja płatowca: Wszystkie F-35 mają kształt trudny do wykrycia przez radar oraz pokrycie z materiałów pochłaniających fale, co sprawia, że są niezwykle trudne do wykrycia na radarze. Kadłub posiada krawędzie ścinane i segmentowane panele, by minimalizować skuteczną powierzchnię odbicia, a uzbrojenie przenoszone jest wewnątrz kadłuba, by nie generować dodatkowych odbić en.wikipedia.org en.wikipedia.org. Wylot silnika jest osłonięty i miesza się z zimniejszym powietrzem, by zmniejszyć sygnaturę podczerwoną. Dokładne parametry technologii stealth są tajne, ale F-35 i F-22 uchodzą za jedne z najbardziej skrytych myśliwców (znacznie trudniejsze do wykrycia od rosyjskiego Su-57) 19fortyfive.com 19fortyfive.com. Silnik Pratt & Whitney F135 daje 43 000 funtów ciągu z dopalaniem, pozwalając F-35 osiągać maksymalną prędkość ok. Mach 1.6 (~1 200 mph) af.mil. Nie jest tak szybki jak dwu silnikowy F-22 (supercruise ~Mach 1.8, maks. >Mach 2), ale porównywalny z chińskim J-20 (Mach ~2) 19fortyfive.com 19fortyfive.com. Pułap operacyjny Lightning II wynosi ok. 50 000 stóp af.mil. Promień bojowy na wewnętrznym paliwie (~600–700 mil morskich dla F-35A/C) pozwala razić cele głęboko na tyłach przeciwnika bez tankowania en.wikipedia.org. Warto podkreślić, że system wsparcia i logistyki F-35 miał maksymalizować gotowość bojową: został od razu zaprojektowany z Autonomicznym Systemem Informacyjnym Logistyki (ALIS), który monitoruje stan samolotu i pomaga technikom diagnostyką predykcyjną af.mil. (W praktyce ALIS sprawiał jednak kłopoty – więcej w części „Kontrowersje” – i jest zastępowany nowocześniejszym systemem ODIN, który ma poprawić niezawodność airandspaceforces.com airandspaceforces.com.)

Awionika i fuzja sensorów: Być może największą siłą F-35 jest jego zestaw czujników i połączenie ich danych. Często określany jest jako „latający superkomputer”. Awionika F-35 była przełomowa w chwili wprowadzenia i nadal jest modernizowana. Kluczowe czujniki obejmują:  radar AN/APG-81 AESA, który zapewnia wysoką rozdzielczość śledzenia celów powietrznych i naziemnych;  Electro-Optical Targeting System (EOTS), wbudowany czujnik IR/TV pod nosem samolotu do namierzania i naprowadzania bomb; oraz  system AN/AAQ-37 Distributed Aperture System (DAS), czyli zespół sześciu kamer IR, obejmujących 360° wokół samolotu en.wikipedia.org en.wikipedia.org. DAS pozwala pilotowi widzieć dookoła samolotu (nawet pod podłogą) dzięki wizjerowi w hełmie i zapewnia ostrzeżenie o nadlatujących rakietach.  System walki elektronicznej AN/ASQ-239 Barracuda zapewnia ostrzeganie o pracy radarów, lokalizację emiterów, zakłócanie i utajoną łączność danych en.wikipedia.org en.wikipedia.org. Wszystkie te informacje są fuzjowane przez komputery F-35 w jeden spójny obraz prezentowany pilotowi.  Hełm z wyświetlaczem (za 400 tys. dolarów, Gen III Helmet) pokazuje dane lotu i wskazania celów na przeziernym wizjerze, umożliwiając obserwację „heads-up” w dowolnym kierunku – w tym pozwala pilotowi spoglądać  przez konstrukcję samolotu dzięki obrazowi z DAS. Według Sił Powietrznych USA pakiet sensorów F-35 „zbiera, łączy i rozprowadza więcej informacji niż jakikolwiek myśliwiec w historii”, zapewniając pilotowi niespotykaną świadomość sytuacyjną af.mil af.mil. W istocie F-35 działa mniej jak tradycyjny myśliwiec, a bardziej jak węzeł informacyjny – wykrywając zagrożenia i wymieniając dane przez bezpieczne sieci (np. przez łącze danych MADL między F-35 oraz Link 16 z starszymi samolotami) en.wikipedia.org. To sprawia, że F-35 jest mnożnikiem siły, „rozgrywającym na polu walki” – jak określa to Lockheed f35.com f35.com – koordynując inne platformy podczas walki.

Uzbrojenie i broń: W konfiguracji „stealth” F-35 przenosi uzbrojenie wewnątrz dwóch komór, aby uniknąć wykrycia radarowego.  Standardowy ładunek wewnętrzny to 4 rakiety powietrze-powietrze (AIM-120 AMRAAM), lub 2 AMRAAM-y i 2 bomby powietrze-ziemia (do 2 000 funtów, typu JDAM lub podobne) en.wikipedia.org en.wikipedia.org. Przykładowo, F-35A/C może w środku przenosić dwie bomby GBU-31 JDAM o masie 2 000 funtów i dwie rakiety AIM-120, lub inne kombinacje – np. 8 mniejszych bomb GBU-39/B Small Diameter Bombs i 2 AMRAAM-y. Wariant F-35B ma nieco krótsze komory, umożliwiając zabranie bomb do 1 000 funtów (np. GBU-32 JDAM). Wszystkie wersje mogą też przenosić uzbrojenie na zewnętrznych pylonach (do 6 dodatkowych węzłów) – łączny maksymalny ładunek to 18 000 funtów en.wikipedia.org en.wikipedia.org, ale kosztem utraty „stealth”. W trybie „beast mode” (przy braku wymogu niewykrywalności) F-35 może zabrać ogromny arsenał porównywalny z tradycyjnymi myśliwcami – przykładowo może przenosić 4 AMRAAM-y wewnątrz i kolejne 6 na zewnątrz en.wikipedia.org en.wikipedia.org. Uzbrojenie F-35 to zaawansowane rakiety powietrze-powietrze (AIM-120C/D AMRAAM, AIM-9X Sidewinder oraz planowane  AIM-260 JATM i Meteor MBDA w przyszłym sofcie Block 4) en.wikipedia.org en.wikipedia.org. Broń powietrze-ziemia obejmuje bomby JDAM naprowadzane GPS, bomby Paveway laserowe, szybującą bombę GBU-53/B StormBreaker, broń dalekiego zasięgu AGM-154 JSOW, oraz rakiety przeciwokrętowe takie jak AGM-158C LRASM i norweski Joint Strike Missile (JSM) (te pociski są wdrażane w ramach Block 4) en.wikipedia.org en.wikipedia.org. F-35A jest również przystosowany do przenoszenia bomby atomowej B61-12 do misji nuklearnego sharingu NATO po uzyskaniu stosownych certyfikatów en.wikipedia.org. Do walki na bliski dystans i ostrzału w zwarciu F-35A posiada wbudowane działko 25 mm GAU-22/A (czterolufowe, 180 szt. amunicji) en.wikipedia.org. Warianty B i C przenoszą, w razie potrzeby, zewnętrzną kapsułę działkową na 220 naboi en.wikipedia.org. W treningach walki powietrznej F-35 wykazuje świetne rezultaty: piloci często relacjonują, że mogą wykryć i zestrzelić przeciwnika zanim sam zostanie zauważony. Podczas ćwiczeń Red Flag F-35 osiągały miażdżące proporcje zestrzeleń dzięki połączeniu własnej „niewidzialności” i przewagi sensorycznej, angażując wroga z dogodnych pozycji. Ta kombinacja małej wykrywalności, zaawansowanych sensorów i nowoczesnej broni czyni Lightninga II śmiertelnie groźnym zarówno w starciach BVR (poza zasięgiem wzroku), jak i na krótszym dystansie.

Podsumowując, F-35 łączy najnowocześniejsze technologie: jest to „stealthowy”, naddźwiękowy myśliwiec o mocy obliczeniowej i sensorach pozwalających pełnić rolę platformy ISR i walki elektronicznej, a przy tym przenosi imponujący zestaw współczesnej broni. Te możliwości razem sprawiają, że jest to jeden z najbardziej zaawansowanych samolotów bojowych na świecie w 2025 roku.

Historia Operacyjna

Po latach rozwoju i testowania F-35 został szeroko wdrożony na całym świecie. Początkową gotowość operacyjną (IOC) ogłosił Korpus Piechoty Morskiej USA dla F-35B w lipcu 2015 r., Siły Powietrzne USA dla F-35A w sierpniu 2016 r., a marynarka USA dla F-35C na początku 2019 r. en.wikipedia.org. Marines szybko rozpoczęli rozmieszczanie F-35B na Pacyfiku; w 2017 r. samoloty VMFA-121 bazowały już w Japonii. Pierwszą misję bojową F-35 przeprowadził Izrael – izraelskie F-35 „Adir” zaatakowały cele na Bliskim Wschodzie w 2018 r., czyniąc Izrael pierwszym krajem używającym F-35 w walce en.wikipedia.org. Izraelskie F-35A wielokrotnie miały przeprowadzać naloty w Syrii i prawdopodobnie także gdzie indziej, wykorzystując stealth do przełamania zaawansowanej obrony powietrznej en.wikipedia.org.

Stany Zjednoczone wkrótce podążyły za tym przykładem. Dnia 27 września 2018 r. F-35B Korpusu Piechoty Morskiej USA, startując z okrętu USS Essex (amfibijnego okrętu desantowego Marines), przeprowadził nalot na cele talibów w Afganistanie – był to pierwszy bojowy użytek F-35 przez Stany Zjednoczone defense.gov. Atak zakończył się sukcesem i pokazał, że F-35B może projekować siłę z platformy morskiej w głąb lądu, jakim jest Afganistan defense.gov. Do 2019 r. operacyjną gotowość uzyskały F-35A należące do US Air Force – swoje pierwsze misje bojowe wykonały w kwietniu 2019 r., zrzucając bomby na bojowników ISIS w Iraku marinecorpstimes.com. Od tamtej pory amerykańskie F-35A są okresowo wykorzystywane do ataków lotniczych i dozoru nad strefami konfliktów takich jak Irak czy Syria, zazwyczaj operując z baz na Bliskim Wschodzie.

W 2021 roku Wielka Brytania stała się pierwszym państwem poza USA, które użyło F-35 w walce. Brytyjskie F-35B z 617 Dywizjonu Królewskich Sił Powietrznych operowały z pokładu HMS Queen Elizabeth i przeprowadzały ataki powietrzne na cele ISIS na Bliskim Wschodzie w ramach Operacji Shader w czerwcu 2021 r. royalnavy.mod.uk royalnavy.mod.uk. Było to nie tylko pierwsze bojowe użycie F-35 z brytyjskiego lotniskowca, ale także pierwsza misja bojowa brytyjskiego lotniskowca od dekady. Queen Elizabeth wypłynął z mieszanym skrzydłem lotniczym liczącym 18 F-35B (10 brytyjskich i 8 amerykańskich z Korpusu Piechoty Morskiej USA), demonstrując niespotykaną dotąd integrację – amerykańscy piloci Marines latali na F-35 z brytyjskiego okrętu, co oznacza poziom interoperacyjności sojuszniczej niespotykany od czasów II wojny światowej royalnavy.mod.uk royalnavy.mod.uk. Ataki F-35B uderzyły w pozycje ISIS we wsparciu sił koalicyjnych, podkreślając wartość myśliwca w operacjach sojuszniczych.

Kilka innych państw również rozpoczęło operacyjne loty F-35. Włochy rozmieściły swoje F-35A w ramach misji NATO nad Islandią i Europą Wschodnią. Norwegia ogłosiła wstępną gotowość operacyjną (IOC) dla swoich F-35A w 2019 roku i obecnie używa ich do patroli powietrznych oraz przechwytywania w ramach QRA (Norweskie F-35 przechwyciły rosyjskie samoloty zbliżające się do przestrzeni NATO). Japonia rozlokowała eskadry F-35A, by wzmocnić obronę powietrzną przed chińskimi i rosyjskimi naruszeniami – choć japońskie F-35 nie uczestniczyły w walce, jeden z nich zaginął w wyniku katastrofy do morza w 2019 r. Australia odebrała pierwsze F-35A w 2018 roku i obecnie dysponuje operacyjną eskadrą; australijskie F-35 regularnie biorą udział w ćwiczeniach takich jak Pitch Black i zastąpiły starzejące się F/A-18 jako główne myśliwce.

Nie wszystkie operacje przebiegały bezproblemowo. Doszło do kilku wypadków: w 2018 r. F-35B USMC rozbił się z powodu awarii przewodu paliwowego (co doprowadziło do inspekcji całej floty), a w 2020 r. F-35A USAF rozbił się podczas lądowania na Florydzie. W latach 2021–2022 doszło do dwóch wypadków na lotniskowcach (jeden brytyjski F-35B spadł z HMS Queen Elizabeth z powodu pozostawionej osłony wlotu powietrza, a jeden amerykański F-35C doznał wypadku podczas lądowania na USS Carl Vinson). Wypadki te wymagały podjęcia akcji odzyskania wraków z wrażliwymi technologiami i były lekcjami w eksploatacji nowego myśliwca. Jednak ogólnie bezpieczeństwo i niezawodność poprawiają się wraz z eliminacją tzw. chorób wieku dziecięcego.

Obecnie F-35 jest na wyposażeniu co najmniej 10 sił powietrznych i został sprawdzony bojowo na Bliskim Wschodzie przez kilka państw. F-35 wykonywały patrole bojowe, by odstraszać nieprzyjacielskie samoloty, atakowały pozycje bojowników w wsparciu wojsk lądowych i zbierały kluczowe dane ISR na obszarach o wysokim zagrożeniu – często unikając wykrycia. Globalny zasięg działań szybko rośnie: do połowy 2025 roku F-35 będą operować z 49 baz na całym świecie i zgromadzą ponad 1 milion godzin lotu f35.com f35.com. Amerykańskie F-35 Marynarki Wojennej i Korpusu Piechoty Morskiej są regularnie integrowane z grupami uderzeniowymi lotniskowców, a eskadry USAF rotują do Europy i Azji, by wzmacniać sojuszników. Wczesną wiosną 2022 r., F-35 USA rozlokowano na wschodniej flance NATO podczas kryzysu ukraińskiego, by zwiększyć odstraszanie. Takie operacje podkreślają rolę F-35 jako narzędzia współpracy koalicyjnej – wspólnego samolotu, który może bezpiecznie łączyć się z innymi F-35 oraz starszymi myśliwcami, podnosząc skuteczność sojuszniczych sił powietrznych.

Podsumowując, debiut operacyjny F-35 w ciągu ostatnich 5–7 lat potwierdził kluczowe założenia programu. Piloci chwalą jego świadomość sytuacyjną i przeżywalność w walce. Lt. Col. Jeffrey Davis, dowódca eskadry F-35 w Marines, podkreślił po ostatnich atakach, że F-35C „zademonstrował swoją przewagę bojową, przemierzając kontrolowaną przestrzeń powietrzną i uderzając w cele w sercu terytorium wroga” bezkarnie marinecorpstimes.com. Z każdą misją i kolejnym rozlokowaniem F-35 Lightning II umacnia pozycję jako przełomowy samolot bojowy dla USA i sojuszników.

Koszty i produkcja

Skala i złożoność programu F-35 czynią go najdroższym programem wojskowym w historii. Najnowsze szacunki Departamentu Obrony USA przewidują łączny koszt rozwoju, zakupu, użytkowania i utrzymania floty F-35 do 2070 r. na poziomie ok. 1,7–1,8 biliona dolarów airandspaceforces.com. W 2021 roku Biuro Programu Wspólnego wyliczyło nawet wyższą sumę – 2,1 biliona dolarów (w dolarach bieżących), przy czym niemal połowa tej kwoty to skutki inflacji przez ponad 50 lat eksploatacji airandspaceforces.com. Ta astronomiczna suma obejmuje ok. 2 500 samolotów dla USA i setki dla sojuszników, a także cały serwis, paliwo, modernizacje i personel. Należy podkreślić, że ponieważ F-35 ma służyć do końca XXI wieku, szacunki całkowitych kosztów eksploatacji dotyczą wielu dekad użytkowania (założono wyliczenia kosztów do 2088 r.) gao.gov gao.gov.

Koszt zakupu jednego egzemplarza stopniowo malał w porównaniu z początkową produkcją. Przez pierwsze partie produkcyjne F-35 kosztowały grubo ponad 100 mln USD za sztukę. Po kilku rundach negocjacji i zwiększeniu wolumenu, cena F-35A (najprostszej wersji) spadła poniżej 90 mln USD w partii 11 (2019). Najnowszy kontrakt (partie 15–17) ustalił średnią cenę „flyaway” F-35A na 82,5 mln USD, ok. 109 mln USD za F-35B i 102 mln USD za F-35C defenseone.com defenseone.com. Ceny te obejmują silnik i wyrażone są w dolarach bieżących (2023–2024). Warto zaznaczyć, że są to kwoty nieco wyższe niż w poprzedniej partii, głównie przez inflację i dodanie nowych zdolności, ale w ujęciu realnym i tak są niższe niż na początku defenseone.com defenseone.com. Lockheed Martin zdołał znacznie ograniczyć koszty produkcji dzięki efektowi skali i usprawnieniom – od 2014 cena F-35A spadła o ponad 50%. Jednak w 2024 Lockheed ostrzegł, że dalsze cięcia kosztów mogą się skończyć; inflacja, nowe komponenty i mniejsze zamówienia USA mogą ponownie podbić ceny jednostkowe w następnych partiach defenseone.com defenseone.com. W rzeczywistości, wraz z wdrożeniem nowej elektroniki Tech Refresh 3 i pakietu Block 4, kolejne F-35 będą bardziej zaawansowane, ale też droższe. Niektórzy urzędnicy spekulują, że F-35A może znowu kosztować 90–100 mln USD za sztukę w najbliższych partiach airandspaceforces.com airandspaceforces.com.

Poza zakupem, eksploatacja i wsparcie techniczne (O&S) F-35 spotykają się z krytyką ze względu na wysokie koszty utrzymania – koszt godziny lotu F-35A to ok. 35 000–40 000 USD (w cenach z 2020 r.), znacznie więcej niż w starszych myśliwcach. Przewidywany koszt utrzymania floty F-35 na całym świecie przez cały okres eksploatacji wzrósł z 1,1 bln USD w 2018 r. do 1,58 bln USD w 2023 r. (po części z powodu wydłużenia okresu użytkowania z 2077 do 2088 r.) gao.gov gao.gov. Wzrost tych kosztów wymusił ograniczenia: USAF i Marynarka zmniejszyły roczną liczbę godzin lotu na jeden samolot odpowiednio o 19% i 45%, by wydłużyć żywotność części i ograniczyć wydatki gao.gov. Wojsko chętniej sięga też po treningi na symulatorach, aby utrzymać gotowość pilotów przy mniejszych nalotach airandspaceforces.com gao.gov. Równocześnie usprawniane są procesy serwisowe – skracanie czasu oczekiwania na części zamienne i powiększanie zdolności warsztatów – by podnieść wskaźnik gotowości F-35 do lotu (obecnie ok. 60–70%). Pentagon i firmy przemysłu obronnego intensyfikują starania, by obniżyć koszty utrzymania tak, aby do 2036 roku eksploatacja F-35 nie była droższa niż starszych myśliwców defensenews.com. Inicjatywy poprawiające niezawodność przynoszą już pierwsze efekty – niektóre komponenty działają dłużej przed awarią, a oszczędności dla całej floty wyliczono na 84 mld USD gao.gov gao.gov.

Jeśli chodzi o produkcję, program F-35 wszedł obecnie w stały, coroczny rytm. Do połowy 2025 roku dostarczono ponad 1 185 samolotów wszystkim klientom f35.com f35.com. Główna linia produkcyjna w Fort Worth w Teksasie jest wspierana przez końcowe linie montażowe we Włoszech i Japonii dla regionalnych partnerów. Roczna produkcja w ostatnich latach wynosiła około 120–150 myśliwców, co oznacza produkcję pełnoskalową nawet przed oficjalnym ogłoszeniem Kamienia Milowego C. (Departament Obrony zatwierdził F-35 do formalnej produkcji pełnoskalowej dopiero w latach 2023–2024 po długim okresie testów operacyjnych airandspaceforces.com.) W kolejnych latach produkcja będzie utrzymywała wysokie tempo aż do lat 30. XXI wieku, w miarę realizowania zamówień. Program docelowy USA to 1 763 F-35A dla Sił Powietrznych, 353 F-35B i 67 F-35C dla Korpusu Piechoty Morskiej oraz 273 F-35C dla Marynarki Wojennej f35.com. Łącznie USA mają kupić 2 456 maszyn (choć Siły Powietrzne w latach 2023–24 sygnalizowały, że mogą nieco zredukować ostateczną liczbę zamówień na rzecz prac nad myśliwcem szóstej generacji) airandspaceforces.com airandspaceforces.com. Zamówienia partnerów międzynarodowych i sprzedaży wojskowej za granicę to kolejne 900+ myśliwców. Na przykład państwa partnerskie F-35 planują łącznie zakup ponad 500 maszyn, a nowi klienci, tacy jak Japonia (147 myśliwców), Korea Południowa (60), Polska (32), Finlandia (64) i inni, dokładają setki kolejnych f35.com f35.com. Do 2035 r. przewiduje się, że w służbie na całym świecie będzie ponad 3 tysiące F-35.

Podsumowując finanse: F-35 dostarcza niespotykane dotąd możliwości, ale za bardzo wysoką cenę. Jest typowym przykładem klasycznego kompromisu w dziedzinie najnowocześniejszych technologii lotniczych. Koszty pozyskania pojedynczego egzemplarza ustabilizowały się na poziomie ~80–100 mln USD, co jest konkurencyjne wobec innych myśliwców najwyższej klasy, ale łączny koszt programu (ze względu na ilość i wieloletnią eksploatację) jest olbrzymi airandspaceforces.com. Utrzymanie kosztów w całym cyklu życia to jedno z największych wyzwań Pentagonu. Biuro Programu zauważyło, że połowa szacunkowych 2 bilionów dolarów to inflacja oraz że F-35 jest pierwszym dużym programem zbrojeniowym wymagającym uwzględnienia wszystkich przyszłych wydatków już na starcie airandspaceforces.com airandspaceforces.com. Urzędnicy podkreślają, że jeśli uda się obniżyć koszty eksploatacji tej maszyny, inwestycja się zwróci. Podsumowując: Lightning II to triumf możliwości z ostrzeżeniem o kosztach – sprostał oczekiwaniom wydajnościowym w wielu obszarach, jednak USA i sojusznicy będą płacić za utrzymanie tej floty przez dekady.

Kontrowersje i krytyka

Pomimo zaawansowania technologicznego, program F-35 napotkał znaczne kontrowersje, niepowodzenia i krytykę publiczną. Często przytaczany jest jako przykład pułapek nadmiernie ambitnego przedsięwzięcia zbrojeniowego. Kluczowe zarzuty obejmują:

• Przekroczenia kosztów i opóźnienia: Program Joint Strike Fighter był sprzedawany jako opłacalne rozwiązanie wielozadaniowe dla wszystkich rodzajów sił zbrojnych, ale znacznie przekroczył pierwotny budżet o około 80% i opóźnił się o lata en.wikipedia.org. Do 2023 roku program był opóźniony względem pierwotnych założeń o około 10 lat en.wikipedia.org. Prace rozwojowe okazały się znacznie trudniejsze niż przewidywano – F-35 wymagał integracji zaawansowanych technologii stealth, całkowicie nowego silnika, rewolucyjnych sensorów i mechanizmu pionowego startu w jednym projekcie – zadanie wyjątkowo trudne. Efektem była konkurencyjność produkcji i testów: budowano seryjne maszyny podczas gdy testy wciąż trwały. Gdy pojawiały się problemy, już zbudowane samoloty musiały być kosztownie modyfikowane. Taka strategia ściągnęła ostrą krytykę w raportach nadzorczych, które uznały, że prowadziła do „drogich zmian konstrukcyjnych i poprawek”, których można było uniknąć en.wikipedia.org. Skala programu oraz liczba interesariuszy sprawiła też, że był on odporny na anulowanie, mimo rosnących kosztów. Według jednej z miar program F-35 do 2021 r. był o 165 miliardów dolarów droższy niż pierwotnie szacowano i wiele lat opóźniony (wielokrotnie przesuwano harmonogram). Government Accountability Office (GAO) i inne instytucje regularnie krytykowały program za niespełnianie terminów i niejasne raportowanie kosztów gao.gov aa.com.tr. W marcu 2024 F-35 wreszcie uzyskał decyzję o produkcji pełnoskalowej („Milestone C”) – po 23 latach od rozpoczęcia programu – co pokazuje jak bardzo rozciągnęła się faza rozwoju airandspaceforces.com airandspaceforces.com.
• Problemy techniczne i niepowodzenia: Opracowanie myśliwca piątej generacji przesunęło granice możliwości – F-35 napotkał setki problemów technicznych podczas testów. Na wczesnym etapie pojawiły się problemy ze stabilnością lotu i błędy w oprogramowaniu – w 2012 roku doszło do incydentu z drganiem statecznika pionowego oraz niestabilnością przy prędkościach transsonicznych („wing drop”), co wymusiło poprawki konstrukcyjne en.wikipedia.org. Skomplikowany mechanizm wentylatora unoszącego F-35B miał problem z przegrzewaniem i niezawodnością; wczesne F-35B miały wstępnie przewidywaną trwałość zaledwie 2 100 godzin przed koniecznością gruntownych napraw, daleko poniżej oczekiwanych 8 000 godzin (późniejsze partie poprawiono) en.wikipedia.org. Wewnętrzne działko F-35A wykazywało niską celność z powodu złego zamocowania – wymagało to korekt. Występowały też problemy z bezpieczeństwem fotela katapultowego: w 2015 r. odkryto, że lekcy piloci są narażeni na poważne obrażenia szyi przy katapultowaniu, co spowodowało tymczasowe ograniczenie dopuszczalnej masy pilota i przeprojektowanie hełmu oraz sekwencji katapultowania. Naprawiano także elementy eksploatacyjne, np. zużycie opon, opóźnienia w wyświetlaniu danych w hełmie czy trwałość powłok stealth – w 2011 roku przy nurkowaniu z dużą prędkością dochodziło nawet do pojawiania się „pęcherzy i bąbli” na powłoce F-35B/C; problem rozwiązano nową powłoką odporną na ciepło i ograniczeniami eksploatacyjnymi en.wikipedia.org en.wikipedia.org. Najbardziej uporczywą techniczną bolączką okazało się jednak oprogramowanie. F-35 opiera się na milionach linii kodu sterujących systemami lotu i logistyką. Tworzenie oprogramowania było wolniejsze i trudniejsze niż zakładano – w 2019 r. biuro testów Pentagonu stwierdziło, że „rozwój oprogramowania… nadal pozostaje w tyle względem założeń” en.wikipedia.org. Dostarczenie pełnego oprogramowania Block 3F (bazowy potencjał bojowy) opóźniało się wielokrotnie i zakończono je ostatecznie w 2018 roku. Nawet po wdrożeniu oprogramowanie operacyjne wymagało częstych aktualizacji usuwających błędy powodujące reset radaru, zakłócenia sensorów czy awarie komputerów w locie. W 2023 roku GAO wskazało, że modernizacja Block 4 również się opóźnia – koszty wzrosły do 16,5 miliarda dolarów, a zakończenie przesunięto na 2029 rok gao.gov. Nowe możliwości Block 4 były opóźnione przez problemy ze stabilnością oprogramowania i przesunięto duże aktualizacje z 2023 roku na kolejne lata gao.gov gao.gov. Te opóźnienia mają efekt domina, spowalniając wprowadzanie nowych uzbrojeń i modernizacji (część zaplanowanych funkcjonalności Block 4 przeniesiono do przyszłych bloków lub ograniczono defenseone.com). Krótko mówiąc, oprogramowanie jest ciągłym punktem zapalnym, co nie jest wyjątkowe dla współczesnych maszyn, lecz w F-35 problem został spotęgowany przez złożoność systemu.
• Fiasko systemu logistycznego ALIS: F-35 miał zrewolucjonizować obsługę techniczną dzięki zintegrowanemu systemowi logistyki ALIS – bazie danych i narzędziu planistycznemu śledzącemu stan techniczny maszyn, automatyzującemu zamawianie części i wspierającemu zespoły obsługi. W praktyce ALIS stał się „bolączką F-35”, którego unikano airandspaceforces.com. System był wolny, podatny na błędy danych i fałszywe alarmy oraz wymagał ręcznych obejść. Raport z 2019 r. wykazał, że w jednej jednostce mechanicy przepracowali dodatkowo 45 tys. roboczogodzin rocznie przez awarie ALIS airandspaceforces.com airandspaceforces.com. Laptopy z ALIS długo się uruchamiały, aktualizacje oprogramowania się opóźniały, a system miał luki cyberbezpieczeństwa airandspaceforces.com airandspaceforces.com. W efekcie zamiast usprawnić obsługę, ALIS dodatkowo obciążał ludzi i obniżał gotowość bojową. Pentagon ostatecznie zadecydował o wycofaniu architektury ALIS, a w 2020 roku ogłoszono zastąpienie jej systemem ODIN (Operational Data Integrated Network) airandspaceforces.com. ODIN ma być bardziej przyjazny dla użytkownika, bazować na chmurze i być odporny na zagrożenia cybernetyczne, naprawiając niedoskonałości ALIS. Jednak wdrażanie ODIN trwa wolniej, niż zakładano (pierwotnie zakładano 2022 rok, ale proces wciąż trwa). Historyczne perypetie ALIS/ODIN stały się symbolem rozbieżności między obietnicami programu a rzeczywistością i były otwarcie krytykowane przez organy kontrolne oraz dowództwo wojskowe defence-blog.com airandspaceforces.com.
• Wysokie koszty eksploatacyjne i problemy z niezawodnością: Jak omówiono w sekcji kosztów, obsługa i utrzymanie F-35 są droższe niż planowano. Maszyna ma bardzo złożoną konstrukcję, z wrażliwymi powłokami stealth, wyrafinowaną elektroniką i jednym silnikiem – wszystko to wymaga dużych nakładów serwisowych. Na początku użytkowania wskaźniki gotowości bojowej (procent maszyn zdolnych do lotu) były rozczarowująco niskie, wynosząc około 50–60%, częściowo z powodu braków części zamiennych i zaległości w naprawach. Elementy takie jak osłony kabiny, moduły zasilania czy opony zużywały się szybciej niż zakładano. Choć niezawodność się poprawia, wojska oraz GAO krytykują wsparcie techniczne (prowadzane w dużej mierze przez producenta) jako zbyt kosztowne i powolne defensenews.com. GAO ostrzega, że do 2036 roku, jeśli nie zostaną wprowadzone poprawki, roczne koszty eksploatacji i utrzymania będą o miliardy dolarów wyższe niż to, na co mogą pozwolić sobie służby defensenews.com. Spowodowało to, że Siły Powietrzne stwierdziły, iż bez obniżek kosztów być może nie będą w stanie utrzymać całej swojej floty F-35 (jeden z przedstawicieli USAF zażartował nawet, że jeśli koszt godziny lotu pozostanie tak wysoki, będą musieli „zaparkować” jedną trzecią floty) sgp.fas.org. Program F-35 wprowadził szereg inicjatyw na rzecz zmniejszenia pracochłonności obsługi i zwiększenia dostępności części. Przyniosło to pewne efekty – przykładowo wzrosła niezawodność silnika (F135), a czas napraw w centrach serwisowych się skraca. Mimo to publiczny wizerunek F-35 wciąż jest taki, że „drogo kosztuje w utrzymaniu”, przez co jest porównywany do „Ferrari” – maszyny wysokowydajnej, ale wymagającej ciągłej, kosztownej obsługi.
• Zarzuty dotyczące osiągów: F-35 niejednokrotnie był krytykowany za rzekomo słabe możliwości walki manewrowej i porażki z wcześniejszymi myśliwcami w pewnych aspektach. Przeciek z raportu pilota testującego walkę „dogfight” F-35 z F-16 w 2015 roku sugerował, że F-35 radził sobie gorzej w bliskiej walce z powodu szybkiej utraty energii na ciasnych zakrętach. Wywołało to medialną burzę, że F-35 „nie potrafi skręcać ani się wspinać” – choć test dotyczył maszyny z wczesnej fazy programu, bez kompletnego oprogramowania, a późniejsi piloci podważali te wnioski. W ćwiczeniach, gdzie wykorzystano pełne oprogramowanie 3F, F-35 osiągał bardzo dobre wyniki nawet w walce w bliskiej odległości, wykorzystując sensory i zdolność lotu na dużych kątach natarcia. Niemniej jednak incydent ten stał się orężem krytyków twierdzących, że F-35 jest gorszy w klasycznym „dogfight”. Zarzucano mu także mniejszy zasięg (krytycy wskazują, że F-35 ma krótszy promień bojowy niż niektóre maszyny dwusilnikowe jak F-15 czy Su-57) oraz niższą prędkość maksymalną i pułap odrzutowy względem typowych myśliwców przewagi powietrznej. F-35 nigdy nie był projektowany jako super-manewrowy myśliwiec do walki manewrowej jak F-22, lecz jako zrównoważony myśliwiec uderzeniowy. Obrońcy projektu podkreślają, że w nowoczesnej walce powietrznej najważniejsze są stealth i fuzja sensorów – tu F-35 przewyższa konkurentów. Niewielu wątpi w śmiertelność tej maszyny podczas ataku poza zasięgiem wzroku, gdy sama pozostaje niewidoczna.
• Kontrowersje międzynarodowe i polityczne: F-35 nie ustrzegł się politycznego zamieszania. W USA program był częstym przedmiotem krytyki w Kongresie, a nawet w kampaniach prezydenckich. (Prezydent Trump w 2016 roku otwarcie krytykował koszt F-35 i rozważał zastąpienie go F/A-18, lecz później pochwalił maszynę i przypisał sobie zasługę za lepsze ceny w 10. partii produkcyjnej). Olbrzymia siatka podwykonawców – oferująca miejsca pracy w ponad 45 stanach i krajach sojuszniczych – z jednej strony utrudnia anulowanie programu, z drugiej jest krytykowana jako „zbyt duża, aby upaść”. Na arenie międzynarodowej partnerzy czasem się wahali: Kanada współfinansowała prace, ale na lata zawiesiła zakup, by w 2022 roku zamówić 88 F-35A. Turcja, partner poziomu 3, została wydalona z programu F-35 w 2019 roku po zakupie rosyjskich S-400, które wg USA stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa F-35 en.wikipedia.org. Turcja planowała zakup 100 maszyn i produkowała ponad 900 kluczowych komponentów; jej usunięcie wymusiło szybkie poszukiwanie alternatywnych dostawców en.wikipedia.org. Inni sojusznicy NATO, jak Dania i Belgia, mieli poważne debaty krajowe o kosztach i możliwościach F-35, ale ostatecznie wybrali go ponad konkurencją (F-35 zwyciężył w przetargach z Eurofighterem, Rafale i Gripenem w Europie). W niektórych krajach samolot był symbolem krytyki wydatków obronnych – np. w Holandii czy Australii opozycja czasem żądała ograniczenia lub odwołania zamówień. Jednak w każdym przypadku przeważały względy interoperacyjności z USA i NATO. Narracja F-35 jako „niekontrolowanego budżetowego molocha” wciąż obecna jest w niektórych mediach. Program próbuje temu przeciwdziałać podkreślając postępy i sukcesy (nawet biuro F-35 opublikowało szczegółowe odparcie zarzutów dotyczących kosztu 2 bilionów dolarów, by wyjaśnić kontekst airandspaceforces.com).

Podsumowując, droga F-35 była burzliwa. Osiągnięto główny cel: wdrożenie nowoczesnego, wielozadaniowego myśliwca stealth w siłach USA i sojuszników – lecz okupiono to dużą ilością problemów technicznych, krytyki i kontrowersji. Wiele z wczesnych problemów technicznych udało się przezwyciężyć, a wskaźniki kosztowe powoli się poprawiają, jednak sceptycyzm nie znika. F-35 stał się w pewnym sensie ucieleśnieniem zalet i wad zaawansowanych programów zbrojeniowych: zapewnia bezprecedensowy potencjał, lecz jego trudności rozwojowe i wydatki uczyniły go przedmiotem kontrowersji na tle zamówień wojskowych. W miarę dojrzewania konstrukcji, pozostaje nadzieja, że sukcesy operacyjne w końcu przyćmią wcześniejsze problemy.

Ulepszenia i modernizacja (stan na 2025)

F-35 nie jest platformą statyczną – został zaprojektowany z myślą o ciągłych ulepszeniach, aby nadążać za ewoluującymi zagrożeniami. Program znajduje się obecnie w fazie głębokiej modernizacji znanej jako Block 4, umożliwionej przez modernizację sprzętową o nazwie Tech Refresh 3 (TR-3). Te ulepszenia (wprowadzane do końca lat 2020.) znacząco poprawią moc obliczeniową, sensory i możliwości uzbrojenia F-35:

• Tech Refresh 3 (TR-3): To kluczowa modernizacja podstawowego sprzętu i środowiska programowego F-35, stanowiąca fundament dla Block 4. TR-3 obejmuje nowy zintegrowany procesor główny o rząd wielkości większej mocy, zwiększoną pamięć oraz unowocześnione wyświetlacze kokpitu airandspaceforces.com airandspaceforces.com. Usprawnienia te są niezbędne do uruchamiania bardziej złożonego oprogramowania i przetwarzania danych z nowych sensorów. TR-3 zasadniczo daje F-35 „mózg i nerwy” pod przyszłe możliwości. Umożliwia architekturę otwartą, dzięki której myśliwiec może łatwiej przyjmować nowe aplikacje. Modernizacja TR-3 rozwiązuje także wcześniejsze problemy ze stabilnością oprogramowania – piloci powinni zaobserwować „znacznie większą stabilność” (mniej restartów/zwisów systemu) z nowym oprogramowaniem TR-3 airandspaceforces.com airandspaceforces.com. Jednak wdrożenie TR-3 okazało się wyzwaniem: w 2023 r. wykrycie problemów podczas testowania TR-3 spowodowało, że Pentagon tymczasowo wstrzymał dostawy F-35 na blisko rok airandspaceforces.com. Lockheed zbudował dziesiątki nowych F-35 z hardwarem TR-3, które stały w magazynach w oczekiwaniu na stabilne oprogramowanie defenseone.com. W połowie 2024 r. JPO zniósł zamrożenie dostaw po postępach w testach i te maszyny zaczęły wychodzić z tymczasowym oprogramowaniem airandspaceforces.com defenseone.com. Na początku 2025 r. pierwsze samoloty TR-3 są dostarczane z okrojonym oprogramowaniem (zapewniającym ok. 90-95% funkcji docelowych Block 4) do czasu pełnej walidacji oprogramowania defenseone.com. Lockheed oczekuje ukończenia wersji TR-3 w pełni gotowej bojowo na wiosnę 2025, w zależności od wyników testów defenseone.com. Opóźnienie TR-3 miało efekt domina na Block 4, skracając harmonogram defenseone.com. Niemniej TR-3 finalnie wchodzi do służby i otwiera drogę do wszystkich przyszłych usprawnień.
• Modernizacja Block 4: Block 4 to pakiet ok. 80 ulepszeń i nowych możliwości, które będą stopniowo dodawane do F-35 od teraz do początku lat 30. XXI w. airandspaceforces.com airandspaceforces.com. Nazywa się to często fazą Continuous Capability Development and Delivery (C2D2). Głównym celem Block 4 jest poprawa sensorów, zwiększenie liczby uzbrojenia oraz wzmocnienie walki elektronicznej airandspaceforces.com airandspaceforces.com. Kluczowe elementy Block 4 to: nowy radar AN/APG-85 (ulepszony radar AESA na maszynach Lot 17+), o większym zasięgu i rozdzielczości en.wikipedia.org; ulepszony Distributed Aperture System (nowe sensory IR firmy Raytheon, dają ostrzejszy obraz i mniej fałszywych alarmów); ulepszony pakiet walki elektronicznej ze zwiększonym pasmem i lepszą geolokalizacją zagrożeń; oraz modernizacja systemów łączności (np. fuzja sensorów wielu maszyn i ulepszone łącza danych). Block 4 integruje także szereg nowych rodzajów uzbrojenia: AIM-260 JATM, nowej generacji dalekiego zasięgu rakietę powietrze-powietrze jako następca części pocisków AMRAAM en.wikipedia.org; MBDA Meteor dla europejskich użytkowników F-35 (Wielka Brytania i Włochy planują uzbroić F-35B w Meteor do końca lat 2020.) en.wikipedia.org; SPEAR 3 – małą rakietę dla brytyjskich F-35B en.wikipedia.org; norweską JSM rakiętę przeciwokrętową en.wikipedia.org; AGM-88G AARGM-ER – nowoczesny pocisk przeciwradarowy oraz potencjalnie inne, jak B61-12 bomba jądrowa integrowana ze wszystkimi wariantami F-35A (obecnie końcowa certyfikacja) en.wikipedia.org. Lockheed informuje, że Block 4 umożliwi F-35 użycie co najmniej 13 nowych typów uzbrojenia, do tej pory niedostępnych en.wikipedia.org en.wikipedia.org. Poza sensorami i uzbrojeniem Block 4 obejmuje ulepszenie oprogramowania nawigacji i celowania, rozwój kooperacyjnego zarządzania ogniem (płynna wymiana danych o celach z innymi platformami) oraz poprawę środków walki elektronicznej (przeżywalność wobec zaawansowanych OPL). Przez opóźnienia TR-3 i szeroki zakres niektóre pierwotne elementy Block 4 przełożono na później. JPO ogłosiło w 2023 „przeplanowanie” Block 4, aby priorytetyzować to, co można dowieźć na czas, a mniej pilne przesunąć na kolejne etapy defenseone.com. W konsekwencji niektóre możliwości mogą trafić dopiero do przyszłego „Block 5”. Jednak wiele ulepszeń Block 4 już trafia do użytkowników. W połowie 2025 roku Lockheed wypuszcza pierwsze paczki oprogramowania Block 4, które od razu przyniosą nowe funkcje flotom F-35 (np. wczesna integracja pocisku AGM-158C LRASM i inne usprawnienia) airandspaceforces.com airandspaceforces.com. Rozwój Block 4 przewidziano do co najmniej 2029 r. Jest to de facto ogromny skok możliwości F-35, utrzymujący samolot w czołówce, gdy pojawiają się nowe zagrożenia jak wyrafinowane OPL.
• Modernizacja silnika oraz układów zasilania/chłodzenia: Nowa technika Block 4 obciąża maksymalnie silnik oraz systemy chłodzenia F-35. Aby zapewnić, że samolot sprosta przyszłym wymaganiom, Pentagon rozpoczął działania na rzecz wzmocnienia ciągu, wydajności i zarządzania termicznego silnika. Toczyła się debata, czy rozwijać nowy silnik adaptacyjny (jak GE XA100), czy raczej zmodernizować obecny Pratt & Whitney F135. W 2023 zdecydowano o działaniach na rzecz modernizacji rdzenia silnika F135 (ECU) – blokowa modernizacja obecnej jednostki. Pratt & Whitney deklaruje, że ten pakiet (Enhanced Engine Package) poprawi ciąg i wydajność chłodzenia zgodnie z wymaganiami Block 4. Ulepszony F135 ma planowo wejść do służby ok. 2029 roku defenseone.com. Jednak raport GAO sugeruje, że całkowicie zmodernizowane silniki mogą dotrzeć dopiero w 2032, o parę lat później niż zakładano breakingdefense.com. Tymczasem Pratt & Whitney zwiększył trwałość obecnych F135, by zmniejszyć wymagania serwisowe. W parze z silnikiem system chłodzenia pokładowego (odprowadzający ciepło z elektroniki i silnika) wymaga przebudowy. JPO F-35 planuje rozstrzygnąć konkurs na nowy system chłodzenia dla Block 4, w którym Honeywell (obecny dostawca) może rywalizować z Collins Aerospace o bardziej zaawansowane rozwiązania defenseone.com. Te usprawnienia zasilania i chłodzenia są kluczowe, bo możliwości Block 4/5 – jak silniejsze sensory czy ewentualne wysokoenergetyczne urządzenia – generują więcej ciepła i wymagają większego poboru energii. Bez modernizacji F-35 by się przegrzewał lub nie byłby w stanie w pełni wykorzystać nowych technologii. Ulepszenia silnika i systemów termalnych zapewnią, że F-35 będzie mógł „zachować chłód” pod zwiększonym obciążeniem i potencjalnie udźwignąć broń energetyczną jeśli takowa powstanie w przyszłości dla maszyn bojowych.
• Łączność i współpraca: Kolejnym ekscytującym obszarem modernizacji F-35 jest integracja z systemami bezzałogowymi oraz szerokimi sieciami walki. Wyposażenie obliczeniowe i komunikacyjne F-35 jest ulepszane, aby mógł być „węzłem” Joint All-Domain Command and Control (JADC2), czyli przesyłać dane do lądowych, powietrznych, kosmicznych i morskich zasobów jeszcze skuteczniej. W październiku 2024 F-35B Korpusu Piechoty Morskiej przeprowadził ważny lot testowy z dronem Kratos XQ-58A Valkyrie jako lojalnym skrzydłowym, pokazując, że maszyna F-35 może potencjalnie sterować lub koordynować autonomicznymi dronami w powietrzu 19fortyfive.com 19fortyfive.com. F-35 przesyłał komendy i odbierał dane z Valkyrie UAV, co pokazuje postęp na drodze do zdolności MUM-T (łączenia pilot-dron). Choć to początek, sugeruje to, że przyszłe F-35 mogą latać z półautonomicznymi „skrzydłowymi”, które zwiadują lub przenoszą dodatkowe uzbrojenie. Rosyjski Su-57 także latał ze swoim dronem „Okhotnik” 19fortyfive.com, a ten koncept najprawdopodobniej będzie kluczowy przy maszynach 6. generacji. Unowocześnione F-35 mogą pełnić rolę rozgrywających w formacjach lojalnych dronowych „skrzydłowych”, wielokrotnie zwiększając siłę bojową. Jednocześnie aktualizacje oprogramowania ulepszają zdolność F-35 do przekazywania ogromnej ilości danych z sensorów – np. maszyna potrafi wysłać wysokiej jakości ślad celu przez Link 16 do starszych maszyn lub nawet wskazać cele naziemnej OPL, które wykryła. Zaawansowane łącze danych (MADL), dotąd ograniczone do komunikacji F-35-F-35, jest rozpatrywane pod kątem rozszerzenia komunikacji na inne platformy stealth (np. bombowiec B-21 lub przyszłe drony). Modernizacja zmienia F-35 nie tylko w samolot myśliwski, ale również w „węzeł sieci bojowej”, podnosząc możliwości wszystkich wokół.

Patrząc dalej, program F-35 rozważa już usprawnienia Block 5 i 6. Choć konkretów nie ma, interesujące kierunki to np. infrared search and track (IRST) (aktualnie F-35 polega na DAS i EOTS do śledzenia IR, ale zaawansowany IRST mógłby pomóc przeciwko zagrożeniom stealth) airandspaceforces.com, dodatkowe lub dopasowane zbiorniki paliwa by zwiększyć zasięg (pomysł minimalnie wpływających na stealth zewnętrznych zbiorników, jak testowane na F-22, może być wdrożony dla F-35) airandspaceforces.com, a być może nawet integracja broni energetycznej gdy pozwoli na to moc (dalsza przyszłość). Otwarta architektura F-35 pozwoli także przyjmować poprawki programowe, np. asysty AI w podejmowaniu decyzji. Co istotne, niektóre początkowo planowane na odległą przyszłość zdolności mogą zostać wdrożone szybciej, jeśli będą gotowe – program działa elastycznie i niektóre „funkcje Block 5” mogą trafić wcześniej airandspaceforces.com.

Do 2025 roku widzimy pierwsze owoce modernizacji F-35: floty wkrótce otrzymają początkową wersję oprogramowania Block 4, która zapewni nowe uzbrojenie i ulepszoną wydajność sensorów, a samoloty z hardwarem TR-3 staną się nowym standardem. Te ulepszenia sprawią, że F-35 zachowa przewagę nad nowo pojawiającymi się zagrożeniami. Jak ujął to generał porucznik Sił Powietrznych Mike Schmidt (szef programu F-35), ciągłe modernizacje są niezbędne, aby „**mieć wystarczająco dużo czasu na wykonanie wszystkich zadań… by mieć pewność, że wyprzedzamy zagrożenie” airandspaceforces.com airandspaceforces.com. Wysiłki Block 4/5 to w istocie zabezpieczenie F-35 na przyszłość, utrzymanie jego skuteczności bojowej oraz znaczenia aż do połowy XXI wieku.

Globalni użytkownicy i partnerzy międzynarodowi

Od początku F-35 był programem wielonarodowym, który rozrósł się do myśliwca współdzielonego przez koalicję państw sojuszniczych. W skład partnerskiego zespołu rozwojowego wchodziło 8 oryginalnych międzynarodowych partnerów, którzy wnieśli fundusze i wiedzę: Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Włochy, Holandia, Kanada, Australia, Norwegia i Dania en.wikipedia.org. (Dodatkowy partner, Turcja, został usunięty w 2019 r.) Kraje te przystąpiły do programu JSF na różnych poziomach i otrzymały dzięki temu udział w pracach przemysłowych. Poza głównymi partnerami, F-35 przyciągnął licznych klientów poprzez rządowy program sprzedaży zagranicznej (FMS). Na rok 2025 ponad 17 krajów wdrożyło F-35 lub złożyło na niego wiążące zamówienia, czyniąc go de facto standardem NATO wśród przyszłych myśliwców oraz kluczowym zasobem sojuszników USA w Azji i na Pacyfiku.

Oto przegląd globalnych operatorów i partnerów F-35:

• Stany Zjednoczone – Zdecydowanie największy użytkownik F-35. USA zamierzają pozyskać wszystkie trzy warianty: F-35A dla Sił Powietrznych (planowane 1 763 sztuki) f35.com, F-35B dla Korpusu Piechoty Morskiej (planowane 353 sztuki) oraz F-35C zarówno dla Marynarki (planowane 273 sztuki), jak i Piechoty Morskiej (67 dla użycia na lotniskowcach) f35.com f35.com. Stany Zjednoczone otrzymały już ponad 600 F-35 wszystkich wersji dla Sił Powietrznych, Piechoty Morskiej i Marynarki. Operują z licznych baz w USA oraz z baz wysuniętych w Europie i Azji. Amerykańskie siły wystawiły już wiele eskadr bojowych, a samoloty wzięły udział w akcjach bojowych, jak opisano wcześniej. Amerykańska flota F-35 będzie stanowić trzon amerykańskiej przewagi w powietrzu – tylko Siły Powietrzne zamierzają wdrożyć ponad 1 500 F-35A w kilkudziesięciu eskadrach, zastępując F-16 i A-10. Biuro Programu F-35 (JPO) zarządza programem w imieniu wszystkich użytkowników.
• Wielka Brytania – Wielka Brytania to partner najwyższego (Tier 1) poziomu, jedyny na tym poziomie poza USA. Królewskie Siły Powietrzne i Królewska Marynarka będą wspólnie użytkować 138 F-35B w wersji STOVL (to obecny plan, dotychczas podpisano zamówienie na 48) f35.com. Wielka Brytania wybrała F-35B do operowania z dwóch nowych lotniskowców klasy Queen Elizabeth. Pierwsza linia brytyjska (617 Dywizjon RAF) jest gotowa do działań, druga się formuje. Brytyjskie F-35B uczestniczyły w pierwszej bojowej misji lotniskowcowej w 2021 (naloty na ISIS). Wielka Brytania ma znaczący wkład przemysłowy – BAE Systems i Rolls-Royce są głównymi dostawcami (BAE produkuje tylny kadłub dla wszystkich F-35, RR rozwinął system unoszący do F-35B). Brytyjskie Carrier Strike Group 21 pokazało współpracę z F-35B Piechoty Morskiej USA, co podkreśla głęboką integrację royalnavy.mod.uk royalnavy.mod.uk.
• Włochy – Partner poziomu 2, Włochy kupują oba warianty: F-35A (konwencjonalny) i F-35B (STOVL). Włoskie Siły Powietrzne otrzymają 60 F-35A i 15 F-35B, a Marynarka Wojenna 15 F-35B do zastąpienia Harrierów na lotniskowcu Cavour – razem 90 planowanych samolotów. (Trwają rozmowy o zwiększeniu liczby, ale 90 to oficjalna liczba.) Włochy prowadzą zakład końcowego montażu FACO F-35 w Cameri, montując F-35 dla siebie i Holandii oraz produkując skrzydła sgp.fas.org sgp.fas.org. Włoskie F-35A uczestniczyły w misjach NATO nad Islandią i Bałtykiem. F-35B dotarły już na lotniskowiec na testy. Włochy osiągnęły początkową gotowość F-35A w 2018, a F-35B w 2021. Przemysł włoski (Leonardo, itd.) dostarcza elementy skrzydeł i inne części. Włoski komponent F-35 jest kluczowy dla obszaru Morza Śródziemnego.
• Holandia – Partner poziomu 2, Królewskie Siły Powietrzne Holandii zamawiają 46 F-35A (zwiększone z początkowych 37; rozważa się nawet ponad 50). Holendrzy byli wśród pierwszych użytkowników – ich F-35 brały udział w testach w Edwards AFB, a pierwsza eskadra osiągnęła gotowość bojową w 2021. Holenderskie F-35A przejęły obowiązki nadzoru powietrznego NATO w Europie Wschodniej oraz brały udział w ćwiczeniach. W 2022 F-35 z Holandii stacjonowały w Bułgarii w związku z napięciami z Rosją. Współwłaścicielem zakładu FACO w Cameri są Włosi i Holendrzy. Przemysł holenderski (m.in. Fokker) dostarcza wiązki elektryczne i panele kompozytowe. F-35 doceniono w Holandii za zdolności do wymiany informacji w systemie obrony powietrznej NATO.
• Kanada – Oryginalny partner poziomu 3, Kanada przez lata wstrzymywała się z decyzją, zanim zobowiązała się do zakupu F-35. W 2022 oficjalnie wybrała F-35A i w 2023 podpisała kontrakt na 88 F-35A f35.com. Samoloty zastąpią Hornety CF-18. Dostawy mają się rozpocząć w połowie dekady, pierwsze F-35 kanadyjskie posłużą do szkoleń w USA ok. 2025 r., a osiągnięcie wstępnej gotowości operacyjnej planuje się na lata 2027–28. Decyzja kończyła długą debatę polityczną – ostatecznie zwyciężyły interoperacyjność i możliwości F-35. Kanada produkuje elementy dla całej floty, m.in. części silników czy elementy kompozytowe. Po wdrożeniu kanadyjskie F-35 będą bronić przestrzeni powietrznej Ameryki Północnej w ramach NORAD i uczestniczyć w misjach zagranicznych.
• Australia – Partner poziomu 3, Australia wcześnie zaangażowała się w program i zamawia 72 F-35A Lightning II (z opcją zwiększenia do ok. 100) f35.com. Royal Australian Air Force (RAAF) odebrały już ponad 50 maszyn, ogłaszając IOC w 2020 r. F-35A zastępują F/A-18A/B Classic Hornet oraz zasilają flotę razem z EA-18G Growler i F/A-18F Super Hornet. Australijskie F-35 stacjonują w RAAF Williamtown i Tindal, biorą udział w licznych ćwiczeniach w rejonie Indo-Pacyfiku. Australijski przemysł (BAE Australia, Quickstep) wytwarza np. stateczniki pionowe, panele kompozytowe i prowadzi regionalny zakład serwisowy. F-35 to podstawa australijskiej strategii walki w powietrzu, ważna wobec szybko rozwijającego się lotnictwa Chin w tym obszarze.
• Norwegia – Partner poziomu 3, Norwegia zamawia 52 F-35A na miejsce F-16 f35.com. Norweska flota zostanie dostarczona w całości do 2025 r. Królewskie Norweskie Siły Powietrzne wystawiły już kilka eskadr, ogłaszając IOC w 2019 i tym samym wycofując z użycia F-16 – F-35A stał się jedynym myśliwcem Norwegii. Norweskie F-35 bazują w Ørland Main Air Station, z zadaniami QRA w Evenes na północy (ochrona Arktyki). Maszyny F-35 Norwegii regularnie przechwytują rosyjskie samoloty wojskowe przy granicy NATO. Norwegia współtworzyła Joint Strike Missile (JSM) – nowoczesny pocisk przeciwokrętowy, który trafi do zasobników wewnętrznych F-35 – co znacznie zwiększa możliwości offensywne, zwłaszcza w warunkach morskich en.wikipedia.org. Przemysł norweski (Kongsberg, Nammo) dostarcza m.in. elementy tytanowe. Zaawansowane możliwości F-35 są kluczowe dla Norwegii, mającej granicę z rosyjską obroną przeciwlotniczą na Północy.
• Dania – Partner poziomu 3, Dania zakupi 27 F-35A f35.com. Dania wybrała F-35 w 2016 jako następcę F-16AM/BM, głównie dzięki przewadze stealth i interoperacyjności. Królewskie Duńskie Siły Powietrzne ulokują F-35 w bazie Skrydstrup – pierwsze dostawy już w kraju od 2023. Piloci i serwisanci szkoleni są w USA. Docelowo cała flota będzie operacyjna ok. 2027 roku. Mimo niewielkiej liczby, duńskie F-35 będą uczestniczyć w misjach NATO i obronie narodowej, a firma Terma produkuje pylony kompozytowe i inne części do wszystkich F-35.
• Japonia – Znaczący klient FMS (początkowo nie partner JSF, ale jeden z największych operatorów). Japonia zamawia 147 F-35: konkretnie 105 F-35A i 42 F-35B f35.com. F-35A zastępuje F-4EJ Phantom, wspierając myśliwce F-15J; F-35B będzie używany na przystosowywanych do roli lotniskowców niszczycielach klasy Izumo. Japonia już odebrała ok. 30 F-35A, uruchomiła własną linię montażową w Nagoi. Japonia ogłosiła wdrożenie F-35A w bazie Misawa. W 2019 doszło do katastrofy jednego F-35A, ale władze japońskie potwierdziły kontynuację programu. Decyzja z 2018 o zakupie F-35B ma wzmocnić japońskie zdolności projekcji siły wobec rosnących zagrożeń. Japońskie F-35 będą kluczowym filarem sojuszu z USA w Azji. Mitsubishi Heavy Industries (MHI) i inni japońscy dostawcy produkują licencyjnie podzespoły do F-35 (systemy elektryczne, elementy kadłuba).
• Korea Południowa (Republika Korei) – Korea zamawia 40 F-35A (w kontrakcie) z planem na 20 kolejnych (zatwierdzone do 60 łącznie) f35.com. Koreańskie Siły Powietrzne (ROKAF) odebrały większość pierwszych 40 i stworzyły eskadry F-35 w bazie Cheongju. F-35A zapewniają Korei Południowej zdolność uderzeń stealth przeciw północnokoreańskim wyrzutniom i stanowiskom dowodzenia. Maszyny ROKAF są w pełni operacyjne – w 2022 roku jeden F-35A bezpiecznie lądował awaryjnie na podwoziu brzusznym, po czym został naprawiony. Trwają analizy zakupu F-35B dla planowanego lekkiego lotniskowca marynarki (projekt niepewny). Przemysł koreański (KAI, LIG Nex1) dostarcza komponenty skrzydeł i inne części. F-35 zmieniają równowagę sił w regionie, budząc sprzeciw Korei Płn. i bacznie obserwowane są przez Chiny i Rosję.
• Izrael – Izrael nie był oficjalnym partnerem JSF, ale jako klient FMS miał unikalne prawa do modyfikacji. Siły Powietrzne Izraela zamówiły 50 F-35A (lokalnie nazwane „F-35I Adir”) i planują dojść do 75 f35.com. Już ok. 36 maszyn jest dostarczonych. Izraelskie F-35I osiągnęły IOC w 2017 i szybko zostały użyte bojowo (Izrael jako pierwszy użył F-35 w walce w 2018) en.wikipedia.org. Maszyny te były wykorzystywane w Syrii, Iraku i prawdopodobnie nad Iranem – dzięki stealth realizowały ataki na cenne cele (misje oficjalnie objęte tajemnicą). Izrael zintegrował własne systemy walki elektronicznej i dowodzenia oraz planuje montaż krajowego uzbrojenia. Przemysł izraelski (IAI, Elbit) wytwarza system hełmowy i inne awioniki. F-35 znacząco wzmacnia jakościową przewagę Izraela – oficjalnie chwalono zdolność do unikania nowoczesnych systemów OPL i uznano F-35 za „nową erę” izraelskiego lotnictwa bojowego.
• Pozostali klienci europejscy: Belgia zamówiła 34 F-35A (wybrane w 2018 zamiast F-16) f35.com, dostawy od 2023. Polska zamówiła 32 F-35A w 2020 w ramach modernizacji sił zbrojnych f35.com; szkolenie polskich pilotów ruszyło w 2022, pierwsze dostawy spodziewane w 2024, a Polska zyska jedną z pierwszych flot stealth w Europie Wschodniej. Finlandia wybrała F-35A w 2021 jako następcę F/A-18C/D – są zamówione 64 F-35A f35.com; dostawy od 2025, Finlandia (już członek NATO) będzie ważnym użytkownikiem F-35 na północy Europy. Szwajcaria również wybrała F-35A w konkursie w 2021 – podpisano umowę na 36 F-35A w 2022 f35.com; temat był kontrowersyjny w kraju, ale wdrożenie postępuje, dostawy 2027–2030. Niemcy zdecydowały w 2022 o zakupie 35 F-35A na miejsce Tornado w ramach sojuszniczego programu nuklearnego (przenoszenie bomb B61) f35.com – to przełom, bo wcześniej Niemcy preferowały Eurofightera. Pierwsze F-35 dla Luftwaffe trafią ok. 2026 i trafią do eskadry gotowości nuklearnej. Dania i Norwegia opisane wyżej jako partnerzy. Kanada także już wdraża F-35. Czechy w 2023 zatwierdziły 24 F-35A (kontrakt w negocjacji) f35.com. Grecja formalnie wystąpiła o 20 F-35A, z opcją na kolejne 20 f35.com. Rumunia w 2023 ogłosiła zamiar kupna 32 F-35 (zastąpią MiG-21 i F-16 do 2030) f35.com. Ostatnie zamówienia europejskie (Finlandia, Szwajcaria, Niemcy, Czechy, Grecja, Rumunia) potwierdzają, że F-35 zdominował rynek zachodni – pokonał wszelką konkurencję, stając się podstawowym myśliwcem NATO i sojuszników. Tak szerokie przyjęcie to również korzyści interoperacyjne – przyszłe koalicje będą dysponować tym samym sprzętem, wspólne taktyki, szkolenia, a nawet infrastruktura obsługowa.
• Azja i Pacyfik oraz inni: Japonia, Korea Płd., Australia opisane wyżej. Ponadto Singapur – bliski partner USA – zamówił 4 F-35B (z opcją na kolejne 8, docelowo zapewne 12) f35.com. Singapur testuje wersję B ze względu na mały obszar kraju (i możliwość używania z dróg lub nowego statku wsparcia). Jeśli opcje zostaną zrealizowane, Singapur będzie miał łącznie 8 F-35B i 4 F-35A, ale obecnie skupia się na STOVL f35.com. Hiszpania rozważa zakup F-35B jako następcę Harrierów na lotniskowcu Juan Carlos, ale nie ma zamówienia. Turcja miała być użytkownikiem ok. 100 F-35A/B; po wykluczeniu rozwija własny projekt 5. generacji. Czasem pojawiają się sugestie o dostawie F-35 dla Indii lub innych partnerów, ale na 2025 r. nikt spoza powyższej listy nie został zatwierdzony.

Współpraca międzynarodowa to także wspólne szkolenia i bazy. Przykładowo, szkolenie pilotów wielu krajów odbywa się w USA (w bazach Luke AFB i Eglin AFB), gdzie działają międzynarodowe eskadry szkoleniowe. Powstają też regionalne centra obsługi (np. w Europie – Włochy i Wielka Brytania pełnią rolę regionalnych baz obsługi silników i płatowca; w Azji – Australia i Japonia posiadają własne centra). Całym programem globalnie zarządza biuro F-35 JPO, zapewniając dostęp do łańcucha dostaw wszystkim partnerom. Nie wszystkie F-35 są jednak identyczne – Izrael ma własne modyfikacje, a niektóre kraje dostają samoloty z wyłączonymi niektórymi funkcjami (np. pełna formuła powłok stealth i określone pasma elektroniki podlegają ścisłej kontroli przez USA).

Ogólnie rzecz biorąc, F-35 jest obecnie zdecydowanie myśliwcem międzynarodowym. Wzmacnia siły powietrzne koalicji, umożliwiając bezproblemową integrację. Sprzymierzone F-35 mogą bezpiecznie wymieniać dane o celach między sobą oraz z siłami USA, co sprawia, że połączona flota powietrzna jest znacznie skuteczniejsza niż zestaw różnych typów samolotów. Widzieliśmy to w 2021 roku, gdy brytyjskie i amerykańskie F-35B Korpusu Piechoty Morskiej operowały zamiennie z lotniskowców obu krajów royalnavy.mod.uk. W przyszłych konfliktach można wyobrazić sobie mieszane eskadry amerykańskich, europejskich i pacyficznych sojuszniczych F-35 wykonujących wspólne misje, wszystkie z tym samym zaawansowanym poziomem świadomości sytuacyjnej. Ta interoperacyjność stanowi strategiczną przewagę, którą USA zamierzają wykorzystać. Od północy Europy (norweskie F-35 nad Arktyką) po południowy Pacyfik (australijskie F-35), Lightning II rzeczywiście opanował cały świat.

Porównanie z konkurentami (F-22, Su-57, J-20)

Nieuchronnie F-35 jest porównywany z innymi najlepszymi myśliwcami — zarówno amerykańskimi, jak i zagranicznymi. Warto podkreślić, że F-35 został zaprojektowany według innej filozofii niż typowe maszyny powietrznej dominacji, takie jak F-22 czy niektóre zagraniczne odpowiedniki. Poniżej znajduje się porównawcze zestawienie F-35 Lightning II z najbliższymi „rywalami” w segmencie myśliwców piątej generacji:

F-35 kontra F-22 Raptor (USAF): F-22 jest flagowym myśliwcem przewagi powietrznej Sił Powietrznych USA, wprowadzonym w 2005 roku. To piątej generacji myśliwiec stealth podobnie jak F-35, lecz zoptymalizowany wyłącznie do przechwytywania celów powietrznych (z ograniczoną możliwością ataków na cele naziemne). F-22 ma dwa silniki, co daje mu większy ciąg — potrafi lecieć z prędkością przelotową ~Mach 1,8 i osiągnąć ponad Mach 2,0 na wysokości 19fortyfive.com 19fortyfive.com. Pułap operacyjny (~20 000 m) jest wyższy niż w F-35 (~15 000 m) 19fortyfive.com 19fortyfive.com. F-22 przewyższa F-35 w surowej charakterystyce lotnej: wyższe przyspieszenie, lepszy utrzymywany skręt na pułapie i supermanewrowość dzięki wektorowaniu ciągu. Jest prawdopodobnie najbardziej ukrytym przed radarami myśliwcem na świecie, o nieco mniejszej skutecznej powierzchni odbicia radarowego niż F-35 z niektórych kierunków (F-22 projektowano jeszcze w czasach zimnej wojny w duchu kompromisu na rzecz ukrycia). W walce manewrowej F-22 ma przewagę dzięki zwrotności i stosunkowi ciągu do masy. Może także pomieścić więcej pocisków powietrze-powietrze wewnętrznie (6 AMRAAM i 2 Sidewindery, podczas gdy F-35 bez zewnętrznych zasobników przenosi 4 AMRAAM) nationalinterest.org. Jednak F-22 brakuje wielu nowoczesnych rozwiązań z F-35. Jego zestaw sensorów, choć mocny (radar AN/APG-77 i dochodzący IRST), jest starszy i mniej zintegrowany. F-22 nie ma odpowiednika Systemu Dystrybucji Apertur F-35 ani zaawansowanego wyświetlacza nahełmowego. Został zbudowany na bazie awioniki z lat 90., a później tylko nieznacznie unowocześniany pod względem obliczeniowym. F-35, będący dekadę młodszy, dysponuje bardziej zaawansowaną architekturą fuzji sensorów. F-22 nie może także przenosić tak szerokiego wachlarza precyzyjnych bomb kierowanych jak F-35 — później dostosowano go do użycia małych bomb szybujących, ale zasadniczo pozostał platformą powietrze-powietrze. Krytycznie, F-22 nigdy nie był eksportowany, powstało ok. 187 sztuk (produkcję zakończono w 2011 roku), więc to unikalna, ale mała flota. F-35, przeciwnie, będzie ponad 15 razy liczniejszy i używany przez dziesiątki państw. Podsumowując, F-22 vs F-35: F-22 wciąż króluje w czystej walce manewrowej lub przechwytach na dużym pułapie (szybszy, wyżej latający, bardzo trudno wykrywalny), ale F-35 jest bardziej uniwersalny, ma lepsze zdolności do ataku naziemnego, najnowocześniejszą elektronikę i funkcję „centrum informacji” na polu walki. Obie maszyny się uzupełniają — często operują razem, gdy F-22 „torują drogę”, a F-35 pełnią rolę wszechstronnego „rozgrywającego”. Oba są bardzo trudne do wykrycia; amerykański pilot żartował nawet, że F-22 i F-35 miałyby problem zauważyć się nawzajem i wiele zależałoby od szczęścia oraz umiejętności pilota. Główną wadą F-22 jest po prostu niewielka liczba egzemplarzy i brak najnowszej wielozadaniowości oraz ograniczone możliwości przyszłej modernizacji (linia produkcyjna już dawno zamknięta). F-35 korzysta z doświadczeń zdobytych na F-22 i oferuje nowoczesną informatykę oraz szeroką elastyczność w zadaniach kosztem nieco niższych osiągów czysto lotniczych.

F-35 kontra Suchoj Su-57 „Felon” (Rosja): Su-57 to rosyjska próba stworzenia myśliwca piątej generacji, przeznaczonego do wielozadaniowych operacji stealth jako następcy Su-27/30. Po raz pierwszy wzbił się w 2010 roku, a do ograniczonego użytku trafił około 2020. Do 2025 roku zbudowano jedynie około 22–32 Su-57, z czego aktywnych jest być może połowa (szacunki zachodnie są różne) 19fortyfive.com. Su-57 jest w założeniu myśliwcem przewagi powietrznej mogącym atakować także cele naziemne — ma dwa silniki, jest duży i postawiono w nim na manewrowość. Deklarowane osiągi Su-57 są imponujące: prędkość około Mach 2,0 (podobnie jak F-22, szybciej niż F-35) 19fortyfive.com 19fortyfive.com, supermanewrowość dzięki wektorowaniu ciągu w 3D (potrafi wykonywać ekstremalne akrobacje jak „kobra” – efektowne na pokazach, choć mniej przydatne w prawdziwej walce). Podawany pułap jest bardzo wysoki (nawet 18 000 m, choć część źródeł mówi o 15 000 m) 19fortyfive.com oraz daleki zasięg — często ponad 3 000 km na wewnętrznym paliwie 19fortyfive.com 19fortyfive.com, znacznie więcej niż F-35 czy F-22 (Felon jest dużym samolotem z ogromnymi zbiornikami paliwa). Piętą achillesową Su-57 są jednak ukrycie i elektronika. Według większości analiz Su-57 jest mniej trudny do wykrycia niż F-35 czy F-22 19fortyfive.com 19fortyfive.com. Konstrukcja zawiera elementy stealth (zwłaszcza od czoła), ale pozostawia widoczne sprężarki silników z niektórych stron, szczeliny na powierzchni, zastosowanie plazmowych dopalaczy — wszystko to daje wyższą powierzchnię odbicia radarowego. Rosjanie wybrali kompromis między ukryciem a supermanewrowością, podczas gdy F-35 stawia na niewidzialność i fuzję czujników nawet kosztem zwrotności. Jeśli chodzi o elektronikę, Su-57 ma radar AESA i IRST, ale Rosja ma kłopoty z mikroelektroniką — ich poziom fuzji sensorów i oprogramowanie nie dorównują F-35. Kokpit jest bardziej klasyczny (brak zintegrowanego wyświetlacza nahełmowego porównywalnego do F-35). Docelowe „drugiego etapu” silniki (Izdielije 30) są nadal opóźnione i obecnie montuje się tam starsze AL-41F1, które nie osiągają pełnej wydajności i są mniej ekonomiczne 19fortyfive.com 19fortyfive.com. Su-57 może przenosić różne rosyjskie uzbrojenie, w tym rakiety powietrze-powietrze R-77 i R-73 wewnątrz kadłuba, podobno nawet duży R-37M w połowicznie schowanym zasobniku. Przenosi też broń do rażenia naziemnego, a nawet hipersoniczną rakietę Kindżał (wtedy jednak już nie jest „stealth”) 19fortyfive.com. Jednak przy tak małej liczbie egzemplarzy i niewielkim udziale w realnych działaniach bojowych, ich faktyczne możliwości są nadal częściowo niepotwierdzone. Rosja używała kilku Su-57 w Syrii i ostatnio nad Ukrainą, ale trzymano je z dala od zagrożenia — są doniesienia, że Su-57 odpalały rakiety z terytorium Rosji, nie angażując się w walki powietrzne 19fortyfive.com. To sugeruje ostrożność i być może brak pełnego zaufania do zdolności przetrwania tych maszyn wobec nowoczesnych systemów SAM lub myśliwców. W hipotetycznym starciu F-35 miałby przewagę „widzę pierwszy, strzelam pierwszy” (lepsza niewidzialność, lepsza fuzja sensorów). Jedyną szansą Su-57 byłoby wciągnięcie F-35 do walki manewrowej na bliskim dystansie – wtedy mógłby wykorzystać przewagę zwrotności, ale F-35 choć mniej zwrotny od Su-57, nie ustępuje mu bardzo i dysponuje rakietami AIM-9X o szerokim kącie odpalania oraz wyświetlaczem nahełmowym, co stanowi zabójcze połączenie. Jak ujął to jeden z analityków, „F-35 i F-22 mają lepszą niewidzialność… Su-57 ma większy zasięg… prędkości podobne, Su-57 prawdopodobnie mniej zwrotny niż F-22 i F-35” 19fortyfive.com. Wymowne, że dowódcy USA jak dotąd nie są pod wrażeniem Su-57; ograniczona produkcja i rozmieszczenie nie zmieniły znacząco balansu sił w powietrzu. F-35, produkowany w setkach, przewyższa Su-57 nie tylko jakościowo, ale i ilościowo.

F-35 vs. Chengdu J-20 „Mighty Dragon” (Chiny): J-20 to pierwszy chiński myśliwiec piątej generacji, wprowadzony do służby w PLAAF około 2017 roku. To duży, dwusilnikowy myśliwiec stealth zaprojektowany głównie do długodystansowej przewagi powietrznej i ewentualnie do roli przechwytującej, choć Chiny mogą też pracować nad wariantami uderzeniowymi. J-20 często porównuje się do F-22 pod względem wielkości i misji, ale jak wypada w porównaniu? Do mocnych stron J-20 należy wysoka prędkość (szacunkowo Ma 2,0) oraz duży zapas paliwa i uzbrojenia. Nowsze wersje J-20 są napędzane chińskimi silnikami WS-15 (zastępującymi starsze rosyjskie), które ponoć pozwalają na supercruise i zapewniają ciąg ponad 40 000 funtów każdy – porównywalny z silnikami F-22 en.wikipedia.org. J-20 najprawdopodobniej ma promień bojowy 1 100–1 200 km (~600–700 mil morskich), co jest podobne lub większe niż w F-35A, biorąc pod uwagę duży zapas paliwa wewnętrznego, ale jednym z ograniczeń Chin jest brak zagranicznych tankowców i baz, co oznacza, że faktyczny efektywny zasięg do projekcji siły jest ograniczony. J-20 przenosi co najmniej 4 pociski dalekiego zasięgu PL-15 wewnątrz kadłuba (być może 6, jeśli przeprojektowano luki) oraz dwa pociski krótszego zasięgu w bocznych komorach youtube.com. Krążą pogłoski, że nowy pocisk dalekiego zasięgu PL-21 lub pociski strumieniowe również mogą się tam znaleźć. Pod względem stealth J-20 ma sylwetkę stealth od przodu – „ścięty” dziób, osłonę kokpitu podobną do F-22, komory wewnętrzne itd. Ma jednak canardy, które ogólnie są niekorzystne dla stealth, ponieważ odbijają fale radaru, choć Chińczycy prawdopodobnie tak synchronizują ich ustawienie, by ograniczyć odbicie. Eksperci oceniają, że J-20 jest „niewidzialny” z przodu, ale może nie aż tak nisko wykrywalny jak F-35 czy F-22 (niektóre szacunki dają przekrój radarowy J-20 na poziomie 0,01–0,1 m², podczas gdy F-35 to być może 0,001–0,01 m²) idrw.org. Z boku i z tyłu J-20 może być mniej „stealthowy” – początkowo miał niezbyt „stealthowe” dysze silników, choć nowe silniki WS-15 mają dysze ząbkowane. Jeśli chodzi o zwrotność, J-20 jest duży i prawdopodobnie mniej zwinny w walce manewrowej; chińskie źródła przyznają, że „brakuje mu zwrotności F-22” 19fortyfive.com. Prawdopodobnie jest porównywalny lub nieco mniej zwrotny niż F-35 (J-20 nie ma sterowania wektorowego ciągiem, ale duże powierzchnie sterowe i canardy zapewniają mu przyzwoitą zwrotność). Jeśli chodzi o sensory, J-20 wyposażony jest w radar AESA oraz optoelektroniczny system celowniczy (podobny koncepcyjnie do EOTS w F-35) 19fortyfive.com 19fortyfive.com. Chińscy urzędnicy deklarują zaawansowane zdolności śledzenia, ale pojawiają się pytania co do rzeczywistej jakości integracji i „fuzji” sensorów. J-20 prawdopodobnie ma łącza danych i pewien poziom fuzji sensorów, ale czy dorównuje poziomowi integracji F-35 – nie wiadomo. Systemy misji i oprogramowanie w J-20 to wciąż „czarna skrzynka” – Chiny szybko się rozwijają w tym zakresie, ale F-35 ma już za sobą dekadę dopracowywania algorytmów. Warto zauważyć, że chiński pilot testowy wspomniał, iż prawdziwym sprawdzianem dla J-20 będą właśnie jego systemy elektroniczne, a nie aerodynamika, nie wprost przyznając, że Chiny są tu w tyle za Zachodem 19fortyfive.com 19fortyfive.com. Zaleta J-20 to wielkość i ładowność – nazywano go wręcz „bombowcem ciężarówką”, mogącym przenieść niemal 28 000 funtów uzbrojenia (zewnętrznie + wewnętrznie) 19fortyfive.com 19fortyfive.com, czyli znacznie więcej niż F-35 (18 000 funtów) 19fortyfive.com 19fortyfive.com. Oczywiście uzbrojenie podwieszone zewnętrznie obniża cechy stealth, ale oznacza, że J-20 może przenosić ciężkie pociski przeciokrętowe lub dalekiego zasięgu w scenariuszach „niestelathowych”, działając niemal jak mini-bombowiec. F-35 z kolei nie jest tworzony do ciężkich ładunków w trybie stealth. W potencjalnym starciu F-35 bazowałby na swojej przewadze w zakresie pełnoaspektowego stealth i fuzji sensorów, by wyprzedzić J-20. Rolą J-20 byłoby zapewne odpalenie bardzo dalekosiężnych pocisków (PL-15 – mówi się o zasięgu 200+ km) w kierunku wartościowych celów wsparcia (tankowce, AWACS) lub angażowanie myśliwców poza zasięgiem wzroku. USA odpowiadają na to taktyką i potencjalnie nowymi pociskami AIM-260 o zwiększonym zasięgu. Aktualnie J-20 kontra F-35 to wciąż kwestia teoretyczna – żaden nie walczył przeciw drugiemu. PLAAF zaczął jednak wysyłać J-20 na patrole w pobliżu Tajwanu i Morza Wschodniochińskiego, a amerykańskie F-35 i F-16 miały już z nimi pewne kontakty (obserwując się wzajemnie). Amerykański generał Kenneth Wilsbach przyznał w 2022 r., że F-35 napotkał J-20 i stwierdził, że „było to stosunkowo profesjonalne”, sugerując, że F-35 był w stanie śledzić J-20 i piloci wzajemnie się rozpoznali newsweek.com. To, że Chiny opracowały dwuosobowy wariant J-20 (J-20S), ujawniony w 2023 r., świadczy o możliwym wykorzystaniu drugiego stanowiska dla oficera systemów bojowych lub do kooperacji z dronami youtube.com. F-35 jest wyłącznie jednomiejscowy, ale silnie zautomatyzowany. Podsumowując, J-20 to poważna platforma – daje Chinom myśliwiec stealth dalekiego zasięgu, pozwalając wyzwać dominację w regionie. Ponieważ jest stosunkowo nowy, wciąż jest rozwijany; światowa opinia jest zgodna, że F-35 (i F-22) wciąż mają przewagę w stealth i fuzji sensorów nad J-20 idrw.org. J-20 prawdopodobnie jest szybszy i bardziej dalekosiężny, przypomina koncepcyjnie F-22, podczas gdy F-35 to bardziej dojrzały wielozadaniowy „inteligentny” myśliwiec. Liczbowo Chiny posiadają już co najmniej 50 J-20, mogą dążyć do 200+, co uczyni go najgroźniejszym konkurentem F-35 w rejonie Pacyfiku. Wyścig między modernizacją F-35 a postępem J-20 będzie jednym z kluczowych elementów równowagi sił powietrznych w nadchodzących dekadach.

Porównując wszystkich tych myśliwców, należy też wziąć pod uwagę szkolenie i integrację. F-35 jest częścią silnie zsieciowanych sił, współdziałających z AWACS, satelitami i doświadczonymi pilotami USA i sojuszników. Jak zauważa jedna z analiz, „na papierze Su-57 wypada dobrze… ale wszystko zależy od umiejętności pilota. Amerykańscy piloci są lepiej wyszkoleni… i mają więcej bojowego doświadczenia” 19fortyfive.com 19fortyfive.com. F-22 i F-35 wykonywały rzeczywiste operacje bojowe (choć głównie uderzenia na cele naziemne dla F-35 i niektóre patrole powietrzne dla F-22 w Syrii), natomiast Su-57 i J-20 mają bardzo niewielkie lub żadne doświadczenia w faktycznych walkach. Liczą się też kwestie utrzymania i gotowości – myśliwce amerykańskie zwykle mają większą gotowość bojową (mimo problemów F-35 sytuacja się poprawia), podczas gdy rosyjska dostępność sprzętu jest wątpliwa przez sankcje i logistykę, a chińskie myśliwce są nieprzetestowane w długotrwałych operacjach o dużym natężeniu.

By zestawić możliwości w uproszczony sposób:

• Stealth: F-22 ≈ F-35 (oba znakomite, F-22 być może lepszy w starciu czołowym); J-20 najpewniej dobra niewykrywalność od przodu, ale nie aż tak niska ogółem; Su-57 zdecydowanie mniej stealth 19fortyfive.com 19fortyfive.com.
• Awionika i sensory: F-35 ma najnowocześniejszą fuzję sensorów i interfejs pilota; F-22 ma starsze, lecz wysokiej klasy sensory (brak DAS 360°); J-20 i Su-57 mają nowoczesne AESA/EO, ale poziom fuzji niejasny – prawdopodobnie odstają od F-35.
• Walka powietrze-powietrze: F-22 najlepszy dogfighter (wysoka zwrotność, ciąg, AIM-9X z funkcją naprowadzania poza oś); także duża liczba rakiet; F-35 bardzo skuteczny w BVR dzięki stealth i AIM-120/AIM-260, w WVR wystarczający dzięki HMDS + AIM-9X, ale gorsza dynamika; J-20 zaprojektowany pod BVR z dużą prędkością i długim zasięgiem rakiet, ale w WVR raczej przeciętny; Su-57 ekstremalnie zwrotny i szybki, lecz brak stealth może sprawić, że zostanie zestrzelony BVR zanim użyje swojej zwrotności.
• Możliwości uderzeniowe: F-35 dominuje tutaj – przenosi szeroki zestaw bomb kierowanych, wykonuje misje SEAD i przechodzi ukradkiem przez obronę. F-22 ma minimalne możliwości uderzeniowe (2 małe bomby). Su-57 i J-20 mogą przenosić bomby kierowane i pociski przeciokrętowe, ale podwieszenie ich zewnętrznie eliminuje stealth. Skuteczność F-35 w misjach uderzeniowych wzmacniają zaawansowane sensory (np. SAR, EO targeting) – nie wiadomo, czy Su-57/J-20 mają analogicznie zaawansowane systemy celowania na cele naziemne.
• Zasięg/trwałość lotu: Su-57 i J-20 mają większe kadłuby i prawdopodobnie większy zasięg niż F-35 (F-22 sytuowany pomiędzy nimi). Zasięg F-35 jest przyzwoity, ale nieporównywalny z wielkimi dwusilnikowymi maszynami – wymaga wsparcia tankowców na długich trasach. J-20 został zaprojektowany do operowania na Pacyfiku, ale i tak do operacji daleko od wybrzeża Chin będzie wymagał tankowania 19fortyfive.com.
• Wielonarodowość i produkcja: F-35 wygrywa liczbą i szerokością projektu. Powstanie najpewniej ponad 3 000 egzemplarzy, zintegrowanych w wielu krajach. F-22 produkcja ograniczona do 187 sztuk, brak eksportu. J-20 i Su-57 będą produkowane najwyżej w setkach, tylko dla rodzimych sił (Rosja bezskutecznie stara się eksportować Su-57 – może tylko Indie w przyszłości, jeśli wrócą do tematu). To oznacza, że F-35 korzysta z ogromnej logistyki i infrastruktury modernizacyjnej.

W konfrontacji realnej F-35 współpracujące ze sobą (i z F-22) byłyby niezwykle trudne do pokonania, ponieważ mogą pierwsze zobaczyć i pierwsze wystrzelić. Pilot Su-57 lub J-20 może nawet nie wiedzieć o obecności F-35 w okolicy, nim w jego stronę poleci rakieta AMRAAM lub Meteor. Jednak jeśli reguły walki lub inne okoliczności zmuszą do bliskich spotkań, wówczas o wyniku zadecyduje szkolenie i konkretne sytuacje.

Warto również zauważyć rozwój szóstej generacji: USA, Chiny i Rosja pracują nad myśliwcami nowej generacji, które w latach 30. XXI wieku mogą przewyższyć zarówno F-35, jak i obecnych rywali. Amerykański NGAD dla Sił Powietrznych oraz F/A-XX dla Marynarki są owiane tajemnicą, ale mają zapewnić przewagę jakościową wykraczającą poza F-35. Do tego czasu F-35, obok F-22, pozostaje wyznacznikiem. Jak podsumowała jedna z recenzji na 2025 rok: „Stawiam na F-22 i F-35. Są bardziej sprawdzone w boju… a amerykańscy piloci są lepsi. Su-57 [a z nim J-20] jeszcze nie udowodnił, że może dorównać tym maszynom.” 19fortyfive.com 19fortyfive.com. Globalna obecność F-35 i podejście do sieciocentrycznego prowadzenia wojny zapewniają mu przewagę wykraczającą poza samą platformę – F-35 jest częścią większego systemu systemów, z którym Chiny i Rosja dopiero próbują się zrównać.

Perspektywy na Przyszłość

F-35 Lightning II ma być filarem zachodniej potęgi powietrznej przez najbliższe dekady, ale historia na tym się nie kończy. Patrząc w przyszłość, kilka trendów i planów kształtuje przyszłość F-35:

• Kontynuacja produkcji i wzrost floty: F-35 będzie schodził z linii montażowych aż do lat 30. XXI wieku. Wraz z dołączaniem nowych użytkowników i zwiększaniem zamówień przez obecnych, produkcja może utrzymać poziom 120+ myśliwców rocznie do końca lat 20. Nawet w 2035 roku, takie kraje jak USA mogą rozważać kolejne zamówienia, aby zastąpić najstarsze, wczesne F-35 lub wyposażyć dodatkowe eskadry. Około 2030 roku flota F-35 (wszystkich użytkowników) ma przekroczyć 1500 maszyn, a do 2040 roku potencjalnie sięgnąć około 3000. USA i sojusznicy planują eksploatację F-35 co najmniej do lat 70. XXI wieku en.wikipedia.org, więc to program obejmujący pół wieku służby. W tym czasie maszyna dostarczona w 2035 r. będzie znacznie bardziej zaawansowana technologicznie niż ta z 2015 r., dzięki kolejnym modernizacjom (block upgrades).
• Pełna ścieżka modernizacji: Jak wspomniano, modernizacje Block 4 będą wdrażane do końca tej dekady. Po nich na deskach kreślarskich są już Block 5 i 6. Choć szczegóły nie są jeszcze znane, Lockheed i JPO analizują przyszłe potrzeby, takie jak nowe systemy napędowe, ulepszone cechy stealth, nowe sensory, a być może zupełnie nowe uzbrojenie. Architektura F-35 pozwala na wprowadzanie nowych technologii – jeśli powstanie przełomowy współpilot AI czy taktyczna sztuczna inteligencja, F-35 będzie mógł to zintegrować programowo, by wspierać pilota w złożonych misjach. Przy szybkim rozwoju bezzałogowców i AI, F-35 w 2040 r. może rutynowo działać z „cyfrowym skrzydłowym” oraz mieć na swoim pokładzie systemy uczenia maszynowego optymalizujące sensory. Broń energii skierowanej (laserowa lub mikrofalowa) to kolejny obszar – jeśli miniaturyzacja na to pozwoli, F-35 może kiedyś przenosić laser do samoobrony (np. do zestrzeliwania nadlatujących rakiet). Pentagon rozważał laser dla Block 4, lecz to prawdopodobnie jeszcze poza zasięgiem – bardziej realne w epoce Block 5+, jeśli uda się zapewnić odpowiednie zasilanie i chłodzenie.
• Integracja z systemami szóstej generacji: Amerykański myśliwiec Next Generation Air Dominance (NGAD) ma pojawić się w latach 30. XX wieku dla Sił Powietrznych, a podobne projekty 6. generacji realizują m.in. Wielka Brytania (Tempest), Japonia/Włochy/Wielka Brytania (GCAP) i inne. Zamiast całkowicie zastąpić F-35, będą one najpewniej współdziałać z F-35 w koncepcji „duet wysoki-niski”. Siły Powietrzne widzą NGAD jako bardzo kosztowną, ograniczoną platformę do przewagi powietrznej, podczas gdy F-35 będzie podstawowym uderzeniowym myśliwcem. Widać już przesunięcia budżetowe – USAF zmniejszyły zamówienie na F-35 na lata 2025–2026, by finansować badania NGAD airandspaceforces.com airandspaceforces.com. Nadal jednak przewidują zakupy F-35 przez najbliższe lata. Marynarka wykorzysta analogicznie F-35C wraz z przyszłym F/A-XX. F-35 ma więc uzupełniać systemy 6. generacji: np. wykonywać skryte uderzenia, eliminując obronę przeciwnika i torując drogę mniej skrytym dronom czy starszym platformom, bądź przekazywać wskazania celów dla NGAD z dużo dalszego dystansu. Masowa obecność F-35 działa też jako pomost – każdy nowoczesny system 6. generacji będzie sieciowy, a gotowa infrastruktura to są już tysiące F-35 w roli sensorów.
• Skrzydłowi-drony i autonomia: Jak wspomniano, jedną z najciekawszych koncepcji jest łączenie F-35 z bezzałogowymi dronami bojowymi. Test Valkyrie z 2024 roku 19fortyfive.com był wczesnym tego przykładem. W latach 30. XXI wieku piloci F-35 mogą mieć pod osobistą kontrolą jednego lub więcej „Loyal Wingmanów”. Takie drony mogłyby przenosić dodatkowe pociski, prowadzić rozpoznanie (wbijać się w niebezpieczną przestrzeń, by mapować zagrożenia), a nawet działać jako wabiki. Systemy komunikacji i przetwarzania F-35, zwłaszcza po modernizacji TR-3, zapewnią interfejsy dla takich UAV. Programy Skyborg i pokrewne rozwijają w USA „mózgi AI” dla dronów – F-35 z pewnością będzie jedną z kluczowych platform do ich sterowania. W strefie zagrożenia F-35 może wysłać drona, by ten obszedł emiter zagrożenia i wskazał cel pod innym kątem, lub pozwolić dronowi zwalczać myśliwce wroga, gdy F-35 pozostaje nieujawniony. Koncepcja ta zasadniczo mnoży siłę bez narażania życia pilotów. Rosja i Chiny również deklarują podobne możliwości w Su-57 czy J-20, ale to USA intensywnie inwestuje w ten obszar.
• Coraz szersza rola w wojnie sieciowej: F-35 zaczynając jako myśliwiec uderzeniowy, coraz bardziej ceniony jest jako „sensoryczny węzeł” i jednostka dowodzenia w sieci. Generałowie nazwali go „latającym komputerem-sensorem, który przy okazji strzela”, by podkreślić rolę w C4ISR. Dzięki takim programom jak ABMS (Advanced Battle Management System) w USAF czy JADC2, F-35 zasila sieci wielodomenowe łączące powietrze, ląd, morze, kosmos i cyber. Przykładowo, F-35 może wykryć odpalenie pocisku manewrującego i bezpośrednio wskazać cel baterii obrony powietrznej armii lądowej – tego typu integracja jest testowana. W przyszłych konfliktach z równorzędnym przeciwnikiem F-35 prawdopodobnie będzie kluczowy w wykrywaniu i przekazywaniu danych nie tylko o zagrożeniach powietrznych, lecz także o okrętach i celach naziemnych, stając się częścią „wojennej chmury danych”. Dane zbierane przez F-35 będą też służyć szkoleniu AI i automatyzacji (np. do uczenia algorytmów rozpoznawania zagrożeń na bazie rzeczywistych sygnałów).
• Środowisko operacyjne i taktyka: Wraz z rozwojem nowocześniejszych systemów OPL (jak rosyjskie S-400/500 czy chińskie HQ-9B i HQ-22, oraz przyszłe sieci czujników z radarami poza-horyzontalnymi), F-35 będzie dostosowywał swoje taktyki. Jedną z koncepcji jest operowanie tuż w strefie zagrożenia – dzięki stealth, maszyna będzie przebywać na skraju strefy antydostępowej i przekazywać dane siłom z tyłu. Wraz z tym ewoluować będą środki walki radioelektronicznej – F-35 już dziś może zagłuszać wybrane pasma radarów, a kolejne usprawnienia jeszcze to zwiększą. USA planuje też poprawę samoobrony: np. montaż DIRCM (Directed Infrared Countermeasure) – lasera mylącego pociski naprowadzane na podczerwień lub lepszych wabików. Modernizacje EW z Block 4 mają uczynić F-35 bardzo trudnym celem, nawet po wykryciu.
• Cykl życia i następca: Siły zbrojne USA obecnie planują utrzymywanie F-35 w służbie do lat 70. XXI wieku en.wikipedia.org. Przez ten czas przewidywane są cykle głębokich modernizacji (np. wymiana awioniki około 2040 r. itd.). Około lat 40. XX wieku mogą rozpocząć się rozważania nad kolejną wielozadaniową platformą, która docelowo zastąpi F-35 (tak jak F-35 powstał, by zastąpić F-16 z lat 70.). To jednak daleka przyszłość i będzie zależała od rozwoju technologii i zagrożeń. Utrzymanie licznych użytkowników sprawi, że USA zapewne będą systematycznie inwestować w podtrzymanie przewagi F-35. Możliwym kierunkiem jest wprowadzenie nowych wariantów. Jak dotąd nie ma oficjalnego projektu „F-35D” czy tym podobnych, lecz można wyobrazić sobie wariant po Block 4/5 o jeszcze lepszych możliwościach (F-16 przechodził wiele bloków, aż po F-16V z nowym radarem). Przykładem mógłby być F-35 w opcjonalnej wersji dwuosobowej dla specjalnych misji (mało realne, lecz rozważane), bądź z wydłużonym zasięgiem dzięki konforemnym zbiornikom paliwa (zachowując stealth bez podwieszania klasycznych zbiorników). Aktualne kierownictwo stawia raczej na nowe platformy niż „F-35XL”, ale jeśli budżety ograniczą rozwój nowości, mogą zmodernizować istniejące konstrukcje.
• Eksport i geopolityka: Dostępność F-35 może mieć wpływ na konstelacje sił powietrznych na świecie. Możliwe, że kolejne kraje dołączą do grona użytkowników – Hiszpania (na potrzeby lotniskowca), Indie (jeśli ułożą stosunki z USA i zrezygnują z rosyjskich myśliwców; obecnie Indie rozwijają własne), bądź inne rozszerzenia NATO. Jeżeli wojna w Ukrainie trwale odmieni krajobraz obrony Europy, kraje takie jak Ukraina czy sąsiedzi Polski mogą w przyszłości stać się użytkownikami F-35 w ramach zachodniej integracji. Z drugiej strony, powszechność F-35 prowokuje reakcje: Rosja i Chiny prawdopodobnie przyspieszą rozwój czujników anty-stealth (np. radary kwantowe albo długofalowe wspierane AI). Przeciwnik będzie też szukał sposobów wykrywania emisji F-35 (np. radaru czy komunikacji). Przewiduje się więc dla F-35 ulepszenia trybów emisji (operowanie bardziej pasywne, sensory LPI – trudno wykrywalne). „Kot i mysz” między stealth a detekcją trwa dalej. Przyszły F-35 będzie musiał działać w środowisku nasyconym sensorami i być może wrogiem ze wsparciem AI. Ponieważ jednak platforma jest w dużym stopniu oparta na oprogramowaniu, możliwe jest ciągłe rozwijanie taktyk (np. w strefie wysokiego zagrożenia F-35 może działać z wyłączonym radarem, polegając na wskazaniach z innych platform po zaszyfrowanym łączu – niczym „cichy snajper”).

Podsumowując, przyszłość F-35 to utrzymanie dominacji dzięki adaptacji. Posiada on dużą i rosnącą bazę użytkowników, zdecydowanych utrzymać jego aktualność. Ciągłe aktualizacje Block 4/5, poprawa silników i integracja z nowymi sieciami oraz koncepcjami współdziałania zapewniają, że Lightning II pozostanie kluczowym atutem. Wyzwania – presje kosztowe, nowe zagrożenia, pojawienie się konkurencji 6. generacji – są realne, ale ekosystem wokół F-35 jest ogromny i elastyczny. Odrzutowiec, kiedyś krytykowany za problemy, dziś dowodzi swojej wartości w służbie, a każda aktualizacja oprogramowania i sprzętu czyni go skuteczniejszym. O ile nie nastąpią nieoczekiwane przełomy technologiczne, które uczynią pilotowane myśliwce przestarzałymi (jak np. rewolucyjna AI dla dronów), F-35 pozostanie „filarzem sił powietrznych sojuszu” w pierwszej połowie XXI wieku en.wikipedia.org. Przyszli piloci być może spojrzą na F-35 tak, jak my patrzymy dziś na F-16 – platformę, która zaczynając od kontrowersji, dojrzała do legendy poprzez ciągłe doskonalenie i kuźnię operacyjnego doświadczenia.

Ostatecznie dziedzictwo Lightning II będzie zależało od tego, jak sprawdzi się w konfliktach przyszłości. Wszystkie wskaźniki sugerują, że jest doskonale przygotowany, aby zdominować przestworza – niewidzialnie, inteligentnie i we współpracy ze swoimi skrzydłowymi, zarówno ludzkimi, jak i robotycznymi, przez wiele nadchodzących lat.

Źródła: Informacje zawarte w tym raporcie pochodzą z oficjalnych publikacji obronnych, raportów rządowych oraz renomowanych mediów branżowych. Kluczowe odniesienia obejmują raporty GAO i Departamentu Obrony USA dotyczące kosztów i rozwoju F-35 gao.gov gao.gov, aktualizacje Congressional Research Service sgp.fas.org sgp.fas.org, oświadczenia przedstawicieli wojskowych i kierowników programu airandspaceforces.com airandspaceforces.com, a także dane z Lockheed Martin i briefingu państw partnerskich f35.com f35.com. Zastosowanie bojowe oraz obserwacje operacyjne zostały potwierdzone przez źródła takie jak komunikaty prasowe DoD i wypowiedzi służb (np. na temat pierwszego amerykańskiego ataku F-35B Korpusu Piechoty Morskiej defense.gov, operacji lotniskowca brytyjskiego royalnavy.mod.uk, debiutu bojowego F-35C Korpusu Piechoty Morskiej marinecorpstimes.com). Porównawcze oceny bazują na analizach ekspertów ds. obronności oraz branżowych publikacjach (Air Force Magazine, Defense One, 19FortyFive), które zestawiały F-35 z zagranicznymi myśliwcami V generacji 19fortyfive.com 19fortyfive.com. Wszystkie te źródła razem dają wszechstronny i aktualny obraz statusu i perspektyw F-35 na rok 2025.