Infrastruktura telekomunikacyjna na Ukrainie (2022–2025): Zniszczenie i odporność

Przegląd: Rodzaje atakowanej infrastruktury

Ukraińska sieć telekomunikacyjna obejmuje szeroki zakres kluczowej infrastruktury, która od 2022 roku jest celem ataków. Należą do niej:

• Infrastruktura sieci komórkowej: Tysiące stacji bazowych oraz wież transmisyjnych (maszty i anteny zapewniające zasięg 3G/4G) zostało uszkodzonych lub zniszczonych euronews.com time.com. Kluczowe centra przełączania oraz kontenery ze sprzętem również były celem ostrzału.
• Szkieletowa sieć internetu stacjonarnego: Linia światłowodowe i regionalne węzły wymiany internetowej zostały przerwane w strefach walk. Ponad jedna czwarta stacjonarnej sieci szerokopasmowej Ukrainy została odłączona euronews.com etcluster.org. Podziemne światłowody – liczące dziesiątki tysięcy kilometrów – zostały przecięte lub uszkodzone przez eksplozje i wykopy (czasami celowo przez siły okupacyjne) euronews.com kyivindependent.com.
• Obiekty nadawcze: Wieże radiowo-telewizyjne były głównymi celami. Zniszczono co najmniej 18 dużych masztów nadawczych, co wyciszyło telewizję i radio w tych obszarach time.com. Wśród nich są ikoniczne struktury jak wieza telewizyjna w Kijowie, trafiona rosyjskim pociskiem 1 marca 2022 r., oraz 240-metrowa wieża telewizyjna w Charkowie, przełamana na pół podczas nalotu w kwietniu 2024 r. reuters.com reuters.com.
• Sieci satelitarne i transmisji danych: Atak Rosji objął także komunikację satelitarną. 24 lutego 2022 roku (pierwszego dnia inwazji) cyberatak wyłączył sieć satelitarną KA-SAT firmy Viasat, zakłócając dostęp do internetu w Ukrainie i części Europy netblocks.org. Stacje naziemne oraz uplinki satelitarne były poddawane próbom zagłuszania reuters.com. Centra danych oraz węzły przełączania telekomunikacyjnego na terenach objętych walkami zostały rozgrabione lub zniszczone, a operatorzy czasem prewencyjnie sabotowali sprzęt, by nie wpadł w ręce wroga kyivindependent.com.

Wszystkie te ataki miały na celu odcięcie łączności Ukrainy – zarówno cywilnej, jak i wojskowej – poprzez niszczenie fizycznych filarów internetu, telefonii i systemów nadawczych. W dalszych sekcjach omówione są chronologia zniszczeń, skutki regionalne i sposoby, dzięki którym Ukraina utrzymała łączność pomimo przeciwności.

Chronologia największych zniszczeń (2022–2025)

Ludzie oglądają szczątki wieży nadawczej zniszczonej w ataku rakietowym w Charkowie (kwiecień 2024) euronews.com. Kluczowe obiekty telekomunikacyjne – od wież TV po węzły światłowodowe – były wielokrotnie celem od 2022 roku.

2022 – Inwazja i pierwsze przerwy: Pełnoskalowa inwazja Rosji w lutym 2022 natychmiast zakłóciła usługi telekomunikacyjne na Ukrainie. W pierwszych dniach (24–25 lutego 2022) ciężkie bombardowania wywołały przerwy w dostępie do internetu w miastach takich jak Charków i Mariupol, a cyberataki wyłączyły łącza satelitarne netblocks.org netblocks.org. Rosyjski atak rakietowy 1 marca 2022 roku trafił w wieżę telewizyjną w Kijowie, zabijając pracowników nadawczych i na krótko wyłączając główne kanały TV aljazeera.com. Na początku marca całe regiony doświadczały braku komunikacji – przykładem jest telekomunikacyjny blackout w obwodzie sumskim 3 marca spowodowany zniszczeniem podstacji energetycznej podczas walk netblocks.org netblocks.org. Miasto portowe Mariupol pod koniec lutego zostało “niemal całkowicie” odcięte od internetu podczas oblężenia netblocks.org. Ucierpieli też główni operatorzy szkieletowych połączeń; atak na firmę GigaTrans spowodował przerwy w łączności pod Kijowem 26 lutego netblocks.org netblocks.org. W marcu 2022 roku ok. 500 stacji bazowych było wyłączonych z powodu braku zasilania lub zniszczeń na terenach walk netblocks.org.

Środek/koniec 2022 – Systematyczne niszczenie: Przez lato i jesień 2022 Rosjanie konsekwentnie niszczyli komunikację szczególnie na terenach okupowanych. Wycofujący się okupanci często przecinali lub konfiskowali sprzęt telekomunikacyjny – “pierwszą rzeczą, jaką robią Rosjanie, jest pozbawienie ludzi komunikacji”, jak powiedział urzędnik ukraiński euronews.com euronews.com. W takich miastach jak Chersoń, Melitopol i Mariupol ukraińskie sieci komórkowe były wyłączane i zastępowane rosyjskimi operatorami, co prowadziło do informacyjnego blackoutu kyivindependent.com kyivindependent.com. Celowe ataki trwały dalej: 10 października 2022 w dniu masowych ostrzałów rakiety rosyjskie uderzyły w biura telekomunikacyjne na wschodzie Ukrainy, zabijając co najmniej czterech pracowników time.com. Jesienią Rosja rozpoczęła kampanię ataków na sieć energetyczną Ukrainy; przerywane dostawy prądu powodowały wyłączanie wież BTS oraz punktów internetowych na godziny lub dni. W listopadzie 2022 r. części Kijowa, Lwowa, Odessy i Zaporoża pozostały bez prądu i bez łączności przez całe doby po ciężkich bombardowaniach infrastruktury hrw.org hrw.org. Awarii telekomunikacyjnych było bardzo dużo – Ukraina doświadczyła 276 odrębnych przerw w dostępie do internetu w 2022 r., co dało łącznie 19,000 godzin przestoju – szczególnie na terenach frontowych i okupowanych networkworld.com networkworld.com.

2023 – Kontynuacja ataków i blackoutów: W 2023 roku, mimo że Ukraina przywracała łączność na wyzwolonych obszarach, rosyjskie ataki na infrastrukturę trwały dalej. Szkody w infrastrukturze telekomunikacyjnej wzrosły o ok. 29% w porównaniu z 2022 rokiem euronews.com. Przez zimę 2022–23 powtarzające się ataki rakietowe na system energetyczny powodowały ogólnokrajowe przerwy w dostawie prądu – zmuszało to operatorów telekomunikacyjnych do trybu awaryjnego, uruchamiając tysiące stacji bazowych na generatorach. Momentami ponad połowa stacji bazowych sieci komórkowych była wyłączona z powodu braku zasilania networkworld.com. Regiony przyfrontowe, jak Donieck, Ługańsk, Chersoń oraz Zaporoże, doświadczały regularnego ostrzału, który niszczył wieże komórkowe i centrale, podczas gdy walka toczyła się z wahaniami. Na przykład podczas ukraińskiej kontrofensywy w Charkowskim i Chersońskim inżynierowie zastali całkowicie zrujnowane lokalne sieci, wymagające pełnej odbudowy developingtelecoms.com developingtelecoms.com. Przez cały 2023 rok trwała także wojna cybernetyczna: od początku wojny ponad 1100 cyberataków było wymierzonych w sektor ICT csis.org, w tym ataki na biura dostawców internetu i próby przekierowania ruchu internetowego do rosyjskich sieci networkworld.com. Mimo to Ukrainie udało się przywrócić łączność w wielu wyzwolonych miejscowościach – do października 2022 roku przywrócono 1232 stacje bazowe na odbitych terenach, które Rosjanie wyłączyli time.com, a te wysiłki tylko się nasiliły w 2023 roku.

2024 – Uderzenia w telekomunikację na oczach świata: Rosja nie wykazywała oznak ustępstw w 2024 roku. Spektakularnym przykładem był atak z 22 kwietnia 2024, gdy pocisk manewrujący uderzył w główną wieżę TV w Charkowie, rozcinając konstrukcję na pół reuters.com reuters.com. Ten zamierzony atak na drugie co do wielkości miasto Ukrainy miał „ograniczyć dostęp do komunikacji i informacji w Charkowie”, powiedział prezydent Zełenski reuters.com. Na szczęście nikt z pracowników nie zginął (schronili się), lecz cyfrowe nadawanie telewizji zostało tymczasowo przerwane reuters.com reuters.com. Przez cały 2024 rok kluczowe obiekty telekomunikacyjne i energetyczne były celem kolejnych uderzeń – analitycy odnotowali 389 ataków na infrastrukturę krytyczną (energetyka i telekomunikacja) tylko w 2024 roku info-res.org. Rosjanie coraz częściej atakowali także szybko rozwijane przez Ukrainę satelitarne łącza SpaceX Starlink, próbując zakłócać sygnał internetu satelitarnego używanego przez ukraińskie wojsko reuters.com. Pod koniec 2024 roku szkody w telekomunikacji potęgowały się po niemal dwóch latach wojny, co wywołało pilne apele o odbudowę (Ukraina szacuje, że 4,7 mld USD będzie potrzebne w następnej dekadzie do pełnej odbudowy sektora telekomunikacyjnego) euronews.com.

Początek 2025 – Trwający konflikt i łączność: W połowie 2025 roku sporadyczne ataki nadal przynoszą zniszczenia. W styczniu 2025 odnotowano na przykład ponad 40 uderzeń w infrastrukturę krytyczną (niektóre na pewno dotyczyły telekomunikacji) info-res.org. Miasta frontowe, takie jak Bachmut i Awdijiwka, będące pod ciągłym ostrzałem, mają komunikację „zrównaną z ziemią” wraz z innymi mediami info-res.org. Mimo to, sieci telekomunikacyjne Ukrainy przystosowały się do przetrwania – pomimo nowych incydentów nie doszło do ogólnokrajowego blackoutu. Około 88% stacji bazowych sieci komórkowych na Ukrainie pozostaje sprawnych nawet podczas konfliktu euronews.com euronews.com. Chronologia tych zniszczeń nadal się rozwija, lecz działania Ukrainy na rzecz łagodzenia skutków przerw (opisane poniżej) zapewniły większości kraju dostęp do internetu, mimo przeciwności.

Wpływ regionalny: najbardziej dotknięte obszary

Zniszczenia telekomunikacyjne nie rozkładały się równomiernie – odzwierciedlają natężenie walk i okupacji. Wschodnia i południowa Ukraina poniosły największe straty:

• Obwód doniecki: Długotrwałe walki (Mariupol, Bachmut, Awdijiwka itd.) sprawiły, że region doniecki odpowiada za około 17% wszystkich szkód w infrastrukturze telekomunikacyjnej w kraju euronews.com. W Donbasie wiele masztów komórkowych, central telefonicznych i wież TV zostało zniszczonych ostrzałem. Długie oblężenia (np. Mariupol) doprowadziły na początku 2022 do całkowitego braku łączności netblocks.org, a znaczna część sieci stacjonarnej pozostaje niesprawna pod rosyjską okupacją lub podczas wzmożonych walk.
• Obwód charkowski: Około 17% całkowitych szkód telekomunikacyjnych miało miejsce w obwodzie charkowskim euronews.com. Miasto Charków, drugie największe w kraju, było celem licznych ataków na wieżę TV (w marcu 2022 i ostatecznie całkowicie zniszczoną w kwietniu 2024) reuters.com. Przebiegające przez obwód (blisko granicy z Rosją) kable światłowodowe zostały przecinane. Podczas okupacji części obwodu charkowskiego w 2022 całe wspólnoty były odcięte od świata do czasu, aż ukraińskie wojska przywróciły usługi komórkowe w wyzwolonych miejscowościach time.com time.com.
• Obwody chersoński i zaporoski: Te regiony południowe każdorazowo odnotowały ok. 11–13% całkowitych szkód telekomunikacyjnych euronews.com. W Chersoniu rosyjskie wojska fizycznie przekierowały ruch internetowy przez Krym i Rosję oraz zniszczyły infrastrukturę w trakcie odwrotu pod koniec 2022 roku kyivindependent.com kyivindependent.com. Wielkie obszary wiejskiego Chersonia nie miały ukraińskiego internetu ani sieci komórkowej, dopóki sieci nie zostały odbudowane po wyzwoleniu. Zaporoże, częściowo okupowane (w tym kluczowe Enerhodar i Melitopol), doznało rozległych przerwań światłowodowych i zniszczeń masztów komórkowych. Ciągłe zagrożenie wokół elektrowni jądrowej w Zaporożu powodowało okresowe braki w łączności systemów bezpieczeństwa netblocks.org.
• Obwód kijowski: Region stolicy (ok. 11–12% szkód telekomunikacyjnych euronews.com) był wczesnym celem ataków. Poza atakiem na wieżę TV w Kijowie, podmiejska infrastruktura kablowa i stacje bazowe wokół Buczy, Irpienia i Hostomla zostały zniszczone podczas nieudanego rosyjskiego ataku na Kijów w lutym–marcu 2022. Sieć miejska stolicy została względnie szybko odbudowana, ale region nadal doświadcza uderzeń dronów i rakiet w stacje energetyczne, które pośrednio zakłócają telekomunikację. Przykładowo, uderzenia w elektrociepłownie czasowo powodowały brak internetu na części obszaru do momentu uruchomienia generatorów.
• Pozostałe regiony: Obwody ługański, mikołajowski i odeski również poniosły znaczne szkody, zwłaszcza tam, gdzie toczyły się ciężkie walki lub trwała rosyjska okupacja. W Ługańsku po zajęciu Siewierodoniecka i Lisiczańska w połowie 2022 nastąpiła niemal całkowita cisza komunikacyjna – sieci wciąż w większości nie działają. W Mikołajowie intensywne ostrzały w 2022 roku zniszczyły tamtejszą infrastrukturę telekomunikacyjną, jednak szybkie naprawy pozwoliły utrzymać regionalne centrum online. Odessa (choć dalej od linii frontu) doświadczyła przerw w pracy internetowych centrów wymiany z powodu blackoutów i dużego ataku dronowego rosyjskiego na budynek telekomunikacyjny w 2023 roku (jak zgłosili urzędnicy lokalni).

Ogólnie największe zniszczenia pokrywają się z linią frontu. Największe straty poniosły Donieck i Charków, następnie Zaporoże, Chersoń oraz region Kijowa euronews.com. Okupowane terytoria doznały nie tylko destrukcji fizycznej, ale również celowego demontażu: okupanci konfiskowali sprzęt lub zmuszali ukraińskich dostawców do przełączenia na rosyjskie sieci i numery kierunkowe, efektywnie wymazując ukraińskie sygnały z tych obszarów kyivindependent.com kyivindependent.com. Ten podział regionalny podkreśla, że najpilniejsze przywracanie łączności dotyczy wschodu i południa, gdzie straty są największe, a odbudowa często zależy od sytuacji militarnej na miejscu.

Bilans wojny w liczbach

Dane liczbowe ilustrują skalę strat w telekomunikacji od 2022 roku:

• Zniszczenia sieci komórkowych: Ponad 4300 stacji bazowych (masztów sieci komórkowej) zostało zniszczonych lub poważnie uszkodzonych w wyniku działań wojennych do początku 2024 roku euronews.com etcluster.org. Stanowi to około jedną czwartą wszystkich stacji bazowych w kraju. Dla porównania, w maju 2022 roku offline było ok. 11% stacji bazowych networkworld.com; liczba ta wzrosła wraz z trwaniem wojny. Rząd podaje, że ok. 12% ukraińskich gospodarstw domowych całkowicie utraciło dostęp do sieci komórkowej w wyniku zniszczeń euronews.com.
• Infrastruktura sieci stacjonarnych i internetowych: Około 25% sieci szerokopasmowych zostało zniszczonych lub unieruchomionych euronews.com etcluster.org. Ponad 30 000 km światłowodów przecinających Ukrainę zostało przeciętych lub uszkodzonych podczas walk euronews.com. (Wstępne szacunki w 2022 roku były jeszcze wyższe – z uwzględnieniem kabli na terenach okupowanych dotyczyło to nawet 60 000 km światłowodów time.com.) Główni operatorzy sieci szkieletowej odnotowali awarie – np. łączność Ukrainy gwałtownie spadła (~16%) w pierwszych tygodniach inwazji, a 17% urządzeń sieciowych w kraju stało się nieosiągalnych networkworld.com. Niektóre regiony utraciły większość dostępu do Internetu: liczba dostępnych adresów IP w Chersoniu spadła o 81%, a w Doniecku o 59% w stosunku do poziomów sprzed wojny networkworld.com.
• Wieże nadawcze i komunikacyjne: Do końca 2022 roku zniszczono co najmniej 18 wież transmisyjnych (dla telewizji i radia) wskutek rosyjskich ataków time.com – kolejne były celem również w latach 2023–2024 (m.in. lokalne maszty TV na froncie). Ikoniczne wieże w Kijowie i Charkowie także zostały zaatakowane aljazeera.com reuters.com. Ataki te przerywały nadawanie naziemnej telewizji/radia, chociaż najczęściej usługi przywracano poprzez systemy zapasowe w ciągu kilku dni.
• Przerwy w dostawach usług: Od wybuchu wojny do początku 2023 roku analitycy zarejestrowali 276 odrębnych awarii internetowych o różnej skali w całej Ukrainie, które łącznie trwały niemal 19 000 godzin networkworld.com. Spośród nich 45 to poważne blackouty (np. na poziomie miasta lub regionu), trwające łącznie ponad 3800 godzin networkworld.com. Najdłuższe przerwy były w rejonach okupowanych – np. region Chersonia przez prawie 1500 godzin pozostawał bez Internetu przed wyzwoleniem networkworld.com.
• Koszt ekonomiczny: Bank Światowy szacował, że do końca 2023 roku straty bezpośrednie w sektorze telekomunikacyjnym Ukrainy wyniosły ok. 2,1 mld USD euronews.com. Rząd Ukrainy przewiduje potrzebę większych nakładów na pełną odbudowę (łącząc naprawę i modernizację) – ok. 4,7 mld USD na 10 lat by odbudować i unowocześnić infrastrukturę telekomunikacyjną/sieciową euronews.com. Pośrednie straty sektora cyfrowego (utracone dochody itd.) przekraczają 19 miliardów dolarów reuters.com reuters.com. Firmy telekomunikacyjne przeznaczyły już dziesiątki milionów dolarów na naprawy (np. Vodafone Ukraine wydał 2 mld hrywien na naprawę 900 lokalizacji, a Lifecell 150 mln USD na 1000 napraw) euronews.com euronews.com. Setki mniejszych lokalnych ISP znalazły się w dramatycznej sytuacji finansowej – 720 operatorów dotknęły poważne straty, a niemal 100 grozi bankructwo z powodu skutków wojny euronews.com.

Te liczby podkreślają zarówno skalę zniszczeń (od tysięcy masztów po ogólnokrajowe ograniczenie dostępu do internetu), jak i odporność – nawet pod ostrzałem większość ukraińskiej komunikacji pozostaje aktywna. Do połowy 2025 roku działa ok. 88–90% przedwojennej przepustowości sieci telekomunikacyjnej euronews.com networkworld.com – to zasługa nadzwyczajnych działań naprawczych opisanych poniżej.

Wysiłki naprawcze i odbudowa

Utrzymanie łączności w czasie wojny wymagało heroicznych napraw i innowacyjnych strategii od operatorów, inżynierów i władz. Najważniejsze inicjatywy to:

Technik montuje mobilną stację bazową w Chersoniu kilka dni po wyzwoleniu miasta w listopadzie 2022 r. cepa.org. Ukraińscy operatorzy błyskawicznie przywracają zasięg na wyzwolonych terenach mimo zniszczeń.

• Awaryjne naprawy w terenie: Inżynierowie od pierwszego dnia wojny są na pierwszej linii frontu. Często w kamizelkach kuloodpornych i kaskach szturmem ruszają „gdy tylko to możliwe” po ostrzale, aby naprawić przerwane światłowody lub wznieść tymczasowe maszty developingtelecoms.com developingtelecoms.com. Ekipy te naprawiały wielokrotnie te same lokalizacje – niektóre stacje odbudowywano nawet 5–8 razy po kolejnych atakach developingtelecoms.com developingtelecoms.com. W świeżo odbitych miastach technicy przyjeżdżali czasem dzień po wycofaniu Rosjan, by rozpocząć przyłączanie mieszkańców time.com time.com. Praca ta jest niebezpieczna – personel telekomunikacyjny był ranny lub ginął przez miny i wznowione ostrzały podczas napraw time.com. Mimo wszystko w 2022 roku naprawiono ponad 1200 masztów komórkowych w odbitych obszarach time.com, dzięki czemu mieszkańcy mogli dzwonić do rodzin i śledzić informacje już po kilku dniach od wyzwolenia. Operatorzy komórkowi stosowali też przenośne stacje bazowe na ciężarówkach i agregaty, by zapewnić tymczasowy zasięg w zrujnowanych miastach.
• Współdzielenie infrastruktury i roaming: Aby maksymalizować zasięg, trzej najwięksi operatorzy komórkowi Ukrainy (Kyivstar, Vodafone, Lifecell) połączyli siły w bezprecedensowy sposób. W marcu 2022 r. uruchomili roaming krajowy, pozwalając każdemu ukraińskiemu telefonowi logować się do sieci dowolnego operatora, który działa w danej okolicy euronews.com. Oznaczało to, że gdy wieża jednego operatora była wyłączona, użytkownicy mogli skorzystać z sygnału konkurencji – co utrzymywało działanie telefonów w wielu regionach. Rywalizujące firmy zaczęły również współdzielić agregaty prądotwórcze, paliwo i magazyny naprawcze. Na przykład podczas oblężenia Mariupola inżynier Vodafone dzielił się olejem napędowym z agregatami konkurencji, by podtrzymać funkcjonowanie ich masztów podczas ostrzału developingtelecoms.com developingtelecoms.com. Ta współpraca prywatnych firm i regulatora państwowego sprawiła, że w wielu newralgicznych miastach choć jedna sieć zwykle działała.
• Interwencje rządu: Ministerstwo Transformacji Cyfrowej oraz regulator telekomunikacyjny Ukrainy szybko wspierały utrzymanie łączności. Zredukowano bariery biurokratyczne – na pozwolenie na maszt potrzeba dziś ok. 6 miesięcy lub mniej zamiast wcześniejszych 2 lat developingtelecoms.com. W 2022 r. rząd uruchomił tysiące „Punktów Niezłomności” – darmowych publicznych miejsc ze źródłem prądu, ogrzewaniem, internetem Starlink i ładowaniem telefonów – by nawet w czasie blackoutów można było połączyć się z siecią. W drugim roku wojny ponad 5000 schronów, 3500 przedszkoli i 570 placówek zdrowia wyposażono w punkty dostępowe z Internetem dla mieszkańców euronews.com. Władze uruchamiały darmowe strefy Wi-Fi w bibliotekach, na dworcach i w urzędach, by ludzie mogli korzystać, kiedy domowe łącza nie działały euronews.com. Rząd importował tysiące agregatów prądotwórczych i baterii zapasowych oraz stymulował rozwiązania eksperymentalne (jak samochody elektryczne jako powerbanki dla masztów) developingtelecoms.com developingtelecoms.com. To wszystko w połączeniu z „elastycznym” podejściem regulatora pozwalało operatorom szybciej naprawiać i podtrzymywać działanie sieci w czasie awarii prądu.
• Pomoc międzynarodowa i Starlink: Sojusznicy Ukrainy byli kluczowi w ratowaniu komunikacji. W marcu–kwietniu 2022 roku SpaceX i USAID przekazały 5000 terminali satelitarnych Starlink zapewniając Ukrainie awaryjny internet niezależny od infrastruktury naziemnej reuters.com reuters.com. Przez cały czas wojny konstelacja Starlink pozwalała na stabilne połączenie dla rządu, wojska, szpitali i operatorów; pod koniec 2023 r. Ukraina była jednym z największych użytkowników Starlinka na świecie, mając ponad 47 000 terminali aktywnych euronews.com. Kraje Europy i firmy telekom także wsparły odbudowę: na konferencji w 2023 roku holenderski VEON (właściciel Kyivstar) zadeklarował 600 mln euro na rozbudowę 4G cepa.org cepa.org. Pod koniec 2024 r. EBRD i IFC (ramię prywatne Banku Światowego) ogłosiły 435 mln dolarów finansowania na fuzję Lifecell i Datagroup-Volia, co ma wzmocnić drugiego gracza narodowego reuters.com reuters.com. Wsparcie międzynarodowe objęło także dostawy światłowodów, telefonów satelitarnych i wiedzy technicznej przez Emergency Telecommunications Cluster. Globalna pomoc wspiera nie tylko naprawy, ale już umożliwia modernizację infrastruktury (np. wdrażanie nowoczesnego sprzętu i wzmacnianie cyberbezpieczeństwa).

Łącznie te działania naprawcze sprawiły, że ukraińska komunikacja pozostaje zadziwiająco odporna. Nawet podczas największych blackoutów pod koniec 2022 r. 80% masztów komórkowych w Charkowie wciąż działało dzięki agregatom i błyskawicznym naprawom, mimo niemal całkowitego zniszczenia sieci energetycznej w mieście euronews.com. Do połowy 2023 r. operatorzy zainstalowali ponad 2000 agregatów i 120 000 baterii zapasowych na masztach oraz stacjach, by radzić sobie z przerwami w dostawie prądu developingtelecoms.com. Wszystko to – od odwagi inżynierów, współpracy branży, wsparcia państwa po pomoc międzynarodową – sprawiło, że Ukrainie udało się uniknąć całkowitego „cyfrowego zaciemnienia”, jakiego chciała Rosja. Sieć telekomunikacyjna została uszkodzona, ale nie złamana – nieustannie dostosowuje się, by zapewnić komunikację obywatelom i kluczowym służbom.

Adaptacja dla bezpieczeństwa i odporności

W obliczu podwójnego zagrożenia atakami fizycznymi i wojną cybernetyczną, ukraiński sektor telekomunikacyjny wdrożył szereg ulepszeń w zakresie odporności i bezpieczeństwa:

• Zdecentralizowane, redundantne sieci: Ukraina przyjęła podejście „decentralizacja nas ratuje” w komunikacji euronews.com. Strategia ta polega na zapewnieniu wielowarstwowej łączności: jeśli w mieście zawiedzie światłowodowy internet, sieci mobilne mogą wypełnić lukę; jeśli sieci mobilne przestaną działać, internet satelitarny (Starlink) staje się ostatnią deską ratunku euronews.com euronews.com. To warstwowe podejście do rezerwowania łączności sprawdziło się podczas zaciemnień – kiedy przez przerwy w dostawie prądu przestawał działać internet stacjonarny, wielu Ukraińców wciąż mogło korzystać z sieci przez mobilny internet 4G, a kluczowe instytucje przełączały się na połączenia Starlink. Dzięki szerokiej dystrybucji terminali Starlink (także do wiejskich wiosek, placówek frontowych i centrów obsługi kluczowych usług), Ukraina stworzyła satelitarną sieć bezpieczeństwa, której Rosja nie jest w stanie całkowicie sparaliżować euronews.com euronews.com. Redundancję dodatkowo zwiększa umowa roamingowa operatorów, która w praktyce tworzy wielooperatorową sieć – uszkodzony obszar rzadko bywa całkowicie odcięty, jeśli choćby jeden sygnał operatora jest dostępny euronews.com. Ta różnorodność ścieżek łączności znacząco poprawiła odporność sieci.
• Zasilanie awaryjne i utwardzanie infrastruktury: Ponieważ przerwy w dostawie energii okazały się dużą słabością, operatorzy telekomunikacyjni zainwestowali mocno w rozwiązania do podtrzymania zasilania. Oprócz tysięcy generatorów diesla, operatorzy wdrożyli duże akumulatory (w tym banki akumulatorów litowo-jonowych – zainstalowano już ponad 120 000 jednostek), by utrzymać stacje bazowe przez wiele godzin bez zasilania z sieci developingtelecoms.com. Niektóre firmy testują ogniwa paliwowe oraz odnawialne źródła energii w stacjach bazowych, by zmniejszyć zależność od pojedynczego źródła prądu. Kluczowe centra telekomunikacyjne i centra danych zostały wyposażone w wzmocnione systemy elektryczne, a czasem nawet przeniesiono je do bezpieczniejszych regionów lub pod ziemię. Przykładowo, ukraińskie władze po cichu przemieściły niektóre kluczowe centra przełączające z miast przyfrontowych do lepiej chronionych lokalizacji, dbając jednocześnie o możliwość natychmiastowego przekierowania ruchu w razie awarii węzła. Dzięki temu sieć mobilna jest szczególnie odporna na przerwy – w 2023 roku, mimo ogólnokrajowych blackoutów, wiele miast miało choćby przerywany zasięg mobilny dzięki tym zabezpieczeniom.
• Cyberbezpieczeństwo i monitoring sieci: Oprócz wzmocnienia infrastruktury fizycznej, Ukraina zwiększyła poziom cyberbezpieczeństwa swojej infrastruktury telekomunikacyjnej. Po włamaniu do satelity w dniu inwazji i innych cyberatakach, firmy telekomunikacyjne i państwowe jednostki cybernetyczne uszczelniły zabezpieczenia sieciowe. Plany odbudowy zakładają znaczne „wzmocnienie potencjału w zakresie cyberbezpieczeństwa”, według Banku Światowego euronews.com. Dwuskładnikowe uwierzytelnianie, stały monitoring sieci i zespoły reagowania na incydenty są obecnie standardem u ukraińskich dostawców internetu etcluster.org etcluster.org. Regulator telekomunikacyjny i Państwowa Służba Łączności Specjalnej (SSSCIP) wydają regularne wytyczne dotyczące przeciwdziałania zagrożeniom cybernetycznym, szczególnie że rosyjskie służby próbują przejmować lub szpiegować komunikację na terenach okupowanych kyivindependent.com kyivindependent.com. Co więcej, Ukraina naciskała na działania międzynarodowe – zwróciła się do Międzynarodowego Związku Telekomunikacyjnego (ITU) o nałożenie sankcji na Rosję za nielegalne używanie ukraińskich zasobów telekomunikacyjnych i kodów telefonicznych na terenach okupowanych kyivindependent.com kyivindependent.com. Dyplomacja działa powoli, ale na poziomie krajowym Ukraina traktuje telekomunikację jako element bezpieczeństwa państwa, integrując plany awaryjne z wojskiem i służbami ratunkowymi. Obejmuje to m.in. ustanowienie bezpiecznej komunikacji dla rządu/wojska nawet w razie awarii sieci publicznych, wykorzystując szyfrowane łącza radiowe i satelitarne.
• Modernizacja technologii i dostawców: Wojna uwidoczniła też zagrożenia dla bezpieczeństwa w łańcuchach dostaw sprzętu telekomunikacyjnego. Przed 2022 rokiem znaczna część sprzętu telekomunikacyjnego Ukrainy (do 70% u niektórych operatorów) pochodziła od chińskich firm takich jak Huawei i ZTE cepa.org cepa.org. Biorąc pod uwagę polityczny sojusz Chin z Rosją, Ukraina obecnie rozważa alternatywy, by zmniejszyć zależność od potencjalnie niepewnych technologii cepa.org cepa.org. Jednak wymiana istniejącej infrastruktury jest kosztowna (ponad 1 miliard dolarów na zastąpienie sprzętu chińskiego pochodzenia) cepa.org. Tymczasowym rozwiązaniem, które jest testowane, jest technologia Open RAN (Open Radio Access Network), pozwalająca na łączenie w sieci urządzeń różnych producentów cepa.org. Prowadzona jest współpraca z japońską firmą Rakuten, która pilotażowo wdraża Open RAN w sieciach na Ukrainie cepa.org. Dywersyfikując dostawców i wdrażając rozwiązania otwartej architektury, Ukraina chce poprawić bezpieczeństwo (unikanie backdoorów) i odporność (komponenty interoperacyjne łatwiejsze do serwisowania nawet, gdy jeden dostawca zostanie objęty sankcjami lub wyłączony). Dodatkowo, odejście ku chmurowym rdzeniom sieci – przyspieszone przez realia wojenne – oznacza, że kluczowe dane mogą być dublowane w bezpiecznych data center za granicą, chroniąc przed zniszczeniem fizycznym. Ukraińskie firmy technologiczne przeniosły wiele usług do hostingu w chmurze (często w Europie), co pomaga chronić dane i aplikacje nawet w razie ataku na lokalne ośrodki csis.org csis.org. Ta cyfrowa odporność pozwoliła utrzymać działanie rządowych usług cyfrowych (takich jak mobilna aplikacja Diia dla dokumentów obywateli) oraz systemów bankowych podczas całego konfliktu.

Podsumowując, wojna zmusiła ukraiński sektor telekomunikacyjny do odporności i innowacyjności. Wyciągnięte wnioski zostały przełożone na bardziej wytrzymałą architekturę: silnie zdecentralizowaną, wspieraną przez satelity, z międzybranżową współpracą i usprawnionymi protokołami bezpieczeństwa. Te adaptacje nie tylko ograniczają obecne zagrożenia, lecz także budują fundament pod silniejszą sieć po wojnie.

Perspektywy: Odbudowa i przyszły rozwój (2025–2030)

Pomimo zniszczeń, ukraiński sektor telekomunikacyjny jest zdecydowanie nastawiony na odbudowę i modernizację w nadchodzących latach. Przedstawiciele władz i firmy opracowują ambitne plany, które wykorzystają wojenne innowacje do powojennego rozwoju:

• Ogólnokrajowa odbudowa i rozbudowa 4G: W ciągu najbliższych 3–5 lat Ukraina zamierza przywrócić poziom łączności sprzed wojny, a następnie go rozszerzyć, docierając do większej liczby obszarów wiejskich. Kyivstar, największy operator komórkowy, ogłosił plany, by do 2026–2027 roku objąć zasięgiem 4G 98% ludności Ukrainy cepa.org. Oznacza to nie tylko odbudowę ponad 4000 zniszczonych stacji bazowych, ale też budowę nowych, by poprawić dostępność w odległych wsiach. Rozbudowę sieci mają zasilić międzynarodowe fundusze i inwestycje (np. 600 milionów euro od VEON i fuzja Lifecell-Volia wspierana przez EBOiR/IFC reuters.com reuters.com). Rząd przyjął przepisy, by przyspieszyć budowę wież (np. upraszczając procedury dzierżawy gruntów pod inwestycje) etcluster.org etcluster.org, dzięki czemu wdrożenia mogą postępować szybciej. Do 2030 roku Ukraina spodziewa się, że będzie dysponować jedną z najrozleglejszych sieci 4G w Europie – platformą gotową do uruchomienia 5G i kolejnych generacji. Paradoksalnie, zniszczenia wojenne dają szansę na odbudowę z użyciem nowoczesnego sprzętu; wiele nowych stacji bazowych to już modele najnowszej generacji, energooszczędne (część zainstalowano w latach 2023–24). Przełoży się to na wyższą jakość usług i niższe koszty operacyjne w długiej perspektywie.
• Wprowadzenie 5G i nowoczesnych technologii: Pełne wdrożenie sieci 5G na Ukrainie zostało odłożone z powodu wojny, ale trwają przygotowania, by rozpocząć je, gdy tylko będzie to możliwe. Ministerstwo Transformacji Cyfrowej wyznaczyło pasma częstotliwości dla 5G (700 MHz, 3,4–3,8 GHz itd.), a w 2023 roku rozpoczęło prace nad ramami prawnymi do wydawania licencji 5G odessa-journal.com. Pilotażowy start 5G przewidywany jest już na 2025 rok – prawdopodobnie w Kijowie i Odessie, skupiając się na zastosowaniach cywilnych i testowaniu technologii developingtelecoms.com linkedin.com. Jednak pełnoskalowe wdrożenie komercyjne 5G prawdopodobnie nastąpi dopiero po zniesieniu stanu wojennego, ponieważ wojsko musi zatwierdzić wykorzystanie niektórych częstotliwości odessa-journal.com. W międzyczasie Ukraina bada rozwiązania przejściowe, takie jak usługa Starlink „Direct-to-Cell” – podpisano porozumienie, by Ukraina była jednym z pierwszych krajów korzystających z satelitarnej łączności mobilnej SpaceX już w 2025 reuters.com reuters.com. Już pod koniec 2025 roku klienci Kyivstar mogą zacząć korzystać z wiadomości SMS przez satelitę poza zasięgiem wież, a później z głosu i internetu przez satelitę reuters.com. Takie połączenie infrastruktury satelitarnej i komórkowej to światowa czołówka, a wojenne uzależnienie Ukrainy od Starlinka umożliwia szybkie wdrażanie tej hybrydowej technologii. W perspektywie długoterminowej urzędnicy chcą przy okazji odbudowy zainstalować podziemne pierścienie światłowodowe, wieże gotowe na 5G oraz infrastrukturę IoT (Internetu Rzeczy) dla nowoczesnego rolnictwa, logistyki i usług miejskich w ramach cyfrowej transformacji kraju.
• Długofalowa odporność i integracja z UE: Dokumenty planistyczne podkreślają, że odbudowa ma iść w parze ze zwiększaniem odporności na przyszłe zagrożenia – zarówno militarne, jak i naturalne. Oznacza to zakopywanie kluczowych światłowodów głębiej lub dywersyfikację tras (by jedno przecięcie nie odizolowało regionu), wzmacnianie centrów danych na wypadek impulsu elektromagnetycznego czy sabotażu oraz utrzymanie wielopoziomowych systemów rezerwowych, sprawdzonych w czasie wojny (generatory, baterie, umowy roamingowe, łącza satelitarne). Ukraina dostosowuje też regulacje telekomunikacyjne do wymogów Unii Europejskiej w ramach dążeń do członkostwa. Już zniesiono krajowy roaming i przyjęto wiele unijnych przepisów euronews.com developingtelecoms.com. Po zakończeniu wojny Ukraina wdroży unijny „toolbox bezpieczeństwa 5G” – co zapewne ograniczy zależność od dostawców o podwyższonym ryzyku – oraz dołączy do paneuropejskich inicjatyw w zakresie badań nad 6G, cyberobrony i łączności transgranicznej. UE i inni darczyńcy międzynarodowi mają pokryć znaczną część kosztów odbudowy telekomunikacji, uznając ją za kluczową dla ożywienia gospodarki Ukrainy. Przykładowo, UE uwzględniła infrastrukturę cyfrową w swoich pakietach pomocowych, a takie organizacje jak Bank Światowy nakreśliły wielomiliardowe plany odbudowy ICT Ukrainy euronews.com. Taki zastrzyk kapitału, w połączeniu z utalentowanymi ukraińskimi specjalistami IT, może uczynić z Ukrainy poligon testowy nowoczesnych rozwiązań telekomunikacyjnych (jak Open RAN, czy projekty ogólnokrajowego darmowego Wi-Fi) w najbliższych latach.
• Wpływ ekonomiczny i cyfrowe społeczeństwo: Silna odbudowa telekomunikacji jest traktowana jako katalizator szerszego powrotu Ukrainy na ścieżkę rozwoju. Sektor ICT wykazał się odpornością nawet podczas wojny (przychody z eksportu wzrosły w 2022 r. mimo inwazji) csis.org. Wzmocnienie sieci internetowych i komórkowych przyciągnie zagraniczne inwestycje oraz umożliwi rozwój innych branż (finanse, edukacja, telemedycyna). Rząd mocno stawia na likwidację wykluczenia cyfrowego – szybkie przywracanie łączności w społecznościach dotkniętych wojną, by przesiedleńcy mogli wracać i odbudowywać życie. Do 2030 roku Ukraina widzi powszechny dostęp do internetu jako fundament rozwoju. W planach: światłowodowy internet w każdej szkole i szpitalu, 5G na głównych trasach transportowych i wykorzystanie satelitów dla górskich czy przygranicznych regionów. Ukraina nie zamierza jedynie naprawiać straty – dąży do stworzenia modelu „cyfrowej odporności” dla innych krajów, pokazując, jak nowoczesna sieć może oprzeć się kryzysom i nadal służyć społeczeństwu w ekstremalnych sytuacjach.

Podsumowując, wojna lat 2022–2025 wyrządziła poważne szkody w infrastrukturze telekomunikacyjnej Ukrainy: zniszczone maszty, przecięte kable, uciszone fale radiowe. Równocześnie jednak pokazała siłę i pomysłowość ukraińskiej odpowiedzi: naprawy pod ostrzałem, pionierskie korzystanie z internetu satelitarnego, solidarność branży i błyskawiczne zmiany, by utrzymać kraj w kontakcie. W miarę kontynuacji konfliktu w 2025 roku, ukraiński ekosystem komunikacyjny pozostaje kluczowym łącznikiem dla obywateli i państwa. Wyciągnięte wnioski – oraz wsparcie partnerów zagranicznych – napędzają dziś kompleksową odbudowę. W najbliższych 3–5 latach możemy spodziewać się w Ukrainie sieci telekomunikacyjnej znacznie nowocześniejszej i bardziej odpornej niż ta sprzed wojny – nie tylko odbudowanej po zniszczeniach, ale silniejszej, gotowej stać się cyfrowym kręgosłupem przyszłości kraju.

Źródła: Oświadczenia ukraińskiego Ministerstwa Transformacji Cyfrowej i SSSCIP; Euronews (kwiecień 2024) euronews.com euronews.com; TIME Magazine (paź 2022) time.com; Kyiv Independent (wrz 2022) kyivindependent.com kyivindependent.com; Raporty NetBlocks netblocks.org netblocks.org; Network World (lut 2023) networkworld.com networkworld.com; Reuters (kwiecień 2022 – paź 2024) reuters.com reuters.com; Developing Telecoms (listopad 2024) developingtelecoms.com developingtelecoms.com; CEPA (paź 2023) cepa.org cepa.org; Raporty Banku Światowego / KSE euronews.com reuters.com; i inne cytowane wyżej.