2025’te gökleri domine eden en iyi 10 savaş uçağı

Bir İsrail F-35I hayalet avcı uçağı, Red Flag tatbikatı sırasında havalanıyor (2023). F-35 Lightning II jetleri, diğerleriyle birlikte, 2025’te hava üstünlüğünün ön saflarını temsil ediyor.

Modern avcı uçakları, gizlilik, süper manevra kabiliyeti, gelişmiş aviyonik ve yüksek ateş gücünü bir araya getirerek hava üstünlüğünü güvence altına alır. Beşinci nesil hayalet avcılardan, yükseltilmiş dördüncü nesil efsanelere kadar bu uçaklar, 2025 yılında askeri teknolojinin zirvesini temsil ediyor aviationa2z.com. Aşağıda, 2025’te göklerde hakimiyet kuran en iyi 10 avcı uçağını öne çıkarıyor, kökenleri, yetenekleri ve her birini etkileyici kılan özellikleri karşılaştırıyoruz. Hızlı analiz için özet bir karşılaştırma tablosu sağlanmakta, ardından her bir uçak için detaylı bölümler gelmektedir.

2025’in En İyi 10 Avcı Uçağına Hızlı Karşılaştırma Tablosu

*(F-15EX’in yaklaşık ilk teslimatı 2021–2022’de gerçekleşti; ilk operasyonel birim 2024’te.)

1. Lockheed Martin F-35 Lightning II (ABD) – Çok rollü hayalet ustalığı

F-35 Lightning II, Lockheed Martin tarafından (uluslararası ortaklarla birlikte) geliştirilen beşinci nesil çok rollü bir hayalet avcı uçağıdır. 2006’da ilk uçuşunu yapmış ve 2010’lu yılların ortasında hizmete girmiştir en.wikipedia.org. Hava-hava ve hava-yer görevlerinde kullanılmak üzere tasarlanan tek motorlu F-35’in, ABD Hava Kuvvetleri, Deniz Piyadeleri ve Donanması için üç varyantı bulunmaktadır (A, B, C). Tam açıdan hayalet tasarım, dahili silah bölmeleri ve gelişmiş sensör füzyonuna sahiptir, bu da onu tespit edilmesi zor kılar ve pilota benzersiz bir farkındalık sağlar aerotime.aero. F-35’in Pratt & Whitney F135 motoru (dünyanın en güçlü avcı uçağı motoru) yaklaşık Mach 1,6 (≈1.975 km/s) azami hız sağlar aviationa2z.com. F-35A’nın dahili yakıtla harekat yarıçapı 1.090 km’yi aşarak düşman topraklarının kalbine saldırı yapmasına olanak verir lockheedmartin.com. Hayaletlik ve AESA AN/APG-81 radarı ile birlikte Elektro-Optik Hedefleme Sistemi (EOTS), F-35’in tespit edilmeden önce hedefleri izleyip vurmasını sağlar. Uçak; AIM-120 AMRAAM ve hassas güdümlü bombalar gibi gelişmiş mühimmatları dahili olarak (hayaletliği korumak için) veya hayaletliğin daha az kritik olduğu “canavar” modunda harici olarak taşıyabilir.

Maliyetinden (başlangıç birim maliyeti yaklaşık 100 milyon $, şimdi yaklaşık 80–85 milyon $ F-35A için aviationa2z.com) ve geliştirme sürecindeki engellerden dolayı başlarda eleştirilen F-35, bugün en yaygın 5. nesil savaş uçağı haline geldi. 2025 yılına kadar, 1.000’den fazla F-35, 17 ülkede teslim edildi aviationa2z.com ve birçok müttefik hava kuvvetlerinin belkemiğini oluşturuyor. Küresel çapta üretimi ve kabulü (planlanan 3.000’den fazla uçak) maliyetleri düşürdü ve sürekli iyileştirmeleri teşvik etti. F-35 son yıllarda muharebe ortamında kullanıldı: İsrail Hava Kuvvetleri onu 2018’de ilk kez savaşa soktu, Amerikalı F-35’ler ise 2019’da IŞİD’i vurdu en.wikipedia.org. İsrail’de, F-35I “Adir” uçakları düşman drone’larını engelledi defensenews.com. F-35 Lightning II; görünmezlik, veri ağı ve çok rollü esneklik kombinasyonu sayesinde genellikle 2025’in en iyi savaş uçağı olarak görülmektedir: benzersiz bir platform olarak hava-hava muharebesinde üstünlük sağlamakta, kara hedeflerini vurmakta ve ağ merkezli savaşta istihbarat düğümü gibi hizmet vermektedir aviationa2z.com.

2. Lockheed Martin F-22 Raptor (ABD) – Hava Üstünlüğü İçin Gizli Savaş Uçağı

F-22 Raptor, efsanevi bir savaş uçağı olmaya devam ediyor ve iki on yıldan fazla hizmette olmasına rağmen hava üstünlüğünde altın standart olarak yerini koruyor aviationa2z.com. Lockheed Martin tarafından Boeing ile birlikte ABD’nin ilk beşinci nesil savaş uçağı olarak geliştirilen çift motorlu F-22, ilk uçuşunu 1997’de yaptı ve 2005 yılında hizmete girdi en.wikipedia.org. Uçak, göklerde üstünlük sağlamak amacıyla en üst düzey gizlilik, hız ve çeviklik ile tasarlandı. F-22’nin gövdesi ve kaplamaları, ona son derece düşük bir radar izini sağlıyor – iddialara göre radarda bir “bilye” kadar küçük aerotime.aero – bu da onu şimdiye dek yapılmış en gizli savaş uçağı yapıyor aerotime.aero. İki Pratt & Whitney F119 turboramjet motoru ve 2D yönlendirilebilir itki nozülleri ile çalışan Raptor, Mach 1,8’de süperkruvazör (art yakıcı kullanmadan süpersonik uçuş) yeteneğine sahip ve yaklaşık Mach 2,25 azami hıza ulaşabiliyor aviationa2z.com. Olağanüstü manevra kabiliyetine sahiptir (itki/ağırlık oranı >1 ve yönlendirilebilir itki), bu da kapışmalarda ona avantaj sağlar. F-22’nin muharebe menzili yaklaşık 800+ km’dir (harici tanklarla ~1.600 mil ulaşabilir) aerotime.aero, bu da havada yakıt ikmaliyle birlikte devriye ve derin saldırılar için yeterlidir.

Aviyonik açısından, Raptor AESA AN/APG-77 radarı ve sofistike sensör füzyonu ile donatılmıştır, ayrıca güvenli veri bağlantılarına sahiptir (ancak veri bağlantısı gizlilik nedeniyle yalnızca F-22’den F-22’ye sınırlıydı). Altı AIM-120 AMRAAM ve iki AIM-9 Sidewinder füzesi ile hava-hava muharebesi için iç silah yuvalarına sahiptir ve gerektiğinde hassas JDAM veya küçük çaplı GBU bombaları taşıyabilir. F-22’nin birim fiyatı oldukça yüksekti (yaklaşık 150 milyon $ “flyaway” aviationa2z.com) ve programın bütçe ve ihracat yasağı nedenleriyle sadece 195 F-22 üretildi ve program 2011’de sona erdi aerotime.aero. Buna rağmen, dünyanın en üstün hava-hava savaşçısı olarak yaygın şekilde kabul ediliyor. Hizmetteyken F-22’ler tatbikatlarda hiç yenilgi yaşamadı ve sadece varlıklarıyla rakipleri caydırıyorlar. Raptor’lar, Suriye’de kara hedeflerine yönelik saldırılarda – özellikle 2014-2015 yıllarında, IŞİD hedeflerine saldırırken ve gelişmiş hava savunması altında uçuş yasak bölgeleri uygularken hasar almadan – az sayıda çatışmaya katıldı aviationa2z.com. Pilotlar genellikle F-22’lerin tatbikatlarda “düşmanın orada olduklarını bile anlamadan önce saldırdıklarını” belirtir. Gerçek dezavantajları, karmaşık bakımı ve elektronik sistemlerinin yaşıdır. ABD Hava Kuvvetleri, Raptor’u 2030’lara kadar ölümcül tutmak için daha iyi veri bağlantıları, elektronik harp geliştirmeleri ve yeni füzeler (AIM-260 JATM gibi) ekleyen yükseltme programları uyguluyor aviationa2z.com. 2025’te F-22, hava üstünlüğünde hâlâ neredeyse dokunulmaz bir platform olarak, ABD’nin üstünlüğünü korumak için daha yeni savaşçılar (örn. F-35) ile birlikte çalışıyor.

3. Chengdu J-20 “Mighty Dragon” (Çin) – Çin’in Hava Üstünlüğüne Yönelik Gizli Savaş Uçağı

Chengdu J-20 Mighty Dragon, Çin’in havacılıkta ne kadar hızlı atılım yaptığını göstererek dünyanın seçkin savaş uçaklarından biri konumuna yükseldi. Bu uçak, çift motorlu beşinci nesil bir gizli savaş jetidir; ilk uçuşunu 2011’de yapmış, 2017 yılında ise Çin Halk Kurtuluş Ordusu Hava Kuvvetleri hizmetine girmiştir commons.wikimedia.org. J-20, hava üstünlüğü ve uzun menzilli taarruz görevleri için tasarlanmış büyük (20 metreden uzun) bir savaşçıdır. Tasarımı özellikle önden görünmezliği ön planda tutar – yontulmuş burun, çerçevesiz kokpit, bütünleşik gövde, hareketli canard-delta konfigürasyonu – hepsi önden radarda iz bırakmamak üzere optimize edilmiştir aviationa2z.com aviationa2z.com. Yan ve arka görünmezlikte muhtemelen bir F-22 kadar iyi olmasa da, önden tespit edilmesi hâlâ oldukça zordur. Başlangıçta ilk J-20’ler Rus yapımı AL-31F motorları kullanıyordu, ancak artık Çin üretimi WS-10C motorlar mevcut ve daha güçlü, itki yönlendirmeli WS-15 geliştirilmekte aviationa2z.com. Güncel motorlarla J-20, yaklaşık Mach 1,7+ hızda süperkruvazör yapabiliyor; azami hızı ise Mach 2,0 olarak tahmin edilmekte aerotime.aero. Büyük iç yakıt kapasitesi sayesinde menzili devasa; yaklaşık 3.000 mil (≈5.550 km ferry menzili) aerotime.aero ve bu da Çin’e Batı Pasifik’e kadar güç aktarma kabiliyeti sağlıyor. Muharebe menzilinin 1.500 km’yi aştığı, Güney Çin Denizi veya Tayvan Boğazı gibi alanları kapsamak için kritik olduğu düşünülüyor.

J-20, AESA radar ve ileri elektronik sistemlerle donatılmıştır, ancak ayrıntıları gizlidir. Büyük olasılıkla pasif tespit için IRST (kızılötesi arama ve takip) ve diğer platformlarla (gelecekte büyük ihtimalle gizli insansız araçlarla da) koordinasyon için veri bağlantısı vardır. İç silah yuvası, uzun menzilli PL-15 havadan havaya füzeleri (200 km’den fazla menzil tahmini) ile yüksek açılı atış kabiliyetine sahip PL-10 IR füzelerini taşıyabilir; bu da ilk atış üstünlüğünü sağlar. J-20 ayrıca büyük gemisavar veya seyir füzelerini de iç bölümde taşıyabiliyor ve böylece hem savaş jetlerine hem de savaş gemilerine karşı ciddi bir tehdit oluşturuyor. Çin, J-20 üretimine büyük öncelik verdiği için şu anda 200’den fazla J-20 aktif – bu sayı, F-22’nin toplam üretimini geçti aviationa2z.com – ve üretim hala yüksek hızda devam ediyor aerotime.aero. Çin, J-20’yi yalnızca kendi kullanımı için saklıyor (ihracat yok) ve bunu Amerika’nın Asya’daki hava üstünlüğüne meydan okumak için taktiklere entegre ediyor aviationa2z.com. Henüz gerçek bir çatışmada kullanılmadıysa da J-20, barış zamanında aktif operasyonlar yürütüyor; Tayvan yakınlarında devriye uçuşları ve Doğu Çin Denizi’nde Amerikan gözetleme uçakları ile karşılaşmalar gibi. Rapora göre 2022’de bir Amerikan F-35’inin kanadında aniden belirerek şaşırtma yaptı; bu da Çin’in bu modeldeki kendine güveninin yükseldiğini gösteriyor. Mighty Dragon, Çin’in olgunluk göstergesidir: F-22 ve F-35’e karşı koymak için tasarlanmış, geniş menzilli ve ileri silahlı gizli savaş uçağı, Batı Pasifik semalarındaki güç dengesini kökten değiştirmektedir aviationa2z.com.

4. Sukhoi Su-57 “Felon” (Rusya) – Süper manevra kabiliyetli 5. nesil avcı uçağı

Rusya’nın Sukhoi Su-57‘si, NATO kod adıyla “Felon”, çok amaçlı bir beşinci nesil avcı uçağı olup Kremlin’in F-22/F-35’e yanıtıdır. Su-57, ilk uçuşunu 2010’da gerçekleştirdi ve 2020 sonlarında ilk hizmete girişini başardı en.wikipedia.org en.wikipedia.org. Rusya’nın ilk stealth (gizli) avcı uçağı olarak, Su-57’nin tasarım felsefesi düşük algılanabilirliği, Rusların geleneksel kinetik üstünlükleriyle dengeler. Uçak; alçaltılmış gövde, dahili silah bölmeleri, eğimli stabilizatörler ve radar kesitini azaltan kompozit malzemeler gibi gizlilik unsurları taşır; bunların çoğu ön radar izini azaltmaya yöneliktir aviationa2z.com. Ancak Batılı standartlara göre, gizliliği sınırlıdır; uzmanlara göre F-22/F-35’e kıyasla genel olarak daha az gizlidir, özellikle yan ve arka açılardan 19fortyfive.com 19fortyfive.com. Sukhoi, süper manevra kabiliyetine öncelik vermiştir: Su-57, AL-41F1 itki vektörlü motorlara sahiptir, bu da aşırı çeviklik ve kaldırma kaybı sonrası manevra (ör. keskin dönüşler, ünlü “kobra manevrası”) olanağı sağlar. Azami Mach 2 (≈2.470 km/saat) hıza ulaşabilir ve yaklaşık Mach 1.6’da süpersonik seyir yapabilir aviationa2z.com. Menzili ise uzun menzilli tanklar ve havada ikmal desteğiyle yaklaşık 1.500–2.000 km olarak tahmin edilmektedir. Aviyonik açısından, Su-57 çok bantlı AESA Sh121 radarıyla donatılmıştır (fazladan yana yerleştirilmiş “yanak” radarlarının geniş kapsama sağlaması dahil) ve pasif takip için gelişmiş bir IRST’ye sahiptir. Sensör füzyonu ve kokpit teknolojisi, Rusya için büyük sıçrama anlamına gelir; HUD ve miğfer üstü görüntüleyici ile yüksek açıdan füze fırlatmayı mümkün kılar.

Su-57, güçlü bir silah yüküne sahiptir: dahili olarak dört uzun menzil R-77M (AA-12) veya yeni nesil R-37M hava-hava füzesi ve yan bölmelerde iki kısa menzil füze taşıyabilir. Ayrıca harici askıda ya da dahili olarak güdümlü bomba ve anti-gemi/hava-yer füzeleri taşıma kapasitesine sahiptir (harici yük taşıma durumunda gizlilik kaybolur). Önemli bir avantajı ise maliyetidir: birim başına tahmini fiyat 40–50 milyon dolar olup, bir F-35’in yaklaşık üçte biridir aviationa2z.com. Ancak, bu Rusya’nın ekonomik ve yaptırım kısıtlamalarını da yansıtmaktadır. 2024 sonu itibariyle yalnızca yaklaşık 20 adet Su-57 operasyonda bulunmakta 19fortyfive.com 19fortyfive.com, ki bu da finansman ve üretim sorunları nedeniyle ilk planların çok gerisindedir. Buna rağmen, Rusya Su-57’yi sınırlı muharebe görevlerinde konuşlandırdı: 2018’de Suriye’de (uzun menzilli mühimmat kullanarak) hava saldırı görevleri gerçekleştirdiği bildirildi ve Ukrayna’daki çatışmada da esas olarak korunan hava sahasından uzun menzilli füze platformu olarak kullanıldığı belirtiliyor 19fortyfive.com. Moskova, Felon’ları kayıpları ve istenmeyen araştırmaları önlemek için yüksek tehditli sahalardan uzak tutmaktadır. Az sayıda olmasına rağmen, Su-57 Rusya için teknolojik açıdan anlamlı bir adımdır – gizlilik özelliklerini aşırı manevra kabiliyetiyle birleştirir 19fortyfive.com. Mevcudiyeti, Rusya’nın ileri düzey hava muharebelerinde rol üstlenme kararlılığını gösteriyor. Gelecekteki iyileştirmeler (daha güçlü ve güvenilir yeni Izdeliye 30 motorları gibi) ve Hindistan gibi ortaklara (veya ilişkiler izin verirse başka ülkelere) ihracat olasılığı, etkisini artırabilir. 2025’te Su-57 “Felon”, teorik olarak ölümcül bir makine ve üst düzey çatışmada henüz test edilmemiş olsa da, Rusya’nın Batı hava üstünlüğünü zorlayacak 5. nesil bir avcı uçağı konuşlandırabildiğine dair sağlam bir mesaj vermektedir.

5. Boeing F-15EX Eagle II (ABD) – Son nesil, ağır silahlı “Kartal”

F-15EX Eagle II, ünlü F-15 Eagle’ın en son evrimi olup, ilk olarak 70’li yıllarda tanıtılan dördüncü nesil bir hava üstünlüğü avcı uçağının 21. yüzyıl teknolojisiyle yeniden doğmuş halidir. İlk teslimatı 2021’de yapılan F-15EX, 2022–2024 arasında ABD Hava Kuvvetleri’ne (USAF) yaşlanan F-15C/D’nin yerine hizmete girdi aviationa2z.com. Dış görünüşü selefiyle benzer olsa da, F-15EX’in son teknoloji aviyonikleri ve yüksek silah kapasitesi vardır. Yeni APG-82 AESA radarı, büyük ekranlı modern dijital kokpit, fly-by-wire sistemler ve gelişmiş hayatta kalabilirlik için EPAWSS elektronik harp sistemine sahiptir aviationa2z.com. Eagle II ayrıca ikiz Pratt & Whitney F100 (veya isteğe bağlı GE F110) motorlarına sahip olup, ona Mach 2,5 hıza ulaşabilen muazzam bir itki gücü verir – bu da onu dünyanın en hızlı avcılarından biri yapar aviationa2z.com. Operasyonel menzili de mükemmeldir: harici konformal yakıt tanklarıyla 2.100 deniz milinden (≈3.900 km) fazla yol alabilir aerotime.aero ve 1.000 km’nin çok üzerinde muharebe yarıçapına sahiptir – bu da ona ulusal savunma ya da taarruz eskortunda büyük bir hareket serbestliği kazandırır.

F-15EX’in gerçek yıldızı olduğu konu ise silah taşıma kapasitesidir. “Füze kamyonu” olarak da bilinir; yeni silah raflarıyla birlikte, 22 adet hava-hava füzesi ya da neredeyse 13,6 ton mühimmatı (bomba ve füzelerden oluşan karma yükle) taşıyabilir aviationa2z.com. Bu, üretimdeki tüm avcı uçakları arasında en büyük silah kapasitesidir aviationa2z.com. Hava savaşı için, herhangi bir stealth avcıdan daha fazla AMRAAM veya gelecekteki AIM-260 füzesi taşıyabilir, bu da onu F-35 veya F-22 ile birlikte uçacak ideal bir “arsenal uçağı” yapar (hedef seçimini stealth uçaklar yapar) aerotime.aero. Ayrıca büyük hava-yer mühimmatı (JDAM, SDB, gemisavar füzeleri vb.) taşıyarak taarruz kabiliyeti de gösterir. F-15EX’in gizliliği olmasa da, bunu hız, irtifa ve elektronik karşı önlemler ile telafi eder: sinsi yaklaşmak yerine, doğrudan gücünü ortaya koyup hızla ayrılır aerotime.aero. ABD Hava Kuvvetleri en az 144 adet F-15EX (birim başı 87 milyon dolar aviationa2z.com) almayı ve Eagle hattını 2050’lere kadar uçurmayı planlıyor aviationa2z.com. İlk uçaklar çoktan havalanmış durumda (ilk F-15EX 2021’de geldi ve 2024’ün ortasına dek sekiz adet daha teslim edildi, yenileri de üretimde aerotime.aero). F-15EX henüz muharebe görmedi; ancak selefi F-15C/E’nin benzeri görülmemiş bir hava-hava başarı (100’den fazla zafer, 0 kayıp) kaydı vardır ve Körfez Savaşı’ndan Terörle Mücadele’ye kadar çok sayıda savaşta görev yaptı. Modern kabiliyetlerinin yanı sıra bu miras, Eagle II’yi güçlü bir caydırıcı unsur haline getiriyor. Savaş senaryolarında F-15EX’ler, stealth avcılarla birlikte uçup çok uzaklardan füze yağdırabilir veya havadan savunma görevlerinde kullanılabilir; bu, çok sayıda füze taşıyabilmelerinin avantajıdır. 2025’te F-15EX, güncellenmiş bir klasiğin hala üstün olabildiğini kanıtlar: gerçekte, dünyanın operasyonel olarak en silahlı avcı uçağıdır ve ABD filosunun en hızlısıdır; USAF’a gizliliğin gerekmediği ama mutlak güç talep edilen görevlerde vazgeçilmez güç sunar aerotime.aero.

6. Sukhoi Su-35S “Flanker-E” (Rusya) – 4++ Nesil Süper Manevra Kabiliyetli Avcı

Sukhoi Su-35S, sıklıkla gizli olmayan avcı tasarımının zirvesi olarak kabul edilir: Su-27 Flanker’ın derinlemesine modernize edilmiş bir türevidir, gelişmiş aviyoniklere ve etkileyici bir manevra kabiliyetine sahiptir. “4++ nesil” avcı olarak adlandırılan tek koltuklu Su-35S, ilk uçuşunu 2008’de gerçekleştirdi ve 2010’ların ortasında (yaklaşık 2014) Rusya’da hizmete girdi. Hala Rusya için hava üstünlüğü sağlayan kilit bir varlık olup, ayrıca Çin ve Mısır tarafından da kullanılmaktadır aviationa2z.com. Su-35S, itki yönlendirme 3D nozullara sahip iki AL-41F1S turbojet motorla çalışır ve bu da ona olağanüstü bir çeviklik kazandırır. Ünlü “Pugaçov Kobrasi” ve “Kulbit” gibi ekstra stall sonrası manevraları gerçekleştirebilir, bu da füzelerden kaçmak veya yakın hava savaşı kazanmak için faydalıdır aviationa2z.com. Her motoru 14,5 ton itme gücü üretebilir, Su-35S Mach 2,25 (≈2.500+ km/s) azami hıza ulaşabilir ve tam yüklü durumda bile 1’in üstünde bir itme-ağırlık oranına sahiptir aviationa2z.com. Tırmanma oranı ve ivmelenmesi herhangi bir avcı arasında en iyiler arasındadır. Menzili de etkileyicidir: devasa dahili yakıt depoları sayesinde Su-35’in ferry menzili 3.500 km‘den (yaklaşık 1.900 mil) fazladır aerotime.aero ve uzun mesafeler devriye gezebilir; savaş yarıçapı (hava-hava yüküyle) yaklaşık 1.500 km’dir, bu da Rusya gibi devasa bir ülke için çok kullanışlıdır.

Aviyonik açısından, Su-35S, pasif elektronik taramalı Irbis-E radarına sahiptir. Bu radar AESA olmasa da, son derece güçlüdür: bir avcı büyüklüğündeki hedefi 400 km’ye kadar tespit edebilir aviationa2z.com. Bu uzun menzilli radar, kızılötesi arama ve takip sistemi (IRST) ile birleşerek, Su-35’in daha düşük görünümlü hedefleri radar veya ısı imzasından izlemesine olanak tanır. Kokpiti dijital ekranlar ve HOTAS kontrolleriyle modernize edilmiştir, ancak Rus aviyonikleri arayüz açısından Batılı muadillerinin biraz gerisindedir. Su-35, dışta 12 istasyonda 8.000 kg’a kadar silah taşıyabilir aviationa2z.com. Bu yük, hava-hava R-77 ve R-27 füzeleri, AWACS/öldürücü görevler için ultra uzun menzilli R-37M füzeleri, çeşitli hava-yer mühimmatı, gemisavar füzeleri ve roketleri içerebilir. Temelde gerçek bir çok rollü savaşçıdır, ancak ana tasarımı hava üstünlüğü içindir. Tahmini birim maliyeti 85 milyon $ civarındadır aerotime.aero. Gizli olmayan bir uçak için pahalıdır, ancak beşinci nesil uçaklara kıyasla oldukça uygundur. Rusya’da yaklaşık 100 Su-35S hizmettedir aviationa2z.com ve bazılarını ihraç etmiştir (Çin 24 adet işletiyor, Mısır teslim almaya başladı). Su-35’lerin muharebe gördüğü kayda değerdir: Suriye’de hava üstünlüğü ve kara saldırı görevlerinde kullanılmış, 2022–2023 Ukrayna çatışmasında da aktif olarak yer almakta, güçlü sensörleri ve füzeleri sayesinde birkaç ötesi görülebilir menzil düşürmesi elde ettiği bildirilmektedir (bunun yanında bir Su-35’in Ukrayna savunması tarafından vurulduğu da iddia edilmiştir). Tatbikatlarda Su-35, çevikliği sayesinde yakın hava savaşında F-15 ve Eurofighter’lara karşı dahi meydan okuyabileceğini kanıtlamıştır. Hız, menzil, çeviklik ve ateş gücünün birleşimi onu muhtemelen hizmetteki en yetenekli 4. nesil savaş uçağı yapmaktadır. Gizli bir jet kadar saklanamasa da, ehil ellerde ve destekle Su-35S “Süper Flanker”, halen daha modern tasarımlar için meşru bir tehdit olmaya devam etmektedir aviationa2z.com ve Rusya ile müşterilerine gökyüzünde keskin bir uç nokta sağlamaktadır.

7. Dassault Rafale (Fransa) – Elektronik Harpte Usta “Omnirol” Avcı

Dassault Rafale, Fransa’nın birinci sınıf savaşçısıdır ve çok yönlülüğü (“omnirol kapasitesi”) ve gelişmiş elektronik sistemleriyle tanınır. Soğuk Savaş’ın sonlarında çeşitli Fransız uçaklarının yerini almak için geliştirilen Rafale, ilk kez 1986’da uçtu ve 2000’li yılların başında hizmete girdi (deniz F1 versiyonu için 2001, Hava Kuvvetleri için 2004). Bu çifte motorlu 4.5. nesil jet, yakın kuyruklu kanardlı delta kanata sahiptir ve bu da ona istisnai bir çeviklik ve kaldırma sağlar. Mach 1,8 (yaklaşık 2.000 km/s) azami hıza ulaşabilmekte ve hava-hava konfigürasyonunda düşük süpersonik hızlarda süpersonik seyir yapabilmektedir aviationa2z.com. Rafale’in muharebe menzili mükemmeldir: harici tanklarla, 1.850 km’den fazla derin saldırı görevleri yapabilir ve havada yakıt ikmal kapasitesiyle menzilini artırabilir aerotime.aero. Tasarımın anahtarı, yüksek faydalı yük esnekliğidir: 14 silah istasyonuna (Rafale B/C) sahiptir ve ~9,5 ton silah/yakıt taşıyabilir, böylece farklı tip görevler için karma yükler (hava-hava füzeleri, bombalar, podlar vs.) seçilebilir.

Rafale’in gerçekten öne çıktığı yer aviyonik ve sensör füzyonudur. En yeni F3R/F4 varyantlarında Thales RBE2 AA AESA radarı bulunur ve bu, çoklu hedef takibi ve güçlü elektronik karşı tedbir sağlar. Ayrıca, entegrasyonlu kızılötesi arama-takip sistemi (OSF) ve tam sensör füzyonu ile tutarlı bir taktiksel tablo sunan ilk savaşçılardan biridir. Rafale’in ayırt edici özelliği SPECTRA elektronik harp sistemidir; bu teknoloji radarı ve füzeleri tespit, karıştırma ve yanıltma yetisine sahiptir. SPECTRA, Rafale’e gizliliğe yakın bir hayatta kalma seviyesi verir: bazıları onun “elektronik olarak gizli” olduğunu, düşman sensörlerini şaşırtarak görülme olasılığını azalttığını iddia eder aviationa2z.com. Bu şekilde, Rafale yapısal gizlilik olmadan yüksek riskli ortamlarda görev alabilir. Silahlanma açısından Rafale, uzun menzilli MBDA Meteor hava-hava füzeleri (BVR menzili >100 km) ve radar/IR güdümlü MICA füzeleri (yakın muharebede etkili) taşır. Kara saldırısı için SCALP-EG gizli seyir füzesi, AASM “Hammer” güdümlü bombalar, lazer güdümlü bombalar ve hatta harici nükleer başlıklı füzeler (Hava Kuvvetleri Rafale ASMP-A ile Fransız nükleer caydırıcılığını sağlar) kullanabilir. Ayrıca Exocet veya AM39 gemisavar füzeleri taşıyabilir, böylece gerçekten çok rollü konfigürasyonlar mümkün olur. Geliştirilmekte olan son Rafale F4 standardı ise, ağ-merkezli harp bağlantıları ve uzun menzilde gizli hedefleri tespit edecek sensör iyileştirmeleri ekler aerotime.aero.

Rafale son yirmi yıl boyunca muharebede kendini kanıtlamıştır. Fransız Rafale’ler Afganistan, Libya (2011), Mali, Irak, Suriye ve başka birçok yerde aviationa2z.com genellikle bir sortide hem hassas saldırı hem de hava üstünlüğü görevleri icra etti. Güvenilirliği ve verimliliği ihracat başarısı getirdi: Hindistan, Mısır, Katar, Yunanistan ve yakın zamanda BAE ve Endonezya Rafale satın aldı, toplam sipariş 500’ü geçti aviationa2z.com. Birim fiyat yaklaşık 100 milyon $ (ekipman ve cephane durumuna göre değişir) aviationa2z.com olup, en pahalı 4.5G savaşçılarından biridir, ancak alıcılar onun “ikisi bir arada” kapasitesini (avcı ve bombardıman filolarını birleştirme yeteneği) ödüllendirmektedir. 2020’li yıllarda Rafale en dengeli savaş jetlerinden biri olmaya devam ediyor: hızlı, çevik, geniş bir cephane yelpazesi ve son derece gelişmiş elektronik harp. Belki gizli bir profile sahip olmayabilir, ancak Fransız SPECTRA buluşçuluğu sayesinde Rafale, kendisini tespit ettiğini düşünen rakipler için hoş olmayan bir sürpriz olabilir. Red Flag ve benzeri tatbikatlardaki performansı olağanüstüydü, diğer 4.5G jetlerle başa baş hatta üstünde sonuçlar aldı. Bir omnirol platform olarak Rafale, en yeni gizli olmayan savaşçıların neler başarabileceğinin örneğidir: her göreve uyum sağlamak ve öne çıkmak; gerçek anlamda savaş alanına “sert bir rüzgar” gibi esmek.

8. Eurofighter Typhoon (Birleşik Krallık/Almanya/İtalya/İspanya) – Avrupa’nın Çok Rollü Gücü

Eurofighter Typhoon, en gelişmiş hava üstünlüğü jetini geliştirmek üzere dört ülkenin (Birleşik Krallık, Almanya, İtalya, İspanya) oluşturduğu bir konsorsiyumun sonucu olan başlıca Avrupa 4.5 nesil avcı uçağıdır ve aynı zamanda saldırı görevleri için de uygundur. İlk uçuşunu 1994 yılında gerçekleştirmiş, 2000’lerin başında hizmete girmiştir ve o zamandan bu yana sürekli geliştirilmiştir. Alfa kanadı (delta kanat) ve ön kanardlarının ayırt edici tasarımıyla dikkat çeker; çeviklik için gevşek (daha az stabil) yapı ve fly-by-wire kontrollerle tasarlanmıştır aviationa2z.com. Sonuç olarak üstün bir manevra kabiliyeti ve hızlanma elde edilmiştir. İki Eurojet EJ200 turbofan motoru ve art yakıcılarıyla Typhoon, Mach 1,5 hızında süpersonik seyir (supercruise) yapabilir ve Mach 2,0+ (düz uçuşta yaklaşık Mach 2,0–2,2) azami hıza ulaşabilir aerotime.aero. Güç/ağırlık oranı, avcı uçakları arasında en iyilerden biridir (tipik yükte yaklaşık 1,15 aerotime.aero); bu sayede hızlı tırmanışlar ve sürdürülebilir dönüşler mümkün olur. Dahili yakıt ile menzili gayet tatminkardır —yaklaşık 1.389 km önleme harekât yarıçapı— ve harici depolarla 1.800 deniz miline (3.300 km) kadar çıkabilir aerotime.aero. Geliştirilmekte olan yeni şekillendirilmiş yakıt tanklarıyla bu menzil, uzun süreli devriyeler için daha da artacaktır.

Başlangıçta yalnızca hava üstünlüğü amaçlı tasarlanan Typhoon, daha sonra çok rollü operasyonlara adapte edildi. CAPTOR radarı (ilk Tranche 1/2’de mekanik taramalı, günümüzde CAPTOR-E AESA ile aktif faz dizinli) hem hava hem kara hedeflerinde güçlü bir takip sunar. Typhoon’u ayıran başlıca özelliklerinden biri sensör ve veri füzyon paketidir: IRST PIRATE (kızılötesi arama ve takip) sensörünü entegre eder (düşük irtifa veya gizli hedeflerin pasif tespiti için faydalı) ve Defensive Aids Sub-System (DASS) ile elektronik karşı önlemler sağlar aerotime.aero. Bu, pilota tam bir durumsal farkındalık sunar. Silah konusunda Typhoon gerçek bir “canavar”: tipik olarak 8 havadan havaya füze (örneğin, 4 uzun menzilli Meteor + 4 kısa menzilli ASRAAM/IRIS-T) ve merkezi bir top taşır. Ayrıca çok çeşitli bombalar (lazer güdümlü Paveway, JDAM) ve uzun menzilli füzeler (Storm Shadow seyir füzeleri, zırh delici Brimstone) ile saldırı görevleri de yürütebilir. Gelecekte Spear-3 seyir füzesi ve diğer gelişmiş silahların entegrasyonu planlanmaktadır. Yaklaşık 9 tonluk taşıma kapasitesiyle Rafale ile bomba yükünde rekabet edebilir. Typhoon’u gerçek anlamda öne çıkaran özellik ise hava-hava muharebedeki performansıdır: pilotları, yüksek irtifada ve süratte çalışabilme kabiliyetini sıkça över; yakın hava muharebesi tatbikatlarında F-22 ile başa baş mücadele etmiş, ekseni dışı yüksek kabiliyetli füzeler kullanarak eksiklerini telafi edebilmiştir.

Typhoon aktif hizmette hem devriye hem de muharebe görevlerinde yer almıştır. Farklı ülkelerden Eurofighter’ler Baltık’ta Hava Polisi Görevleri’nde (Avrupa’da Rus uçaklarını önleme), 2011 Libya müdahalesinde (Birleşik Krallık ve İtalya Typhoon’ları hem hava-hava hem de hava-yer rollerde kullandı) ve Suriye/Irak’ta IŞİD hedeflerine yönelik hassas bombardımanlarda görev aldı (RAF Typhoon’ları ile). Avrupa ve Orta Doğu’da 570’ten fazla Typhoon aktif hizmettedir aviationa2z.com; bunlar Almanya, Birleşik Krallık, İtalya, İspanya, Avusturya (yalnızca hava savunması), Suudi Arabistan, Katar ve Kuveyt’te görev yapıyor. Alım başına maliyeti 90-120 milyon $ civarındadır (ihracat müşterileri en yüksek fiyatı öder) aerotime.aero; pahalı bir sistemdir. Ancak konsorsiyum modeli ile ortak ülkeler kendileri için maliyet fiyatına gelişmiş yetenekler kazanabilmiştir. Eurofighter programı, uçağı 2040’lı yıllara kadar güncel tutmayı planlamaktadır; gelişmiş AESA radarlar, iyileştirilmiş elektronikler ve gelecekte itki yönlendirmesinin olası entegrasyonu gibi yenilikler devam ediyor aviationa2z.com. 2025’te Typhoon, NATO’nun hava üstünlüğünün temel direklerinden biri olup çeviklik, güçlü sensörler ve ağır çok işlevli silahlarla bunu başarmaktadır. Stealth (gizlilik) kabiliyetine sahip değildir; ancak taktikler ve elektronik harp ile Typhoon’lar, her türlü rakip için zorlu bir tehdit olduklarını kanıtlamış, Avrupa semalarının iyi korunduğunun garantisi olmuştur.

9. Saab JAS 39 Gripen (İsveç) – Çevik ve Uygun Maliyetli “Akıllı Avcı”

İsveç’in Saab JAS 39 Gripen’i, en iyi avcı uçakları arasında benzersiz bir örnek: hafif, ekonomik ama son derece sofistike bir 4+ nesil jet olarak sıkça “akıllı avcı” olarak adlandırılır. İsveç’in savunma konseptiyle ekonomik, bakımı kolay ve ölümcül olacak şekilde geliştirilen Gripen, ilk uçuşunu 1988’de yapmış, 1996’da hizmete girmiştir en.wikipedia.org. “JAS”, Jakt (hava-hava), Attack (hava-yer), Spaning (keşif) anlamına gelir – çok rollü tasarımını yansıtır. Son model olan Gripen E (tek koltuklu) ve F (çift koltuklu), 4.5 nesil ağır avcılarla rekabet edebilmesini sağlayan ciddi iyileştirmeler sunar. Gripen’in tasarımında delta kanat ve ön kanardlar bulunur (Rafale ve Typhoon gibi), bu sayede mükemmel manevra yeteneği ve kısa pistlerde üstün performans sağlar. Tek motora sahip olsa da (ilk C/D’de Volvo RM12, E versiyonunda GE F414), yüksek irtifada Mach 2,0 hıza ulaşabilir aerotime.aero. Küçük ölçüleri ve verimli tasarımı sayesinde yaklaşık 800 km muharebe yarıçapı (yedeklerle birlikte) ve harici depolarla 4.000 km ferry menziline ulaşır en.wikipedia.org. Özellikle, Gripen, İsveç’in dağınık savunma stratejisini takip ederek zorlu pistlerden –hatta otobanlardan–, minimum personelle hızlıca faaliyete geçecek şekilde tasarlanmıştır. Silahlandırma ve yakıt ikmali süresi son derece kısadır (küçük bir yer ekibi onu 10 dakikadan kısa sürede yeniden hazırlayabilir).

Aviyonikte, Gripen ağırlığının üstünde dövüşür. Ağ bağlantılı veri linki sunan ilk avcılar arasındadır; böylece uçaklar arası hedef verisi paylaşımı mümkün olur – bu özelliği o kadar etkilidir ki, NATO pilotları Red Flag tatbikatlarında İsveç Gripen’lerinin havadaki her şeyi “gördüğünü” söylemiştir. Yeni Gripen E modeli, Leonardo Raven ES-05 AESA radar, modern IRST (SkyWard-G) ve sınıfı için son derece kabiliyetli bir elektronik harp paketiyle gelir aerotime.aero. Saab, elektronik harp ve karşı önlemler konusunda özellikle ısrarcıdır ve Gripen’ı boyutuna göre güçlü savunma imkanlarıyla donatmıştır. Gripen kokpiti (E modelinde geniş alan ekranlarıyla) yüksek ergonomiye ve gelişmiş karar destek sistemlerine sahiptir (pilot için bazı yapay zekâ tabanlı taktiksel fonksiyonlar; bu nedenle “akıllı avcı” lakabını almıştır aerotime.aero). Silah anlamında, Gripen çoğu Batılı mühimmatı taşıyabiliyor: AIM-120 AMRAAM, AIM-9X/IRIS-T ve en önemlisi, uzun menzilli MBDA Meteor – İsveç, Meteor’un ilk müşterisi olup, hafif bir Gripen’ın bile büyük avcılarla eşdeğer görüş ötesi menzile sahip olmasını sağladı. Ayrıca güdümlü bombalar, gemisavar füzeleri (RBS-15), keşif podları gibi silahları da kullanabiliyor, yani gerçek anlamda çok rollü. Taşıma kapasitesi daha az (8 askı noktasında yaklaşık 5–6,5 ton), ancak radar kesiti küçük ve çok çevik olması, ona savaşın zamanını ve yerini dikte etme avantajı sağlıyor.

Gripen’ın en büyük avantajlarından biri düşük işletme maliyeti ve güvenilirliğidir. Saatlik uçuş maliyeti (yaklaşık 7.500 $) çift motorlu rakiplerinin bir kısmıdır bulgarianmilitary.com. Bu, daha küçük hava kuvvetleri için çok cazip hale getirir. İsveç yaklaşık 90 Gripen C/D işletmekte ve 60 yeni Gripen E’ye geçmektedir. İhracat kullanıcıları arasında Brezilya (2022–2023’ten itibaren Gripen E teslim aldı), Güney Afrika, Macaristan, Çekya ve Tayland yer alır. NATO tatbikatlarında, Gripen’lar mükemmel aviyonikleri ve Meteor füzeleri sayesinde olumlu it dalaşı oranlarına ulaşmışlardır. İsveç, bunları yüksek yoğunluklu savaşta kullanmamış olsa da, Gripen’lar 2011 Libya harekâtında (İsveç Hava Kuvvetleri tarafından keşif görevlerinde) görev yaptı. Ayrıca kiralık anlaşmalarla hava polisi görevi yürütülmekte (ör. Çek ve Macar Gripen’ları Baltık hava sahasını koruyor). Yeni Gripen E’nin tahmini maliyeti 85 milyon $ aerotime.aero: mutlak anlamda “ucuz” olmasa da, teknolojik düzey göz önüne alındığında çağdaşlarına göre almak/işletmek çok daha erişilebilir. Sonuç olarak, JAS 39 Gripen, ağ merkezli, ultra çevik bir avcı olarak gökyüzüne hâkimiyet için ağır bir platforma ihtiyacınız olmadığını ispatlamaktadır. 2025’te Gripen, kısıtlı bütçeyle en üst seviyede kabiliyet arayan ülkelerin favori seçimi olarak öne çıkar; modern sensörler, düşük işletme maliyeti ve gerçek çok rollülük kombinasyonuyla, gizli avcıların gelişi karşısında bile geçerliliğini sürdürmektedir.

10. General Dynamics F-16 Fighting Falcon (ABD) – Yenilenen Isırığıyla Çok Amaçlı Bir İkon

F-16 Fighting Falcon, pilotlar tarafından sıkça “Viper” olarak adlandırılan bu uçak, listedeki en eski tasarım olmasına rağmen sürekli gelişimi ve büyük küresel varlığı sayesinde hâlâ dünya sahnesine hükmediyor. 1970’lerde yakın hava muharebesi için hafif savaş uçağı olarak geliştirilen tek motorlu F-16, ilk uçuşunu 1974’te yaptı ve 1978’de ABD Hava Kuvvetleri hizmetine girdi. 2025’e geldiğimizde F-16, dördüncü nesil+ tam anlamıyla çok rollü bir savaşçıya dönüştü; en son varyantı F-16V (Viper) Block 70/72, onu savaşta güncel tutan modern aviyoniklere sahip aerotime.aero. Dünya çapında 2.000’den fazla F-16 hala aktif hizmette – herhangi bir diğer savaş uçağı modelinden daha fazlası aerotime.aero – ve 25’ten fazla ülkenin hava kuvvetlerinde hizmet veriyor. Geniş çaplı kullanımı ve sürekli blok güncellemeleri, 2025’te bile en iyi savaş uçakları arasında yer almasını sağlıyor.

F-16’nın tasarımı, kanat-gövde entegrasyonu, mükemmel görüş sağlayan balon tip kokpiti ve o dönem için yenilikçi olan fly-by-wire ile gevşek denge kontrolüyle dikkat çeker. Hala son derece çevik bir savaşçı olan F-16, 9G’ye kadar dayanabilir ve çevik manevralar yapabilir. Pratt & Whitney F100 (veya GE F110) motoruyla birlikte, F-16 Mach 2.0 hıza ulaşabilir ve temiz konfigürasyonda neredeyse 1:1 itki/ağırlık oranı sunar aerotime.aero. Savaş yarıçapı orta seviyededir (interdiction görevlerinde yaklaşık 500-600 km), ancak harici ve artık konformal yakıt tanklarıyla menzilini artırabilir. Block 70/72 F-16V güncellemesi, Northrop Grumman üretimi AN/APG-83 AESA radarını, yeni görev bilgisayarını ve kokpit ekranlarını, JHMCS kask vizörü ve gelişmiş mühimmat entegrasyonunu ekler aerotime.aero. Bu yükseltmeler, F-16’yı elektronik açıdan 4.5 nesil bir uçağa çeviriyor. AIM-9X ve AIM-120D havadan havaya füzeleri, JDAM ve JSOW güdümlü bombaları, Harpoon antigemisi füzeleri, HARM antiradyasyon füzeleri ve çeşitli podlar (hedefleme için SNIPER gibi) kullanabiliyor; SEAD (düşman hava savunmasının bastırılması) görevinden hassas taarruza ve hava devriyesine kadar tüm faaliyetleri üstlenebiliyor. Bir F-16, 9 silah noktasında 7.700 kg’a kadar mühimmat taşıyabiliyor aerotime.aero – 6× 500 lb’lik bomba ve füzeler dahil veya daha büyük bombalar taşıyarak boyutuna göre büyük bir vuruş gücü elde ediyor.

F-16’nın savaş sicili çok geniştir. 1991 Körfez Savaşı’ndan başlayarak (F-16’lar sayısız taarruz görevi icra etti), Kosova 1999, Irak ve Afganistan savaşları ile Orta Doğu’daki çeşitli çatışmalarda ABD’nin ve birçok müttefikinin temel gücü oldu. Özellikle İsrail Hava Kuvvetleri, F-16’yı birçok savaş ve hava saldırısında (1981’deki ünlü Osirak nükleer reaktörüne saldırı dahil) ve o günden bu yana çeşitli operasyonlarda kullandı. F-16’lar, hava hava muharebelerinde (farklı hava kuvvetlerinde 70’ten fazla düşman uçağı düşürmüş, çok az kayıp vermiştir) zaferler kazandı. En modern varyantlar henüz benzer seviyede bir rakibe karşı savaşmadı; fakat F-16V gibi iyileştirmeler, özellikle koalisyon savaşlarında üstün olabileceğini garanti ediyor. F-16’nın uygun fiyatı (yeni bir uçak için yaklaşık 70-80 milyon $ aerotime.aero) ve bakım kolaylığı, en az 2030’lara kadar hizmette olacağını garanti ediyor. Özellikle 2023-2024’te F-16’ların Ukrayna’ya transfer edilmesi tartışmaları gündeme geldi – bu da, modern tehditler karşısında bile iyi donanımlı bir F-16 filosunun oldukça önemli bir güç olduğunu gösteriyor.

2025’te Fighting Falcon hala zirvede uçuyor: dünyanın en çok kullanılan savaş uçağı aerotime.aero ve kesintisiz yükseltmeler (AESA radar, yeni silahlar, veri bağlantıları) onu öldürücü tutuyor. F-16, uyarlanabilirliğin simgesidir: başlangıçta basit olan bir savaş uçağı, sonrasında çok amaçlı bir canavara evrildi. Pilotlar, manevra kabiliyetini ve güçlü F100/F110 motorunu övgüyle anıyor; bu da onu hava muharebesinde gerçek bir zevk (ve tehdit) haline getiriyor. Binlercesinin aktif olması sayesinde, F-16’nın varlığı dünyanın neredeyse tüm kriz bölgelerinde hissediliyor – onu gerçekten küresel hava gücünün bir temel direği ve çağımızın ikonik bir savaşçısı kılıyor.

Sonuç: 2025’te gökleri domine eden bu on savaş uçağının her biri, kendi kategorisinde mühendisliğin zirvesi. F-35 ve J-20’nin tam gizlilik yeteneğinden Su-35 ve F-15EX’in ham kinematik gücüne kadar bu jetler modern hava muharebesinin standartlarını belirliyor aviationa2z.com aviationa2z.com. Farklı ülkelerden geliyorlar ama ortak özellikleri yüksek hız, gelişmiş sensörler, güçlü silahlar ve hava üstünlüğünden saldırıya ve daha fazlasına kadar çoklu görev yeteneği. Birçoğu çatışma bölgelerinde ya da tatbikatlarda zımni rakip olarak karşı karşıya gelerek taktik ve teknolojideki evrimi bilfiil şekillendirdi. Jeopolitik gerilimler sürdükçe, bu uçaklar sadece silah değil, aynı zamanda stratejik caydırıcılar ve ulusal gücün sembolleri olarak görev yapıyor. Sürekli devam eden gelişmeler – yazılım güncellemeleri, yeni füzeler (örneğin Meteor, AIM-260) ve gelişmiş elektronik harp yetenekleri – dördüncü nesil platformların bile son nesil radyodan korunmuş jetlerle birlikte saygın kalmasını sağlıyor. İleriye bakıldığında, 2030’lara yaklaşırken altıncı nesil savaş uçakları ufukta görünmeye başlasa da, bu listedeki uçaklar önümüzdeki yıllarda dünya hava kuvvetlerinin belkemiğini oluşturmaya devam edecek. 2025 hakimiyetleri, onlarca yıl süren inovasyonun ve üstün hava hakimiyeti arayışının sonucu; göklerin kontrolü, bir çatışmanın sonucunu belirleyen ana unsur olacak.

Kaynaklar: Yukarıdaki bilgiler savunma analiz raporları, resmi veri sayfaları ve uzman yorumları karşılaştırılarak derlenmiş ve doğrulanmıştır; Aviation Week, AeroTime, Aviation A2Z ve açık kaynak askeri verileri dahildir aviationa2z.com aerotime.aero aerotime.aero 19fortyfive.com. Her jetin teknik özellikleri ve hizmet kayıtları, metinde belirtildiği şekilde bu kaynaklarla desteklenmektedir.